TÜRKİYE VE İSRAİL: YUMUŞAK VE KABA GÜÇLERİN BÖLGESEL YARIŞI Cüneyt Yenigün Türkiye nin Ekim ayında Ermenistan, Lobi, ABD, AB, Rusya ve Azerbeycan altıgeninde yürüttüğü başarılı Ermenistan politikası, İsrail ilişkilerindeki tırmanma ile gölgelenmeye çalışıldı. Bazı eski siyasetçilere ve basına göre, ilişkiler Dışişleri Bakanı Davutoğlu nun Gazze ye girmek için bekletilmesi veya Erdoğan ın kişisel reaksiyonu veya Ayrılık dizisindeki İsrail i öfkelendiren sahnelerden dolayı bozulmuştu. Halbuki uluslararası siyaset, bu tip tekil sebep-sonuç ilişkileri üzerine kurulu değildir ve politikaları anlık olaylarla açıklamak da, bu eleştirileri yapanların uluslararası ilişkiler teorisine ne derecede vakıf olduklarını gözler önüne sermektedir. Dış politika, uluslararası ekonomi, güç, uzun vadeli planlar, ulusal/bölgesel çıkar, prestij, meşruiyet ve uluslararası ortamın uygunluğu gibi unsurların toplamıyla şekillenir. 1991 sonrasındaki uluslararası ortam, soğuk savaş ortamına göre çoktan değişmiştir ve hala değişmeye devam etmektedir. Bölgelerde yeni güçler ortaya çıkmaktadır ve eski bölgesel güçlerle doğal bir rekabet halindedir. Esasında İsrail ve Türkiye arasında yaşananlar da bunun bir yansımasıdır. Bazı eski dışişleri bakanları İsrail lobisine ve İsrail e karşı politika yürüterek Ortadoğu da başarılı olunamayacağını söylemektedirler. Dönem ve uluslararası dengeler çoktan değişmiştir; fakat 50 yıl boyunca soğuk savaş politikaları ile yaşayan eski siyasetçi ve uzmanlarımız doğal olarak hala yerleşmiş düşünce tarzlarını değiştirememektedirler. 1949 da İsrail i tanıyan ilk müslüman devlet olarak Türkiye, onyıllardır İsrail ile ilişkilerini hep iyi tutmuş, hatta bu yüzden Arap halk ve devletlerini karşısına almış, Özal dan sonra ortak tatbikatlara girişmiş, soğuk savaş döneminin ABD güdümünde olmanın getirdiği mecburiyetle, İsrail ile ilişkilerini tek taraflı bir dengesizlik üzerine kurmuştur. Ta ki Mart 2004 de Hamas ın kurucu lideri Şeyh Yasin in tüm aile fertleriyle beraber öldürülmesinin ardından, Hamas ın seçimleri kazanması ve Türkiye nin seçilmiş Hamas ile ilişki kurmasına kadar. Esasında o zaman Türkiye, Filistin de demokrasiyi, yani halkın tercihini savunmuştu; ama çifte standartlara alışık olan Batı, İsrail ile birlikte işine gelmeyen şeyi, demokrasiye rağmen kabul etmeme yolunu seçmişti. Ama iki ülke arasındaki gerçek kırılma noktası, nasıl ABD ile 2003 tezkeresi ile olduysa, İsrail ile de 300 ü çocuk 1400 den fazla Filistinlinin Mostar, Sayı: 57, Kasım 2009 18
katledildiği Kurşun Dökme Operasyonu ( 27 Aralık 2008-18 Ocak 2009) ile olmuştur. Dış politika genellikle güç konsepti üzerine kurulu olmasına rağmen, meşruiyet temelli de olması gerekir. Aksi taktirde bu politikalar ve politikacılar silinip giderler. Hiçbir meşruiyet ve hukuk dayanağı olmayan Irak işgalini başlatan George Bush ve Kurşun Dökme işgalini yürüten Ehud Olmert gibi. O zaman Türkiye nasıl Bush a karşı koyduysa, Davos ta da Perez e aynı tepkiyi göstermiştir. Çünkü artık Türkiye, körü körüne ABD veya AB nin politikalarını uygulayan pasif bir köprü değil, bölgesinde ana aktör olan ve dış ilişkileri yönlendirmeye çalışan proaktif bir aktördür. Uzun vadeli dış politikalar gütmek için en önemli dayanak da barışçıl ve ahlaki temellere sahip olmaktır. Bu sayede hem uluslararası alanda saygı ve destek bulunur, hem bölge halkları ve hatta devletleri kazanılır, hem de zaman doğruyu daima haklı çıkarır. Nitekim Peres Davos tan hemen sonra Erdoğan ı arayarak özür diledi, Erdoğan da BM 64. Genel Kurulu nda ve Pittsburg daki G-20 toplantılarından sonra 50 civarındaki ABD Yahudi temsilcisiyle görüşerek Yahudi lobisini yumuşattı. Hatta en büyük yahudi lobisi Anti- Defamation League (ADL) Direktörü Abraham Foxman one minute in tarihe gömüldüğünü söylemişti. Yine Ağustos 2009 da ABD, İsrail ve Türkiye Güvenilir Denizkızı tatbikatı yaptılar. Bütün bunlar Türk Dış Politikasında yakın zamana dek, bir yandan İsrail in yanlışlarını eleştirirken, diğer yandan ilişkileri iyi tutma gibi zor bir işi başardığını göstermektedir. Ta ki 2009 un Ekim ine dek. Bir hafta gibi kısa bir sürede, Konya daki Anadolu Kartalı tatbikatından İsrail in çıkarılması, Bakan Davutoğlu nun Gazze ye alınmaması ve son olarak İsrail kablolu yayınında da olan TRT-1 deki Ayrılık taki sahnelerin ardından İsrail Geçici Maslahatgüzarı Ceylan Özden in İsrail Dışişleri Bakanlığı na çağırılması gibi olaylar gerçekleşti. Gerçekte bunlar birbirinden ayrı olmakla beraber dünya medyasında etkin olan İsrail in sebep sonuç ilişkisi gibi göstermeye çalıştığı sorunlardır. Tatbikatın iptalinin sebebi tamamen farklıdır: 2004 de ihaleyi kazanan İsrail, insansız hava aracı olan Heron ları Türkiye ye teslim etmedi. 2005 de ihale yenilendi ama bir yıldan fazla süre geçmesine rağmen Heron lar yine teslim edilmedi, geçici olarak İsrail den alınan 2 Herondan biri tatbikatta düştü. Ek süre verildi ama İsrail son tarih olan Mayıs 2009 da da bunları teslim etmedi. Yeni verilen son tarih olan Ekim 2009 da da, yani tatbikatla aynı günlere rastlayan tarihte de, Heronları teslim etmeyince Türk Hükümeti TSK ile görüş birliğine vararak, bir tepki olarak İsrail i tatbikattan çıkardı. Yakın yıllara dek, uluslararası ekonomi ve uluslararası politikanın biribirinden kopuk olarak götürüldüğü Türkiye de, bu ikisinin eşgüdümlenmesi, buna alışık olmayan hem iç, hem de dış arenadaki aktörleri şaşkınlığa düşürüyor ve tepki Mostar, Sayı: 57, Kasım 2009 19
gösteriyorlar. Esasında Türkiye iddia edildiği gibi İsrail ile ilişkilerini hiç de kesmiyor. Özellikle askeri sanayiide milyar dolarları bulan işbirliği ve ticaret devam ediyor. 650 milyon dolarlık M60 tanklarının modernizasyonu, 186 milyon dolarlık Heronlar, 140 milyon dolarlık F4 uçaklarının radar ve SAR sistemi, 120 milyon dolarlık F4 ve F16 ların Datalink sistemi hep İsrail e verilmiş olan ve devam eden ihaleler. Ayrılık dizisindeki sahneler ve Yedioth Ahranot gazetesinin sitesinde de iddia edildiği gibi çocukların üzerine ateş eden, Gazzelileri idam mangası önüne diken, sivillere ateş eden, kana susamış askerler olarak gösterilmesinin İsrail tarafından kabul edilemez olduğunu ileri sürülmesine rağmen unutulan bir şey var. Bunu ilk defa Türkiye söylemedi ki: Temmuz 2009 da operasyona katılan 26 İsrailli asker askeri amaçlar dışında evleri yıktıklarını, sivilleri öldürdüklerini, fosfor bombaları kulllandıklarını ve Filistinlileri canlı kalkan olarak kullandıklarını itiraf etmişlerdi. Yine Gazze deki savaş suçlarını araştırmak için kurulan misyonun başkanı Richard Goldstone un Raporu ile zaten BM Güvenlik Konseyi (BMGK) ne 500 sayfalık bir metinle Gazze katliamı ince ince anlatılmıştı ve İsrail bu raporun BMGK e sunulmasını engelleyememişti. Yine diziye itiraz eden Dışişleri Bakanı Avigdor Libermann ın yakın zamanda tüm Arapları İsrail den sürmeyi teklif ettiğini de uluslararası kamuoyu unutmadı. Dizinin Türkiye deki anti-semitizmden (yahudi karşıtlığı) kaynaklandığını söylenmek de iki sebepten dolayı çok zayıf kalıyor. Birincisi 1400 sivilin tanklar altında öldürülmesine karşı çıkmanın yahudi karşıtlığından kaynaklandığını söylemek çok abes, ikincisi bu iddia yahudileri İsrail e süren Avrupa ya söylenebilir ama, herhalde söylenmeyecek tek ülke, 500 yıl boyunca Yahudiler için tek güvenli kale olan Türkiye dir. Gerçekte İsrail-Türkiye ilişkilerinin negatife doğru gitmesi, anlık olayların değil, Ortadoğu da bölgesel liderliğin yavaşça el değiştirmesinin bir sonucudur. Uluslararası arenada güç konseptindeki değişimler ve devletler arasındaki yer değiştirmeler, o devletler arasında doğal bir rekabet ve negatif sonuçlar doğurur. 2000 li yıllara dek, İngiltere ve ABD yi arkasına alan ve nükleer güç olan İsrail bölgede en güçlü ülkeydi. Ama iç politikada olduğu gibi dış politikada da sadece kaba-güç (rude-power) yeterli değildir; meşruiyet de gereklidir. İşte 2009 da yaşanan İsrail-Türkiye arasındaki sürtüşmelerin gerçek nedeni, bugüne dek sadece kaba-güç ile dış politikasını yürüten İsrail in, yumuşak güç ve meşruiyet temelli dış politika yürüten Türkiye ye bölgesel liderliği kaptırması gerçeğinde yatmaktadır. Türkiye bu konumunu kullanarak bugün İsrail i Filistin ile meşru ve adil bir barışa çağırmaktadır. Bazılarının iddia ettiği gibi, Türkiye İsrail le ilişikleri tıramandırmakla sıfır Mostar, Sayı: 57, Kasım 2009 20
problem politikasında başarısız olmamıştır; tam tersine sıfır problem ve çevresindeki havzalarda barışı sağlama politikasının bir sonucu olarak İsrail i sıkıştırmaktadır. Bölgede sıkıştırılmaya hiç de alışık olmayan ve bu defa Euro-Atlantik hattından da destek bulamayan İsrail daha da hırçınlaşmaktadır. Çünkü tarihinde belki de ilk defa, hem Avrupa, hem de ABD İsrail i değil de, bölgedeki bir diğer yükselen ülkeyi, yani Türkiye yi desteklemekte ve İsrail i barışa zorlamaktadır. Türkiye nin yürüttüğü ince siyasetle AB ve ABD yi arkasına alarak İsrail e barış baskısı yapmasına dayanamayan İsrail Dışişleri Bakanlığı tatbikattan çıkarılmasının ardından bu adımın NATO, AB ve ABD nin de çıkarlarının etkileneceği ni açıklamıştır. Bölgedeki bu genel resmi okuyamayan Türkiye deki bazı uzmanlar tatbikat ile NATO nun ve AB nin hiçbir alakası olmadığını, İsrail in böyle bir açıklama yapmasının anlamsız olduğunu iddia etmektedirler. Yine aynı uzmanlar yahudi lobisine ve İsrail e karşı bir politika ile Ortadoğu da politika yapılamayacağını iddia ederken, hem bölgesel güç olarak kabul edilen Türkiye nin dünyanın en güçlü ikinci lobisi olan Ermeni lobisini de nasıl ikincil duruma düşürdüğünü ve Türkiye nin yükselen konumunu farketmek istememekte, hem de ABD deki Yahudi lobisi hakkında da değişen dengeleri bilmemektedirler. Çünkü 4-6 milyon Yahudi nin yaşadığı ABD de de, İsrail in Filistinlilerle barış yapmasını isteyen ve sert politikalara karşı duran büyük bir kesim vardır ve hem Türkiye, hem de ABD hükümetleri bu kesimle iyi ilişkiler içindedir. Artık Ortadoğu da dengeler Türkiye lehine değişmektedir, Obama yönetimindeki ABD ve bölgede etkin olmaya çalışan AB nin dış politikaları Türkiye nin barışçıl dış politakası ile örtüşmekte ve bölge halklarının da desteğini kazanan bölgesel-yumuşak güç olan Türkiye ile beraber hareket etmektedirler. Türkiye İsrail ilişkilerinin şu an tırmanmasından da Türkiye büyük bir zarar görmeyecektir. Bir bölgede güç yarışmaları ve görüşmeler sırasında yumuşama ve tırmanma dönemlerinin yaşanması doğal bir süreçtir. Çünkü ne Türkiye, ne de İsrail iki ülke ilişkilerinin düşmanlık boyutuna varmasını istememektedirler. Ama daha da önemlisi, İsrail in bölgesel güç olan Türkiye ye, soğuk savaştaki pasif Türkiye sinden çok daha fazla ihtiyacı olduğudur. Financial Times ın yazdığı gibi İsrail Türkiye ile bozuşursa bölgedeki en sağlam dostunu kaybedecektir. Buna karşılık bugüne dek sadece kaba-güç ve düşman arayan güdülerle hareket eden İsrail, ABD, AB, Türkiye ve komşu ülkelerle ilişkilerini yeniden doğru bir zemine oturtmak istiyorsa, Filistin ile masaya oturmak ve kalıcı bir barış üzerinde anlaşma yapmak zorunda olduğunu anlamalıdır. Mostar, Sayı: 57, Kasım 2009 21
References Daha geniş bilgi için bkz: Yenigun, Cuneyt, Özcan. M. Republic of Iraq, Wolfgang, G., Inat, K. (Ed.): Foreign Policy in the Greater Middle East, Central Middle Eastern Countries, WVB Wissenschaftliher Verlag Berlin Publications, Berlin, 2005, 37-55. Yenigun, Cuneyt, Strategic Depth: Turkey s International Position, The Review of International Affairs, 2 (2), 2002, 120-123. Yenigün Cuneyt, Turquoise Center of the Balkans and the Middle East, Europe Turkey Forum, Sopot, Poland, 5-6 December 2008, 83-97. Yenigun, Cuneyt, Soğuk Savaş Sonrasında TBMM ve Dış Politika, (Turkish Parliament and Foreign Policy after the Cold War), Nobel Publications, Ankara, 2004. Mostar, Sayı: 57, Kasım 2009 22