ISSN: 2148-0273 Cilt 5, Sayı 1, 2017 Vol. 5, Issue 1, 2017 Farklı Kondisyon Puanlarına Sahip Simmental Irkı Sığırlardan Elde Edilen Sütlerin AB Standartlarına Uygunluğunun Belirlenmesi Duygu ULAŞ 1, Yeliz ÇAKIR SAHİLLİ 2* Özet Veriler Tunceli ilinin Mazgirt ilçesine bağlı Göktepe Köyünde yetiştirilen 14 adet Simmental ırkı sığırdan elde edilmiştir. Simmental sığırlar farklı kondisyon puanlarına göre (puan 1 ve 2) iki gruba ayrılmıştır. Çalışmada, 2 kondisyon puanına sahip Simmental sığırlarda süt toplam yağ ve protein değerleri Avrupa standartlarına uygun bulunmuştur. Aynı zamanda 3 kondisyon puanına sahip Simmental ırkı sığırlarda süt toplam yağ ve protein değerleri bakımından Avrupa standartları için uygun bulunmuştur. Farklı sığır ırklarından elde edilen sütlerde yağ ve protein gibi ekonomik öneme sahip biyokimyasal parametreler hakkında bilgileri elde etmek için daha fazla araştırmalara gereksinim duyulmaktadır. Anahtar kelimeler: inek, süt, biyokimyasal parametre, kondisyon, simmental Determination of Suitability to EU Standards of Milk Obtained from Simmental Cows Having Different Condition Points Abstract The data was obtained from 14 Holstein Cows raised in Göktepe Village of Mazgirt County of Tunceli Province. Simmental cows based on different condition point were divided into two groups (2 and 3 point). In the study, the milk total fat and protein values in Simmental cows having 2 condition point were favorable for EU Standards. At the same time, the milk total fat and protein values in Simmental cows having 3 condition point were suitable for EU Standards. Further researches are needed to collect information about biochemical 1 Tunceli İl Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü 2 Munzur Üniversitesi Mühendislik Fakültesi, Biyomühendislik Bölümü, Tunceli, *e-mail: yelizcakir@munzur.edu.tr
63 Farklı Kondisyon Puanlarına Sahip Simmental Irkı Sığırlardan Elde Edilen Sütlerin AB Standartlarına Uygunluğunun Belirlenmesi parameters having economic importance such as fat and protein in milk obtained from different cattle breeds. Keywords: cow, milk, biochemical parameter, condition, simmental 1. Giriş Çiğ süt kalite standartlarının belirlenmesinde biyokimyasal parametreler önemli rol oynamaktadır. Biyokimyasal bileşenler içinde yağ, protein, kuru madde gibi ekonomik öneme sahip parametreler ayrı bir öneme taşır (Karakoç ve ark, 2013; Önoğlu ve ark., 2015). Ülkemizde süt üretimi istenen seviyede olmadığından, süt fabrikaları arasındaki rekabet ve süt alımlarında belli bir istikrar olmaması, sütün fiyatı belirlenirken ekonomik öneme sahip parametrelerle ilgili çalışmaların yetersiz olması büyük sorun olarak karşımıza çıkmaktadır. Ülkemiz AB adayı bir ülke olduğundan süt kompozisyonuna göre fiyatlandırma belirlenirken ekonomik öneme sahip parametrelerin dikkate alınması kaçınılmaz olacaktır. Bunun için sütte ekonomik öneme sahip parametrelerle ilgili farklı çevre koşullarında ve farklı ırklarda referans değerlerin belirleneceği çalışmalara ihtiyaç vardır (Tekelioğlu ve ark., 2010; Eryılmaz ve ark., 2012). Hayvancılıkta farklı dönemlerde ve farklı hayvansal faktörlere (ağırlık, kondisyon vs.) göre optimum beslemenin süt parametrelerine olumlu etkilere sahip olduğu bilinmektedir. Herhangi bir dönemde sağlanması gereken beslemeye ilişkin faktörler sadece o döneme has besin madde gereksinimleri için değil, aynı zamanda daha sonraki fizyolojik dönemde arzu edilen verimin ve performansın sağlanabilmesi için mutlaka elzemdir (Özder ve ark., 1997). Hayvanın sahip olduğu kondisyon düzeyi hayvansal verimler (et, süt) üzerine etki etmektedir (Çimen ve Topçu, 2013). Ekonomik verimler ele alındığında döl ve süt verimleri ile optimum besi performansı açısından hayvanın vücudundaki yağ doku rezervleri büyük önem taşımaktadır. Çiftlik hayvanlarında verimlerin optimum düzeyde tutabilmesi için hayvanların uygun bir vücut kondisyonuna sahip olmaları gerekmektedir. Hayvanın sahip olduğu kondisyon, üreme ve süt verimi üzerine güçlü bir etkiye sahiptir. Doğum döneminde vücut kondisyonu ve canlı ağırlığı düşük olan hayvanlarda, özellikle erken laktasyonda süt veriminde azalma ve doğum sonrası metabolik hastalıklarda artış gözlenebilmektedir. Bu nedenlerden dolayı erken laktasyon dönemindeki hayvanın aşırı zayıf veya aşırı yağlı olması
Duygu ULAŞ, Yeliz ÇAKIR SAHİLLİ 64 istenmemektedir (Çimen ve Topçu, 2013). Kondisyon ve üretim sezonu süresince canlı ağırlıkta oluşan değişimler organizma enerji dengesinin gözlenmesinde yararlanılan yaygın bir kriterdir (Bocquire ve Caja, 1993). Canlı ağırlık ve kondisyon, farklı fizyolojik evrelerde uygulanan manejman ve hayvan besleme uygulamaları ile yakından ilgilidir (Arık ve ark., 1997). Bu bilgilerden hareketle farklı kondisyon puanlarına sahip Simmental ırkı sığırlarda kondisyon faktörünün süt biyokimyasal parametreleri üzerine etkisini araştırmak amacı ile bu çalışma planlanmıştır. 2. MATERYAL VE METOT 2.1. Materyal Bu çalışmada, Tunceli ilinin Mazgirt ilçesine bağlı Göktepe Köyünde bulunan 14 adet Simmental ırkı sığır, hayvan materyali olarak kullanılmıştır. Sığırların kondisyon puanları bakımından 2 ve 3 puanda olacak şekilde iki ayrı grup oluşturulmuştur. Laktasyon döneminde hayvanlar buğday samanı ve süt yemi ile beslenmişlerdir. 2.2. Metot Tunceli ili Mazgirt ilçesine bağlı Göktepe Köyünde Simmental ırkı sığırlarda farklı kondisyon grupları belirlenirken işletmedeki hayvanların 2 farklı kondisyon puanı sınırları içinde olmaları nedeni ile 2 ve 3 kondisyon seviyesine sahip iki ayrı grup belirlenmiştir. Laktasyonun ilk ayının son haftasında 3 gün aralıklarla elde edilen sütler analize tabi tutulmuştur. Sütte temel olarak yağ ve protein parametreleri ele alınıp incelenmiştir. Total yağ ve protein parametreleri Milkana Milk Analyzer cihazı yardımıyla analiz edilmiştir. Herhangi bir kimyasal madde kullanılmadan 25ml kadar bir süt örneği numune kabına konulmuş ve yaklaşık olarak 120 saniye sonra cihazdan ilgili değerler okunmuştur. Süt biyokimyasal parametre değerlerine ait ortalama değerler ile Tablo 1 de gösterilen AB standartları referans değerleri arasındaki farklılıkların belirlenmesinde, tek örnek t-testi uygulanmıştır (Çimen, 2015).
65 Farklı Kondisyon Puanlarına Sahip Simmental Irkı Sığırlardan Elde Edilen Sütlerin AB Standartlarına Uygunluğunun Belirlenmesi Tablo 1. AB (Anonim, 2007) süt biyokimyasal referans değerleri Parametreler AB referans değerleri Süt Yağ, % En az %3,6 Protein, % En az %3 Verilerin parametrik testlere uygunluğunun belirlenmesi için normal dağılım testi uygulanmıştır (Çimen, 2016) İstatistiksel analizlerde SPSS 18.0 paket programı kullanılmıştır 3. Araştırma Bulguları ve Tartışma Araştırmada 2 ve 3 kondisyon puanına sahip iki farklı grup oluşturularak, gruplar ile referans değerler arasında görülen farklılıklar ve bu farklılıkların süt biyokimyasal parametrelerine etkisi üzerinde durulmuştur. Konu ile ilgili yapılan literatür taramalarında Simmental ırkında farklı kondisyon puanlarının süt biyokimyasal parametreleri üzerine etkisinin incelenmesine yönelik çalışmaların olmadığı görülmüştür. Bu araştırmada gruplara ait ortalama değerler ile referans değerler arası farklılıkların istatistikî analizinde tek örnek t- testinden yararlanılarak süt parametrelerine ait verilerin analizine yönelik bulgular aşağıda (Tablo 2 ve 3) verilmeye çalışılmıştır. Tablo 2. Kondisyon puanı 2 olan grubun sütlerinin AB standartlarına uygunluğu Parametreler AB referans değerleri Ortalama Değer ± Standart Hata (%) Yağ, % En az %3,6 3.57 ± 0.77 Protein, % En az %3 3.03 ± 0.22 Tablo 2 den de görüldüğü gibi süt yağ ortalama değerleri %3.57 ve protein değerleri %3.03 olarak belirlenmiştir. Gerek toplam yağ, gerekse protein değerleri AB standartlarında sütte olması istenen minimum seviyeye göre istatistikî olarak karşılaştırılma yapıldığında herhangi bir farklılık görülmemiştir. Bu sonuçlara göre araştırmada bulunan gerek toplam yağ gerekse protein ortalama değerlerinin AB standartlarında sütte olması istenen minimum seviyeye göre (Anonim, 2007) uygun olduğu ve standartlarla uyumlu olduğu belirlenmiştir. Her ne kadar Simmental ırkı sığırlar için 2 kondisyon puanı düşük gibi görünse de bu düşük puan süt parametreleri açısından negatif bir durum göstermemiştir.
Duygu ULAŞ, Yeliz ÇAKIR SAHİLLİ 66 Tablo 3. Kondisyon puanı 3 olan grubun sütlerinin AB standartlarına uygunluğu Parametreler AB referans değerleri Ortalama Değer ± Standart Hata (%) Yağ, % En az %3,6 3.76 ± 0.54 Protein, % En az %3 3.05 ± 0.27 Tablo 3 e bakıldığında kondisyon 3 puanına sahip Simmental ırkı inekler kondisyon 2 puanına benzer şekilde gerek toplam yağ ve gerekse protein değerleri bakımından AB standartlarında sütte olması istenen minimum seviyeye benzer sonuçlar göstermiştir. Yapılan istatistikî karşılaştırma sonucuna göre ortalama değerler ile referans değer arasında herhangi bir istatistikî farklılık saptanmamıştır. Bu verilere göre bu kondisyon puanı için bulunan gerek toplam yağ gerekse protein ortalama değerlerinin AB standartlarında sütte olması istenen minimum seviyeye göre uygun olduğu ve söz konusu standartlara uygun olduğu söylenebilir. Simmental ırkı sığırlar için 2 ve 3 kondisyon puanına ait süt parametreleri ortalama değerleri AB standartlarına uyumluluk bakımından olumsuz bir durum göstermemiştir. 5. Kaynaklar Anonim, 2007. AB Giriş Süreci Çerçevesinde Türkiye de Süt Ve Süt Ürünleri Sektörüne Genel Bakış. 105 sayfa. FAO Avrupa ve Orta Asya Bölge Ofisi Politika Yardımları Şubesi. Birleşmiş Milletler Gıda Ve Tarım Örgütü. Roma, Temmuz 2007. Arık, İ.Z., Yurtman, İ.Y., Özder, M, ve Özdüven, M.L., 1997. Türk geldi koyunlarında canlı ağırlık ve kondüsyon puanı arasındaki ilişkiler. Akd. Üniv. Zir. Fak. Derg., 10:129-135 Bocquier, F. ve Caja, G., 1993. Recent Advences on Nutrition and Feeding of Dairy Sheep. 5th. Symposium on Machine Milking in Small Ruminants, Budapest. Çimen M, 2015. Fen ve Sağlık Bilimleri Alanlarında Spss Uygulamalı Veri Analizi. Palme Yayıncılık, Yayın No: 905, ISBN: 978-605-355-366-3. Sıhhıye, Ankara. Çimen, M., 2016. Mühendislik Verilerinde Tek Örnek İçin Parametrik ve Parametrik Olmayan Testler. İstanbul Aydın Üniversitesi Dergisi, 29:67-77 Cimen, M. and Topcu, H., 2013. Effect of Body Condition Score on Biochemical Milk Parameters Having Economic Importance in Dairy Goat during the First Month of Postpartum Period. International Journal of Agriculture and Biology 15: 395 397.
67 Farklı Kondisyon Puanlarına Sahip Simmental Irkı Sığırlardan Elde Edilen Sütlerin AB Standartlarına Uygunluğunun Belirlenmesi Eryılmaz, H., Çimen, M., Eryılmaz, M., Özer, A.ve Karataş, A., 2012. Elazığ İlinden Mart Ayında Elde Edilen İnek Sütlerinde Ekonomik Öneme Sahip Biyokimyasal Parametrelerin AB ve Türk Standartlarına Uygunluğunun Belirlenmesi. Gıda Teknolojileri Elektronik Dergisi. 7(2): 44-47. Karakoç, D., Çimen, M., Demir N., Şos, C., Gökyer, H., Ablak, E., Kutlu, C., 2013. Ağustos ve Kasım Aylarında Batman İlinden Elde Edilen Sütlerde Ekonomik Öneme Sahip Biyokimyasal Parametreler. Bilim ve Gençlik Dergisi, 1(1):19-23 Önoğlu, R.K., Çimen, M., Memkeze, S., Turan, Z., Çalpucu, C., 2015. Mersin İli Tarsus İlçesinden Elde Edilen Sütlerin Protein Yağ Oranının Türk Standartlarına Uygunluğu. İstanbul Aydın Üniversitesi Dergisi, 27:31-36 Özder, M., Arık, İ.Z., Yurtman İ.Y., ve Özdüven, M.L., 1997. Türkgeldi Koyunlarında Kondüsyon Puanı, Yaş ve Canlı Ağırlığın Bazı Performans Özellikleri Üzerine Etkisi. Akd. Üniv. Zir. Fak. Derg., 10: 119-128 Tekelioglu, O., Çimen, M., Bayril, T. ve Dilmaç, M., 2010. Makineli Sağımla Erken Kış Döneminde Elde Edilen Sütlerde Yağlılık Düzeylerinin Haftalık Değişimi. Hasad Dergisi, 301: 40-42