GYS 2017 Millî Savunma Bakanlığı A Tipi Kadrolar için Görevde Yükselme Sınavlarına Hazırlık Konu Anlatımlı
KOMİSYON MİLLÎ SAVUNMA BAKANLIĞI A TİPİ KARİYER KADRO GÖREVDE YÜKSELME SINAVI HAZIRLIK KİTABI ISBN 978-605-318-887-2 Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir. Pegem Akademi Bu kitabın basım, yayın ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti ye aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı, mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. 1. Baskı: 2017, Ankara Yayın-Proje: Özge Işıkcı Dizgi-Grafik Tasarım: Kezban Yanık Kapak Tasarımı: Gürsel Avcı Baskı: 72 Tasarım Ltd. Şti. Fakülteler Mah. Dirim Sok. No: 25 Cebeci / ANKARA 444 72 06 Yayıncı Sertifika No: 14749 Matbaa Sertifika No: 20127 İletişim Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA Yayınevi 0312 430 67 50-430 67 51 Yayınevi Belgeç: 0312 435 44 60 Dağıtım: 0312 434 54 24-434 54 08 Dağıtım Belgeç: 0312 431 37 38 Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60 İnternet: www.pegem.net E-ileti: pegem@pegem.net
SUNU Millî Savunma Bakanlığında görev yapan yetişmiş personelin tecrübesinin A Tipi Uzmanlık kadrolarında sürdürülmesini sağlamak maksadıyla yapılacak Görevde Yükselme Sınavı'nın içeriğinde aşağıdaki alanlar, belirtilen kapsam dâhilinde yer alacaktır: 1) Genel Kültür - Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi (20. yy Osmanlı Tarihi, Kurtuluş Savaşı Hazırlık Dönemi, Antlaşma ve Konferanslar, Atatürkçü Düşünce Sistemi ve Atatürk İlkeleri, 1923-1938 arası Siyasi ve Ekonomik Gelişmeler) (10 Soru) - Türkçe (Türkçe Dil Bilgisi, Noktalama İşaretleri, Anlatım Bozuklukları, Paragraf Okuma ve Anlama) (20 Soru) 2) Genel Yetenek - Matematik (Dört İşlem, Denklem Çözme, Üslü Sayılar, Köklü Sayılar, Tablo-Grafik Okuma ve lama, Yaş-Havuz-İşçi Problemleri) (15 Soru) 3) Anayasa (15 Soru) 4) Devlet Teşkilatı (6 Soru) 5) 1325 Sayılı Millî Savunma Bakanlığı Görev ve Teşkîlatı Hakkında Kanun (5 Soru) 6) 657 Sayılı Devlet Memurları Kanunu (15 Soru) 7) 926 Sayılı Türk Silahlı Kuvvetleri Personel Kanunu (5 Soru) 8) 211 Sayılı Türk Silahlı Kuvvetleri İç Hizmet Kanunu (5 Soru) 9) Dilekçe Kanunu (2 Soru) 10) Bilgi Edinme Kanunu (2 Soru) Bu kitapta, sınavın içeriğindeki mevzuat ve genel kültür genel yetenek konuları; en güncel hâliyle ve uygun kapsamıyla yer almaktadır. Kitabımızın yazılı sınava hazırlanan adayların başarılarına katkı sağlamasını umuyor ve tüm adaylara meslek hayatlarında başarılar diliyoruz. PEGEM AKADEMİ YAYINCILIK
İçindekiler ATATÜRK İLKELERİ VE İNKILAP TARİHİ TÜRKÇE XX. Yüzyılda Osmanlı Devleti... 1 Cevaplı Test... 16 Kurtuluş Savaşı Hazırlık Dönemi... 19 Cevaplı Test... 33 Kurtuluş Savaşı Muharebeler ve Antlaşmalar Dönemi... 35 Cevaplı Test... 48 Cumhuriyet Dönemi (Atatürkçü Düşünce Sistemi ve Atatürk İlkeleri - 1923-1938 arası Siyasi ve Ekonomik Gelişmeler)... 51 Cevaplı Test... 68 Atatürk Dönemi Türk Dış Politikası... 71 Cevaplı Test... 76 Paragraf Okuma ve Anlama... 77 Cevaplı Test... 89 Türkçe Dil Bilgisi (Sözcük Bilgisi)... 93 Cevaplı Test... 109 Türkçe Dil Bilgisi (Cümle Bilgisi)... 112 Cevaplı Test... 117 Türkçe Dil Bilgisi (Ses Bilgisi)... 120 Cevaplı Test... 125 Türkçe Dil Bilgisi (Yapı Bilgisi)... 128 Cevaplı Test... 132 Noktalama İşaretleri... 135 Cevaplı Test... 142 Anlatım Bozuklukları... 145 Cevaplı Test... 152 MATEMATİK Temel Kavramlar ve Dört İşlem... 155 Cevaplı Test... 167 Sayılar... 169 Cevaplı Test-1... 177 Cevaplı Test-2... 179 Üslü ve Köklü İfadeler... 181 Cevaplı Test... 187 Denklem Çözme ve Birinci Dereceden Bir Bilinmeyenli Denklemler... 189 Cevaplı Test... 191 Problemler (Sayı/Kesir-Yaş-Havuz / İşçi Problemleri)... 193 Cevaplı Test-1... 196 Cevaplı Test-2... 200 Cevaplı Test-3... 204 Tablo - Grafik lama... 206 Cevaplı Test... 210
DEVLET TEŞKİLATI Devlet Biçimleri ve Hükûmet Sistemleri... 213 Cevaplı Test... 216 Türkiye'nin İdari Teşkilat Yapısı ve İdare Hukuku... 218 Cevaplı Test... 234 ANAYASA Anayasa Hukukuna Giriş, Temel Kavramlar ve Türk Anayasa Tarihi... 238 Cevaplı Test... 248 1982 Anayasası'nın Temel İlkeleri... 250 Cevaplı Test... 258 Temel Hak ve Hürriyetler... 261 Cevaplı Test... 270 Yasama... 272 Cevaplı Test... 284 Yürütme... 289 Cevaplı Test... 298 Yargı... 301 Cevaplı Test... 311 657 SAYILI DMK 657 Sayılı Devlet Memurları Kanunu... 313 Cevaplı Test... 381 1325 SAYILI KANUN Millî Savunma Bakanlığı Görev ve Teşkilatı Hakkında Kanun... 385 Cevaplı Test... 392 926 SAYILI KANUN Türk Silahlı Kuvvetleri Personel Kanunu... 395 Cevaplı Test... 486 211 SAYILI KANUN Türk Silahlı Kuvvetleri İç Hizmet Kanunu... 489 Cevaplı Test... 509 3071 SAYILI KANUN Dilekçe Hakkının Kullanılmasına Dair Kanun... 512 Cevaplı Test... 514 4982 SAYILI KANUN Bilgi Edinme Hakkı Kanunu... 516 Cevaplı Test... 522 vi
ATATÜRK İLKELERİ VE İNKILAP TARİHİ TRABLUSGARP SAVAŞI (1911-1912) XIX. yüzyıl sonlarına kadar İtalya yarımadasında otoriteyi elinde tutan büyük ve güçlü bir devlet bulunmamaktaydı. Bölgede bulunan İtalyan prenslikleri kendi aralarında mücadele halinde oldukları için bir birlik oluşturamamışlardır. Bu prenslikler ancak Piyomente öncülüğünde 1870 de İtalya Krallığı nı kurmuşlardır. Siyasi birliğini geç tamamlayan İtalya Avrupa siyasetinde etkili olmak istiyordu. Bunun için de sömürge elde etmenin şart olduğuna inanıyordu. Sebepleri İtalya nın ham madde ve pazar arayışı Trablusgarp ın İtalya ya yakın olması Osmanlının güçsüz olması İtalya nın 1896 daki Habeşistan başarısızlığını telafi etmek istemesi İtalya nın, Trablusgarp ın işgali için Avrupa devletlerinin onayını alması İtalya nın, Trablusgarp ın (Libya) uygarlıkta geri bırakıldığı ve burada İtalyanlara kötü davranıldığı iddiası XX. YÜZYILDA OSMANLI DEVLETİ Osmanlı Genelkurmayından izin alan Binbaşı Enver Bey (Hamdi unvanıyla), Binbaşı Nuri Bey, Yüzbaşı Ali Çetinkaya, Yüzbaşı Mustafa Kemal (Şerif unvanıyla) gibi genç subaylar, Mısır ve Tunus üzerinden kıyafet ve kimlik değiştirerek gizlice Trablusgarp a geçtiler. Derne ve Tobruk ta Mustafa Kemal, Bingazi de Enver Bey İtalyanların ilerleyişini durdurmuştur. İtalya, Osmanlı Devleti ni barışa zorlamak için Balkan Savaşı nın da başlamasını fırsat bilerek On İki Ada yı işgal etmiş ve Çanakkale Boğazı nı kuşatmıştır. Osmanlı Devleti Balkan Savaşı nedeniyle subaylarını geri çağırarak İtalya yla antlaşma imzalamak zorunda kalmıştır. Uşi (Ouchy) Antlaşması (15 Ekim 1912) Maddeleri Trablusgarp ve Bingazi, İtalya ya bırakılacaktı. Osmanlının Kuzey Afrika daki son toprak parçası elinden çıkmıştır. 1909 da İtalya ile Rusya arasında imzalanan Racconigi Antlaşması ile İtalya Rusya nın Boğazlar daki, Rusya da İtalya nın Trablusgarp daki çıkarlarını karşılıklı olarak tanıdı. Gelişmeler İtalya 1911 de Trablusgarp ta harekata başlamış ve Derne, Tobruk, Homs, Bingazi gibi yerleri işgal etmiştir. Osmanlı Devleti Trablusgarp a karadan ve denizden gerekli yardımları yollayamamıştır. Bu durum üzerinde Mısır ın İngiltere nin işgali altında bulunması ve Osmanlının deniz gücünün yetersiz olması etkili olmuştur. On İki Ada Balkan Savaşları sonuçlanana kadar geçici olarak İtalyanlara bırakıldı. Böyle bir kararın alınmasında Osmanlının bu adaları Yunanistan a karşı koruyacak güce sahip olmaması etkili olmuştur. On İki Ada Lozan Antlaşması yla İtalya ya, 1947 Paris Antlaşması yla da Yunanistan a bırakılmıştır. Trablusgarp halkı dini bakımdan Osmanlı halifesine bağlı olacaktı. Osmanlı Devleti Trablusgarp la kültürel bağlarını devam ettirmek istemiştir.
2 Osmanlı Devleti Rusya yla 1774 te imzalanan Küçük Kaynarca Antlaşmasıyla Kırım ın elden çıkması sonucunda da halifenin gücünden yararlanmak istemiştir. İtalya, diğer devletlerin onaylaması halinde kapitülasyonların kaldırılmasına karşı çıkmayacaktı. Uyarı! Trablusgarp Savaşı Mustafa Kemal in sömürgeciliğe karşı ilk mücadelesidir. UNUTMAYINIZ O O Pür Mustafa Kemal Paşa, Derne veatobruk ta sömürge kk t D vermiştir. ciliğe karşı ilk mücadelesini Uşi Antlaşması yla Osmanlı Devleti Kuzey Afrika daki son toprak parçasınıda kaybetmiştir. Ayrıca Rodos ve On İki Ada Osmanlının elinden çıkmıştır. Bu adaların İtalya ya ait olduğunun onaylanması Lozan Antlaşması yladır. İtalya bu adaları 1947 Paris Antlaşması yla Yunanistan a bırakmıştır. BALKAN SAVAŞLARI (1912-1913) Büyük bir bölümü Fatih devrinde fethedilmiş olan Balkanlarda ilk olarak Yunanistan Osmanlı dan koptu. 93 Harbi sonunda Romanya, Sırbistan, Karadağ bağımsız olurken, II. Meşrutiyetin ilanı sırasında da Bulgaristan bağımsızlığını kazandı. Bu dönemde İttihat ve Terakki Balkan ulusları arasındaki dini ve siyasi anlaşmazlıkları çözümleyerek, Balkan devletlerinin birbirine yaklaşmasını sağladı. Böylece Rusya hiç zorlanmadan Balkan devletlerini Osmanlıya karşı birleştirdi. I. Balkan Savaşı Nedenleri Osmanlıyı Balkan toplaklarından atma düşüncesi Fransız İhtilali nin ortaya çıkardığı milliyetçilik fikir akımının etkisi Rusya nın Balkan uluslarını kışkırtması (panslavizm politikası) Haçlı dünyasının Osmanlıyı Balkanlar dan atmak istemesi Balkan devletlerinin sınırlarını genişletmek istemesi Osmanlının güçsüz durumda olması Sırbistan Karadağ Yunanistan Osmanlı Devleti Bulgaristan Müttefik Balkan devletlerinden ilk olarak 8 Ekim 1912 de Karadağ Osmanlıya savaş ilan etti. Ardından Sırbistan, Bulgaristan, Yunanistan savaş açtılar. Osmanlı hazırlıksız yakalandığı I. Balkan Savaşı nda hiçbir varlık gösteremedi ve barış antlaşması imzalamak zorunda kalmıştır. Osmanlı Devleti nin Yenilme Sebepleri Ordunun siyasete karışması Savaş öncesinde askerlerin bir kısmının terhis edilmesi Dört devletle mücadele edilmesi Silah, yiyecek, araç-gereç gibi konularda eksikliklerin olması Rauf (Orbay) Bey Hamidiye Kruvazörü ile Ege de başarılı mücadeleler vermiş olmasına rağmen Yunanlılar Ege adalarını işgal etmeyi başarmışlardır. Bu başarılarından ötürü Rauf Bey, Hamidiye Kahramanı olarak anılmaktadır. Babıâli Baskını (1913) I. Balkan Savaşı yenilgisinden sonra İttihat ve Terakki Fırkası bir hükümet darbesi ile yönetime el koymuştur. Babıâli baskınıyla Kâmil Paşa Hükümeti düşürülerek yerine Mahmut Şevket Paşa Hükümeti kurulmuştur. Uyarı! İttihat ve Terakki 1918 yılına kadar ülkeyi tek başına yönetecektir. Babıâli Baskını Osmanlı Devleti nde ilk hükümet darbesidir. Babıâli Baskını nın sonucunda padişah değişikliği yaşanmamıştır. Londra Antlaşması (30 Mayıs 1913) Gelibolu Yarımadası dışındaki tüm Trakya, Edirne de dahil olmak üzere Bulgaristan a bırakıldı. Midye-Enez hattı sınır kabul edildi. Arnavutluk ve Ege adalarının durumu Avrupalı devletlerin kararına bırakıldı.
3 Uyarı! I. Balkan Savaşı sırasında Arnavutluk bağımsızlığını ilan etmiştir. Arnavutluk Osmanlı Devleti nden ayrılan son Balkan ulusudur. I. Balkan Savaşı ndan en kârlı çıkan devlet Bulgaristan olmuştur. Bu durum beraberinde II. Balkan Savaşı nı getirmiştir. II. Balkan Savaşı (1913) Balkan Devletleri nin Osmanlıdan aldıkları toprakları kendi aralarında paylaşamamaları ve Bulgaristan ın I. Balkan Savaşı ndan en kârlı devlet olarak çıkması II. Balkan Savaşı nı beraberinde getirmiştir. Bulgaristan ın Makendonya nın büyük bir bölümünü alıp, Batı Trakya yı da alarak sınırlarını Ege Denizi ne kadar ulaştırması Sırbistan ve Yunanistan ı, rahatsız etmiştir. Daha sonra Karadağ ve Romanya nın da katılmasıyla Bulgaristan a savaş açılmıştır. Sırbistan Yunanistan Karadağ Romanya lar P P Bulgaristan I. Balkan Savaşı nda olmayıp II. Balkan Savaşı nda yer alan devlet Romanya dır. Osmanlı Devleti bu karışıklıktan yararlanarak Kırklareli ve Edirne yi geri almıştır. Bulgaristan bütün cephelerde yenilgi alarak barış istemek zorunda kalmıştır. Bükreş Antlaşması (10 Ağustos 1913) Bulgaristan ile diğer Balkan devletleri Yunanistan, Sırbıstan, Karadağ ve Romanya arasında imzalandı. Maddeleri Bulgaristan I. Balkan Savaşı sonunda aldığı Selanik, Serez ve Drama yı Yunanistan a bırakacaktır. Bulgaristan, Dobruca ve Silistre yi Romanya ya verecektir. Orta ve Kuzey Makedonya Sırbistan a verilecektir. Bulgaristan, Balkan Savaşları ndan istediği sonucu alamamış olsada Ege Denizi yle bağlantısını devam ettirmiştir. Bulgaristan ın Ege Denizi ile bağlantısının kesilmesi ise I. Dünya Savaşı ndan sonra imzaladığı Nöyyi Antlaşması yladır. Osmanlı Devleti nin Balkan Devletleri ile İmzaladığı Antlaşmalar İstanbul Antlaşması (29 Eylül 1913) Osmanlı Devleti ile Bulgaristan arasında imzalanmıştır. Meriç Nehri iki ülke arasında sınır kabul edilmiştir. Edirne, Kırklareli ve Dimetoka Osmanlılarda kaldı. Kavala ve Dedeağaç Bulgaristan a verildi. Bu antlaşmadan sonra da Bulgaristan ın Ege Denizi yle bağlantısı devam etmiştir. Osmanlı Devleti I. Dünya Savaşı öncesinde, savaş esnasında Almanya yla kara bağlantısı kurabilmek için Dimetoka yı Bulgaristan a bırakmıştır. Atina Antlaşması (14 Kasım 1913) Osmanlı ile Yunanistan arasında imzalanmıştır. Ege adalarının büyük bir bölümü ve Yanya, Girit, Selanik Yunanistan a bırakılmıştır. Adaların geleceği büyük devletlerin kararına bırakılmıştır. Büyük devletler İmroz, Bozcaada ve Meis dışındaki Ege Adalarını Yunanistan a, Oniki Ada yı ise İtalya ya bırakmışlardır. İstanbul Antlaşması (13 Mart 1914) Osmanlı ile Sırbistan arasında imzalanmıştır. Osmanlının Sırbistan ile sınırı olmadığı için Sırbistan da kalan Türklerin hakları görüşüldü. Osmanlı Devleti yukarıdaki üç antlaşmayla Balkanlarda azınlık durumuna düşen Türklerin haklarını korumayı amaçlamıştır. Balkan Savaşları nın Sonuçları Osmanlı Devleti, Batı Trakya, Ege Adaları (İmroz ve Bozcaada hariç) ve Makedonya yı kaybetti. Arnavutluk, Osmanlı Devleti nden ayrılarak bağımsızlığını ilân etmiştir. İttihat ve Terakki Cemiyeti, yönetimi tamamen ele geçirdi ve orduda ıslahata girişti. Osmanlı Devleti nin demografik (nüfus) yapısı değişmiştir. Osmanlıcılık fikir akımı büyük ölçüde önemini kaybettiği görülmüştür. Bulgaristan ve Osmanlı Devleti nin I. Dünya Savaşı na girmesinde etkili olacaktır.
4 UNUTMAYINIZ O O O ür Trakya, Ege Balkan Savaşları yla Osmanlı DevletiPBatı at D kk Adaları, Makedonya ve Arnavutluk u kaybetmiştir. I. Balkan Savaşı Londra Antlaşmasıyla, II. Balkan Savaşı da Bükreş Antlaşması yla sona ermiştir. I. Balkan Savaşı nda olmayıp II. Balkan Savaşı nda olan devlet ise Romanya dır. I. DÜNYA SAVAŞI (1914-1918) I. Cihan Harbi (Harb-i Umumi) 1914 yılında Avrupa da başlamış, ancak dünyanın dört bir yanındaki ülkelerin katılması ve diğer kıtalardaki sömürgelere de yayılması nedeniyle dünya savaşı olarak adlandırılmıştır. 1914 yılında başlayan savaş 1918 yılında sona ermiştir. Üçlü İtilâf (Anlaşma) 1907 de İngiltere, Fransa ve Rusya nın oluşturdukları blok. Daha sonra bu bloğa; İtalya Sırbistan Özel Sebepler İngiltere ile Almanya arasındaki ham madde ve pazar arayışından kaynaklanan rekabetin olması Fransa nın 1871 Sedan Savaşı nda Almanya ya kaptırdığı Alsas-Loren kömür havzasını geri almak istemesi Avusturya - Macaristan İmparatorluğuyla Rusya nın Balkanlara hakim olma düşüncesi İtalya nın Akdeniz e egemen olma düşüncesi Japonya nın Asya ve Büyük Okyanus ta yayılma amacını gütmesi Romanof, Habsburg, Hohenzollern ve Honover gibi hanedanlar arasında yanan çekişmeler Rusya nın sıcak denizlere inme ve Panislavizm politikası Avusturya-Macaristan veliahdı Franz Ferdinand ın Saraybosna gezisi sırasında bir Sırp (Princip) tarafından öldürülmesi I. Dünya Savaşı nı başlatan kıvılcım olmuştur. Japonya Romanya Belçika ABD Yunanistan devletleri de katılmıştır. Üçlü İttifak (Bağlaşma) 1882 de Almanya, İtalya ve Avusturya - Macaristan İmparatorluğunun oluşturdukları blok. Daha sonra bu bloğa; Osmanlı Bulgaristan devletleri katılmıştır. İtalya I. Dünya Savaşı devam ederken İttifak bloğundan ayrılarak İtilâf bloğuna geçmiştir. Bu durum üzerinde İtilâfların İtalya ya toprak vaadleri etkili olmuştur. I. Dünya Savaşı nın Nedenleri Genel Sebepler Fransız İhtilâli sonucunda ortaya çıkan milliyetçilik akımının etkisi Sanayi İnkılabı ile birlikte sömürgeciliğin hızlanması Ham madde ve pazar arayışının devletler arası rekabete dönüşmesi Avrupa devletleri arasında bloklaşma ve silahlanma yarışının başlaması I. Dünya Savaşı nda Osmanlı Devleti Osmanlı Devleti savaş başladığında, tarafsızlığını ilân etmiş, Boğazlar ı savaş gemilerine kapatmış, devlet borçlarını ertelendiğini açıklamış ve seferberlik ilân etmiştir. İtilâf Devletleri de Osmanlının tarafsız kalmasını istiyorlardı. Çünkü: İngiltere nin Uzak Doğu ya giden sömürge yolla- rı güvenlik altında olacaktı. İtilaflar Rusya ya yardım için Boğazlar ı kullana- bileceklerdi. Yeni cepheler açılmayacak ve savaş daha geniş alana yayılmayacaktı. Osmanlı Devleti Trablusgarp ve Balkan Savaşları nda Almanya dan umduğu yardımı alamamıştı. Bu nedenle önce İngiletere ye daha sonra da Fransa ya ittifak teklifinde bulunmuştur. Ancak Rusya nın tepkisinden çekinen bu devletler bu teklifi reddetmişlerdir. İtilafların Osmanlıyla ittifak yapmamalarında; Osmanlının askeri ve ekonomik yönden zayıfla- mış olması, Osmanlı topraklarının itilâflarca paylaşılmak is- tenmesi, Rusya nın Osmanlı topraklarında tarihi emelleri olması gibi durumlar etkili olmuştur.
5 Almanya nın Osmanlı Devleti ni Kendi Yanında Savaşa Çekme Nedenleri Osmanlının Jeopolitik konumundan yararlan- mak istemesi Almanya nın, İngiltere nin sömürgeleri ile bağ- lantısını kesmek istemesi Rusya ya yardım gitmesini engelleyerek, mütte- fikler arasındaki bağlantıyı kesmek istemesi Yeni cepheler açarak savaş yükünü hafifletmek istemesi Osmanlı halifesinin gücünü kullanmak istemesi Musul-Kerkük petrollerinden yararlanmak iste- mesi Osmanlı Devleti nin Almanya Yanında Savaşa Katılma Nedenleri Kaybettiği toprakları geri almak istemesi Turan İmparatorluğu kurma fikri Siyasi yalnızlıktan kurtulmak istemesi İttihat ve Terakkicilerin Alman hayranı olması Kapitülasyonlar ve dış borçlardan kurtulmak istemesi Almanyayla 2 Ağustos 1914 te gizli bir ittifak antlaşmasının yapılmış olması Uyarı! Osmanlı Devleti nin I. Dünya Savaşı na girmesinde sömürge elde etme düşüncesi yoktur. Osmanlı Devleti nin Savaşa Katılması İngilizlerden kaçan Goben ve Breslav adlı iki Alman gemisi Osmanlı Devleti ne sığınmış, Osmanlı bu gemileri satın aldığını açıklayarak gemilere Yavuz ve Midilli isimlerini vermiştir. Bu gemilerin Rusya nın Sivastopol ve Odesa üslerini bombalaması üzerine Osmanlı Devleti savaşa girmiştir. Osmanlı Devleti nin savaşa girmesiyle, Yeni cepheler açılmış, savaş daha geniş alana yayılmış ve uzamıştır. Cihad-ı Ekber (Kutsal Cihat) ilân etmiştir. İngiltere Kıbrıs ı topraklarına kattığını ilân etmiştir. İttifakların yükü azalırken, İtilâfların yükü artmıştır. 1. Kafkas (Doğu) Cephesi Cephenin açılmasında, İttihatçıların Anadolu daki Türkler ile Orta Asya daki Türkleri birleştirerek sınırları Hindistan a kadar genişletmek istemesi Rusya nın güneye inmesini engelleme Kafkaslardaki bağımsızlık mücadelelerini destekleme Almanların Bakü petrollerini ele geçirmek için Osmanlıyı kışkırtması gibi durumlar etkili olmuştur. Enver Paşa komutasındaki Türk askerlerinin bir kısmının Sarıkamış Harekatı nda donarak şehit olması bu cephede kesin sonuç alınmasına engel olmuştur. Ruslar Van, Bitlis, Muş, Erzurum, Erzincan ve Trabzon u işgal etmiştir. Çanakkale Savaşı ndan sonra burada göreve başlayan Mustafa Kemal, Muş ve Bitlis i geri almıştır. Bu cephede Ermenilerin Ruslarla işbirliği yapmaları üzerine 1915 te Tehcir (Göç) Kanunu çıkarılmış ve Ermeniler Suriye ye zorunlu göçe tabi tutulmuştur. 1917 de Rusya da Bolşevik İhtilali nin çıkması üzerine İttifak Devletleri ile Sovyet Rusya Brest Litovsk Antlaşması nı imzalamışlardır. Böylece Rusya savaştan çekilirken Kars, Ardahan ve Batum u (Elviye-i Selase) Osmanlı Devleti ne geri vermiştir. lar Kars, Ardahan ve Batum (Elviye-i Selase) 1878 Berlin Antlaşması yla Osmanlının elinden çıkmıştı. Osmanlı Devleti I. Dünya Savaşı nda ilk olarak Kafkas Cephesi nde savaşmıştır. 2. Kanal Cephesi (Mısır-Süveyş) Osmanlı Devleti, Almanya nın isteğiyle açtığı ve Cemal Paşa nın komutasındaki bu cephede başarılı olamamıştır. Osmanlı Devleti nin Savaştığı Cepheler Arap halkı Osmanlıyı desteklememiş İngilizlerle işbirliği yapmıştır. Taarruz Cepheleri Savunma Cepheleri Müttefiklerine Yardım Amacıyla Açılan Cepheler Kafkas Cephesi Çanakkale Cephesi Makedonya Cephesi Kanal Cephesi Irak - Musul Cephesi Galiçya Cephesi Hicaz - Yemen Cephesi Romanya Cephesi Suriye - Filistin Cephesi Bu durum ümmetçilik fikir akımının önemini kaybettiğinin kanıtıdır.
6 Cephenin açılmasında; Osmanlının Mısır ı İngilizlerden geri almak istemesi İngiltere nin Uzak Doğu daki sömürgeleriyle bağlantısını kesme düşüncesi Bölge halkını İngilizlere karşı kışkırtma düşüncesi İngiltere ve Fransa itibar kaybetti. Türk ulusunun kendine olan güveni arttı. Milli mücadele ruhu doğdu. Bulgaristan İttifak bloğunda savaşa katıldı. Almanya yla Osmanlı Devleti arasında kara bağlantısı sağlanmıştır. etkili olmuştur. 3. Suriye Filistin Cephesi Osmanlının zaferi ile sonuçlanan tek cephedir. İstanbul u tehdit eden tek cephedir. Mustafa Kemal savaş esnasında albay, savaş sonrasında general olmuştur. Kanal Cephesi nin devamı olan bu cephede de Osmanlı Devleti başarılı olamadı. Ancak, Mustafa Kemal Paşa Halep te başarılar kazanmıştır. Mustafa Kemal Paşa bu cephede en son Yıldırım Orduları Komutanlığı yapmıştır. 4. Irak Cephesi Çanakkale Cephesi nde Mustafa Kemal içte ve dışta tanınmıştır. Bu da Mustafa Kemal in Milli Mücadele nin lideri olmasında etkili olmuştur. Cevat (Çobanlı) Paşa 18 Mart Kahramanı olarak Çanakkale Savaşları nda mücadele etmiştir. Cephenin açılmasında; İngilizlerin Musul - Kerkük ve Abadan petrollerine sahip olmak istemeleri İngilizlerin Hint deniz yolunun güvenliğini sağlamak istemeleri Rusya ya kuzeyden yardım ulaştırma düşünceleri etkili olmuştur. Uyarı! Osmanlı Devleti Kut ül Âmare ve Selmanpak bölgelerinde başarılı olsa da İngilizler zamanla üstünlüğü ele geçirmişlerdir. 6. Hicaz Yemen Cephesi Osmanlı orduları bu cephede kutsal yerleri korumak amacıyla Osmanlı Devleti ne karşı ayaklanan Araplar ve İngilizlerle mücadele etmiştir. Bu cephede mücadeleler I. Dünya Savaşı nın sonuna kadar sürmüştür. Hicaz Cephesi ndeki başarılı mücadeleleri sebebiyle Fahrettin Paşa, Medine Müdafii ve Çöl Kaplanı olarak anılmıştır. 5. Çanakkale Cephesi Cephenin açılmasında; İstanbul ve Boğazları alarak Osmanlıyı saf dışı bırakma Rusya ya askeri ve ekonomik yardım götürme Savaşı kısa sürede bitirme Balkan uluslarını savaşa çekme İngiliz sömürge yollarının güvenliğini sağlama düşünceleri etkili olmuştur. İngiliz ve Fransız donanmalarının saldırısıyla 19 Şubat 1915 de denizde başlayan savaşlar 18 Mart 1915 da Osmanlının Seddülbahir ve Kumkale zaferleriyle sonuçlanmıştır. 25 Nisanda karada başlayan savaşlar Arıburnu, Anafartalar, Conkbayırı, Kireçtepe, Çimentepe zaferleriyle son bulmuştur. 19. Tümen Komutanı Kurmay Yarbay Mustafa Kemal, Conkbayırı nda askeri birliklere Size ben taarruzu emretmiyorum, ölmeyi emrediyorum. Biz ölünceye kadar geçecek zaman zarfında yerimize başka kuvvetler ve kumandanlar kaim olabilir. emrini vermiştir. Sonuçları I. Dünya Savaşı uzadı. Rusya ya yardım gönderilemedi ve Rusya da Bolşevik İhtilâli çıktı. 7. Galiçya, Romanya, Makedonya Cepheleri Galiçya Cephesi: Avusturya-Macaristan toprakları içerisinde olan Galiçya da Almanya, Avusturya ve Osmanlı, Ruslara karşı savaşmıştır. Makedonya Cephesi: Almanya ve Osmanlı Sırplara ve Fransızlara karşı savaşmıştır. Romanya Cephesi: Alman, Osmanlı ve Bulgar kuvvetleri, Romen ve Ruslara karşı savaşmıştır. UNUTMAYINIZ Pür olarak Mustafa Kemal Paşa 19. Tümen tkomutanı a k k D Çanakkale Cephesi nde Anafartalar, Arıburnu ve Conkbayırı nda sömürgeciliğe karşı başarılı mücadeleler vererek İstanbul u işgalini engellemiştir. Osmanlı Devleti I. Dünya Savaşı nda Çanakkale Cephesi nde ve Irak Cephesi ndeki Kutülamare ve Selmanpak ta başarılı olmuştur. Ancak cephe olarak başarılı olduğu sadece Çanakkale dir. I. Dünya Savaşı nda bizzat Osmanlının açtığı cepheler Kanal ve Kafkas cepheleridir. Doğal olarak bu cephelerin açılış sebepleri Osmanlı açısından değer lendirilmelidir. Diğer cephelerde (savunma ve müttefiklerine yardım ettiği cepheler) Osmanlının mücadele etmesi bu cepheleri Osmanlının açtığının kanıtı değildir.
7 Osmanlı Devleti ni Paylaşma Tasarıları (Gizli Antlaşmalar) 99 Boğazlar (İstanbul) Antlaşması 99 Londra Antlaşması 99 Sykes Picot Antlaşması 99 Mac Mahon Antlaşması 99 Petrograt Sözleşmesi 99 Saint Jean de Maurienne Antlaşması 1. 1915 Boğazlar (İstanbul) Antlaşması İngiltere, Fransa, Rusya arasında yapıldı. İstanbul, Boğazlar ve Marmara kıyıları Rusya ya verildi. 2. 1915 Londra Antlaşması İngiltere, Fransa ve İtalya arasında yapıldı. İtalyanların elinde bulunan On İki Ada da bu devlet tam hakimiyet kazanıyordu. İngiltere, Fransa ve Rusya Türkiye nin Asya daki topraklarını kısmen veya tamamen paylaştığı takdirde İtalya nın, Antalya bölgesinde onlara eş değer bir pay almasını kabul ediyorlardı. I. Dünya Savaşı nda İngiltere, Fransa ve Rusya Osmanlı topraklarından bazı yerleri işgal ederse, Antalya iline yakın olan yerler yine İtalya ya ayrılacaktı. İtilâflar bu antlaşmayı İtalya yı kendi yanlarında I. Dünya Savaşı na çekmek için yapmışlardır. 3. 1916 Sykes Picot Antlaşması İngiltere ve Fransa arasında yapıldı. Adana, Suriye, Lübnan ve Antakya Fransa ya verildi. Musul hariç Irak İngiltere ye verildi. 4. 1916 Mac Mahon Antlaşması İngilizler ve Araplar (Hicaz Emiri Şerif Hüseyin) arasında yapıldı. Suriye ve Irak dolaylarında büyük bir Arap Devleti kurulması planlandı. 5. 1916 Petrograt Sözleşmesi İngiltere, Fransa, Rusya arasında yapıldı. Rusya dan Sykes Picot Antlaşması nı onaylaması istendi. Rusya ya ek olarak Trabzon a kadar Doğu Karadeniz kıyıları, Erzurum, Van ve Bitlis verildi. 6. 1917 Saint Jean de Maurienne Antlaşması İngiltere, Fransa, İtalya arasında yapıldı. Sykes Picot Antlaşması nı kabul etmesi şartıyla İngiltere ve Fransa, İtalya ya Antalya dan başka İzmir i veriyor ve Konya ya kadar da bir nüfuz bölgesi tanıyorlardı. İtalya ya verilen bölgeleri Rusya nın onaylaması istendi. Fakat bu dönemde Rusya da çıkan Bolşevik İhtilali nedeniyle Rusya I. Dünya Savaşı ndan çekilmiş, antlaşmaları ise dünya kamuoyuna açıklamıştır. Bolşevik İhtilâli nden sonra Rusya savaştan çekilince gizli antlaşmalarda değişiklikler yapılmıştır. Gizli antlaşmalar dünya kamuoyuna Rusya tarafından duyrulmuştur. Gizli antlaşmalara ilk tepki Amerika Birleşik Devletleri nden gelmiştir. Uyarı! Gizli antlaşmalarda Yunanistan yer almamıştır. UNUTMAYINIZ Pür Gizli antlaşmalarda olmasına rağmen Mondros sonrası t a k Anadolu daki işgallere katılmayan D k devlet Rusya dır. Ancak gizli antlaşmalarda olmamasına rağmen Mondros sonrası Anadolu daki işgallere katılan devlet ise Yunanistan dır. ABD nin Savaşa Katılması ABD savaş öncesinde, savaşa katılma eğilimi içinde olmamıştır. Ancak, 1917 yılından itibaren İngiliz ve Fransız deniz ablukasına karşı Almanya nın giriştiği denizaltı savaşı Kuzey Atlantik te Amerikan ticari ve yolcu gemilerini de hedef almaya başlamış, Amerika nın Avrupa ticaretine büyük ölçüde zarar vermiştir. Öte yandan Almanya nın Meksika hükümetini ABD ye savaş açmaya teşvik etmesi de ABD nin I. Dünya Savaşı na katılmasında önemli bir etken olmuştur (2 Nisan 1917). ABD nin savaşa girmesiyle, savaş İtilaflar ın lehine kısa sürede bitmiştir. Wilson İlkeleri (8 Ocak 1918) ABD başkanı Woodrow Wilson, dünya barışını korumak adına 8 Ocak 1918 yılında on dört maddeden oluşan ilkelerini açıklamıştır. İtilaf Devletleri ABD yi kaybetmek istemediklerinden çıkarlarına ters düşse de bu ilkeleri kabul ettiklerini bildirmişlerdir. Ama bu ilkeleri kendi çıkarları doğrultusunda yorumlamışlardır. Maddeleri Yenenler yenilenlerden toprak ve savaş tazminatı almayacak. İttifak Devletleri nin ateşkes anlaşmalarını imzalamalarında bu madde etkili olmuştur. Devletler arası antlaşmalar açık diplomasi ile yapılacak.
8 Silahlanma azaltılacak ve karşılıklı güvence verilecek. Savaş sonunda dünya barışını sağlamak için uluslararası kurul oluşturulmalıdır. 10 Ocak 1920 de Cemiyet-i Akvam (Milletler Cemiyeti) kurulmuştur. Alsas Loren, Fransa ya verilecek. Uluslararası ekonomik engeller kalkacak ve devletler arasında eşitlik sağlanacak. Osmanlı Devleti İle İlgili Maddeler Osmanlı Devleti nin Türk nüfusunun yoğun olduğu bölgelerinde, Türklere kesin egemenlik tanınacak. Osmanlının ateşkes anlaşması imzalamasında etkilidir. Yararlı Cemiyetler bu maddeyi kendilerine dayanak oluşturmuşlardır. Türk egemenliği altında yaşayan diğer milletlere kendi kendini yönetme hakkı (self determinasyon) verilecek. Bu madde Osmanlıyı milliyet esasına göre parçalamaya yöneliktir. Ayrıca azınlıkların kurmuş olduğu zararlı cemiyetler bu maddeyi kendilerine dayanak oluşturmuşlardır. Boğazlar bütün devletlerin ticaret gemilerine açık olacak. Avusturya-Macaristan İmparatorluğu içindeki halkların özerk gelişmeleri sağlancak. Romanya, Sırbistan ve Karadağ toprakları boşaltılacak, Balkan devletlerinin dostça ilişkiler kurmaları sağlanacak. İtalya nın sınırları ulusal esaslara göre yeniden çizilecek. Belçika toprakları boşaltılacak ve bu devletin ulusal egemenliği yeniden kurulacak. Polonyalıların yaşadığı topraklarda bağımsız bir Polonya Devleti kurulacak. I. Dünya Savaşı nı Bitiren Ateşkes Anlaşmaları Bulgaristan Selanik Ateşkes Anlaşması (29 Eylül 1918) Osmanlı Mondros Ateşkes Anlaşması (30 Ekim 1918) Avusturya Villa Gusti Ateşkes Anlaşması (3 Kasım 1918) Almanya Rethondes Ateşkes Anlaşması (11 Kasım 1918) MERAKLISINA Milletler CemiyetininKurulmasının Kronolojisi O Wilson İlkeleri nde kurulması istenmiştir. O Paris Barış Konferansı nda kurulması kararlaştırılmıştır. O 10 Ocak 1920 de kurulmuştur. O Türkiye 18 Temmuz 1932 de Milletler Cemiyetine üye olmuştur. Paris Barış Konferansı (18 Ocak 1919) Konferansın Toplanma Amaçları I. Dünya Savaşı nda yenilen devletlerle imzalanacak olan barış antlaşmalarının hükümlerini belirlemek. Osmanlı Devleti ni paylaşmak. Batı Anadolu nun durumunu görüşmek. İngiltere, daha önce gizli antlaşmalarla İtalya ya verilen bu bölgenin Akdeniz de güçlü bir İtalya istemediği için tekrar görüşme konusu yapmıştır. Yunanlılar ve Ermeniler Wilson İlkeleri ni kendilerine dayanarak raporlar hazırlayarak konferansa sunmuşlardır. Bu raporlarla amaçları doğrultusunda uluslararası destek sağlamayı amaçlamışlardır. Sonuçları Osmanlı Devleti hariç diğer devletlerle imzalanacak barış antlaşmalarının hükümleri belirlenmiştir. Bu durum üzerinde İtilâflar ın Osmanlıyı paylaşmakta anlaşamamaları ve Türk halkının Mondros tan sonra gerçekleşen işgallere karşı aşırı tepki göstermesi etkili olmuştur. İtilâflar Wilson İlkeleri nin savaştan sonra galip devletler toprak almayacaktır. maddesine çare olarak manda ve himaye fikrini ortaya atmışlardır. Milletler Cemiyetinin kurulması kararlaştırılmıştır. İzmir ve çevresi Yunanlılara verilmiştir. İtalya bu duruma karşı çıksa da sonuç değişmemiştir. İtilâf Devletleri arasında ilk görüş ayrılığının yaşandığının kanıtıdır.
9 Doğu Trakya ve Batı Anadolu Yunanistan a, Batı Akdeniz İtalya ya verildi. Doğu da bir Ermeni devletinin kurulması kararlaştırıldı. Mondros tan sonra İngilizler tarafından işgal edilen Urfa, Antep, Maraş ile Suriye ve Lübnan Fransa nın, Irak ve Filistin İngiltere nin mandasına bırakılmıştır. Boğazların Milletler Cemiyetinin denetiminde olması kararlaştırılmıştır. Konferansa 32 devlet katılmıştır. ABD Monreo Doktrini ne uyarak Avrupa siyasetinden çekilmiştir. Yunanlılar ise 15 Mayıs 1919 da İzmir i işgal etmişlerdir. MERAKLISINA İtilâf Devletleri nin anlaşmazlığa düştüğü yerlere; Paris Barış Konferansı (18 Ocak 1919) Londra Konferansı (23 Şubat-12 Mart 1921) Ankara Antlaşması (20 Ekim 1921) gibi gelişmeler örnek verilebilir. Monroe Doktrini (1823) Monroe Doktrini ne göre Amerika Amerikalılarındır. Ayrıca Amerika nın kendi kabuğuna çekilerek Avrupa işleriyle ilgilenemeyeceği ve Avrupa nın işlerine karışmayacağı anlamına da gelmektedir. Kısaca kendi içinde güçlenme, Avrupa daki gelişmelerden uzak durmak olarak da yorumlanabilir. I. Dünya Savaşı nı Bitiren Antlaşmalar Brest - Litovsk Antlaşması (3 Mart 1918) Sovyet Rusya ile İttifak Devletleri arasında imzalanmıştır. Özellikleri Sovyet Rusya İtilâf Devletleri nden ayrılarak savaştan çekilmiştir. Kars, Ardahan ve Batum Osmanlı Devleti ne geri verilecektir. Versailles (Versay) Antlaşması (28 Haziran 1919) Almanya ile İtilâf Devletleri arasında imzalanmıştır. Özellikleri Alsas Loren Fransa ya verilmiştir. Alman Sömürgeleri İtilâf Devletleri nce paylaşılmıştır. Polonya ya (yeniden kurulan) toprak verilmiştir. Ekonomik ve askeri kısıtlamalara uğratılmıştır. Almanya nın Avusturya ile birleşmesi yasaklanmıştır. St. Germain (Sen Cermen) Antlaşması (10 Eylül 1919) Avusturya ile İtilâf Devletleri arasında imzalanmıştır. Özellikleri Avusturya - Macaristan İmparatorluğu ayrılarak iki yeni devlet haline getirilmiştir. Yugoslavya ve Çekoslavakya bu devletin toprakları üzerinde kurulmuştur. Polonya ya toprak verilmiştir. Ekonomik ve askerî kısıtlamalara uğratılmıştır. Neuilly (Nöyyi) Antlaşması (27 Kasım 1919) Bulgaristan ile İtilâf Devletleri arasında imzalanmıştır. Özellikleri Makedonya yı Yugoslavya ya bırakmıştır. Batı Trakya yı Yunanistan a bırakmıştır. Böylece Bulgaristan ın Ege Denizi ile bağlantısı kesildi. Askeri ve ekonomik kısıtlamalara uğratılmıştır. Trianon (Triyanon) Antlaşması (4 Haziran 1920) Macaristan ile İtilâf Devletleri arasında imzalanmıştır. Özellikleri Macaristan topraklarının büyük kısmını Çekoslavakya, Romanya ve Yugoslavya ya bırakmıştır. Askerî ve ekonomik kısıtlamalara uğratılmıştır. Avusturya ile birleşmesi yasaklanmıştır. Sevres (Sevr) Antlaşması (10 Ağustos 1920) Osmanlı Devleti ile İtilâf Devletleri arasında imzalanmıştır. Özellikleri Güneydoğu Anadolu, Çukurova ve Suriye Fransa ya bırakılacaktı. Arabistan ve Irak İngiltere ye bırakılacaktı. Güneybatı Anadolu İtalyanların egemenliğine bırakılacaktı. Doğu Trakya ve Batı Anadolu, Yunanistan a bırakılacaktı. Oniki Ada İtalya ya, diğer Ege Adaları Yunanistan a verilecekti. Kapitülasyonlar yeniden uygulamaya konacaktı. İstanbul ve Boğazlar İtilâf Devletleri nin yönetimine bırakılacaktı. Doğu ve Güneydoğu Anadolu da iki devlet kurulacaktı. Osmanlı ordusu dağıtılarak sayısı sınırlandırılacak ve silahlarına el konulacaktı. Osmanlı maliyesinin denetimi İtilaflara bırakılacak.