Doküman No: ENF. TL. 48 Yayın Tarihi: 03.11.2010 Revizyon Tarihi: 29.03.2013 Revizyon No: 01 Sayfa: 1 / 8 AMAÇ: Laboratuar ortamından kaynaklanabilecek enfeksiyonları önlemek, mikrobiyoloji laboratuar çalışanları, hasta ve çevre güvenliği için sağlıklı bir ortam oluşturmak amacıyla uyulması gereken temizlik kurallarını belirlemek ve uygulanmasını sağlamak KAPSAM: Bakteriyoloji laboratuarı, seroloji laboratuarı, eliza laboratuarı, merkez kan alma laboratuvarı SORUMLULAR: Mikrobiyoloji laboratuar uzmanı, laboratuar sorumlu teknisyeni, laboratuar teknisyeni, temizlik şirketi sorumlusu, temizlik personeli UYGULAMA: Laboratuar çalışmalarında belirtilen çalışma kurallarına ilaveten yapılan işlemlerden, verimli sonuçlar alabilmek, bunları yaparken sağlıklı çalışma ortamı oluşturabilmek ve çevremize zarar vermemek için; tüm aşamalarda ortam temizliği, dezenfeksiyon ve sterilizasyon kurallarını bilmek ve bu kurallara göre uygulama yapmak oldukça önemlidir Temizlik, sterilizasyon ve dezenfeksiyon işlemleri birbiri ile bağlantılı olup, tüm uygulamalardan etkin bir sonuç alabilmek için özellikle başlangıç temizliğinin yapılması oldukça önemlidir. Çalışma ortamı, alet ve malzemeler kurallarına uygun olarak temizlenmediği sürece yapılan tüm işlemlerden sağlıklı sonuç alınması mümkün değildir. Sterilizasyon, dezenfeksiyon, asepsi, antisepsi mikrobiyoloji alanında yapılan çalışmaların temelini oluşturmaktadır. TEMİZLİKTE TEMEL İLKELER -Temizlik, temizden kirliye doğru yapılmalıdır. -Kuru süpürme ve silkeleme yapılmamalıdır -Temizlik malzemeleri her bölüm için farklı olmalıdır. Laboratuarların çalışma alanının zemini su ve deterjanla yıkanmış paspasla temizlenip, daha sonra tüm yüzeye temas edecek şekilde dezenfektanla dezenfekte edilir. -Tüy bırakmayan temizlik bezi tercih edilmelidir. Bez ve kova renkleri kullanım alanına göre belirlenmelidir. -Kirli bezle temizliğe devam edilmemeli, sık bez değiştirilmelidir. -Kirlenen bezler kullanılmamalıdır. Tıbbi atık kovasına atılmalıdır. -Her tür temizlik işlemi sırasında uygun eldiven giyilmeli (oda temizliği, atık toplama ve tuvalet temizliğinde kullanılan eldivenler plastik olmalı, alana göre renkleri ayrı olmalı) işlem bitiminde eldiven çıkarılıp el hijyeni sağlanmalıdır. -Kirli eldivenli ellerle kapı kolu, telefon, masa, v.b.gibi yüzeylere temas edilmemelidir. -Yer temizliğinde çift kovalı-presli paspas arabası kullanılmalı, iki bölmeli olan silme kovasının bir bölümüne duru su diğer bölümüne yüzey temizleyicisi karıştırılmış sıcak su konur. HAZIRLAYAN KONTROL EDEN ONAYLAYAN Kalite Yönetim Direktörü Başhekim
Doküman No: ENF. TL. 48 Yayın Tarihi: 03.11.2010 Revizyon Tarihi: 29.03.2013 Revizyon No: 01 Sayfa: 2 / 8 -Paspas; önce yüzey temizleyicili suda yıkanır, iyice sıkılır ve yerleri silme işlemi yapılır. -Paspas kirlendikten sonra; önce duru suda yıkanır, sıkılır, daha sonra yüzey temizleyicili suda iyice yıkanıp sıkılarak silme işlemine devam edilir. -Temizlik/dezenfektan çözeltileri kirlendiğinde kullanımdan sonra değiştirilmelidir. -Paspas yapma işlemi bittikten sonra paspas iyice yıkanır. Durulanır ve sıkılır. Daha sonra 1 /10 ölçü çamaşır suyu ile hazırlanmış dezenfektanlı su konularak hazırlanmış çözeltide 30 dakika bekletilir (bakteriyoloji laboratuarının zemin temizliğinden sonra dezenfektanda 2 saat bekletilmelidir) durulanır, sıkılır ve kurumaya bırakılır. -Gün sonunda tüm moblar ( kuru süpürme, nemli silme ve bakım, ıslak silme) mutlaka sıcak su ve deterjanla çamaşır makinesinde yıkanıp kurutularak saklanmalıdır. -Paspas kovası deterjanlı su ve duru su ile yıkanır, dezenfekte edildikten sonra ters çevrilerek kurumaya bırakılır. -Tuvaletler en son yıkanmalıdır -Tuvalet temizliğinde kullanılan eldivenler diğer alanların temizliğinde kesinlikle kullanılmamalıdır. -Gerekli görülen durumlarda periyot beklenmeden temizlik ve dezenfeksiyon işlemi yapılmalıdır. -Tıbbi atıklar uygun şekilde ortamdan uzaklaştırılmalıdır. MİKROBİYOLOJİ LABORATUVARININ YÜZEY VE ZEMİN TEMİZLİĞİ Çalışma alanlarının dezenfeksiyonu: -Laboratuar, her sabah temizlik personeli tarafından açılır ve günlük temizlik yapılır. -Laboratuvarın her bölümünde temizlik yapıldıktan sonra yüzey dezenfektanı ile yüzeyler dezenfekte edilir. -Mikrobiyoloji laboratuarı yüzeyleri her çalışma bitiminden sonra, numune dökülüp kirlendikten sonra yüzey dezenfektanı ile dezenfekte edilir. -Laboratuvarda çok dokunulan yüzeyler (Kapı kolları, telefon, bilgisayar klavyeleri, müracaat masası, lavoba armatürleri, cihaz kapak açma ve kapama kolu, ışık düğmeleri ) sık sık yüzey dezenfektanı ile dezenfekte edilmelidir. -El temasının sürekli (sık) olduğu yüzeyler el temasının az olduğu yüzeylere oranla daha sık temizlenmeli (en az günde 3-4 kez ) ve dezenfekte edilmelidir. -Seyrek el temasına maruz kalan yatay yüzeyler (örneğin; pencere kenarlıkları/denizlikleri ve sert zemin kaplamaları) düzenli şekilde, haftada bir kez, kirlenme ya da sıçrama olduğu zaman, beklemeden temizlenmelidir. -Duvarların temizliği kirlilik gözle görülür olduğu zaman su ve deterjanlarla yapılmalıdır. -Temizlik personeli maske, önlük, eldiven kullanmalıdır
Doküman No: ENF. TL. 48 Yayın Tarihi: 03.11.2010 Revizyon Tarihi: 29.03.2013 Revizyon No: 01 Sayfa: 3 / 8 -Laboratuvarın zemin ve yüzeylerine dökülen numuneler ( kan, idrar, bos, serum vb ) koruyucu eldiven giyilerek pamuk havlu vs. ile silinir tıbbi atık poşetine atılır. -Cam kırığı varsa metal pens ile toplanır. Kan veya biyolojik örnek dökülen alan 1/10 oranında çamaşır suyu dökülerek 30 dakika beklenir ve temiz su ile durulanır. -Eğer tıbbi atık yere dökülmüş ise, aynı işlem yapıldıktan sonra yerler paspasla da dezenfekte edilip, eller El Yıkama Talimatı na göre yıkanır. Bu işlemler sırasında kullanılan tüm materyal tıbbi atık kabına atılır. -Laboratuvar formalarında bulaş olduysa hemen çıkarılıp bir poşete konduktan sonra ağzı sıkıca bağlanır. Kan veya biyolojik örnek dökülen formalar çamaşırhaneye yıkamaya gönderilir. -Kimyasal dezenfektanlar doğru oranda, gerektiği kadar günlük hazırlanmalı ve sulandırılmış solüsyonlar dayanıklı olmadığından gereksiz sarfiyatlardan kaçınılmalıdır. -En uygun kimyasal %10luk sodyum hipoklorid (çamaşır suyu) solüsyonu, ucuz olması, virüs ve bakterilere etkinliği nedeniyle kan merkezlerinde kullanılan en etkili dezenfektanlardan biridir. -Hipoklorid çözeltisi dayanıksız kimyasal olduğundan günlük taze hazırlanmalı ve sulandırıp stok solüsyondaki klor konsantrasyonuna göre yapılmalıdır. -Ayrıca hipo-kloride alternatif olarak %70 etanol veya isopro-pionol kullanılabilir -Hipokloridin metalleri bozma özelliği olduğundan, metal kaplar kullanılmamalıdır. -Çöp kovaları gün sonunda veya kirlilik oldukça mutlaka dezenfekte edilir. LABORATUVAR ALET VE MALZEMELERİN TEMİZLİK, DEZENFEKSİYON VE STERİLİZASYONU Laboratuvarda Temizlik Kuralları: Laboratuar temizliğinde kimyasal temizlik ve bakteriyolojik temizlik olmak üzere iki temel kavram söz konusudur. Biyokimya Laboratuarları için kimyasal temizlik aşağıdaki basamaklardan geçilerek sağlanır. Kaba Temizlik Basamağı: laboratuarda kullanılan her türlü alet, tüp, cam ve porselen kaplar, pipet ve büretler öncelikle musluk suyu ile bol miktarda çalkalanmalı ve yıkanmalıdır. Kurumuş Protein ya da Lipid Artıklarının Temizlenmesi Basamağı: Kurumuş ve yerleşmiş protein artıkları için enzimatik çözücü madde ile uzun süre temas ve ardından musluk suyu ile yıkama yapılır. Kimyasal Deterjanlarla Temizleme: Bu işlemde kullanılan deterjanlar kuvvetli alkali özellik taşırlar, noniyoniktirler ve metal içermezler. Distile Sudan Geçirme Basamağı: Yukarıdaki basamakların ardından malzemeler akan distile suyun altından geçirilerek çalkalanır.
Doküman No: ENF. TL. 48 Yayın Tarihi: 03.11.2010 Revizyon Tarihi: 29.03.2013 Revizyon No: 01 Sayfa: 4 / 8 Kurutma: Temizlikten sonra cam kaplar, pipetler, büretler tam olarak kurutulur. Bunun için kurutma etüvünde 100-150 o C de 2-3 saat tutulurlar. -Laboratuar cihazlarının günlük temizliği kullanım klavuzlarına uygun olarak yapılmalıdır. -Aletlerin sabun ve deterjanlarla temizlenmesi ile bir dereceye kadar dezenfeksiyon işlemi sağlanır. Sabun ve deterjanlar maddenin yüzeyindeki yağlı tabakanın çözülmesine yol açarak, mikropların su ile akıp gitmesini sağlarlar Bununla birlikte güvenilir bir yöntem değildir. Özellikle kan ve diğer vücut sıvıları ile bulaş olmuş aletler için su, sabun ve deterjan ile yapılan temizlik yeterli değildir. Dezenfeksiyon veya sterilizasyon gerekir. -Kullanılan pipet ve seroloji tüpleri gibi dezenfekte edilecek malzemeler plastik bir kap içine konarak en az 30 dakika %10luk sodyum hipoklorid (çamaşır suyu) solüsyonu içinde tutulmalıdır. Dezenfekte edilecek malzemeler %10luk sodyum hipoklorid (çamaşır suyu) solüsyonu ile direk temasa getirilmelidir. Bu malzemeler üzerinde kaplama, parafin, yağ ve hava kabarcığı olmamalı ve tüm yüzey %10luk sodyum hipoklorid (çamaşır suyu) ile tamamen temas halinde olmalıdır. Laboratuarda kullanılan malzemeler hipoklorid ile dezenfekte edildikten sonra az miktarda deterjanla tekrar yıkanmalı ve bol su ile durulanmalıdır. -Tüm dezenfektanlar belirli oranda protein, lastik, plastik ve deterjan gibi maddelerle inaktive olduklarından, dezenfeksiyon sırasında bu durum göz önünde bulundurulmalıdır. kuruduktan sonra paketlenerek steril edilir. -Mikrobiyolojik çalışmalarda kullanılan tüp, petri kapları vs. otoklavda steril edildikten sonra deterjanla yıkanır,bol su ile durulanır.uygun şekilde paketlenerek pastör fırınında steril edilir. LABORATUVAR ÇALIŞANLARININ EL TEMİZLİK VE EL ANTİSEPSİSİ Laboratuar çalışanlarının el temizliğine dikkat etmeleri hem kendi sağlıklarını koruma yönünden, hem de bir hastadan aldığı etkeni diğer bir hastaya taşınmasının önlenmesi yönünden ayrı bir önem taşır. Laboratuarda çalışanlar aşağıdaki durumlarda, mutlaka el yıkamalıdır Göreve başlamadan önce görevden ayrılırken mutlaka el yıkamalıdır Çalışma alanı ve ortamını terk ederken Kan ve vücut sıvıları ile bulaşma olduğunda hemen Hastadan numune almadan önce ve numune aldıktan sonra Hasta atıkları, hasta eşyaları ile her türlü temastan sonra ellerin yıkanması alışkanlık haline getirilmelidir Özel bakım oda ya da servislerine girerken ve çıktıktan sonra Yeme, içmeden önce ve sonra İş bitiminden sonra Eldivenler çıkarıldıktan sonra
Doküman No: ENF. TL. 48 Yayın Tarihi: 03.11.2010 Revizyon Tarihi: 29.03.2013 Revizyon No: 01 Sayfa: 5 / 8 Tuvalete girmeden önce ve çıktıktan sonra Yemekten once ve sonra El dezenfektanları her laboratuvar bölümde ve lavoba kenarında bulunmaktadır Laboratuvar çalışmalarından sonra eller usulune göre temizlendikten sonra el dezenfektanı ile de yıkamalıdır. Tüm antiseptikler dezenfektan madde özelliği taşıdığı halde, tüm dezenfektanlar antiseptik özellik taşımazlar. STERİLİZASYON İŞLEMİ Sterilizasyon işleminde en önemli noktalardan birisi steril edilen cisim veya maddenin, bu işlemden sonra steril durumlarının uzun süre saklı kalabilmesidir. Bu nedenle sterilizasyon işleminden önce bunların ona göre hazırlanması gerekmektedir. STERİLİZASYON İŞLEMİ İÇİN HAZIRLIK CAM ALET VE GEREÇLER: Cam Alet ve Gereçlerin Hazırlanması: -Cam alet ve gereçle eğer enfekte numune çalışılmış ise önce dezenfekte edilir 1/10 luk çamaşır suyunda 30 dakika bekletilir -Cam alet ve gereçlerle kimyasal bir solüsyon hazırlanmış ise önce bol su ile çalkalanır. -Daha sonra deterjanlı su ile yıkanıp iyice durulanmalıdır. -Yıkama işlemi bittikten sonra cam tüp balon vb. ters çevrilerek suları akıtılıp kuruması sağlanır. -Oda ısısında kuruduktan sonra tek tek ısıya dayanıklı kâğıt ambalaj yapılmalıdır. -Balon, beher vs. gibi gereçlerin ağzı pamuk tampon ile kapatılır. Daha sonra kağıt ambalajı yapılır Kuru Havada Sterilizasyon Cam alet ve gereçler en iyi kuru sıcak havada steril edilirler.( pastör fırınında ) Tam bir sterilleme için; -150 derecede 3 saat tutulması uygundur Uygun şekilde ambalajlanmış cam alet ve gereçlerin, pastör fırınlarında kuru sıcak havada sterilizasyonu uygundur. Otoklavda Sterilizasyon Otoklavda 121 derecede 30 dakika tutmakla da steril edilse de içlerinde nem ve su damlacıklarının birikmesi önemli bir sakıncadır. Eğer otoklavda ya da etilen oksit gazı kullanılacaksa buharın veya gazın cam gereçlerin içine gireceği şekilde önlem alınmalıdır. Burgu kapaklı tüp ve şişelerin kapakları gevşetilmeli, metal silindirlerin kapakları
Doküman No: ENF. TL. 48 Yayın Tarihi: 03.11.2010 Revizyon Tarihi: 29.03.2013 Revizyon No: 01 Sayfa: 6 / 8 açık bırakılmalıdır. Otoklavlamadan sonra cam kapların içi nemleneceğinden önce bir sıcak dolapta kurutulmalı sonra burgu kapakları sıkılmalıdır. PİPETLER: Pipetlerin Sterilizasyon İçin Hazırlanması: Yıkanmış ve kurutulmuş olan pipetlerin ağız tarafına gelen uçlarından 1 tel ile itilmek suretiyle emici olmayan ham pamuktan birer tıkaç konur. Bu şekilde hazırlanırken pipetler kullanılış amacına göre teker teker veya gruplar halinde kraft kâğıtlara sarılarak ambalajlanırlar. Ambalajlamanın dış ortam ile ilişkilerinin kesilmesini sağlayacak biçimde sıkıca yapılmasına dikkat edilir. Pipetlerin teker teker sarılması için 10 cm. eninde ve 40-50 cm. boyunda kesilmiş kâğıt şeritlere önce pipetlerin uçları açılmayacak şekilde sarılır. Sonra pipet, kâğıt ile açı oluşturacak biçimde tutulurken yuvarlanarak kâğıdın, pipeti helezon şekilde sarması sağlanır. Ağza gelen kısımda biten kâğıt burularak açılması engellenir. Pastör fırınında tam bir sterilizasyon için; Grup Halindeki Pipetlerin Sterilizasyona Hazırlanması: Serolojik amaçlar için ya da aynı anda yapılacak çok sayıdaki ekimler için 5 li, 10 lu gruplar halinde paketlenerek sterillenmiş pipetler kullanılır.bunun için pipetlerin boyundan her iki uçtan 10 cm. daha uzun kesilmiş kağıtlara pipetler gruplar halinde sıkıca sarılırlar.paketin uçlarındaki fazlalık kağıt bükülür ve iplerle sıkıca bağlanır.pipetlerin ağıza gelen uçların bulunduğu tarafı işaretlemek için kalemle o ucu gösteren bir ok işareti yapılır. Sterillendikten sonra kullanım anında pipetler bu uçlardan açılacaktır. Pipetler metalden yapılmış kapalı silindirler içerisinde de gruplar halinde sterillenebilirler. Pipetlerin uç kısımlarının kırılmaması için silindirlerin diplerine bir miktar pamuk konulur. Kuru sıcak havada sterillenirler. Pastör fırınında tam bir sterilleme için; TÜPLER Sterilizasyon İçin Hazırlanması: -Sterillenecek tüplerin ağızlarına ham pamuktan tıkaçlar konulur. -Bunun için sol elde tutulan tüpün ağzına bir miktar pamuk tutulduktan sonra ince bir çubuk ile ortasından bastırılarak itilir. -Pamuğun dışta kalan kısmı el ile yolunarak düzeltilir. -Tıkacın düşecek kadar gevşek olmamasına ve ekimler esnasında çıkartıldığında, yeniden tıkamak istenildiğinde genişleyip tüpe girmeyecek kadar sıkı olmamasına dikkat edilmelidir.
Doküman No: ENF. TL. 48 Yayın Tarihi: 03.11.2010 Revizyon Tarihi: 29.03.2013 Revizyon No: 01 Sayfa: 7 / 8 -Sonra tüpler gruplar halinde kağıtlarla ambalajlanarak yada metal kutulara konularak kuru sıcak havada steril edilirler. -Serolojik amaçla kullanılan küçük tüpler tıkaçsız olarak ambalajlanıp veya kutularda steril edilebilirler.. -Kuru sıcak havada sterillenirler. -Pastör fırınında tam bir sterilleme için; PETRİ KUTULAR Sterilizasyon İçin Hazırlanmaları: -Kültür ekimi yapılmış kirli petri kutuları önce otoklavda sterillenir.( 120 derecede 1.5 atmosfer basıncında 45 dakikada steril edilirler.) -Daha sonra deterjan ile yıkanıp bol su ile durulanır kurumaya. Bırakılır -İlk kullanılan petri kutuları veya yıkanıp kurutulmuş petri kutuları teker teker veya gruplar halinde kâğıtlara sıkıca sarılarak ambalajlanırlar. -Kuru sıcak havada sterillenirler. -Pastör fırınında tam bir sterilleme için; ŞİŞELER, BALONLAR, ERLENMAYERLER VE MEZÜRLER Sterilizasyon İçin Hazırlanması: -Şişelerin, balonların, erlenmayerlerin ve mezürlerin ağızlarına uygun tıkaçlar konularak ve yalnız ağız kısımları kâğıda sarılıp bağlanarak kuru sıcak havada sterillenirler. -Kuru sıcak havada sterillenirler. -Pastör fırınında tam bir sterilleme için; LASTİK MALZEMENİN STERİLİZASYONU: -Eldiven, lastik boru, lastik tıkaçlar vb. gibi malzemenin sterilizasyonu için seçilecek yöntem otoklavlama ya da etilen oksit gazı ile sterillemedir. -Kuru sıcak hava kullanılmaz.
Doküman No: ENF. TL. 48 Yayın Tarihi: 03.11.2010 Revizyon Tarihi: 29.03.2013 Revizyon No: 01 Sayfa: 8 / 8 -Silikondan yapılmış malzeme kuru sıcak havada sterillenebilir. Sterilizasyon İçin Hazırlanması: -Lastik malzeme tek tek kağıtlara ya da eldivenler için sık dokulu bez kılıflara sarılarak hazırlanırlar. -Lastik tıkaçlar da tek tek kâğıtlara sarılarak ya da topluca balonların içine konularak otoklavlanabilirler. -Etilen oksit ile yapılan sterilizasyondan sonra bir gece bekletilerek gazın etkisinin ortadan kalkması sağlanır. ISI İLE STERİLİZASYON -Sıcaklık hücre proteinlerini kuagüle ederek etkili olur. -Isı ile sterllemeye etkili olan çeşitli etmenler vardır: a)sıcaklık derecesi yükseldikçe etkisi artar. b)etki zamanı uzadıkça ve ortamdaki nem oranı arttıkça da ısının etkisi artar. c)aynı şekilde ph derecesi nötralden uzaklaştıkça ısının etkisi çoğalır. -Ortadan kaldırılması söz konusu olan mikroorganizmaların hücrelerindeki su oranı ısının etkisini etkiler. -Proteinlerin kuagüle olabilmesi için hücre içinde en az %50 su bulunmalıdır. -Sporlar az su içerdiklerinden ısı ile sterillemeye daha dayanıklıdırlar. -Besiyerleri ve sıvılar kuru sıcak hava ile sterillenmezler ÖZE VE İĞNELERİN KULLANILMASINDA DİKKAT ETİLMESİ GEREKEN NOKTALAR Kullanırken sterillemek amacıyla öze ve iğneler alevde yakılırlar. Bu yakmanın dikkatlice ve kuralına uygun yapılması laboratuvar güvenliği bakımından büyük önem taşır. Uçlarına mikroplu materyal bulaşmış olan bu gereçlerin yakılması esnasında dikkat edilecek en önemli şey öze ve iğnelerin aniden alevin uç kısmındaki mavi alev alanına sokulmamasıdır. Böyle yapılırsa uçlarındaki materyal genleşerek patlar ve henüz mikroplar ölmemişken etrafa saçılırlar. Öze ve iğnelerin önce aleve uzak noktada tutularak uçlarındaki maddelerin yavaşça yanıp karbonize olması beklendikten sonra aleve sokulup tel kısımları kızarıncaya kadar yakılması, sonra metal sap kısımlarının çevrile çevrile aleve yalatılarak sterillenmesi ve kısa bir süre soğumaları beklendikten sonra kullanılmaları gerekmektedir. Personel tedbirleri: Laboratuar çalışanları kişisel hijyen kurallarına en üst düzeyde uymalıdır.