SİNİR SİSTEMİ Dicle Aras Sinir, sinir sistemi, yapısı ve fizyolojik sınıflaması
Sinir Sinir sistemi fonksiyonları Sinir sistemi vücudun tüm aktivitelerini koordine eder. Organizmanın içinde bulunduğu duruma ortama uyumunu sağlar. Sinir sistemi iç veya dış ortamdan aldığı uyarıları (stimulus) değerlendirir ve bunlara cevaplar (respons) verir. 3.9.2015 2
Sinir Sinir sistemi fonksiyonları Sinir sistemi ve endokrin sistem homeostasisi korumak için sürekli birlikte çalışır. 3.9.2015 3
Sinir Sinir sistemi fonksiyonları Hareketlerin istemli kontrolü sağlanır. Omurilik reflekslerinin kontrolü sağlanır. Hafıza ve öğrenme için gerekli deneyimlerin özümsenmesi sağlanır. 3.9.2015 4
Sinir sistemi İç ve dış ortamdan gelen uyarılar (impulslar) reseptörler aracılığıyla alınırlar. Reseptörler belirli uyarıcılara karşı özelleşmiş organlardır. Dış dünyadan alınan eksteroseptif duyular; ağrı, ıs, basınç, dokunma, gıdıklanma, görme, işitme, koku ve tat gibi duyulardır. 3.9.2015 5
Sinir sistemi İç organlardan alınan interoseptif duyular ise; dolgunluk, gerginlik, açlık, susuzluk gibi organik duyulardır. Kaslar, kirişler, eklemler, periost gibi oluşumlardan alınan derin duyulara ise proprioseptif duyular denir. 3.9.2015 6
Sinir sistemi Sinir sisteminin yapı ve fonksiyon birimi nöron (neuron) yani sinir hücresidir. Sinir sisteminde hücrelerin bir kısmı ise destek hücreleri olan nörogliyalardır (neuroglia). Nörogliyalar, nöronları korur, nöronların beslenmesine ve metabolizmasına yardımcı olur. 3.9.2015 7
Sinir Sinapslar (synapsıs) - Neuroglia Görevleri ve özellikleri şunlardır; 1. Nöronları desteklemek ve korumak. 2. Nöral beslenmeyi sağlamak. 3. Nöral aktiviteye katılmak. 4. MSS nin savunmasını sağlamak. 5. Uyarılabilme özelliği taşımazlar. 6. Organizmanın yaşamı boyunca mitoz bölünme özelliklerini korurlar. 3.9.2015 8
Sinir sistemi SS nin temeli nöronlardır. Birkaç milyar nöron birbiriyle farklı şekilde bağlantılar kurarak MSS yi oluşturur. Hücre boyutları çok farklıdır. 3.9.2015 9
Sinir - Neuron Neuronların görevleri şunlardır; 1. Uyarıları almak ve iletmek, 2. Bazı hücresel aktiviteleri başlatmak ve 3. Neurotransmitterleri ve diğer bilgi moleküllerini sentezleyip salgılamak. 3.9.2015 10
Sinir - Neuron Bir neuron üç bölümden oluşur. Bunlar; 1. Perikaryon (gövde) 2. Akson (uzantı) 3. Dendrit (uzantı) 3.9.2015 11
Sinir - Neuron
Sinir - Neuron
Sinir - Neuron 1. Perikaryon (hücre gövdesi, soma); burada organeller ve nukleus bulunur. Nöronların operasyon merkezidir. Nöronun, çekirdeğini ve membran ile çevreli sitoplazmasını içeren ana bölümüdür. Nukleus yuvarlak, büyük, sentrik yerleşimli ve ökromatik boyalıdır. 3.9.2015 14
Sinir - Neuron Perikaryonda eksitatör ve inhibitör birçok sinir sonlanması vardır. Uyarıcı özelliği vardır. 3.9.2015 15
Sinir - Neuron 2. Akson (sinir impulsunu diğer hücrelere ileten uzantı); tek ve uzun olan sinir lifidir. İmpulsu hücre gövdesinden diğer bir nörona, kasa veya beze götürür. 3.9.2015 16
Sinir - Neuron Bir sinir hücresinin yalnızca bir aksonu bulunur. Ancak akson daha küçük dallara ayrılarak diğer sinir hücrelerinde, kaslarda veya organlarda sonlanabilir. Aksonların boyu birkaç milimetreden bir metreye kadar farklılık gösterebilir. 3.9.2015 17
Sinir - Neuron Akson; distal kısmı dallanmış ve genişlemiştir. Buraya sinaptik yumru adı verilir. Bu yumru nörotransmitter (neurotransmitter) salgılar. Bu salgı kimyasal bir maddedir ve impulsu bir nörondan diğerine iletir. 3.9.2015 18
Sinir - Neuron Periferik sinir sistemine ait nöronların aksonları içte myelin kılıf, dışta hücresel kılıf (schwann) ile sarılıdır. Hücresel kılıf sinir hücresi yaralanmalarında önemli rol oynar. Yalnızca schwann hücrelerinin çevrelediği aksonlar travma sonrası rejenere olabilirler. 3.9.2015 19
Sinir - Neuron Büyük sinir lifleri (iskelet kaslarını uyaranlar gibi), akson miyelin kılıfı ile çevrilidir. Miyelin kılıf, büyük oranda yağ ve proteinden oluşur. Myelin beyaz ve yağlıdır. Elektrik izolasyonu çok iyidir ve sinir impulsunu çok hızlı taşır. Miyelin kılıf içeren sinir liflerine miyelinli, medullalı sinir lifi denir. 3.9.2015 20
Sinir - Neuron Miyelin kılıfı sinir lifi boyunca devamlı değildir. Kesintilere uğrayarak sinir lifini segmentlere ayırır. Bu kesinti yerlerine Ranvier boğumu denir. 3.9.2015 21
Sinir - Neuron Myelin kılıfı aksonu çevredeki dokulardan izole eder ve sinirdeki uyarı iletimini hızlandırır, çünkü myelinli sinirlerde uyarı bir boğumdan diğerine sıçrayıcı tarzda iletilir. Myelinsiz sinirlerde ileti hızı 0.25 m/sn iken myelinli sinirlerde 100 m/sn olabilir. 3.9.2015 22
Sinir - Neuron 3.9.2015 23
Sinir - Neuron Beynin beyaz cevheri (substantia alba) ve omuriliğin beyaz cevheri myelin sayesinde beyaz renkte görülür. 3.9.2015 24
Sinir - Neuron 3. Dendrit (uyarıları almak için özelleşmiş çok sayıdaki uzantı); hücre gövdesinden çıkan, bir veya birden fazla olabilen kısa liflerdir. Periferden hücre gövdesine impuls getirirler. Reseptör görevi yaparlar. 3.9.2015 25
Sinir - Nervus Sinir (nervus); bağ dokusu ile sarılmış aksonlar demetidir. Sinir hücresinin gövdesi ve aksonun başlangıç kısmı gruplar halinde birleştiğinde oluşan yapıya gangliyon (ganglion) denir. Gangliyonların çoğu omuriliğin dışına yerleşmişlerdir. 3.9.2015 26
Sinir - Nervus Santral sinir sisteminde akson demetlerine sinir yerine traktus (tractus) denir. Santral sinir sisteminde gangliyonlara nukleus (nucleus) adı verilir. 3.9.2015 27
Sinir Uzantılarına göre neuronlar Nöronlar uzantılarının sayılarına göre dörde ayrılırlar. Bunlar; 1. Unipolar nöron; nöron gövdesinden tek uzantı çıkar. 2. Bipolar nöron; nöron gövdesinden bir akson bir dendrit çıkar. 3.9.2015 28
Sinir Uzantılarına göre neuronlar 3.9.2015 29
Sinir Uzantılarına göre neuronlar 3. Multipolar nöron; nöron gövdesinden bir akson birden çok dendrit çıkar. 4. Psödounipolar nöron; nöron gövdesinden tek uzantı çıkar. Ancak bu uzantı daha sonra T şeklinde ikiye ayrılır. 3.9.2015 30
Sinir Uzantılarına göre neuronlar 3.9.2015 31
Sinir Fonksiyonlarına göre neuronlar Nöronlar fonksiyonlarına göre de üç grupta incelenirler. Bunlar; 1. Motor nöronlar, 2. Duyu nöronları ve 3. İnter nöronlardır. 3.9.2015 32
Sinir Fonksiyonlarına göre neuronlar 1. Motor (efferent) nöronlar; santral sinir sisteminde merkezde oluşan motor uyarıları organlara iletirler. Kas hücreleri, endokrin ve ekzokrin bezler gibi effektör organları kontrol ederler. 3.9.2015 33
Sinir Fonksiyonlarına göre neuronlar 2. Duyu (afferent) nöronları; periferdeki reseptörlerden aldıkları duyu impulslarını santral sinir sistemindeki duyu merkezlerine taşırlar. 3.9.2015 34
Sinir Fonksiyonlarına göre neuronlar 3. İnter nöronlar; nöronlar arasındaki bağlantıyı ve iletişimi sağlayan nöronlardır. 3.9.2015 35
Sinir Sinapslar (synapsıs) İki neuron arasındaki bağlantıya sinaps denir. Sinapslar bir nörondan diğerine uyarı iletirler. 3.9.2015 36
Sinir Sinapslar (synapsıs) Sinir impulsunun iletildiği özelleşmiş yapılardır. Nöronların veya diğer efektör hücrenin membran potansiyelini değiştirerek işlev görür. 3.9.2015 37
Sinir Sinapslar (synapsıs) Sinapslar; Akso-dendrit; aksonla dendrit arasında, Akso-somatik; aksonla soma arasında, Akso-aksonik; iki akson arasında veya Dendro-dendrit; iki dendrit arasında olabilir. 3.9.2015 38
Sinir Sinapslar (synapsıs) 3.9.2015 39
Sinir Sinapslar (synapsıs) Sinaptik düğümler, bilginin nöronlar arasında taşınmasında önemli rol oynarlar. Uyarıyı sinapsa getiren ilk nöron Pre-sinaptik, diğeri ise Postsinaptik nöron adını alır. 3.9.2015 40
Sinir Sinapslar (synapsıs) 3.9.2015 41
Sinir Sinapslar (synapsıs) Sinapslarda impuls iletimi elektriksel veya kimyasal yollarla olur. Elektriksel sinapslarda impuls iletimi çok daha hızlıdır. Kimyasal sinapslarda impuls iletimi nörotransmitterler aracılığıyla gerçekleşir. 3.9.2015 42
Sinir Sinapslar (synapsıs) Presinaptik membran; sitoplazması mitokondri, sinaptik vezikül içerir. Sinaptik veziküllerde nörotransmitter bulunur. Bu veziküller genellikle somada yapılır. 3.9.2015 43
Sinir Sinapslar (synapsıs) Aksiyon potansiyeli presinaptik membrana ulaşınca voltaj kapılı Ca 2+ kanalları açılır. Kalsiyum hücre içine girer. Sinaptik veziküller presinaptik membran ile kaynaşır ve nörotransmitter ekzositoz ile sinaps aralığına verilir. 3.9.2015 44
Sinir Sinapslar (synapsıs) Postsinaptik membran; postsinaptik hücre membranının kalınlaşmış bölümüdür. Nörotransmitter reseptörlerini taşır. Nörotransmitter reseptöre bağlanınca iyon kanalları açılır ve bazı iyonlar hücre içine girer. 3.9.2015 45
Sinir Sinapslar (synapsıs) Bir stimulus postsinaptik membranda depolarizasyona neden oluyor ve aksiyon potansiyelini başlatıyorsa eksitatör (uyarıcı) olarak adlandırılır. Postsinaptik potansiyel hiperpolarizasyona neden oluyorsa inhibitör (baskılayıcı) postsinaptik potansiyel olarak adlandırılır. 3.9.2015 46
Sinir Sinapslar (synapsıs) Bir nöronun ateşlenmesi için gerekli minimal elektrik düzeyine uyarı eşiği denir. Hiperpolarite, dinlenik membran potansiyelini kuvvetlendirerek aksiyon potansiyelinin oluşmasını engeller. 3.9.2015 47
Sinir Sinapslar (synapsıs) Yeterli Na+ iyonunun hücre içine geçişi aksiyon potansiyeli oluşturur. K+ ve Cl- iyonları ise istirahat membran potansiyelini artırır. Yani hiperpolarite oluşur ve nöronun uyarılması engellenir. 3.9.2015 48
Sinir Sinapslar (synapsıs) - Neurotransmitter Sinyal molekülleridir. İki sinir hücresi arasındaki bağlantıyı sağlayan kimyasal bir maddedir. Presinaptik bölgede sentezlenir ve veziküllerde depolanır. Elektrik uyarısı geldiğinde parçalanan vezikülden ekzositoz yoluyla sinaptik aralığa gider. 3.9.2015 49
Sinir Sinapslar (synapsıs) - Neurotransmitter Yeni nörotransmitter sentezi için O sistemi tarafından üretilen ATP ye ihtiyaç duyulduğundan sinaptik düğümlerde mitokondri de bulunur. Nörotransmetter az miktarda depo edildiğinden sürekli sentezlenmelidir. 3.9.2015 50
Sinir Sinapslar (synapsıs) - Neurotransmitter Postsinaptik membranda özgül reseptörlere bağlanan nörotransmitterler uyarıcı veya inhibitör etki oluştururlar. Gamma amino bütirik asidin (GABA), taurin, alanin ve glycine inhibitör nörotransmitterlerdir. Glutamik ve asparik asitler ise uyarıcı etkisi olan nörotransmitterlerdir. 3.9.2015 51
Sinir Sinapslar (synapsıs) Sumasyonlar Sinaptik aralığa gelen her stimulus tek başına post-sinaptik nöronu etkileyecek kadar kuvvetli olmayabilir. Ancak birçok pre-sinaptik terminalden aynı anda veya kısa bir süre içerisinde arka arkaya alınan stimuluslar birikir ve postsinaptik nöronda eksitasyon veya inhibasyona neden olurlar. 3.9.2015 52
Sinir Sinapslar (synapsıs) Sumasyonlar Birçok stimulusun bu toplu etkisine spatial (çok sayıda uyarı) sumasyon denir. Ayrıca aynı pre-snaptik terminalden 15 sn aralılarla deşarj oluşturmaya yeterli uyarılar gelirse ve bunlar sayıca çok fazla ve yeteri kadar kuvvetliyse aksiyon potansiyeli (sinir uyarısı) oluşur. 3.9.2015 53
Sinir Sinapslar (synapsıs) Sumasyonlar Buna da temporal (dalga) sumasyon denir. 3.9.2015 54
Sinir Sistemi Morfolojik Sınıflama Sinir sistemi iki ana bölümde incelenmektedir. Bunlar; 1. Santral (Merkezi) sinir sistemi (systema nervosum centrale) ve 2. Periferik sinir sistemi (systema nervosum perifericum) olarak iki ana gruba ayrılır. 3.9.2015 55
Sinir sistemi Fizyolojik Sınıflama