BİLİMSEL ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİ Araştırma Modelleri
Araştırma Desenleri (modelleri) Araştırmanın alt problemlerine yanıt aramak veya denenceleri test etmek için yapılan araştırma planı
Araştırma desenleri ikiye ayrılır Araştırma Desenleri Belgesel (documantary) Tecrübi (empiric)
Belgesel araştırmalar, araştırma problemi hakkında var olan kütüphane, arşiv veya Internet kaynaklarından derlenen verilere (yazı, resim vs) dayalı araştırmalardır.
Tecrübi araştırmalar, araştırma problemi hakkında gözlem, mülakat, anket, test ve diğer ölçme araçlarıyla toplanan geçerli ve güvenilir verilere dayanır.
Tecrübi araştırma desenleri de ikiye ayrılır Tecrübi Araştırma Desenleri Tarama çalışmaları Deneysel araştırma desenleri (experimental designs)
Tarama çalışmaları, araştırmacının bağımsız değişkenler üzerinde değişiklik yapmadığı, bağımsız değişkenler olan kişisel ve psikolojik özelliklerle görüş, tutum ve performans arasındaki ilişkiyi araştırır.
Deneysel çalışmaların temel kavramı değişkenlerdir (variables) (faktör de denir).
Değişkenler bir açıdan ikiye ayrılır Değişkenler Denek değişkenleri (yaş, boy, cinsiyet, meslek, gelir vs) Çevre değişkenleri (pekiştireç, deneme programı, ilaç vs)
Değişkenler bir başka açıdan da ikiye ayrılır Değişkenler Bağımsız değişken Araştırma problemini etkileyen, değişmez çevre ve kişi özellikleri Bağımlı değişken Bağımsız değişkenin etkisinin araştırıldığı, ona göre değişen özellikler
Tarama çalışmaları, bağımlı ve bağımsız değişkenler arasındaki ilişkiyi ve ilişki derecesini araştırır; deneysel çalışmalar ise değişkenler arasındaki nedensonuç bağlantısını arar.
Tarama çalışmalarında, bağımsız değişkenler üzerinde hiçbir değişiklik yapılmazken; deneysel çalışmalarda bağımsız değişkenler kontrollu olarak değiştirilip bunun bağımlı değişken üzerindeki etkisi ölçülür.
Deneysel araştırma desenleri üçe ayrılır Deneysel araştırma desenleri Gerçek deneysel desenler Yarı deneysel desenler Deneme öncesi desenler
Deneysel çalışmaların bir diğer temel kavramı da varyanstır.
Varyans, bağımlı değişkende meydana gelen değişmelerdir.
Deneysel çalışmalarda, bağımsız değişkendeki bir değişme bağımlı değişkende bir değişikliğe neden olur fikri test edilir.
Deneysel araştırma desenleri, denek sayısı bakımından tek denekli (küçük grup) desenler ve çok denekli desenler olarak da ikiye ayrılır.
Deneysel araştırma desenleri, bağımlı değişken üzerinde etkili olan faktör sayısı bakımından tek faktörlü desenler ve çok faktörlü desenler olarak da ikiye ayrılır.
Tek faktörlü desenler (one factor design), bağımlı değişken üzerinde tek bir bağımsız değişkenin etkisini araştırır.
Çok faktörlü desenler (faktöryel desen) iki veya daha fazla değişkenin bağımlı değişken üzerindeki tek tek ve eşzamanlı etkilerini inceler.
Deneysel araştırma desenlerinin bir başka sınıflandırması. Denekleriçi / gruplariçi desen (completely randomized design): Aynı deneklerin farklı koşullarda karşılaştırılması. Tekrarlı ölçümler yapılır. Deneklerarası / gruplararası desen (randomized block design): Farklı deneklerin farklı deneme şartlarında karşılaştırılması Karışık desenler (mixed design): Denekleriçi ve deneklerarası desenlerin karma yapılması. Öntest sontest kontrol gruplu desen
Araştırma desenlerinde iç geçerlik ve dış geçerlik kavramları da önemlidir.
İç geçerlik (internal validity), bağımlı değişkendeki farklılaşmanın bağımsız değişkenlerle açıklanma derecesidir.
Dış geçerlik (external validity), bir örneklem üzerinde elde edilen araştırma sonuçlarının daha büyük gruplara ve evrene genellenme derecesi.