ISTRADE 2017 Elektrik Piyasalarında Ticaret ve Tedarik Mayıs 2017
Türkiye de Elektrik Toptan Satış Piyasası nın Gelişimi Türkiye elektrik piyasasındaki ticaret ortamı istikrarlı bir gelişim sürecinden geçmiştir. Mali Uzlaştırma Tebliği Geçiş Dönemi Dengeleme Mekanizması Aylık Uzlaştırma Dönemi Aşama 1 Gün Öncesi Planlama Dengeleme Güç Piyasası Saatlik Uzlaştırma Aşama 2 Gün Öncesi Piyasası Dengeleme Güç Piyasası Saatlik Uzlaştırma Teminat Mekanizması Son Durum Gün Öncesi Piyasası Dengeleme Güç Piyasası Saatlik Uzlaştırma Teminat Mekanizması Gün İçi Piyasası Fiziksel Teslimat / Finansal Türev Sözleşmeleri Kasım 2003 1 Ağustos 2006 1 Aralık 2009 1 Aralık 2011 2015-30 Nisan 2017 itibariyle Türkiye elektrik kurulu gücü 79,6 a ulaşmıştır. 2003 Sonu 2006 Sonu 2009 Sonu 2012 Sonu 2015 Sonu 2017 Nisan %16 36 %18 41 %25 45 %40 57 %59 73 %63 80 Serbest Üretim Şirketleri Kamu + Yİ/YİD/İHD Anlaşmalı Santraller Kaynak: TEİAŞ Deloitte Türkiye ISTRADE 2017 2
TWh Türkiye de Elektrik Toptan Satış Piyasası nın Gelişimi Piyasa Hacimleri 2011 yılı Aralık ayında kurulan gün öncesi piyasası, 114 TWh ticaret hacmine ulaşmış olup 2012-2016 döneminde yıllık bileşik büyüme oranı açısından %24 lük bir büyüme göstermiştir. Türkiye Elektrik Piyasası Yıllık Bileşik Büyüme Oranları (2012-2016 Dönemi) %12 Toplam Elektrik Ticareti %9 Toplam İkili Anlaşma Hacmi 500 450 400 350 300 250 200 150 100 50 0 Uzlaştırmaya Esas Veriş Miktarı (TWh) İkili Anlaşma Hacmi Özel Sektör İkili Anlaşma Hacmi - Kamu GÖP Hacmi Dengesizlik Hacmi DGP Hacmi 2012 2013 2014 2015 2016 215 218 228 239 252 Kaynak: EPİAŞ %38 %24 Özel Sektör İkili Anlaşma Hacmi Gün Öncesi Piyasası Hacmi -%3 %4 Kamu İkili Anlaşma Hacmi UEVM Deloitte Türkiye ISTRADE 2017 3
Milyon TL Türkiye de Elektrik Toptan Satış Piyasası nın Gelişimi Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasası Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasasında, Elektrik Vadeli İşlem Sözleşmeleri kapsamında 2017 yılı Ocak Nisan aylarında gerçekleşen toplam işlem hacmi 2016 yılı aynı periyoda göre %77 azalma göstermiştir. 500 VİOP İşlem Hacmi (TL) 400 300 -%77 200 100 0 Kaynak: Borsa İstanbul Deloitte Türkiye ISTRADE 2017 4
2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 MWh/Yıl Türkiye de Elektrik Toptan Satış Piyasası nın Gelişimi Piyasa Açıklık Oranı Gelişimi Elektrik piyasasının rekabete tamamen açılması hedefi doğrultusunda 2003 yılında 9.000 MWh olan serbest tüketici limiti 2017 yılına gelindiğinde 2,4 MWh e düşürülmüştür. 10000 9000 8000 9000 7800 7800 Piyasa Açıklık Oranının Gelişimi 75% 78% 84% 85% 86% 86% 90% %100 %90 %80 7000 6000 5000 4000 3000 2000 1000 0 23% 28% 6000 30% 32% 39% 41% 3000 1200 49% 480 63% %53 %44 %36 %29 %23 %19 100 30 25 5,0 4,5 4,0 3,6 2,4 %70 %60 %50 %40 %30 %20 %10 %0 Serbest Tüketici Limiti Teorik Piyasa Açıklık Oranı (%)* Gerçekleşen Piyasa Açıklık Oranı (%) Kaynak: EPİAŞ, EPDK, TETAŞ, Türkiye Rekabet Kurumu, Deloitte Analizi *Teorik piyasa açıklık oranı EPDK tarafından hesaplanmıştır Deloitte Türkiye ISTRADE 2017 5
Elektrik Tedarik ve Ticaretindeki Gelişmeler YEKA ve Diğer Yenilenebilir Enerji Destekleri YEKA ve diğer yenilenebilir enerji destekleri ile kurulu güç içerisinde yenilenebilir enerjinin payının artması beklenmektedir. Yerli Kömür Desteği Yerli ve yenilenebilir hedefler doğrultusunda yerli kömüre teşvik verilmiştir. Bu alım garantilerinin önümüzdeki yıllarda devam etmesi beklenmektedir. TETAŞ Kontratları TETAŞ ın Yİ, YİD ve İHD santralleri ile mevcut elektrik satın alma anlaşmaları ilerleyen dönemlerde kademeli olarak bitecek olmasına rağmen, yeni alım anlaşmaları yürürlüğe girmektedir. Doğal Gaz Piyasası Doğal gaz piyasasının liberalleşmesi ile ilgili atılması gereken adımlar bulunmaktadır. Teknolojik Gelişmeler Dağıtık üretim, elektrikli araçlar, enerji depolama, blockchain gibi yıkıcı teknolojilerin zaman içinde etkilerinin görülmesi beklenmektedir. Kömür İthalatına Uygulanan Ek Mali Yükümlülük Elektrik üretiminde kullanılacak ithal kömürün ithalat maliyeti en az 70 USD/ton olacak şekilde bir ek mali yükümlülük getirilmiştir. 6 2017 Deloitte Turkey. Member of Deloitte Touche Tohmatsu Limited
Oca Şub Mar Nis May Haz Tem Ağu Eyl Eki Kas Ara Oca Şub Mar Nis May* 104 109 118 118 150 142 135 140 141 161 148 145 145 151 181 173 219 Elektrik Tedarik ve Ticaretindeki Gelişmeler Yerli Kömür Desteği 15.6 milyar ton Ekonomiye Katkıda Bulunacak Rezerv Miktarı Aktif Olmayan Linyit Sahaları ve Rezervleri >10 Yıl TETAŞ Tarafından Sağlanacak Alım Garantisi 250 230 210 190 170 150 130 110 90 70 50 Gün Öncesi Piyasası Elektrik Fiyatları, 2016-2017 2016 Aylık Ortalama PTF 185 TL/MWh 2017 Deloitte Türkiye ISTRADE 2017 7 *1-24 Mayıs dönemini kapsamaktadır Kaynak: EPİAŞ 6 18 TWh 185 TL/MWh Yerli Kömür Yakıtlı Santrallerin Kurulu Gücü 2017 Yılında TETAŞ ın Alım Yapacağı Elektrik TETAŞ Tarafından Alınan Elektriğin Birim Fiyatı
Elektrik Tedarik ve Ticaretindeki Gelişmeler TETAŞ ın Payı 2016 Sonu Yİ/YİD/İHD Kurulu Güç Portföyü 11% 21% 68% Kaynak: TEİAŞ Kömür Yİ/YİD/İHD Kontrat Bitiş Yılları Doğal Gaz Yenilenebilir 1 Beklenen TETAŞ Alımları 2 3 Sinop Nükleer Enerji Santrali Akkuyu Nükleer Enerji Santrali 2017 2018 2019 2020 2021 ve Sonrası 253 MW 4.633 MW 2.352 MW 630 MW 168 MW Yerli Kömür Desteği Önümüzdeki yıllarda alım garantisi biten birçok santral bulunmasına rağmen, yeni anlaşmalar ile birlikte TETAŞ ın piyasadaki en önemli oyunculardan biri olmaya devam edeceği öngörülmektedir. Kaynak: TETAŞ Deloitte Türkiye ISTRADE 2017 8
Elektrik Tedarik ve Ticaretindeki Gelişmeler YEKA ve Diğer Yenilenebilir Enerji Destekleri Kömür İthalatına Uygulanan Ek Mali Yükümlülük Piyasa fiyatlarının reel düşüşü ve döviz kurunun etkisi ile YEKDEM desteğinden faydalanan kapasite 2015 ten 2016 ya geçerken yaklaşık 3 katına çıkarak 15 seviyelerine çıkmıştır. Nisan 2016 da YEKDEM e dahil olan santrallar dengesizliklerinden sorumlu hale gelmişlerdir. YEKDEM birim maliyeti Mart 2017 de 43,9 TL ye ulaşmıştır. YEKA ihalelerine başlanmıştır. Yenilenebilir alanında yatırıma devam edilmesi beklenmektedir. Türkiye elektrik üretiminin %15 inden fazlası ithal kömür yakıtlı santraller tarafından karşılanmaktadır. Enerji sektöründeki ithalat bağımlılığını azaltmak amacı ile 2016 yılı Ağustos ayı itibariyle elektrik üretiminde kullanılmak üzere ithal edilen kömüre ek mali yükümlülük getirilmiştir. Mevcut durumda, 3 Ekim 2016 tarihli Resmi Gazete de belirtildiği üzere, ICE Rotterdam Borsası ndaki fiyatlar referans alınarak; bir ton kömür fiyatının 70 doların altında olması durumunda bu iki fiyat arasındaki farkın ek mali yükümlülük bedeli olarak uygulanmasına karar verilmiştir. Deloitte Türkiye ISTRADE 2017 9
Elektrik Tedarik ve Ticaretindeki Gelişmeler 25,5 Doğal Gaz Piyasasının Gelişimi Kurulu Güç %32 Kurulu Güç İçindeki Payı Doğal gazın tedariğinde çeşitli kısıtlar bulunmaktadır. Tedarikçi sayısı Piyasa yerleri Ürün çeşitliliği Fiyat oluşumu ca. 90 TWh 2016 Yılı Elektrik Üretimi %33 2016 Yılı Üretimi İçindeki Payı Organize Toptan Doğal Gaz Satış Piyasası Yönetmeliği 31 Mart 2017 tarihli Resmi Gazete de yayımlanmıştır. Yönetmeliğin geçici 4. maddesinde Organize toptan doğal gaz satış piyasasının 1 Nisan 2018 tarihinde faaliyete geçeceği belirtilmiştir Doğal gaz piyasalarının işlevsel hale gelmesi ve elektrik piyasaları ile entegrasyonun sağlanmasıyla doğal gaz ve elektrik piyasalarının birlikte optimize edilmesinin önü açılacaktır. Deloitte Türkiye ISTRADE 2017 10
Elektrik Tedarik ve Ticaretindeki Gelişmeler Teknolojik Gelişmeler Güneş enerjisinde çatı uygulamaları gibi yeni uygulamalar ile lisanssız elektrik üretimin artması ve dağıtık üretim kavramının yaygınlaşması Enerji depolama teknolojilerinin önem kazanması Elektrikli araçların ilerleyen yıllarda artması ve ilgili istasyonların yaygınlaşması Veri analitiğine yapılan yatırımların artması ile veri yığınlarından anlamlı sonuçlar çıkarılarak operasyonel verimliliklerin artması Blockchain gibi yıkıcı/dönüştürücü teknolojilerin enerji ticaretinde yaygınlaşması ve arka ofis süreçlerinde gelişmeler sağlanması beklenmektedir. IoT Dağıtık Üretim Akıllı Şebekeler Veri Analitiği Elektrikli Araçlar Blockchain Dağıtık Üretim Dağıtık Üretim Depolama Elektrikli Araçlar Deloitte Türkiye ISTRADE 2017 11
Cevap bulmaya çalıştığımız sorular Elektrik piyasasının gelişiminde oldukça uzun mesafeler kat ettik ancak performansımızı daha da iyileştirmek için neler yapabiliriz? Piyasa oyuncularının ve Türkiye ye yatırım yapmak isteyen yerli ve yabancı yatırımcıların enerji ticaret ortamından beklentileri neler? Bir taraftan yerli ve yenilenebilir enerjinin gelişimini aktif şekilde desteklerken diğer taraftan piyasa dinamiklerini olumsuz şekilde etkilememeyi nasıl başarabiliriz? Elektrik tedarik ve ticaretinde yeterince güçlü bir yetenek havuzumuz var mı? Yeteneğe ulaşmada ve elde tutmada ne tür zorluklar çekiyoruz? TETAŞ ın elektrik tedarik ve ticaretindeki rolü önümüzdeki yıllarda nasıl şekillenecek? Yıkıcı etkiye sahip teknolojik gelişmeler (dağıtık üretim, depolama, elektrikli araçlar, blockchain, vb.) elektrik tedarik ve ticaretini nasıl etkileyecek, bu etkilere hazırlıklı mıyız? Doğal gaz piyasasının liberalleşmesi elektrik tedarik ve ticaretine kısa vadede ve uzun vadede nasıl fayda sağlar? Deloitte Türkiye ISTRADE 2017 12
Deloitte; İngiltere mevzuatına göre kurulmuş olan Deloitte Touche Tohmatsu Limited ( DTTL ) şirketini, üye firma ağındaki şirketlerden ve ilişkili tüzel kişiliklerden bir veya birden fazlasını ifade etmektedir. DTTL ve üye firmalarının her biri ayrı ve bağımsız birer tüzel kişiliktir. DTTL ( Deloitte Global olarak da anılmaktadır) müşterilere hizmet sunmamaktadır. Global üye firma ağımızla ilgili daha fazla bilgi almak için www.deloitte.com/about adresini ziyaret ediniz. Deloitte, denetim, danışmanlık, finansal danışmanlık, risk danışmanlığı, vergi ve ilgili alanlarda, birçok farklı endüstride faaliyet gösteren özel ve kamu sektörü müşterilerine hizmet sunmaktadır. Deloitte her beş Fortune Global 500 şirketinden dördüne hizmet verirken, dünya çapında farklı bölgelerde 150 den fazla ülkede yer alan global üye firma ağı ile, müşterilerinin iş dünyasında karşılaştıkları zorlukları aşmalarına destek olmak ve başarılarına katkıda bulunmak amacıyla dünya standartlarında yüksek kalitede hizmetler sunmaktadır. Deloitte un 245.000 i aşan uzman kadrosunun iz bırakan bir etkiyi nasıl yarattığı konusunda daha fazla bilgi almak için Facebook, LinkedIn ya da Twitter sayfalarımızı takip ediniz. Bu belgede yer alan bilgiler sadece genel bilgilendirme amaçlıdır ve Deloitte Touche Tohmatsu Limited, onun üye firmaları veya ilişkili kuruluşları (birlikte, Deloitte Network olarak anılacaktır) tarafından profesyonel bağlamda herhangi bir tavsiye veya hizmet sunmayı amaçlamamaktadır. Şirketinizi, işinizi, finansmanınızı ya da mali durumunuzu etkileyecek herhangi bir karar ya da aksiyon almadan, yetkin bir profesyonel uzmana danışın. Deloitte Network bünyesinde bulunan hiçbir kuruluş, bu belgede yer alan bilgilerin üçüncü kişiler tarafından kullanılması sonucunda ortaya çıkabilecek zarar veya ziyandan sorumlu değildir. 2017. Daha fazla bilgi için Deloitte Türkiye (Deloitte Touche Tohmatsu Limited üye şirketi) ile iletişime geçiniz.