5510 SAYILI SOSYAL SİGORTALAR VE GENEL SAĞLIK SİGORTASI KANUNU ÇERÇEVESİNDE BAĞ-KUR SİGORTALILARININ 5 PUANLIK PRİM İNDİRİMİNDEN YARARLANMA ŞARTLARI Boray UĞRAŞ 51 * GİRİŞ: 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu nun yürürlüğe girmesi ile pek çok istihdam teşviki uygulama alanı bulmuş ve ilerleyen süreçte çeşitlenmiştir. Başlangıçta 5510 sayılı kanunun 4/1-a bendi kapsamında hizmet akdine tabi olarak çalışanlar için öngörülen teşvik ve indirimler daha sonra 5510 sayılı kanunun 81 inci maddesinin j bendine yapılan ekleme ile kanunun 4/1-b bendi uyarınca bağ-kur statüsünde çalışanlar açısından düzenlenmiştir. Bu çalışmamızda 5510 sayılı kanunun 81/j maddesi kapsamında bağ-kur statüsünde çalışan vergi mükelleflerinin, şirket ortaklarının, esnaf ve sanatkar siciline kayıtlı olup vergiden muaf esnafın ve tarım bağ-kur sigortalıların 5 puanlık prim indiriminden yararlanma şartlarını 5510 sayılı kanun ile SGK Başkanlığının 2016/26 sayılı genelgesi doğrultusunda incelemeye çalışacağız. Anahtar Sözcükler: Bağ-Kur Sigortalısı, Prim İndirimi, Uzun Vadeli Sigorta Kolu, Tecil ve Taksitlendirme. a) Kanun Düzenlemesi ve Prim İndirimi Kapsamına Alınan Sigortalılar 5510 sayılı kanunun prim oranları ve devlet katkısı başlıklı 81 inci maddesine 6745 sayılı yasanın 62 inci maddesiyle j bendi eklenmiştir. (RG: 7/9/2016-29824). Bu bentte özetle İsteğe bağlı sigortalılar hariç bu Kanunun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (b) bendi kapsamındaki sigortalıların malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primlerinden, beş puanlık kısmına isabet eden tutar Hazinece karşılanır. Sigortalıların bu prim indiriminden yararlanabilmeleri için primlerin Hazinece karşılanmayan kısmının yasal süresi içinde ödenmesi, Kuruma kendi sigortalılıklarından kaynaklanan prim, idari para cezası ve bunlara ilişkin gecikme cezası ve gecikme zammı borcunun bulunmaması şarttır. Ancak Kuruma olan prim, idari para cezası ve bunlara ilişkin gecikme cezası ve gecikme zammı borçlarını taksitlendiren veya yapılandıran sigortalılar bu taksitlendirme veya yapı- * 51 * Sosyal Güvenlik Denetmeni * Makale Geliş Tarihi: 02.01.2017 Yayın Kurulu Kabul Tarihi: 09.02.2017 269
landırma işlemleri devam ettiği sürece bu bent hükmünden yararlandırılır. Borçlanma ve ihya kapsamındaki primlerden dolayı bu indirimden yararlanılmaz. Hazinece karşılanan prim tutarları gelir ve kurumlar vergisi uygulamalarında gider veya maliyet unsuru olarak dikkate alınmaz denilerek 5510 sayılı kanunun 4/I-b bendi kapsamında kendi nam ve hesabına çalışan tüm Bağ-Kur sigortalılarına 5 puanlık prim indiriminden yararlanma fırsatı tanınmıştır. Uygulamada çeşitli kanunlarda 5510 sayılı kanunun 4/1-a bendine tabi olarak hizmet akdiyle çalışanlar için öngörülen prim indirimi veya teşviklerinin bu kez kendi nam ve hesabına çalışan sigortalılara tanınması eşitlik ilkesi, norm standart birliğini sağlaması bakımından olumlu karşılanmaktadır. 01/10/2016 tarihinden itibaren yürürlüğe girecek olan 5 puanlık prim indiriminden 5510 sayılı kanunun 50 inci maddesi kapsamında isteğe bağlı sigortalı olanlar haricinde kendi nam ve hesabına çalışan vergi mükellefi, şirket ortağı, esnaf sanatkar siciline kayıtlı olan vergiden muaf esnaf ile tarım bağ-kur sigortalılarından aktif olarak prim ödeyenler yararlanabilecektir. 5510 sayılı kanunun 81/j bendi uygulamasında pasif konumda olup bağ-kur sigortalılığını durduranlar 5 puanlık indirimden yararlanamamaktadır. Burada ilave edelim ki, 5 puanlık prim indirimi sadece uzun vadeli sigorta kollarından olan malullük, yaşlılık ve ölüm sigorta kolunda prim ödeyen sigortalılar için geçerli olmakta, kısa vadeli sigorta kolları bakımdan değerlendirilmemektedir. b) Sigortalıların prim, gecikme cezası-gecikme zammı, idari para cezası borcunun bulunmaması 5510 sayılı kanunun 4/1-b maddesi kapsamında aktif olan kendi nam ve hesabına çalışanların uzun vadeli sigorta primlerinden 5 puanlık kısmının indirimli tahakkuk etmesi için sigortalıların kendi sigortalılıklarından dolayı prim, idari para cezası veya gecikme cezası-gecikme zammının bulunmaması 5510 sayılı kanunun 81/j bendinde ifade edilmektedir. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı bütçesine konacak ödenekten 5 puanlık prim indiriminin karşılanması için sigortalının kendi hissesine düşen % 15 lik prim tutarının tamamını vadesi geldiğinde ödemesi gerekmektedir. SGK veri tabanında yapılacak güncel borç sorgulaması sırasında vadesi gelmiş prim veya prime dair borcu olduğu saptanan sigortalılardan borcunun tamamını ödeyenler de ödeme tarihini takip eden dönemden itibaren indirimli prim uygulamasından istifade etmektedir. Sigortalıların kendi hissesine isabet eden uzun vadeli sigorta primini (%15) kanunun öngördüğü süre içerisinde ödememesi veya yasal süresi dışında gecik- 270 OCAK - ŞUBAT
me cezası-gecikme zammı dahil olmak üzere sonradan ödemesi halinde dahi yararlandırılan 5 puanlık indirim tutarları ile o aya ait toplam sigorta primlerinin tamamı sigortalıdan tahsil edilmektedir. c) Sigortalıların prim, gecikme cezası-gecikme zammı, idari para cezası borcunun yapılandırılması veya 6183 sayılı kanun uyarınca tecil-taksitlendirilmesi 5510 sayılı kanunun 81 inci maddesi kapsamında sigorta prim ve prime dair borcu bulunan kendi nam ve hesabına çalışan sigortalılardan yapılandırma kanunları ile öteden beri devam eden borçlarını yapılandıran sigortalıların yapılandırma dışında kalan cari aya ait sigorta prim borcu olmaması halinde 5 puanlık prim indiriminden yararlanması mümkündür. Ayrıca belirtelim ki, 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulleri Hakkında Kanunu nun 48 inci maddesi kapsamında öteden beri devam eden prim ve prime dair borçlarını tecil ve taksitlendiren sigortalılar da 5 puanlık prim teşviklerinden yararlanabilecektir. SGK borç sorgulama işlemi sırasında sadece yapılandırma/tecil-taksitlendirme dışında kalan güncel vadesi gelmiş borçlara bakılarak sigortalıların 5 puanlık prim indiriminden yararlanıp-yararlanmayacağına karar verilmektedir. 5510 sayılı kanunun 31/II nci fıkrasında ihya müessesi düzenlenmiştir. Anılan hükme göre, hizmetleri toptan ödeme yapmak suretiyle tasfiye edilmiş sigortalılardan, tasfiye edilmiş sigortalılık sürelerini yeniden canlandırmak (ihya) isteyenlerin ödemenin yapıldığı tarihten SGK ya yeniden yazılı müracaat yapıldığı tarih arasındaki uzun vadeli sigorta prim tutarlarını her yıl için gerçekleşen güncelleme katsayısı ile güncelleyerek bulunacak toplam prim tutarının sigortalıya tebliğ tarihini takip eden günden ertesi ayın sonuna kadar ödenmesi halinde tasfiye edilen sigortalılık sürelerinin canlandırılacağı belirtilmiştir. SGK Başkanlığının 2016/26 sayılı genelgesinde ise kendi sigortalılığı nedeniyle ihya talebinde bulunan sigortalının 5 puanlık prim indiriminden yararlanmasına olanak tanınmamıştır. Keza 5510 sayılı kanunun 41 inci maddesi kapsamında yapılacak borçlanma işlemlerinde de 5 puanlık prim indiriminin uygulanması mümkün değildir. Burada belirtilsin ki, ilgili kanunları gereği borçları yapılandırılan ya da 6183 sayılı kanunun 48 inci maddesi kapsamında borçları tecil ve taksitlendirilen sigortalıların herhangi bir şekilde yapılandırma veya tecil-taksitlendirme işlemlerinin bozulması durumunda geçmiş dönemde yararlanılan prim indirimleri iptal edilmeyerek sigortalıdan geri istenmemektedir. 271
d) 5 Puanlık Prim İndiriminin Hesaplanması 5510 sayılı kanunun 81/I inci fıkrasına göre hizmet akdiyle çalışanlar için uzun vadeli sigorta prim oranı (malullük-yaşlılık-ölüm) % 20 dir. Bunun % 9 u sigortalı hissesi, % 11 i işveren hissesine isabet etmektedir. 81 inci maddenin j bendi kapsamında uygulanacak olan bağ-kur prim indirimi tutarı ise %5 tir. Geriye kalan % 15 lik tutarı (4/I-b sigortalısı için) kendi nam ve hesabına çalışan sigortalının kendisi ödemektedir. Örnek 1: Vergi mükellefi aktif bağ-kur sigortalısı olan A, vadesi gelmiş sigorta primi, idari para cezası veya buna ilişkin gecikme cezası-gecikme zammı borcu bulunmadığı için 2016/Ekim ayında günlük asgari ücretin alt tabanı üzerinden 54,90 TL beyanda bulunmuştur. 54,90 TL ye göre tahakkuk edecek olan prim toplamı; Sigorta Kolu SPEK Prim Oranı Prim Tutarı Kısa Vadeli Prim 1647,00 2,00 32,94 Uzun Vadeli Prim 1647,00 20,00 329,40 GSS Primi 1647,00 12,5 205,88 Yukarıda belirttiğimiz örneğe göre 2016/10 döneminde tahakkuk edecek net prim tutarı 568.22 TL olacaktır. Sigortalı 2016/10 döneminde 1647.00 X 5% = 82.35 TL daha az prim ödeyecektir. Bir başka anlatımla, 568.22-82.35 = 485.87 TL uzun vadeli sigorta primi indirimli olarak ödenebilecektir. Burada belirtelim ki, kısmi ödeme yapılması durumunda 2016/26 sayılı genelge uyarınca indirimden yararlanılamamaktadır. Örnek 2: Aktif Tarım Bağ-Kur sigortalısı olan B, vadesi gelmiş sigorta primi, idari para cezası veya buna ilişkin gecikme cezası-gecikme zammı borcu bulunmadığı için 2016/Ekim ayında günlük asgari ücretin alt tabanı üzerinden 54.90 TL beyanda bulunmuştur. 2016 yılı için sigortalı B 23 gün üzerinden prim ödeyecektir. 2016 yılı için sigortalıya tahakkuk eden prim tutarı 23 X 54.90 =1262.70 TL olacaktır. Sigorta Kolu SPEK Prim Oranı Prim Tutarı Kısa Vadeli Prim 1262, 70 2,00 25,25 Uzun Vadeli Prim 1262,70 20,00 252,24 GSS Primi 1262,70 12,5 157,84 272 OCAK - ŞUBAT
Sigortalının 2016/10 döneminde ödeyeceği toplam prim 435,63 TL dir. 1262,70 X 5 % = 63,14 TL prim indirimi hesaplandığında sigortalının cari ayda ödeyeceği prim tutarı 435,63-63,14 =372,49 TL olacaktır. e) Afet Halinde Prim Borçlarının Ertelenmesi ve 5 Puanlık İndirimden Yararlanma Usulü 5510 sayılı kanunun 91 inci maddesine göre yangın, su baskını, sel, kuraklık, yer kayması, deprem gibi afetlerle ağır hastalık, ağır kaza, tutukluluk ve sabotaj gibi nedenlerle ticari veya ekonomik kayıplara uğrayan işverenler, kendi nam ve hesabına bağ-kur sigortalısı olarak prim ödeyenler, 5510 sayılı kanunun 50 nci maddesine göre isteğe bağlı sigortaya primlerini ödeyen sigortalılar, durumlarını belgelemeleri kaydıyla vakanın veya afetin meydana geldiği tarihten itibaren üç ay içinde talepte bulunmaları ve prim ödeme aczine düştüklerinin, yapılacak inceleme sonucu anlaşılması hâlinde, yukarıda belirtilen vaka veya afet tarihinden önce ödeme süresi dolmuş mevcut SGK prim borçları ile vaka veya afetin meydana geldiği tarihi takip eden üçüncü ayın sonuna kadar tahakkuk edecek SGK ya olan borçları, vaka veya afetin meydana geldiği tarihten itibaren 1 yıla kadar ertelenebilmektedir. Bu hükme göre, SGK tarafından afet nedeniyle prim borçları ertelenen sigortalılar afet tarihinden önce vadesi gelmiş (muaccel) prim borçlarını ödemek istedikleri taktirde 5 puanlık prim indiriminden yararlanmaları mümkündür. Keza, erteleme kapsamında olan prim borçları için sigortalıların tecil-taksitlendirme veya yapılandırma talep etmeleri halinde de 5 puanlık prim indirimden yararlanmaları olanaklı görünmektedir. f) Prim İndiriminin Başlangıç Tarihinin Belirlenmesi 5510 sayılı kanunun 4/1-b bendi gereğince kendi nam ve hesabına çalışan bağ-kur sigortalılarının prim indirimden 01/10/2016 tarihinden itibaren yararlanmaya başlayacaklardır. Bu nedenle sigortalıların 01/10/2016 tarihi itibariyle vadesi gelmiş sigorta primi, idari para cezası ve gecikme zammı-gecikme cezası borcunun bulunmaması icap etmektedir. SGK Başkanlığının 2016/26 sayılı genelgesi 30/11/2016 tarihine kadar tüm borçlarını ödeyen sigortalıların 2016/ Ekim ayı primlerinin indirimli olarak tahakkuk edeceğini açıkça belirtmektedir. g) Kapsam Dışı Kalan Uygulamalar ve Sigortalılık Bilgisinde Meydana Gelen Değişmeler 2016/26 sayılı SGK genelgesi bazı sigortalılık işlemlerinin prim indirimi dışında kalacağını açıkça düzenlemiştir. 5510 sayılı kanunun 50 nci maddesine 273
göre isteğe bağlı sigortalılar, 5510 sayılı kanunun geçici 17 nci maddesine göre 5 yıldan fazla prim borcu olup sigortalılığı durdurulanlar, 5510 sayılı kanunun geçici 63 üncü maddesi ile kendi nam ve hesabına çalışanlardan (tarım bağ-kurlular dahil) 12 aydan fazla prim borcu bulunanların sonradan talep edecekleri ihya başvuruları prim indirimde dikkate alınmamaktadır. Diğer bir deyimle, sigortalılar kanun gereği ihya başvurusu yaptıklarında otomatik olarak 5 puanlık prim indiriminden yararlanamazlar. 5510 sayılı kanuna göre kendi nam ve hesabına sigortalı sayılanların sigortalılık statülerinde ve borç durumlarında sonradan değişiklikler meydana gelebilmektedir. Sigortalının durumunda SGK işlemleri ile meydana gelen değişiklikler borç durumunu da etkilemektedir. 01/10/2016 tarihinden itibaren 5 puanlık prim indiriminden yararlandığı halde sonradan indirimden yararlanmaması gerektiği anlaşılan sigortalıların indirim tutarları gecikme cezası ve gecikme zammı ile sigortalıdan tahsil edilmektedir. Ancak burada gerek kanun hükmü gerekse 2016/26 sayılı SGK genelgesinin işlem hatasından kaynaklanan durumları düzenlemediği gözlenmektedir. Bir başka anlatımla, sigortalıdan kaynaklanmayan SGK işlem hatası ile borçlu duruma düştüğü anlaşılan sigortalıların prim indirimlerinin durdurulmaması, sigortalının talebiyle borcun düzeltilerek prim indiriminin devam etmesi uygun görünmektedir. Yine 2016/26 sayılı SGK genelgesi kapsamında eski dönemlerde prim borcu olduğu için prim indiriminden faydalanamayan sigortalıların sonradan yapılacak SGK işlemleriyle borçlu durumda olmadıkları, vadesi gelmiş prim borçlarının bulunmadığı anlaşıldığında geçmişe etkili olarak sigortalıların 5 puanlık prim indiriminden faydalanmaları sağlanmaktadır. Sosyal Güvenlik Kurumunca uygulanan 5 puanlık prim indirimi sigortalılar tarafından vergi uygulamalarında gider unsuru veya maliyet unsuru olarak değerlendirilememektedir. h) Sonuç 01/10/1972 tarihinden itibaren kendi nam ve hesabına çalışanları sosyal güvenlik şemsiyesine alan 1479 sayılı Kendi Nam ve Hesabına Çalışanlar Sosyal Sigortalar Kanunu sosyal güvenlik reformunun yürürlüğe girişiyle (01/10/2008) yürürlükten kaldırılmıştır. Halen sosyal güvenliğin uygulama kanunu olan 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu ile sosyal güvenlikte norm ve standart birliği sağlamaya çalışılmış ve önemli ölçüde mesafe alınmıştır. 5510 sayılı kanunun 81 inci maddesiyle başlangıçta hizmet akdine tabi olarak çalışan 4/1-a statüsündeki sigortalılar için sunulan 5 puanlık uzun vadeli 274 OCAK - ŞUBAT
sigorta prim teşviki ve indirimleri bu maddeye eklenen j bendi ile kendi nam ve hesabına çalışan bağ-kur sigortalılarına da tanınmıştır. Bu uygulama norm ve standart birliği adına olumlu bir gelişme olarak telakki edilmektedir. Ayrıca sosyal güvenlik şemsiyesinde her zaman ikinci planda kalmış bağ-kur sigortalısını hedeflemesi de yerinde bir gelişmedir. SGK Başkanlığınca yayımlanan 2016/26 sayılı genelgede Kurum hatasından kaynaklanan durumlarda prim indiriminin devam edip etmeyeceği düzenlenmemiştir. Bu noktada indirimin sürekliliğini sağlamak bakımından sigortalı kökenli olmayan, sigortalıya atfedilemeyen işlem hatalarında indirimin devam ettirilmesi, düzeltme işlemlerinin re sen yapılması yerinde bir uygulama olarak gözükmektedir. KAYNAKÇA SGK (2016). 2016/26 sayılı SGK Başkanlığı Genelgesi. T.C. Yasalar, (31/05/2006) 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu, Ankara. Resmi Gazete (26200 sayılı) T.C. Yasalar, (21/07/1953) 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanun, Ankara. Resmi Gazete (8469 sayılı) T.C. Yasalar, (20/08/2016) 6745 sayılı Yatırımların Proje Bazında Desteklenmesi ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun, Ankara. Resmi Gazete (29824 sayılı) 275