TÜRKİYE POPÜLASYONUNDA EL VE EL BİLEK ÖLÇÜMLERİ KULLANILARAK CİNSİYETİN BELİRLENMESİ

ORİJİNAL MAKALE ORIGINAL ARTICLE TÜRKİYE POPÜLASYONUNDA EL VE EL BİLEK ÖLÇÜMLERİ KULLANILARAK CİNSİYETİN BELİRLENMESİ SEX DETERMINATION BY USING HAND AND WRIST MEASUREMENTS IN TURKISH POPULATION Beytullah Karadayı 1, Ahsen Kaya 2, Hasan Koç 1, Ende Varlık 1, Abdi Özaslan 1 Beytullah Karadayı 1, Ahsen Kaya 2, Hasan Koç 1, Ende Varlık 1, Abdi Özaslan 1 1 İstanbul Üniversitesi, Cerrahpaşa Tıp Fakültesi, Adli Tıp Anabilim Dalı, İstanbul, Türkiye 2 Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi, Adli Tıp Anabilim Dalı, İzmir, Türkiye Alındı: 14.03.2014 / Kabul: 04.06.2014 Sorumlu Yazar: Beytullah Karadayı Cerrahpaşa Tıp Fakültesi, Adli Tıp Anabilim Dalı, Kocamustafapaşa/Fatih İstanbul - Türkiye, e-posta: bkaradayi1970@yahoo.com 1 Forensic Medicine Department, Cerrahpasa Faculty of Medicine, Istanbul University, Istanbul, Turkiye 2 Forensic Medicine Department, Faculty of Medicine, Ege University, Izmir, Turkiye Received: March 14, 2014 / Accepted: June 4, 2014 Correspondence to: Beytullah Karadayı Cerrahpaşa Tıp Fakültesi, Adli Tıp Anabilim Dalı, Kocamustafapaşa/Fatih İstanbul - Türkiye, e-posta: bkaradayi1970@yahoo.com ÖZET Amaç: Cinsiyet, yıllar boyunca kimliklendirmede kullanılan en önemli parametrelerden biridir. Çürümüş ya da parçalanmış ceset veya bunlara ait ceset parçalarından alınan antropometrik ölçümler, cinsiyetin belirlenmesinde sıklıkla kullanılmaktadır. Özellikle büyük çaplı kitle felaketlerinde, daha önceden oluşturulmuş toplumlara özgü standartlar cinsiyetin belirlenmesi bakımından çok önemlidir. DNA incelemelerinin, cinsiyet tespitinde kesin sonuç vermesinin yanı sıra, bu tür felaketler sonrasında daha pratik, güvenilir ve düşük maliyetli, konvansiyonel yöntemlere ihtiyacımız bulunmaktadır. Bu çalışmada Türk popülasyonu cinsiyet tespitinde, el ve el bilek ölçümleri kullanılarak, özgün verilerin ortaya konulması amaçlandı. Yöntemler: Çalışma kapsamında 255 erkek ve 155 kadın olmak üzere toplam 410 kişinin antropometrik olarak El Uzunluğu (EU), El Genişliği (EG) ve El Bilek Genişliğinin (EBG) ölçüleri sürmeli kumpaslarla yazarlar tarafından alındı. El ve el bilek ölçümlerinin cinsiyet ile ilişkisi SPSS 21 istatistik programının diskriminant fonksiyon analizi ile test edildi. Bulgular: El ölçümlerinden cinsiyet tespitinde en güvenilir değişkenlerin sırasıyla el genişliği (%83,4), el bilek genişliği (%82,9) ve el boyu (%79,3) olduğu görüldü. İki ya da üç değişkenin kombinasyonunda ise cinsiyet ayrımı %86,6 kesinlikte El Uzunluğu ve El Bilek Genişliği nin birlikte kullanıldığı ikili modelde saptandı. Sonuç: Sonuç olarak, cinsiyet tespitinde, koşulların gerektirdiği durumlarda, konvansiyonel bir yöntem olan el ve el bilek ölçümlerinin, kullanılabileceği saptandı. Anahtar Kelimeler: cinsiyet tespiti, el ölçümleri, el bilek genişliği, diskriminant fonksiyon analizi ABSTRACT Objective: Gender is one of the most significant parameter that have been used in identification for years. Anthropometric measures taken from decayed or disintegrated corpse or corpse pieces are often used in the identification of gender. Especially in mass disasters, characteristic standards of societies that have been constituted before are very important in terms of identification. Even though DNA analysis gives accurate results, after such disasters, we need more practical, reliable and less costly conventional methods. In this study, it is aimed to present special data of Turkish population in gender identification by using hand and wrist measurements. Methods: In the framework of this study, anthropometric Hand Length (HL), Hand Breadth (HB) and Wrist Breadth (WB) measures were taken with sliding compass from 410 people constituted of 255 males and 155 females. The relationship between gender and hand, wrist measures was analyzed using discriminant function analysis in SPSS 21. Results: The most reliable variables in sex determination from hand measurements were observed as hand breadth (83.4%), wrist breadth (82.9%) and hand length (79.3%), respectively. In case of two or three variables combination, 86.6% accuracy level was obtained in sex determination with dual model that hand length and wrist breadth were evaluated together. Conclusion: In conclusion, it was seen that in gender identification, hand and wrist measurements can be used as a conventional method when required. Key words: sex determination, hand measurements, hand wrist breadth, discriminant function analysis Karadayi B, Kaya A, Koc H, Varlik E, Ozaslan A. Sex determination by using hand and wrist measurements in Turkish population. J For Med 2014;28(1):132-40. doi: 10.5505/adlitip.2014.98700 132 Karadayi B, Kaya A, Koc H, Varlik E, Ozaslan A. Sex determination by using hand and wrist measurements in Turkish population. J For Med 2014;28(1):132-40. doi: 10.5505/adlitip.2014.98700 133

GİRİŞ Kimliği belli olmayan ceset, ceset parçaları ve iskelet kalıntılarından cinsiyetin, boyun ve yaşın tespit edilmesine yönelik çalışmalar kimliklendirme açısından önemlidir (1-6). Özellikle bu çalışmalar sonucunda elde edilen veriler büyük kitle felaketlerinde kurbanların kimliklendirilmesinde oldukça yararlıdır (7,8). Şüphesiz cinsiyet DNA incelemeleri sonucunda kesin olarak belirlenebilmektedir (9). Fakat bu tür felaketler sonrası her ceset ve ceset parçası için bu incelemeyi yapmak hem masraflı hem de zaman alıcı bir süreçtir. Çeşitli populasyonlar arasında vücut ve vücut parçalarına ait ölçümler ve bunların cinsiyet ile ilişkisi genetik ve çevresel faktörlerden dolayı oldukça değişkenlik göstermektedir (10). Bundan dolayı cinsiyet ayrımında kullanılması düşünülen bu tür verilerin popülasyonlara özgü olması önerilmektedir (11). Bu çalışmada, el ve el bilek ölçümlerinden cinsiyet tespiti için Türkiye popülasyonuna özgü verilerin ortaya konulması amaçlandı. MATERYAL VE METOD Tablo 1: Tanımlayıcı istatistik verileri Bu çalışma, anatomik açıdan sağlıklı ve herhangi bir metabolik hastalığı bulunmayan İstanbul Üniversitesi, Cerrahpaşa Tıp Fakültesi öğrencileri ve personeli üzerinde yürütülmüştür. Araştırmanın amacı ve kapsamı hakkında bilgilendirilen gönüllüler arasından çalışmaya katılmayı kabul eden 155 kadın ve 255 erkek üzerinde antropometrik ölçümler alınmıştır. Araştırmaya katılan bireylerin yaş dağılımı kadınlarda 20 56 erkeklerde ise 19 50 arasında değişmektedir. Literatürde kişinin ağırlıklı olarak kullandığı elin antropometrik ölçümler için daha objektif sonuçlar verdiği belirtilmektedir (11,12). Bundan dolayı ölçümler, sağ el üzerinde gerçekleştirildi ve sol elini kullanan bireyler çalışmaya dahil edilmedi. Deneklerden sırasıyla el uzunluğu (EU), el genişliği (EG) ve el bilek genişliği (EBG) olmak üzere 3 antropometrik ölçüm IBP (International Biological Programme) tarafından önerilen şekil, yöntem ve aletle alındı (13). Ölçümlerin alınmasında dikkate alınan anatomik noktalar (Tablo1): -; sürmeli kumpas ile ölçülen, sağ el orta parmağının en tepe noktası ile radial ve ulnar çıkıntıların oluşturduğu hattın orta noktasının birleştiği uzunluktur. Cinsiyet Değişkenler n En düşük En yüksek Ortalama S.S.* Erkek 255 163 215 192.02 9,5 255 61 97 83,41 5,0 255 48 69 57,50 3,8 Kadın 155 153 200 178,51 7,6 * S.S.: Standart Sapma 155 68 86 75,55 3,8 155 45 61 51,15 2,7 -; sürmeli kumpas ile sağ el parmakları kapalı iken ölçülen, 2. ve 5. metakarp kemiklerinin distal uçları arasında kalan mesafedir. -; sürmeli kumpas kullanarak ve yumuşak dokuya bası yaparak ölçülen, ulnar ve radial styloid proçesler arasında kalan mesafedir (kolun longitudinal aksisine oblik seyreder). Tablo 2: İncelenen 3 değişken için ayrım noktası ve Wilksλ değerleri Değişkenler Ayrım noktası Wilks p değeri Kadın < 185,26 < Erkek 0,645 p < 0,001 Kadın < 79,48 < Erkek 0,590 p < 0,001 Kadın < 54,32 < Erkek 0,550 p < 0,001 Her bir değişken için kadınlar ve erkekler arasındaki ayrım noktası değeri bulundu. Bu değer el uzunluğu için bulunurken; ayrım noktası = (Erkekler el uzunluğu ortalaması + Kadınlar el uzunluğu ortalaması)/2 eşitliği kullanıldı ve diğer değişkenler için bu işlem tekrarlandı. Değişkenler, milimetre cinsinden ölçüldü. Verilerin dağılımının diskriminant fonksiyonu için uygunluğu Shapiro-Wilks istatistik modeli ile test edildi. İlk aşamada her bir değişken için elde edilen veriler diskriminant fonksiyonu ile analiz edildi. Sonraki aşamada ise iki ve üç değişken kullanılarak cinsiyet ayrımında en güvenilir model bulunmaya çalışıldı. Ölçümleri yapan yazarlar arası uyumu test etmek için 20 kişide 2. yazar tarafından ölçümler Tablo 3: Değişkenlerin tekli ve çoklu kullanımı sonucunda cinsiyeti doğru ayırma yüzdeleri Fonksiyon ve değişkenler n Erkek Kadın Toplam % n* % n* 1 410 77,6 198/255 81,9 127/155 79,3 2 410 82,0 209/255 85,8 133/155 83,4 3 410 78,8 201/255 89,7 139/155 82,9 4 5 6 7 410 83,1 212/255 88,4 137/155 85,1 410 83,1 212/255 92,3 143/155 86,6 410 79,6 203/255 90,3 140/155 83,7 410 82,4 210/255 90,3 140/155 85,4 *Oluşturulan ayrım fonksiyonları ile cinsiyetin doğru tespit edilme oranları % 134 135

tekrar edilerek iki veri arasındaki fark eşleştirmeli t testi ile analiz edildi. Tüm istatistiksel analizler SPSS 21 programı kullanılarak gerçekleştirildi. BULGULAR İncelenen değişkenlerin ortalama değerleri, standart sapmaları, en düşük ve en yüksek değerleri Tablo 1 de sunuldu. Beklenildiği üzere, tüm değişkenler yönünden erkeklerin daha büyük değerlere sahip olduğu görüldü. Verilerin dağılımının diskriminant fonksiyonu için uygun olduğu gözlendi (p<0,001) (Tablo 2). Her bir değişken için cinsiyet tespitinde kullanılmak üzere ayrım noktası değerleri tespit 1 2 3 4 edildi ve sonuçlar Tablo 2 de verildi. Tek değişkenden yola çıkılarak cinsiyet ayrımına gidildiğinde en güvenilir değişkenin EG olduğu görülmektedir (%83,4). EU ise cinsiyet ayrımında en az güvenilir değişkendir (%79,3). Birden çok değişkenin kullanıldığı diskriminant fonksiyonlarında en belirgin cinsiyet ayrımı, EU ve EBG ikili modelinde karşımıza çıkmaktadır (Tablo 3). Tablo 4 te değişkenlerin ikili ve üçlü modelleri kullanılarak üretilen diskriminant fonksiyon eşitlikleri verilmektedir. Burada verilen fonksiyon; DF= a + b1* q1 + b2* q2 +... şeklinde tanımlandı. Eşitlikte a, sabiti; b1,b2..., katsayıları; q1,q2.., ölçülen değerleri ve DF, diskriminant değerini göstermektedir. Diskriminant değerinin her fonksiyon için belirlenen grup sentroidi ayırma noktası ile kıyaslanması sonucunda cinsiyet tespit edilmektedir. Örneğin, El Uzunluğu 177mm, El Genişliği 75mm olan ve cinsiyeti bilinmeyen bir birey için hesaplama yapılacak olursa DF = -22,880 + 0,059 * 177 + 0,148 * 75 = -1,337 değerini verir. Bu değer bu fonksiyon için grup sentroidi ayrım noktası değerinden (-0,238) küçük olduğu için ölçümü yapılan bireyin cinsiyetinin (tespit edilen olasılık dâhilinde) kadın olduğu anlamına gelmektedir. Tablo 4 te verilen standardize katsayılar, o fonksiyona değişkenlerin verdiği katkı derecesini göstermektedir. Tablo 4: Kadınlar ve erkekler için diskriminant fonksiyon katsayıları ve ayrım noktası değerleri Fonksiyon ve değişkenler Fonksiyon katsayıları 0,059 0,148-22,880 0,053 0,213-21,587 0,113 0,190-19,506 0,039 0,087 0,155-22,815 Standardize katsayılar 0,520 0,677 0,466 0,726 0,515 0,647 0,343 0,399 0,530 Grup sentroidi E: 0,740 K:-1,217 E: 0,780 K:-1,284 E:0,790 K:-1,299 E:0,830 K:-1,365 Grup sentroid ayrım noktası* K < -0,238 < E K < -0,252 < E K < -0,254 < E K < -0,267 < E E:Erkek; K:Kadın *Grup Sentroid Ayrım Noktası: Erkekler ve kadınlar için hesaplanan grup sentroidi değerleri toplamının ikiye bölümü ile elde edilir Değişkenler Gözlemciler arasındaki uyumu test etmek için tekrarlanan ölçümler karşılaştırıldığında, iki veri arasında anlamlı fark bulunmadığı (p>0,05) saptandı (Tablo 5). TARTIŞMA Cinsiyet Değişkenler Ortalama fark Tablo 5: Gözlemciler arası ölçüm farklılıkları (n=20) Cinsiyetin belirlenmesine yönelik çalışmalarda çeşitli morfolojik ve metrik yöntemler kullanılmaktadır. Morfolojik yöntemler daha pratik olmakla birlikte metrik yöntemler daha objektif ve tekrar edilebilir veriler sağlamaktadır. Cinsiyet tespiti amacıyla elde edilen metrik verilerin değerlendirilmesinde iki istatistiksel model ön plana çıkmaktadır. Bunlardan biri regresyon eşitliklerine dayandırılan yaklaşım, diğeri de ayrım (diskriminant) fonksiyon analizine dayandırılan modeldir. Bu çalışmada daha kullanışlı bulunduğu için ayrım fonksiyon analizi tercih edilmiştir. Popülasyonlar arasında bireylerin fiziksel yapılarında genetik ve çevresel faktörlerden dolayı Tablo 6: Çeşitli popülasyonlarda el ölçümleri ortalamaları Nijerya (Ibeachu, 2011) (10) Standart sapma Mısır (Khaled, 2011) (15) %95 Güven aralığındaki fark En düşük Fransa (Dean, 2006) (16) En yüksek farklılıkların olduğu bilinmektedir (14). Gerek bu çalışma gerekse de bu konuda yapılan diğer çalışmalar el boyutları açısından toplumlar arasında farklılıklar bulunduğunu ortaya koymuştur (Tablo 6) (10,15-18). Beklenildiği üzere bu çalışmaların tümünde, erkeklerin el boyutlarının kadınlardan daha büyük olduğu gözlenmiştir. Erkekler ve kadınlar arasında el boyutlarında gözlenen bu farklar, yukarıda bahsedilen istatistiksel modeller yardımıyla cinsiyet ayrımında kullanılmaktadır. El ölçümlerinin bir- Ürdün (Nabeel, 2008) (17) t-değeri Hindistan (Kanchan, 2009) (18) p-değeri -0,69 2,91-2,25 0,87-0,943 p>0,05 0,81 1,68-0,08 1,70 1,932 p>0,05 1,34 1,34-0,45 0,95 0,745 p>0,05 Bu çalışma Erkek 190,5 194,7 190,8 191,2 180,0 192,0 85,0 81,3 87,3-72,0 83,4 Kadın 176,5 181,3 173,5 171,3 158,0 178,5 79,6 71,6 77,0-64,0 75,5 136 137

birleriyle oranlanması suretiyle çeşitli indisler oluşturulması sonucunda cinsiyet tespitinin yapıldığı çalışmalar da bulunmaktadır (15,19,20). Kimliklendirme çalışmalarında çürümüş ya da parçalanmış ceset veya bunlara ait ceset parçalarından ve de iskelet kemiklerinden alınan antropometrik ölçümler cinsiyetin belirlenmesinde sıklıkla kullanılmaktadır. Çeşitli vücut ve vücut parçalarına ya da iskelet kemiklerine ait ölçümlerin cinsiyet ayrımında güvenilirlik oranları oldukça değişkenlik göstermektedir. Bu ilişkinin araştırıldığı çeşitli çalışmalarda Murphy ve ark.(21) pelvis ölçümlerinden %97,6, Ogawa ve ark.(22) kafatası ölçümlerinden %77,8-93, King ve ark.(23) femur ölçümlerinden %85,6-94,2, İşcan ve ark.(2) humerus ölçümlerinden %87-97, Celbiş ve Ağrıtmış (24) radius ve ulna ölçümlerinden 90,6-91,3, Koçak ve ark.(25) sternum ve kostalara ait ölçümlerden %86,5-88,6, Case ve Ross (1) metatarsal ve metacarpal ölçümlerden %80, İntrona ve ark. (26) patelladan %76,3-83,8, Duyar ve Tacar (27) omuz ve kalça genişliği ölçümlerinden %64,7-86,5, Zeybek ve ark.(28) ayak ölçümlerinden %95,6 ve Ateş ve ark.(29) diş ölçümlerinden %81 doğruluk oranıyla cinsiyetin belirlenebileceği bildirilmiştir. Bu çalışmada ise Türkiye popülasyonu için cinsiyetin %78-84,9 doğruluk oranlarıyla tespit edilebileceği saptanmıştır. Diğer çalışmalarla kıyaslandığında elde edilen sonucun konvansiyonel yöntemler içinde cinsiyet ayrımında göz ardı edilemeyecek düzeyde bir başarısı olduğu gözlenmiştir. Literatür incelendiğinde; el ve el bilek ölçümlerinden cinsiyetin belirlenmesine yönelik yapılan çalışmaların az sayıda olduğu göze çarpmaktadır. Bu konuda yapılan çalışmaların çoğu Asya ve Afrika toplumlarına özgüdür. Kanchan ve ark. nın (18) Kuzey ve Güney Hindistan popülasyonları üzerinde yürüttükleri çalışma el uzunluğunun erkeklerde %83, kadınlarda %88,5 ve el genişliğinin ise erkeklerde %87, kadınlarda %91,1 doğruluk oranıyla cinsiyetin tespitinde kullanılabileceğini ortaya koymuştur. Jowaheer and Agnihotri (30) lojistik regresyon temelli istatistiksel yaklaşım ile el ölçümlerinden cinsiyetin %88 doğruluk oranıyla saptanabileceğini bildirmişlerdir. Bu oranlar bizim çalışmamıza göre biraz daha yüksektir. Bu farkın oluşmasındaki temel faktörün toplumlar arasındaki genetik ve çevresel faktörlerin olduğunu düşünmekteyiz. Bu çalışma ile antropometrik ölçümlerin yüksek oranda populasyonlara özgü olduğu bir kez daha doğrulandı. Gerektiğinde iskeletin ve vücudun birçok bölgesinin cinsiyet tespiti için kullanıldığı gibi el ölçülerinin de kullanılabileceği belirlenmiştir. Bu çalışmadan elde edilen veriler, Türkiye populasyonunda cinsiyetin belirlenmesine yönelik gereksinimlerde bilim insanlarına ve topluma katkı sağlayacaktır. 138

KAYNAKLAR analysis of patella measurements. Forensic Sci Int 1998;95(1):39-45. 1. Case DT, Ross AH. Sex determination from hand and foot bone lengths. J Forensic Sci 2007;52(2):264-70. 2. Işcan MY, Loth SR, King CA, Shihai D, Yoshino M. Sexual dimorphism in the humerus: A comparative analysis of Chinese, Japanese, and Thais. Forensic Sci Int 1998(1-2);98:17-29. 3. Taylor JV, Di Bennardo R. Determination of sex of white femora by discriminant function analysis forensic science applications. J Forensic Sci 1982;27(2):417 23. 4. Ozden H, Balci Y, Demirüstü C, Turgut A, Ertugrul M. Stature and sex estimate using foot and shoe dimensions. Forensic Sci Int 2005,147(2-3):181-4. 5. Ozaslan A, Karadayı B, Kaya A, Kolusayın MO, Afsin H. Predictive role of hand and foot dimensions in stature estimation. Rom J Leg Med 2012;20(1):41-6. 6. Karadayı B, Kaya A, Kolusayın MO, Karadayı S, Afsin H, Ozaslan A. Radiological age estimation: based on third molar mineralization and eruption in Turkish children and young adults. Int J Legal Med 2012;126(6):933-42. 7. Kanchan T, Krishan K, Sharma A, Menezes RG. A study of correlation of hand and foot dimensions for personal identification in mass disasters. Forensic Sci Int 2010;199(1-3):112 e.1-6. 8. Ozaslan A, Karadayı B, Kaya A, Kolusayın MO. Stature estimation from bi-acromial and bi-iliocristal measurements. Rom J Leg Med 2011;19(3):171-6. 9. Karadayı B, Kolusayın RÖ. Adli Biyoloji. In: Adli Tıp Ders Kitabı. İstanbul: Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Yayınları, 2011:477-90. 10. Ibeachu PC, Abu EC, Didia BC. Anthropometric sexual dimorphism of hand length, breadth and hand indices of University of Port-Harcourt students. Asian Journal of Medical Sciences 2011;3(4):146-50. 11. Kanchan T, Krishan K. Anthropometry of hand in sex determination of dismembered remains-a review of literature. J Forensic Leg Med 2011;18(1):14-7. 12. Means LW, Walters RE. Sex handedness and asymmetry of hand and foot length. Neuropsychologia 1982;20(6):715 9. 13. Weiner JS, Lourie JA. Human biology: a guide to field methods. Oxford: Blackwell Scientific Publications, 1969. 14. Iscan MY. Forensic anthropology of sex and body size. Forensic Sci Int 2005;147(2-3):107-12. 15. Khaled EA, Soheir AM, Maha AH, Eman AM. Determination of sex from hand dimensions and index/ring finger length ratio in Upper Egyptians. Egyptian Journal of Forensic Sciences 2011;1(2):80 6. 16. Dean RS. Sexual dimorphism in upper Palaeolithic hand stencils. Antiquity 2006;80(308):390-404. 17. Nabeel M, Salman SI, Al-Shobaki BS. Hand anthropometry survey for the Jordanian population. Int J Indus Ergonom 2008;38(11-12):966-76. 18. Kanchan T, Rastogi P. Sex determination from hand dimensions of North and South Indians. J Forensic Sci 2009;54(3):546-50. 19. Kanchan T, Kumar GP, Menezes RG, Rastogi P, Rao PPJ, Menon A, Shetty BS, Babu YP, Monteiro FN, Bhagavath P, Nayak VC. Sexual dimorphism of index to ring finger ratio in South Indian adolescents. J Forensic Leg Med 2010;17(5):243-6. 20. Kanchan T, Kumar GP. Index and ring finger ratio- a morphologic sex determinant in South-Indian children. Forensic Sci Med Pathol 2010;6(4):255-60. 21. Murphy AMC. The acetabulum: Sex assessment of prehistoric New Zealand polynesian innominates. Forensic Sci Int 2000;108(1):39-43. 22. Ogawa Y, Imaizumi K, Miyasaka S, Yoshino M. Discriminant functions for sex estimation of modern Japanese skulls. J Forensic Leg Med 2013;20:234-8. 23. King CA, Iscan MY, Loth SR. Metric and comparative analysis of sexual dimorphism in the Thai femur. Leg Med 1998;43(5):954-8. 24. Celbis O, Agritmas H. Estimation of stature and determination of sex from radial and ulnar lengths in a Turkish corpse sample. Forensic Sci Int 2006;158(2-3):135-9. 25. Koçak A, Aktas EÖ, Ertürk S, Aktas S, Yemisçigil A. Sex determination from the sternal end of the rib by osteometric analysis. Leg Med 2003;5(2):100-4. 26. Introna FJ, Di Vella G, Campobasso CP. Sex determination by discriminant 27. Duyar İ, Tacar O. Sex differences in anthropometrical dimensions by discriminant function analysis. Morfoloji Dergisi 1998;6(1):10-14. 28. Zeybek G, Ergur I, Demiroglu Z. Stature and gender estimation using foot measurements. Forensic Sci Int 2008;181(1-3):54.e1-5. 29. Ates M, Karaman F, Iscan MY, Erdem TL. Sexual differences in Turkish dentition. Leg Med 2006;8(5):288 92. 30. Jowaheer V, Agnihotri AK. Sex identification on the basis of hand and foot measurements in Indo-Mauritian population - a model based approach. J Forensic Leg Med 2011;18(4):173-6. 139 140