ÇELİKEL / ERDEM MİLLETLERARASI ÖZEL HUKUK Genel Kurallar Milletlerarası Özel Hukuk Milletlerarası Usul Hukuku Yenilenmiş 14. Bası Prof. Dr. Aysel Çelikel Prof. Dr. B. Bahadır Erdem
Yayın No : 3393 Hukuk Dizisi : 1644 1. Bası: 1984 / İSTANBUL 2. Bası: 1987 / İSTANBUL 3. Bası: 1992 / İSTANBUL 4. Bası: 1995 / İSTANBUL 5. Bası: 1997 / İSTANBUL 6. Bası: Şubat - 2000 / İSTANBUL 7. Bası: Mayıs - 2004 / İSTANBUL 8. Bası: Kasım - 2007 / İSTANBUL 9. Bası: Şubat - 2009 / İSTANBUL 10. Bası: Ocak - 2010 / İSTANBUL 11. Bası: Ocak - 2012 / İSTANBUL 12. Bası: Kasım - 2012 / İSTANBUL 13. Bası: Şubat 2014 / İSTANBUL 14. Bası: Mart 2016 / İSTANBUL ISBN 978-605 - 333-570 - 2 Cop yright Bu ki ta bın bu ba sı sı için Tür ki ye de ki ya yın hak la rı BE TA Ba sım Ya yım Da ğı tım A.Ş. ye ait tir. Her hak kı sak lı dır. Hiç bir bö lü mü ve pa rag ra fı kıs men ve ya ta ma men ya da özet ha lin de, fo to ko pi, fak si mi le ve ya baş ka her han gi bir şe kil de ço ğal tı la maz, da ğı tı la maz. Nor mal öl çü yü aşan ik ti bas lar ya pı la maz. Nor mal ve ka nu nî ik ti bas lar da kay nak gös te ril me si zo run lu dur. Dizgi Baskı -Cilt Kapak Tasarım : Beta Basım A.Ş. : Pasifik Ofset Cihangir Mah. Güvercin Cad. No: 3 Baha İş Merkezi A Blok Avcılar / İSTANBUL Tel: (0212) 412 17 77 (Sertifika No. 12027) : Gülgonca Çarpık Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş. (Sertifika No: 16136) Narlıbahçe Sok. No: 11 Cağaloğlu - İSTANBUL Tel : (0-212) 511 54 32-519 01 77 Fax: (0-212) 513 87 05-511 36 50 www.betayayincilik.com
Dayanışmanın ve paylaşmanın en güzel örneğini veren eşim Murtaza Ali Çelikel e
Akademik yaşamım süresi içinde bir bilim insanı titizliği ile, severek hazırlamış olduğum kitabımın, emekli olduktan sonra da yaşamasını sağlayan, Yeni Yasanın hükümleri ile zenginleştiren, anabilim dalımızın sağlam hukuk mantığı ile dikkati çeken genç akademisyeni Doç. Dr. B. Bahadır Erdem e teşekkürü borç biliyorum. Prof. Dr. Aysel ÇELİKEL
TEŞEKKÜR İ.Ü. Hukuk Fakültesi Devletler Özel Hukuku Anabilim Dalına 1988 yılında 21 yaşında genç bir asistan olarak girdiğim zaman Prof. Dr. Aysel Çelikel, çift seksiyonun çok güzel ve canlı bir şekilde ders anlatan ve öğrenciler tarafından çok sevilen hocasıydı. Hocamın öğrenciler tarafından bu kadar sevilmesinin bir önemli nedeni de derslerinde öğrenciye kendi dünya görüşlerini aktarması, örnekler vermesi ve bu görüşleri ve hayata bakış açısı ile öğrencileri için örnek teşkil edip, ışık olmasıydı. Nitekim Profesör Dr. Çelikel i en öz şekilde tanıtmak isteseniz belki de söyleyeceğiniz ilk özelliği hayattaki duruşunu ve bakış açısını hiç çekinmeksizin ve hiç sarsılmaksızın cesurca paylaşması ve gençlere örnek olmasıdır diyebilirsiniz. Profesör Dr. Çelikel, bir asistan için akademik kariyerin belki de ilk en zor sınavı olan pratik çalışmayı bana yaptıran hocamdır. Asistanlığımın ikinci yılında, bütün bir ikinci ders yılında yanımda durarak benim pratik çalışma yapmamı bir kere dahi müdahale etmeksizin izlemiş ve beni hocalığa alıştırmıştır. Hoca olarak yetişmenin diğer bir önemli eğitimi olan sınav kâğıtlarının okunması konusunda da bana ilk güvenen ve sınav kâğıdı okuma görevini bana ilk veren yine hocam Prof. Dr. Çelikel olmuştur. Hocamız, insan yetiştirme konusundaki bu öncülüğünü, sevgili kürsü arkadaşım Prof. Dr. Günseli Öztekin Gelgel e ve diğer bütün gençlere de yapmıştır. Genç bir asistan olarak Hocam Prof. Dr. Çelikel i izlerken en fazla etkilendiğimiz yanlarından bir tanesi de hocamızın Türkiye deki kadın hareketinin başını çeken öncü akademisyenlerden birisi olmasıydı. Hocamızın Hukukçu Kadınlar Derneği Başkanı olarak, Çağdaş Yaşamı Destekleme Derneği ve Öğretim Üyeleri Derneği nin kurucusu olarak ve diğer dernek ve sivil toplum kuruluşlarındaki öncü rolü ile kamuoyunu aydınlatması, insan hakları, kadın hakları konusundaki çalışmaları, yeni Medeni Kanun un kabul edilmesi için yaptığı çalışmalar bizler için her zaman gurur vesilesi olmuştur. Profesör Dr. Çelikel in en önemli özelliklerinden bir tanesi de üstün ve unutulmaz idarecilik kariyeridir. Hocamızın İ.Ü. Hukuk Fakültesi Dekanı olarak görev yaptığı dönem, Fakültemizin onurunu ve bütünlüğünü korumak için verdiği savaş ve yine yapılan baskıları kabul etmeyerek Hukuk Fakültesi Dekanlığı ndan istifası bütün Fakülte ve özellikle genç akademisyenler için unutulmaz bir örnek ve ders olmuştur. Profesör Dr. Çelikel, hiçbir makamdan güç almayan ve kendi karakteriyle bulunduğu makamlara güç katan kişiliği ile hiçbir zaman makam peşinde olmamış, ancak makamlar Hocamızın peşini hiç bırakmamıştır. Nitekim Profesör Dr. VII
TEŞEKKÜR Çelikel, emin, güvenilir ve partiler üstü kişiliği ile iki milletvekilliği seçim dönemi arasında T.C. Adalet Bakanı olarak atanmış ve hocamızın yaptığı bu görev bizlere yeni bir örnek ve gurur vesilesi olmuştur. Hocamız, İstanbul Ticaret Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dekanı olduğu dönemde de bu genç ve yeni Fakülteye, Hukuk Fakültesi kimliği kazandırmış, Fakültenin özellikle genç akademisyenleri için unutulmaz bir ümit ve ışık olmuştur. Hocamız, bu görevinde de, her yaptığı bilimsel etkinlikte beni ve yetiştirdiği diğer bütün akademisyenleri teşvik etmiş, bilim camiası ile uygulamacıların kaynaşmasına vesile olmuştur. Hocamızın en önemli ve en fazla örnek alınması gereken özelliklerinden bir tanesi de insan yetiştirmesi ve yetiştirdiği insanların bilgisinden, o kişiler ve yapılan işin niteliği bakımından en iyi ve en verimli şekilde yararlanmayı bilmesidir. Hocamız, belki de karakterindeki bu örnek yanı ile her zaman dinamik, her zaman genç, her zaman bütün yeniliklerin içinde ve karşılaşılan her sorunun çözümünde de, her zaman öncü olarak yer almaktadır. Profesör Dr. Çelikel, hem görev yaptığı kurumların hem de yetiştirdiği bütün akademisyenlerin kendisine iletilen ve hatta iletilmese dahi haberi olan her sorununu hiç gocunmaksızın ve hiç üşenmeksizin görev edinir ve sorunun aşılması için çabalar. Hocam Prof. Dr. Çelikel in, yıllarca verdiği emeklerin ürünü olan Milletlerarası Özel Hukuk kitabının yeni basılarını birlikte çıkarma teklifini ilk duyduğum andaki mutluluğu tarif etmem ne derece imkânsız ise bu zor görevin verdiği sorumluluk duygusu da bir o kadar ağırdır. Öğretim üyesi olarak yetişmemdeki emeklerini ödememin mümkün olmadığı sevgili Hocama borcumu, bana emanet ettiği kitabını her zaman doğru ve düzgün bir şekilde yaşatarak bir nebze olsun ödeyebilmeyi umuyorum. Böylece Hocamın en önemli özelliği olan genç hukukçuları yetiştirme görevi, Milletlerarası Özel Hukuk kitabının devamı ile sağlanmış olacaktır. Hocam ile birlikte kitap çıkarmanın en zevkli tarafı ise hiç şüphesiz, Milletlerarası Özel Hukuk kitabını birlikte çıkardığımız 8. basıda olduğu gibi, 9. basıda da yaptığımız çalışmalar esnasındaki tadına doyulmaz sohbetler ve fikir alışverişleridir. Hocamın engin tecrübelerinden ve hukuki bakış açısından yararlanma fırsatı veren ve haftalarca süren bu sıkı çalışmalarımızı bir sonraki basıyı çıkarana kadar çok özleyeceğimi itiraf etmem gerekiyor. O nedenle kitabımızın yeni basısının bütün öğrencilere ve uygulamacılara faydalı olacağı ve bir an önce tükenerek bana, Hocamla yeni basıya birlikte hazırlık yapmanın eşsiz zevkini tattıracağı umuduyla, sevgili Hocama bana olan inancından ve değerli emanetinden dolayı en içten teşekkürlerimi ve saygılarımı sunuyorum. Doç. Dr. B.Bahadır Erdem VIII
ONDÖRDÜNCÜ BASIYA ÖNSÖZ Kitabımızın son basısının üzerinden geçen süreçte, belki de en hızlı gelişen ve en fazla yaşayan hukuk dallarından biri olan Milletlerarası Özel Hukuk, gerek doktrin gerek içtihat bakımından gelişmiş ve ilerlemiştir. Kitabın bu basısında Milletlerarası Özel Hukukta yazılan yeni eserler incelenmiş ve kitabımız gelişen doktrin ile zenginleştirilmiştir. Doktrinin yanı sıra son basıdan beri geçen süreçte verilen bütün önemli Yargıtay kararları da kitaba titizlikle işlenmiş bulunmaktadır. Kitabımızın 14. basısında kitaba yeni bölümler eklenmiştir. Kitabın çeşitli yerlerinde yazan bazı bilgiler ise yeni başlıklar altında birleştirilmiştir. Bu hukuki ve akademik yeniliklerin yanında bir diğer yenilik de kitabın özenle hazırlanan yeni kapağıdır. Şekil esasın yarısıdır prensibini esas alarak kitabımızın yeni basısını ve bundan sonraki basılarını ciltli olarak çıkartmaya karar verdik. Bu kararımızda özellikle lisans öğrencilerimize layık oldukları kalitede ve şıklıkta bir hukuk kitabı sunma arzumuz ağır basmaktadır. Kitabımızın 14. basısı gerçekten uzun ve yoğun bir çalışma sonucunda yayına hazır hale gelmiş bulunmaktadır. Kitabın yeni basısına çok büyük emek veren Doç. Dr. Faruk Kerem Giray ve Yard. Doç. Dr. Ayşe Elif Ulusu Karataş a gönülden teşekkür borçluyuz. Her iki akademisyenin de hukuki bilgileri yanında sahip oldukları üstün karakter özellikleri emek isteyen bu yorucu çalışmayı çok daha kolay ve zevkli hale getirdi. Kitabın yeni basıya hazırlamasında İ.Ü. Hukuk Fakültesi Milletlerarası Özel Hukuk Anabilim Dalı Araştırma Görevlileri, Dr. H. Zeynep Nalçacıoğlu Erden, Dr. A. Yasemin Aydoğmuş ve Rümeysa Partalcı ve Melis Avşar a teşekkür ederiz. Kitabımızın yeni basısını yayına hazırlayan BETA Basım Yayın A.Ş. ye, değerli yöneticisi Sayın Seyhan Satar a ve kitabımızın bu basısını da büyük bir titizlikle yayına hazırlayan Sayın Gülgonca Çarpık a içtenlikle teşekkür ederiz. Mart 2016 Prof. Dr. Aysel ÇELİKEL Prof. Dr. B. Bahadır ERDEM IX
ONBİRİNCİ BASIYA ÖNSÖZ Kitabımızın dokuzuncu basısında, 12 Aralık 2007 tarihinde yürürlüğe giren 5718 sayılı Milletlerarası Özel Hukuk ve Usul Hukuku Hakkında Kanun un yeni hükümlerine göre kitabı yenilemiş, onuncu basıda ise 5718 s. MÖHUK un uygulanması ile oluşan yeni yargı kararlarını kitaba işlemiştik. Onuncu basıdan bugüne kadar geçen sürede ise bütün hukukçular bakımından çok büyük önem taşıyan Türk hukukundaki üç temel kanun değişmiştir. 11.01.2011 t. - 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu, 1 Temmuz 2012 tarihinde yürürlüğe girecek ve seksen beş yıldır yürürlükte bulunan 1926 t. - 818 s. Türk Borçlar Kanunu, yürürlükten kalkacaktır. 13.01.2011 t.- 6102 s. Türk Ticaret Kanunu da yine 01.07.2012 tarihinde yürürlüğe girerek, elli beş yıldır Türk hukukunda yürürlükte bulunan 29.06.1956 t. - 6762 s. Türk Ticaret Kanunu nu yürürlükten kaldıracaktır. 18.06.1927 t.- 1086 s. lı Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanunu ise yürürlükten kalmış ve yerine 01.10.2011 tarihi itibariyle 12.01.2011 t. - 6100 s. Hukuk Muhakemeleri Kanunu geçmiştir. Türk özel hukukunun temeli olan bu üç Kanun un değişmesi, Milletlerarası Özel Hukuk kitabımızda bir kez daha, özellikle Milletlerarası Usul Hukuku kısmı başta olmak üzere hemen her bölümünde önemli değişiklikler yapılmasına yol açmıştır. Kitabın son basımından bugüne kadar geçen süreçte Milletlerarası Özel Hukuk ve Usul Hukukunda meydana gelen gelişmeler de yine kitabın yeni basısına işlenmiş bulunmaktadır. Değişen her üç Kanunun yeni hükümlerini büyük bir özveri, titizlik ve dikkatle kitaba işleyerek yeni basının hazırlanmasında işimizi önemli ölçüde kolaylaştıran İ.Ü.Hukuk Fakültesi Milletlerarası Özel Hukuk Anabilim dalı öğretim üyesi Yar.Doç.Dr. Emre Esen e, kitabın Milletlerarası Mal Satımına İlişkin Sözleşmeler Hakkında Birleşmiş Milletler Antlaşması kısmındaki yardımlarından dolayı Araş.Gör. Elif Ulusu ya ve kitabın basıya hazırlanmasındaki yardımlarından dolayı Araş. Görevlileri Zeynep Nalçacıoğlu Erden e, Cemre Tüysüz e ve İlyas Arslan a teşekkür ederiz. Her basıda olduğu gibi Kitabımızın 11. Basısını da kısa sürede büyük bir titizlikle hazırlayan Sayın Gülgonca Çarpık a ve yayınlayan BETA Basım A.Ş. ile değerli yöneticisi Sayın Seyhan Satar a da ayrıca teşekkür ederiz. Aralık 2011 Prof. Dr. Aysel ÇELİKEL Prof. Dr. B. Bahadır ERDEM XI
SEKİZİNCİ BASIYA ÖNSÖZ Küreselleşme olgusunun iletişim teknolojisindeki olağanüstü gelişme ile birleşmesi, bütün dünyayı etkileyen yeni düşüncelerin, kavramların, yeni ilişkilerin ve davranışların doğumuna neden olmuştur. Ülke sınırlarının eski önemini yitirdiği bu yeni düzende, uluslararası ilişkilerin hızla gelişmesi, ekonomilerin dışa daha çok açılması, uluslararası ticaretin öneminin gittikçe artması olgusunu gündeme getirmiştir. Bu gelişmeler ışığında Milletlerarası Özel Hukuk un konusuna giren olaylar ve uyuşmazlıkların çözümüne ilişkin kuralların önemi her gün artmaktadır. Bu konuda bilimsel eserlerin yayınlanması, Türk hukukuna ve ticaret hayatına önemli katkılar sağlayacaktır. Kitabımızın 2007 yılında gerçekleştirdiğimiz 8.baskısını İ.Ü. Hukuk Fakültesi Devletler Özel Hukuku anabilim dalının değerli öğretim üyesi Doç.Dr. B.Bahadır Erdem le beraber hazırladık. Bu baskıda 1982 den beri yürürlükte olan 2675 sayılı Yasanın yerini alacak olan ve TBMM Komisyonlarından geçerek yasalaşmayı bekleyen Milletlerarası Özel Hukuk ve Usul Hukuku Hakkındaki Kanun Tasarısının hükümlerine de, her konuya ilişkin ayrı başlıklar halinde yer verdik. Yaklaşık 25 yıldan beri yürürlükte olan 2675 sayılı Yasayı, gelişen ihtiyaçlar ve AB hukukunun kuralları ile uyum içinde yeniden düzenleyen Tasarı, Türk Devletler Özel Hukuku için bir yenilik teşkil etmektedir. Kanunlaşması beklenen yeni Yasanın, Türkiye nin gelişen uluslararası ilişkilerinin ve uluslararası ticaretinin ihtiyaçlarına cevap vereceği umudunu taşıyoruz. Kitabımızın özellikle akitler, milletlerarası yetki, tebligat ile ilgili konuları ve yasalaşmayı bekleyen Tasarı hükümleri Doç.Dr.Bahadır Erdem tarafından kaleme alınmış, konular birlikte tartışılarak kitaba geçirilmiştir. Kanunlaşma aşamasında olan Milletlerarası Özel Hukuk ve Usul Hukuku Hakkında Kanun Tasarısı ile ilgili açıklamaları içeren kitabın yeni basısının hukukçularımız ve öğrencilerimize yararlı olacağı inancını taşımaktayım. Gösterdikleri özen ve dikkat ile kitabın kısa sürede baskıya hazırlanmasında emeği geçen Hukuk Fakültemiz Devletler Özel Hukuku Anabilim Dalındaki araştırma görevlileri Kerem Giray, Emre Esen, Mine Tan Dehmen ve Elif Ulusu ya teşekkür ederim. Sekizinci baskıyı gerçekleştiren BETA Basım Yayın AŞ. ye ve değerli yöneticisi sayın Seyhan Satar a, dizgiyi kısa sürede dikkatle gerçekleştiren sayın Gülgonca Çarpık a içtenlikle teşekkür ederim. Ekim 2007 Prof.Dr. Aysel ÇELİKEL XII
BİRİNCİ BASKIYA ÖNSÖZ Milletlerarası özel hukukun Türkiye de eski ve köklü bir geçmişi yoktur. Ekonomik, sosyal, kültürel konuların uluslararası alanda geniş ölçüde önem kazanması, bu hukuk dalının gelişmesini de aynı ölçüde etkilemiştir. Bugün ekonomik ve kültürel alanda bütün dünya milletleri ile ilişki içinde olan Türkiye, milletlerarası özel hukukun konusuna giren birçok mesele ile karşı karşıya bulunmaktadır. Bu gerçek 20.5.1982 tarihinde Milletlerarası Özel Hukuk ve Usul Hukuku Hakkındaki Kanun un kabulü sonucunu doğurmuştur. Milletlerarası özel hukuk alanında önemli bir boşluğu doldurmuş olan Kanun, yaklaşık iki yıldır yürürlüktedir. Kanunun yorumu, boşluklarının doldurulması, eleştirisi hakkında uygulama ve doktrinin henüz yerleşmemiş olduğu açıktır. Ancak Kanun un kabulünün, uluslararası alanda Türk hukukuna olan güvenin artmasında önemli rolü olmuştur. Milletlerarası özel hukukun konusuna giren ilişkilerin çözüme ulaştırılmasında, Kanunda yer alan bağlama kurallarının yanında, bu hukukun genel ve teorik esaslarının da önemli bir yeri vardır. Esasen kanunlar ihtilafı kurallarının özellikleri, bu kuralların konulmasındaki amaçlar tespit edilmeden bu hukukun geliştirilmesi, yorumu, boşluklarının amaca uygun şekilde doldurulması mümkün değildir. Ayrıca yabancı unsurlu ilişkilerin çözümü için milletlerarası özel hukuk kurallarının bulunması yeterli değildir. Bu kuralların uygulanabilmesi için vasıflandırma, kanuna karşı hile, atıf, önmesele, kamu düzeni gibi her hukuki olayda uygulama alanı bulabilen genel prensiplerin bilinmesinde zaruret vardır. Bu nedenle bu kitabı milletlerarası özel hukukun genel kurallarına ayırdık. Bu temel esaslar bağlama kurallarının uygulanmasında hukukçularımıza ışık tutacaktır. Hukuk Fakültesi öğrencilerine okutulmak üzere hazırlanmış olan Kitabın hukukçularımıza yardımcı olacağını umuyoruz. Kitabın kavram indeksini hazırlayan Araştırma Görevlisi Şefika Akın a, kitabın basımında emeği geçenlere, Fakülteler Matbaası mensuplarına burada bir daha teşekkürü borç bilirim. 14 Aralık 1984, Levent Prof. Dr. Aysel ÇELİKEL XIII
İÇİNDEKİLER Birinci Kısım MİLLETLERARASI ÖZEL HUKUKU Genel Kurallar Birinci Bölüm MİLLETLERARASI ÖZEL HUKUKUN KONUSU, ÖZELLİKLERİ, KAPSAMI, ÇEŞİTLERİ, AMAÇLARI, KAYNAKLARI VE TARİHİ GELİŞİMİ 1. MİLLETLERARASI ÖZEL HUKUKUN KONUSU... 5 I. Giriş...5 II. Kavram...7 III. Milletlerarası Özel Hukukun Varoluş Nedenleri...11 2. MİLLETLERARASI ÖZEL HUKUK KURALLARININ ÖZELLİKLERİ... 13 I. Milletlerarası Özel Hukuk Sistemi İç Hukuk Sistemi...13 II. Milletlerarası Özel Hukuk - İç Hukuk - Milletlerarası Hukuk...14 III. Gösterici Nitelikte Milletlerarası Özel Hukuk Kuralları...15 IV. Gösterici Nitelikte Olmayan Milletlerarası Özel Hukuk Kuralları...16 3. MİLLETLERARASI ÖZEL HUKUKUN KAPSAMI... 19 I. Genel Olarak...19 II. Milletlerarası Özel Hukuk ve Milletlerarası Usul Hukuku...21 III. Kanunlar İhtilafı - Vatandaşlık Hukuku...22 IV. Kanunlar İhtilafı - Yabancılar Hukuku...23 4. KANUNLAR İHTİLAFININ ÇEŞİTLERİ... 25 I. Bölgelerarası Kanunlar İhtilafı...25 II. Şahıslararası Özel Hukuk...28 III. Zamanlararası Hukuk İhtilafları...29 IV. Statü Değişikliğinden Doğan İhtilaflar (Conflit Mobile)...31 XV
İÇİNDEKİLER 5. MİLLETLERARASI ÖZEL HUKUK KURALLARININ AMAÇLARI... 33 I. Adaletin Sağlanması...34 II. İşlem Güvenliğinin Sağlanması...35 III. Sonucun Önceden Bilinmesi...36 IV. Toplumun Temel Yapısı ve Temel Menfaatlerinin Korunması...37 V. Milletlerarası Karar Ahenginin Sağlanması...37 VI. Hakkın Aranmasında Basitlik...39 6. MİLLETLERARASI ÖZEL HUKUKUN KAYNAKLARI... 40 I. Kanunlar...40 II. Milletlerarası Sözleşmeler...42 III. Örf ve Adet Hukuku...45 IV. Mahkeme Kararları ve Doktrin...46 7. MİLLETLERARASI ÖZEL HUKUK KURALLARININ OLUŞUMU... 47 I. Statü Teorileri...48 II. İlk Kodifikasyon Hareketleri...50 III. 19. Yüzyıldaki Doktrinler...51 IV. Modern Kodifikasyonlar...55 V. Milletlerarası Özel Hukukta Yeni Doktrinler...55 İkinci Bölüm MİLLETLERARASI ÖZEL HUKUKUN GENEL KURALLARI 8. KANUNLAR İHTİLAFI KURALLARININ YAPISI... 61 I. Bağlama Konusu Ve Bağlama Noktasının Tayini...61 II. Genel Olarak Bağlama Noktaları...62 A- Hukuki İlişkinin Niteliği Esas Alınarak Tayin Edilen Bağlama Noktaları... 62 B- Bağlama Noktalarının Objektif Ve Sübjektif Esasa Göre Tayini... 65 C- Bağlama Noktasının Vatandaşlık Esasına Göre Tayini... 67 9. KANUNLAR İHTİLAFI KURALLARININ NİTELİKLERİNE GÖRE SINIFLANDIRILMASI... 70 I. Tek Taraflı - Çok Taraflı Kanunlar İhtilafı Kuralları...70 II. Lex Fori nin Özel Nitelikli Kanunlar İhtilafı Kuralı Olarak Uygulanması...71 III. Lex Fori nin Kademeli Olarak Tayin Edilen Kanunlar İhtilafı Kuralı Olarak Uygulanması...72 10. MİLLETLERARASI ÖZEL HUKUKTA VASIF İHTİLAFI... 74 I. Hukuki Mahiyeti...74 A- Bağlama Noktasında Vasıf İhtilafı...75 B- Bağlama Konusunda Vasıf İhtilafı... 77 XVI
İÇİNDEKİLER C- Klasik Vasıf İhtilafı Örnekleri... 78 D- Vasıflandırma Konusu... 79 II. Vasıf İhtilafının Çözümünde Yetkili Hukuk...79 A- Bağlama Konusunun Vasıflandırılması... 79 1. Mahkemenin İç Maddi Hukuk Düzenine Göre Vasıflandırma (Lex Fori ye Göre Vasıflandırma)... 79 2. Vasıflandırmanın Olayın Esasına Uygulanacak Hukuka Göre Yapılması... (Lex Causae ya Göre Vasıflandırma)... 81 3. Vasıflandırmanın Mukayeseli Hukukun Esasları ve Hukuk İlmi Yoluyla Yapılması... 82 4. Vasıflandırmanın Birinci Derece Ve İkinci Derece Vasıflandırma Olarak Ele Alınması... 83 5. Türk Hukukunda Vasıflandırma... 84 B- Bağlama Noktasının Vasıflandırılması... 88 11. MİLLETLERARASI ÖZEL HUKUKTA KANUNA KARŞI HİLE... 90 I. Kavram...90 II. Klasik Kanuna Karşı Hile Örnekleri...94 III. Kanuna Karşı Hilenin Sonuçları...96 IV. Kanuna Karşı Hilenin Çeşitli Hukuklarda Uygulanışı...99 V. Türk Hukukunda Kanuna Karşı Hile...101 12. MİLLETLERARASI ÖZEL HUKUKTA ATIF TEORİSİ... 105 I. Kavram ve Örnekler...105 II. Atıf Teorisinin Gelişimi...108 III. Atıf Çeşitleri...112 A- Hakimin Hukukuna Geri Gönderme (İade Atıf)... 112 B- Üçüncü Bir Devletin Hukukuna Gönderme (Devam Eden Atıf)... 112 C- Tam Atıf veya İkili Atıf... 113 D- Farazi Atıf ve Gizli Atıf... 113 IV. Atıf Teorisine Yapılan Eleştiriler...114 V. Bazı Hukuki İlişkilerde Atfın Uygulanma Durumu...119 VI. Mukayeseli Milletlerarası Özel Hukuk Düzenlemelerinde Atıf...120 VII. Türk Hukukunda Atıf...121 A- 22.5.1982 Tarihli ve 2675 Sayılı Milletlerarası Özel Hukuk ve Usul Hukuku Hakkında Kanun da Atıf... 121 B- 27.11.2007 Tarihli Ve 5718 Sayılı Milletlerarası Özel Hukuk ve Usul Hukuku Hakkında Kanun da Atıf... 123 C- Türk Ticaret Kanunu nda Atıf... 126 VIII. Kanaatimiz...127 XVII
İÇİNDEKİLER 13. MİLLETLERARASI ÖZEL HUKUKTA ÖNMESELE... 129 I. Kavram ve Örnekler...129 II. Önmeselenin Çözümünde Uygulanacak Hukuk...131 A- Önmeselenin Hakimin Kanunlar İhtilafı Sistemine (Lex Fori ye) Göre Çözümü... 131 B- Önmeselenin Esas Meselede Yetkili Olan Hukukun Kanunlar İhtilafı Sistemine (Lex Causae ya) Göre Çözümü... 132 C- Sonuçları... 133 D- Çözüm... 136 14. MİLLETLERARASI ÖZEL HUKUKTA KAMU DÜZENİ... 138 I. Kavram...138 II. Hukuki Mahiyeti...140 III. Kamu Düzeni İstisnası - Tek Yönlü Kurallar...144 IV. Türk Hukukunda Kamu Düzeninin Uygulanması...145 V. Kamu Düzeninin Özellikleri...146 VI. Kamu Düzeninin Kapsamı...150 15. MİLLETLERARASI ÖZEL HUKUKTA DOĞRUDAN UYGULANAN KURALLAR...153 I. Kavram...153 II. Doğrudan Uygulanan Kurallar İle Kamu Düzeni Uygulaması Farkı...158 16. MİLLETLERARASI ÖZEL HUKUKTA KAZANILMIŞ HAKLAR ZAMAN BAKIMINDAN UYGULAMA STATÜ DEĞİŞİKLİĞİ (CONFLIT MOBILE)... 160 I. Kanunların Zaman İtibariyle Uygulanmasından Doğan Sorunlar...160 II. Statü Değişikliğinden Doğan Sorunlar...164 17. YABANCI HUKUKUN UYGULANMASI... 168 I. Kavram...168 II. Türk Hukukunda Yabancı Hukukun Uygulanması...169 III. Yabancı Hukukun Yanlış Uygulanmasının Sonuçları...174 IV. Yabancı Hukukun Uygulanmasında Ortaya Çıkabilecek Hukuki Sorunlar...175 İkinci Kısım MİLLETLERARASI ÖZEL HUKUK KURALLARI (Kanunlar İhtilafı) (Milletlerarası Özel Hukuk ve Usul Hukuku Hakkında Kanun) Şerh (m. 8-39) Birinci Bölüm HUKUKİ İLİŞKİNİN UNSURLARI VE MİLLETLERARASI ÖZEL HUKUKTA TABİ OLDUKLARI REJİM 18. HUKUKİ İLİŞKİNİN UNSURLARI VE MİLLETLERARASI ÖZEL HUKUKTA TABİ OLDUKLARI REJİM... 183 XVIII
İÇİNDEKİLER 19. HUKUKİ İŞLEMLERDE EHLİYET... 184 I. Ehliyete İlişkin Bağlama Noktaları...184 A- Milli Hukukun Tercihindeki Özellikler... 184 B- Yerleşim Yeri (İkametgah) Hukukunun Özellikleri... 185 C- Mutad Mesken Hukukunun Özellikleri... 185 II. Türk Hukukunda Ehliyete İlişkin Bağlama Kuralı...186 20. HUKUKİ İŞLEMLERDE ŞEKİL... 187 I. Genel Olarak...187 II. Türk Milletlerarası Özel Hukukunda Şekil...188 A- Genel Şekil Kuralı... 188 B- Özel Şekil Kuralları... 191 21. HUKUKİ İŞLEMLERİN HÜKÜMLERİ... 193 İkinci Bölüm MİLLETLERARASI ÖZEL HUKUK KURALLARI ŞERHİ (MÖHUK m. 8-39) 22. MÖHUK MADDE 8 ZAMANAŞIMI... 197 23. MÖHUK MADDE 9 EHLİYET... 202 I. Gerçek Kişilerin Ehliyeti...202 A- Medeni Haklardan Yararlanma Ehliyeti (Hak Ehliyeti)... 202 B- Medeni Hakları Kullanma Ehliyeti ( Fiil Ehliyeti )... 204 1. Genel Kural... 204 a) Reşit Olma... 205 b) Statü Değişikliği ve Reşit Olma... 205 c) Ayırt Etme Gücü (Temyiz Kudreti)... 206 d) Gerçek Kişilerin Ad ve Soyadı... 206 e) Tüzel Kişilerin Ad ve Soyadı... 209 f) Cinsiyet Değişikliği... 209 g) Özel Ehliyet Kuralları... 209 2. İstisna Kuralı... 209 II. Tüzel Kişilerin Ehliyeti...211 24. MÖHUK MADDE 10 VESAYET, KISITLILIK VE KAYYIMLIK... 213 I. Genel Kural...213 II. İstisna Kuralı...215 III. Milletlerarası Sözleşmeler...217 25. MÖHUK MADDE 11 GAİPLİK VEYA ÖLMÜŞ SAYILMA... 218 I. Genel Olarak...218 II. Yetkili Hukuk...219 III. Milletlerarası Sözleşmeler...220 XIX
İÇİNDEKİLER 26. MÖHUK MADDE 12 NİŞANLILIK... 221 I. Genel Olarak...221 II. Nişanlılıkta Ehliyete ve Hükümlerine Uygulanacak Hukuk...221 27. MÖHUK MADDE 13 EVLİLİK VE GENEL HÜKÜMLERİ... 223 I. Evlenmenin Geçerlik Şartları...223 A- Genel Olarak... 223 B- Evlenmenin Maddi Şartları... 225 1. Evlenme Ehliyeti... 226 2. Evlenme Engelleri... 228 a) Yakın Hısımlık... 228 b) Önceki Evlilik... 229 c) Akıl Hastalığı... 230 d) Bekleme Süreleri... 230 e) Evlenmeye Engel Bulaşıcı Hastalıklar... 231 f) Tarafların Aynı Cinsiyete Sahip Olmaları... 231 3. Yetkili Hukukun Uygulanma Anı... 231 4. Geçerli Olmayan Evlenmenin Sonuçları... 232 C- Evlenmenin Şekline İlişkin Şartlar... 233 1. Locus Regit Actum Kuralına Uygun Evlenmeler... 234 a) Türkiye de Yapılan Evlenmeler... 234 b) Yabancı Ülkede Yapılan Evlenmeler... 235 2. Konsolosluk Evlenmeleri... 236 a) Türkiye de Yapılan Konsolosluk Evlenmeleri... 236 b) Yabancı Ülkede Yapılan Konsolosluk Evlenmeleri... 238 II. Evliliğin Genel Hükümleri...239 28. MÖHUK MADDE 14 BOŞANMA VE AYRILIK... 243 I. Genel Olarak...243 II. Yetkili Hukuk...245 29. MÖHUK MADDE 15 EVLİLİK MALLARI... 251 I. Genel Olarak...251 II. Eşlerin Hukuk Seçimi İmkanı...252 III. Eşlerin Hukuk Seçimi Yapmamaları Halinde Mal Rejimine Uygulanacak Hukuk...253 30. MÖHUK MADDE 16-17 SOYBAĞINA UYGULANACAK HUKUK VE HÜKÜMLERİ... 257 I. Genel Olarak...257 II. Yürürlükten Kalkan 2675 Sayılı MÖHUK ta Soybağına Uygulanacak Hukuk...258 III. 5718 Sayılı MÖHUK ta Soybağına Uygulanacak Hukuk...261 IV. Milletlerarası Sözleşmeler...266 A- Çocuk Haklarına Dair Birleşmiş Milletler Sözleşmesi... 266 B- Evlenme İle Nesep Düzeltilmesi Hakkındaki Sözleşme... 266 XX
İÇİNDEKİLER C- Evlilik Dışı Çocukların Tanınmalarını Kabule Yetkili Makamların Yetkilerinin Genişletilmesine Dair Sözleşme... 266 D- Evlilik Dışında Doğan Çocukların Tanınmasına Dair Sözleşme... 267 E- Küçüklerin Korunması Konusunda Makamların Yetkisine ve Uygulanacak Kanuna Dair Sözleşme... 268 F- Çocukların Velayetine İlişkin Kararların Tanınması ve Tenfizi İle Çocukların Velayetinin Yeniden Tesisine Dair Avrupa Sözleşmesi... 270 G- Uluslararası Çocuk Kaçırmanın Hukuki Veçhelerine İlişkin 1980 Tarihli La Haye Sözleşmesi... 270 H- Çocuklarla Kişisel İlişki Kurulmasına Dair Avrupa Sözleşmesi... 282 31. MÖHUK MADDE 18 EVLAT EDİNME... 285 I. Genel Olarak...285 II. Yetkili Hukuk...287 A- Maddi Şartlar... 287 B- Şekle İlişkin Şartlar... 288 C- Evlat Edinmede Diğer Eşin Rızası... 289 D- Evlat Edinmenin Hükümleri... 289 32. MÖHUK MADDE 19 NAFAKA... 291 I. Genel Olarak...291 II. Yürürlükten Kalkan 2675 Sayılı MÖHUK ta Nafakaya Uygulanacak Hukuk...293 III. Milletlerarası Sözleşmeler...294 A- Çocuklara Karşı Nafaka Mükellefiyetine Uygulanacak Kanuna Dair 1956 Tarihli La Haye Sözleşmesi... 294 B- Çocuklara Karşı Nafaka Yükümlülüğü Konusundaki Kararların Tanınması ve Tenfizine Dair 1958 Tarihli La Haye Sözleşmesi... 295 C- Nafaka Yükümlülüğüne Uygulanacak Kanuna Dair 1973 Tarihli La Haye Sözleşmesi... 295 D- Nafaka Yükümlülüğü Konusundaki Kararların Tanınmasına ve Tenfizine Dair 1973 Tarihli La Haye Sözleşmesi... 298 E- Nafaka Alacaklarının Yabancı Ülkelerden Tahsili Hakkında 1956 Tarihli New York Sözleşmesi... 298 IV. 5718 Sayılı MÖHUK ta Nafaka Taleplerine Uygulanacak Hukuk...302 33. MÖHUK MADDE 20 MİRAS... 305 I. Genel Olarak...305 II. Yetkili Hukuk...307 A- Mirasın Açılması... 310 B- Mirasın İktisabı... 311 C- Mirasın Taksimi... 311 III. Mirasçısız Tereke...312 IV. Ölüme Bağlı Tasarruflar...313 A- Ölüme Bağlı Tasarruflarda Ehliyet... 313 XXI
İÇİNDEKİLER B- Ölüme Bağlı Tasarruflarda Şekil... 313 C- Ölüme Bağlı Tasarrufların Hükümleri... 316 34. MÖHUK MADDE 21 AYNİ HAKLAR... 317 I. Genel Olarak...317 II. Taşınır Mallar Üzerindeki Ayni Haklarla İlgili Sorunlar...319 A- Yetkili Hukuk... 319 B- Taşınmakta Olan Mallar (Res İn Transitu)... 322 C- Lex Rei Sitae Kuralının Uygulanmadığı Haller... 323 III. Taşınmaz Mallar Üzerindeki Ayni Haklarla İlgili Sorunlar...324 35. MÖHUK MADDE 22 TAŞIMA ARAÇLARI... 326 I Yetkili Hukuk...326 36. MÖHUK MADDE 23 FİKRİ MÜLKİYETE İLİŞKİN HAKLARA UYGULANACAK HUKUK... 329 I. Genel Olarak...329 II. Yetkili Hukuk...335 37. MÖHUK MADDE 24 SÖZLEŞMEDEN DOĞAN BORÇ İLİŞKİLERİNE UYGULANACAK HUKUK... 337 I. Genel Olarak...337 II. İrade Özgürlüğü (Akitlerde Hukuk Seçimi İlkesi-Sübjektif Bağlama Kuralı)... 341 III. Tarafların Hukuk Seçimi Yapmamaları Halinde Yetkili Hukuk (Akitlerde Objektif Bağlama Kuralı)...345 IV. Yürürlükten Kalkan 2675 Sayılı MÖHUK ta Akdi Borç İlişkilerine Uygulanacak Hukuk...349 V. 5718 Sayılı MÖHUK ta Akdi Borç İlişkilerine Uygulanacak Hukuk...356 VI. Bazı Özel Akit Tipleri...361 A- Gayrimenkulün Devrine İlişkin Sözleşmeler... 361 B- İnşaat Sözleşmeleri... 361 VII. Akit Statüsünün Uygulanmadığı Haller...362 VIII. Milletlerarası Mal Satımına İlişkin Sözleşmeler Hakkında Birleşmiş Milletler Antlaşması...364 A- Antlaşmanın Milletlerarası Uygulama Alanı (CISG m. 1)... 365 B- Antlaşmanın Konu İtibariyle Uygulama Alanı (CISG m. 2-5)... 367 C- Antlaşmanın Zaman Bakımından Uygulama Alanı (CISG m. 100)... 367 38. MÖHUK MADDE 25 TAŞINMAZLARA İLİŞKİN SÖZLEŞMELER... 374 39. MÖHUK MADDE 26 TÜKETİCİ SÖZLEŞMELERİ... 376 I. Genel Olarak...376 II. Yürürlükten Kalkan 2675 Sayılı MÖHUK ta Tüketici Sözleşmelerine Uygulanacak Hukuk...379 III. 5718 Sayılı MÖHUK ta Tüketici Sözleşmelerine Uygulanacak Hukuk...379 XXII
İÇİNDEKİLER 40. MÖHUK MADDE 27 İŞ SÖZLEŞMELERİ... 382 I. Genel Olarak...382 II. Yürürlükten Kalkan 2675 Sayılı MÖHUK ta İş Sözleşmelerine Uygulanacak Hukuk...385 III. 5718 Sayılı Möhuk ta İş Sözleşmelerine Uygulanacak Hukuk...389 41. MÖHUK MADDE 28 FİKRİ MÜLKİYET HAKLARINA İLİŞKİN SÖZLEŞMELER... 395 I. Genel Olarak...395 II. Yürürlükten Kalkan 2675 Sayılı MÖHUK ta Fikri Mülkiyet Haklarına İlişkin Sözleşmelerine Uygulanacak Hukuk...399 III. 5718 Sayılı Möhuk ta Fikri Mülkiyet Haklarına İlişkin Sözleşmelere Uygulanacak Hukuk...403 42. MÖHUK MADDE 29 EŞYANIN TAŞINMASINA İLİŞKİN SÖZLEŞMELER... 405 43. MÖHUK MADDE 30 TEMSİL YETKİSİ... 409 44. MÖHUK MADDE 31 SÖZLEŞMEDEN DOĞAN BORÇ İLİŞKİLERİNDE 3. DEVLETİN DOĞRUDAN UYGULANAN KURALLARI... 411 45. MÖHUK MADDE 32 SÖZLEŞMEDEN DOĞAN İLİŞKİNİN VARLIĞI VE MADDİ GEÇERLİLİĞİ... 414 46. MÖHUK MADDE 33 İFANIN GERÇEKLEŞTİRİLME BİÇİMİ VE TEDBİRLER... 415 47. MÖHUK MADDE 34 HAKSIZ FİİLLER... 416 I. Genel Olarak...416 II. Yetkili Hukuk...418 48. MÖHUK MADDE 35 KİŞİLİK HAKLARININ İHLALİNDE SORUMLULUK... 424 I. Genel Olarak...424 II. Yetkili Hukuk...427 49. MÖHUK MADDE 36 İMALATÇININ SÖZLEŞME DIŞI SORUMLULUĞU... 430 I. Genel Olarak...430 II. Yetkili Hukuk...432 50. MÖHUK MADDE 37 HAKSIZ REKABET... 434 I. Genel Olarak...434 II. Yetkili Hukuk...435 51. MÖHUK MADDE 38 REKABETİN ENGELLENMESİ... 437 52. MÖHUK MADDE 39 SEBEPSİZ ZENGİNLEŞME - VEKALETSİZ İŞ GÖRME... 440 I. Sebepsiz Zenginleşmeye Uygulanacak Hukuk...440 II. Vekaletsiz İş Görmeye Uygulanacak Hukuk...442 XXIII
İÇİNDEKİLER Üçüncü Kısım MİLLETLERARASI USUL HUKUK (Milletlerarası Özel Hukuk ve Usul Hukuku Hakkında Kanun) Şerh (m. 40-63) Birinci Bölüm YABANCI UNSURLU DAVALARDA YARGILAMA HUKUKU 53. YABANCI UNSURLU DAVALARDA YARGILAMA HUKUKUNA GİRİŞ... 449 54. YARGILAMA USULÜNDE LEX FORİ HAKİMİYETİ... 453 55. MİLLETLERARASI USUL HUKUKUNDA VASIFLANDIRMA... 456 56. YARGILAMA FAALİYETİNE İLİŞKİN BAZI KONULARIN NİTELİKLERİ... 458 I. Dava Şartları...458 II. Taraf Ehliyeti ve Dava Ehliyeti...461 A- Türk Hukukuna Göre Taraf Ehliyeti Ve Dava Ehliyeti... 461 B- Milletlerarası Usul Hukukunda Taraf Ehliyeti-Dava Ehliyeti- Davayı Takip Yetkisi... 463 III. Taraf Sıfatı...466 IV. İspat, İspat Yükü ve Deliller...468 A- İspat Yükü... 468 1. Genel Olarak... 468 2. Milletlerarası Usul Hukukunda İspat Yükü... 469 B- Milletlerarası Usul Hukukunda Delillerin Çeşitleri ve İspat Gücü... 470 1. Senet... 471 a) Yabancı Resmi Belgelerin Tasdiki Mecburiyetinin Kaldırılması Hakkında La Haye Sözleşmesi... 473 b) Bazı İşlem ve Belgelerin Tasdikten Muaf Tutulmasına Dair Sözleşme... 476 c) Diplomasi ve Konsolosluk Memurlarınca Düzenlenen Belgelerde Onay İşleminin Kaldırılmasına Dair Avrupa Sözleşmesi.. 476 2. Yemin... 477 3. Tanık... 477 4. Bilirkişi... 478 5. Delil Sözleşmesi... 480 V. Milletlerarası Usul Hukukunda Zamanaşımı...480 VI. İlk İtirazlar...481 VII. Geçici (İhtiyati) Tedbirler...481 57. MİLLETLERARASI HUKUKİ YARDIM... 488 I. Genel Olarak...488 XXIV
İÇİNDEKİLER II. Milletlerarası İstinabe...492 III. Milletlerarası Tebligat...496 A- Tebligat Kanunu ve Tebligat Yönetmeliği... 498 1. Türkiye den Yabancı Ülkeye Tebligat... 498 2. Yabancı Ülkeden Türkiye deki Kişilere Tebligat... 500 B- Uluslararası Sözleşmelere Göre Yurt Dışına Tebligat... 501 1. İki Taraflı Adli Yardım Sözleşmesi Hükümlerine Göre Yurt Dışına Tebligat... 501 2. Çok Taraflı Tebligat Sözleşmesi Hükümlerine Göre Yurt Dışına Tebligat... 502 a) 1954 Tarihli Hukuk Usulüne Dair La Haye Sözleşmesi Hükümlerine Göre Yurt Dışına Tebligat... 502 b) 1965 Tarihli Hukuki veya Ticari Konularda Adli ve Gayri Adli Belgelerin Yabancı Memleketlerde Tebliğine İlişkin La Haye Sözleşmesi Hükümleri ne Göre Yurt Dışına Tebligat... 503 c) 1965 Tarihli Sözleşme nin 10/A Maddesine Göre Doğrudan Posta Yolu İle Tebligat... 505 3. Devletler Arasında Birden Çok Sözleşme Olması Halinde Yurt Dışına Tebligat... 508 C- Usulsüz Tebligat... 510 D- Yurt İçinde Adresi Bulunmayan Davalıların Cevap Dilekçelerinde Yurt İçinde Tebligat Adresi Gösterme Zorunluluğu... 511 İkinci Bölüm MİLLETLERARASI USUL HUKUKU KURALLARI ŞERHİ (MÖHUK m. 40-63) 58. MÖHUK MADDE 40 MİLLETLERARASI YETKİ... 515 I. Genel Bilgiler...515 II. Türk Mahkemelerinin Milletlerarası Yetkisi...516 A- Türk Mahkemelerinin Milletlerarası Yetkisinin Kamu Düzeni Gereği Tesisi... 518 B- Türk Mahkemelerinin Milletlerarası Yetkisinin Hukuki veya Fiili İmkansızlık Gereği Tesisi... 518 III. Yer İtibariyle Yetki Kuralları...519 A- Genel Yetki Kuralı... 520 B- Özel Yetki Kuralları... 525 1. Türkiye de Yerleşim Yeri Bulunmayanlar Aleyhine Açılacak Mal ve Alacak Davalarında İhtilaf Konusu Malvarlığının Bulunduğu Yer Mahkemesinin Yetkisi... 526 2. Sözleşmenin İfa Yeri Mahkemesi... 528 3. Haksız Fiilden Doğan Davalarda Yetki... 530 4. Karşı Davada Yetki... 531 XXV
İÇİNDEKİLER 5. Şubeler ve Tüzel Kişilerle İlgili Davalarda Mahkemenin Yetkisi... 531 6. İhtiyati Tedbir Ve İhtiyati Haciz Taleplerinde Yetki... 532 a) İhtiyati Tedbir Taleplerinde Yetki... 534 b) İhtiyati Haciz Taleplerinde Yetki... 539 7. İç Hukuktaki Diğer Bazı Kanunlardaki Özel Yetki Kuralları... 542 a) 4721 Sayılı Türk Medeni Kanunu nda Düzenlenen Mahkemelerin Yetkisine İlişkin Kurallar... 542 aa) Kişilik Haklarının İhlaline İlişkin Davalarda Yetkili Mahkeme... 543 bb) Gaiplik Kararında Yetkili Mahkeme... 543 cc) Boşanma ve Ayrılık Davalarında - Boşanmadan Sonra Açılacak Nafaka Davalarında Evlilik Birliğinin Korunmasına Yönelik Tedbirleri Alma Konusunda Yetkili Mahkeme... 543 dd) Mal Rejimi Davalarında Yetkili Mahkeme... 545 ee) Soybağına İlişkin Davalarda Mahkemenin Yetkisi... 546 ff) Evlat Edinme İşlemlerinde Yetkili Mahkeme... 546 gg) Üst ve Alt Soy İle Kardeşlere Karşı Nafaka Yükümlülüğünden Doğan Davalarda Yetkili Mahkeme... 547 hh) Vesayet İşlerinde Yetkili Mahkeme... 548 ıı) Miras Davalarında Yetkili Mahkeme... 548 b) İcra İflas Kanunu nda Mahkemelerin Yetkisine İlişkin Hükümler... 549 c) Fikri Haklarda Mahkemelerin Yetkisi... 549 d) İş Mahkemelerinde Açılacak Davalarda Mahkemelerin Yetkisi... 553 C- Kesin Yetki Kuralları... 554 D- Milletlerarası Yetkisizlik İtirazı... 560 59. MÖHUK MADDE 41 TÜRKLERİN KİŞİ HALLERİNE İLİŞKİN DAVALAR... 563 I. Maddenin Tarihçesi...564 II. Maddenin Uygulanma Şartları...567 60. MÖHUK MADDE 42 YABANCILARIN KİŞİ HALLERİNE İLİŞKİN BAZI DAVALAR... 571 I. Maddenin Kabul Nedeni...571 II. Maddenin Uygulanma Şartları...572 61. MÖHUK MADDE 43 MİRAS DAVALARI... 573 62. MÖHUK MADDE 44 İŞ SÖZLEŞMESİ VE İŞ İLİŞKİSİ DAVALARI... 577 63. MÖHUK MADDE 45 TÜKETİCİ SÖZLEŞMESİNE İLİŞKİN DAVALAR... 580 64. MÖHUK MADDE 46 SİGORTA SÖZLEŞMESİNE İLİŞKİN DAVALAR... 582 65. MÖHUK MADDE 47 YETKİ ANLAŞMASI - YABANCI DERDESTLİK - BEKLETİCİ MESELE... 584 I. Yetki Sözleşmesi İle Yabancı Mahkemelerin Yetkili Kılınması...585 A- Yetki Sözleşmesinin Şartları... 586 XXVI
İÇİNDEKİLER 1. Uyuşmazlığın Yabancılık Unsuru Taşıması... 586 2. Türk Mahkemelerinin Yetkisinin Münhasır Yetki Esasına Göre Düzenlenmemiş Olması... 587 3. Uyuşmazlığın Borç İlişkisinden Doğmuş Olması... 588 4. Yetki Sözleşmesinde Yetkilendirilen Mahkemenin Belirli Olması... 588 5. Yetki Sözleşmesinin Şekli Ve İspatı... 591 B- Yabancı Mahkemeye Yetki Veren Sözleşmenin Doğurduğu Hukuki Sonuçlar... 592 II. Yetki Sözleşmesi İle Bir Türk Mahkemesinin Yetkili Kılınması...602 III. Yabancı Derdestlik...605 IV. Bekletici Sorun...610 66. MÖHUK MADDE 48 TEMİNAT... 614 I. Türkiye de Mutad Meskeni Bulunmayan Türk Vatandaşlarının Teminat Gösterme Yükümlülüğü...614 A- Genel Kural... 614 B- Teminat Göstermekten Muafiyet... 617 C- Teminat Olarak Gösterilecek Kıymetler... 618 D- Teminatın Gösterilmemesinin Sonuçları... 618 II. Yabancıların Teminat Gösterme Yükümlülüğü...619 A- Genel Kural... 619 B- Teminat Göstermenin İstisnası... 624 C- Teminata İlişkin Milletlerarası Sözleşmeler... 626 1. Hukuk Usulüne Dair Sözleşme (m. 17-19)...626 2. Nafaka Alacaklarının Yabancı Memleketlerde Tahsili İle İlgili Sözleşme (m. 9)... 626 3. Nafaka Alacakları Konusundaki Kararların Tanınmasına ve Tenfizine İlişkin Sözleşme (m. 15-16)... 627 4. Çocuklara Karşı Nafaka Yükümlülüğü Konusundaki Kararların Tanınması ve Tenfizine İlişkin Sözleşme (m. 9)... 627 5. Avrupa İkamet Sözleşmesi (m. 9)... 627 6. Mültecilerin Hukuki Durumuna Dair Sözleşme (m. 16)... 627 7. Demiryolu İle Yolcu ve Bagaj Taşınmasına İlişkin 1961 Tarihli Anlaşma ya (CİV) Ek Anlaşma (m. 20/2)... 628 8. Kara Yolu İle Eşya Taşıma Sözleşmesi (CMR) (m. 31/5)... 628 9. Çocukların Velayetine İlişkin Kararların Tanınması ve Tenfizi İle Çocukların Velayetinin Yeniden Tesisine İlişkin Avrupa Sözleşmesi (m. 5/3)... 628 10. Uluslararası Çocuk Kaçırmanın Hukuki Veçhelerine Dair La Haye Sözleşmesi (m. 22)... 628 67. MÖHUK MADDE 49 YABANCI DEVLETİN YARGI BAĞIŞIKLIĞI - İCRA BAĞIŞIKLIĞI... 629 I. Devletin Yargı Bağışıklığı...631 XXVII
İÇİNDEKİLER A- Genel Olarak... 631 1. Mutlak Bağışıklık... 632 2. Sınırlı Bağışıklık... 632 3. Yargı Bağışıklığının Bazı İstisnalarla Kaldırılması... 633 B- Devletin Yargı Bağışıklığının İstisnaları... 633 1. Milletlerarası Sözleşme Hükümleri Uyarınca İstisnalar... 633 2. Milletlerarası Özel Hukuk ve Usul Hukuku Hakkında Kanun (MÖHUK) Hükümleri Uyarınca İstisnalar... 634 C- Özel Hukuka İlişkin Uyuşmazlıklarda Yabancı Devletin Diplomatik Temsilcisine Tebligat... 637 II. Devlet Temsilcilerinin Yargı Bağışıklığı...643 III. Konsolosların Yargı Bağışıklığı...645 IV. Yabancı Devletin İcra Bağışıklığı...646 68. YABANCI MAHKEME KARARLARININ TANINMASI VE TENFİZİ... 649 I. Genel Bilgiler...649 II. Mahkeme Kararlarının Çeşitleri ve Sonuçları...650 III. İhtilaflı ve İhtilafsız Kaza...653 69. MÖHUK MADDE 50 TENFİZ KARARI... 654 I. Hukuk Davalarına Ait Bir Yargı Kararı Olması...654 II. Kesinleşme...656 III. Tenfiz Kararı (Exequatur)...658 70. MÖHUK MADDE 51 GÖREV VE YETKİ - HARÇLAR... 661 I. Hükmün Açıklaması...661 II. Harçlar...663 71. MÖHUK MADDE 52 TENFİZ İSTEMİ... 665 I. Hükmün Açıklaması...665 72. MÖHUK MADDE 53 DİLEKÇEYE EKLENECEK BELGELER... 668 I. Hükmün Açıklaması...668 73. MÖHUK MADDE 54 TENFİZ ŞARTLARI... 671 I. Karşılıklılık...672 II. Kararın Türk Mahkemelerinin Münhasır Yetkisine Girmeyen Bir Konuda Verilmiş Olması ve Aşkın Yetkili Mahkemeden Verilmemiş Olması...681 A- Kararın Türk Mahkemelerinin Münhasır Yetkisine Girmeyen Bir Konuda Verilmiş Olması... 682 B- Kararın Aşkın Yetkili Mahkemeden Verilmemiş Olması...688 III. Kararın Türk Kamu Düzenine Aykırı Olmaması...690 IV. Savunma Haklarına Uyulmuş Olması...705 74. MÖHUK MADDE 55 TEBLİĞ VE İTİRAZ... 712 I. Hükmün Açıklaması...712 XXVIII
İÇİNDEKİLER 75. MÖHUK MADDE 56 KARAR... 715 I. Hükmün Açıklaması...715 76. MÖHUK MADDE 57 YERİNE GETİRME VE TEMYİZ YOLU... 718 I. Hükmün Açıklaması...718 77. MÖHUK MADDE 58 TANIMA... 721 I. Tanıma ve Şartları...721 II. Tanımanın Uygulanma Biçimi...724 A- Yabancı Kararın Türk Mahkemesinde Kesin Delil veya Kesin Hüküm Olarak İleri Sürülmesi... 724 B- Yabancı Karara Dayanarak Türkiye de Bir Hukuki İşlem Yapmak Amacıyla Tanıma Davası Açılması... 726 III. Tanıma Davasında Usul...726 IV. İhtilafsız Kaza Kararlarının Tanınması...728 78. MÖHUK MADDE 59 TANIMANIN KESİN HÜKÜM VE KESİN DELİL ETKİSİ... 730 79. MİLLETLERARASI TAHKİM VE YABANCI HAKEM KARARLARININ TANINMASI VE TENFİZİ... 734 I. Genel Olarak...734 II. Yabancı Hakem Kararları...742 III. Milletlerarası Hakem Kararı...745 IV. Milletlerarası Tahkim Ve Türk Hukuku...748 V. Milletlerarası Tahkimde Hakemlerin Kendi Yetkileri Hakkında Karar Verme ( Kompetenz Kompetenz ) Kuralı...755 80. MÖHUK MADDE 60 YABANCI HAKEM KARARLARININ TENFİZİ... 757 I. Hükmün Açıklaması...757 81. MÖHUK MADDE 61 DİLEKÇE VE İNCELEME USULÜ... 759 I. Tenfiz Dilekçesine Eklenecek Belgeler ve İnceleme Usulü...759 82. MÖHUK MADDE 62 RED SEBEPLERİ... 761 I. Yabancı Hakem Kararlarının Tenfiz Şartları...762 II. New York Sözleşmesine Göre Yabancı Hakem Kararlarının Tanıması ve Tenfizi...766 83. MÖHUK MADDE 63 YABANCI HAKEM KARARLARININ TANINMASI... 768 84. YATIRIM TAHKİMİ HAKKINDA ICSID KONVANSİYONU... 769 MİLLETLERARASI ÖZEL HUKUK VE USUL HUKUKU HAKKINDA KANUN... 773 MİLLETLERARASI TAHKİM KANUNU... 787 XXIX
İÇİNDEKİLER YABANCI HAKEM KARARLARININ TANINMASI VE İCRASI HAKKINDA 10 HAZİRAN 1958 TARİHİNDE NEW YORK TA YAPILAN SÖZLEŞMENİN ONAYLANMASI HAKKINDA KARAR... 802 YARARLANILAN KİTAP VE MAKALELER... 809 YARGITAY KARARLARI... 827 DİZİN... 839 XXX
KISALTMALAR AB : Avrupa Birliği ABD : Ankara Baro Dergisi AET : Avrupa Ekonomik Topluluğu AJCL : American Journal of Comparative Law Art : Article, Artikel ATRG : Avrupa Topluluğu Resmi Gazetesi Aufl : Auflage AÜHFD : Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi BATİDER : Banka ve Ticaret Hukuku Dergisi BGB : Bürgerliches Gesetzbuch BGH : Bundesgerichtshof BGHZ : Entscheidungen des Bundesgerichtshofes in Zivilsachen BK : Borçlar Kanunu Bkz (bkz) : Bakınız BM : Birleşmiş Milletler BYIL : British Yearbook of International Law C. : Cilt CISG : United Nations Convention on Contracts for the International Sale of Goods Clunet : Journal du Droit International Coğ.İş.KHK : Coğrafi İşaretlerin Korunması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname Col. LR. : Columbia Law Review CUMK : Ceza Usulu Muhakemeleri Kanunu Çev : Çeviren dn : dip notu DÖH : Devletler Özel Hukuku E : Esas ed : edition EGBGB : Einführungsgesetz zum Bürgerlichen Gesetzbuch EHVHK : Türkiye de Bulunan Ecnebilerin Hak ve Vazifeleri Hakkında 1930 tarihli Muvakkat Kanun End.T.KHK : Endüstriyel Tasarımların Korunması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname XXXI
KISALTMALAR ESŞHK. : Yabancı Anonim ve Sermayesi Paylara Bölünmüş Şirketlerle Yabancı Sigorta Şirketleri Hakkında Muvakkat Kanun Fam. RZ : Zeitschrift für das gesamte Familienrecht FSHK : Fikir ve Sanat Eserleri Hakkında Kanun GÜHFD : Galatasaray Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi Har.LR : Harvard Law Review HD : Hukuk Dairesi HGK : Hukuk Genel Kurulu HMK : Hukuk Muhakemeleri Kanunu HUMK : Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanunu ICLQ : International and Comparative Law Quarterly ICSID : International Court of Settlement of Investment Disputes IPRG : Internationale Privatrecht Gesetz İBD : İstanbul Barosu Dergisi İBGK : İçtihadı Birleştirme Genel Kurulu İHİD : İdare Hukuku ve İlimleri Dergisi İİK : İcra İflas Kanunu İKİD : İlmi ve Kazai İçtihatlar Dergisi İKÜHFD : İstanbul Kültür Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi İÜHFM : İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası IPR : Internationales Privatrecht IPRax : Praxis des Internationales Privat und Verfahrensrechts K : Karar Kan : Kanun KHK : Kanun Hükmünde Kararname LR : Law Review m : madde Mar.KHK : Markaların Korunması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname MHB : Milletlerarası Hukuk ve Milletlerarası Özel Hukuk Bülteni MK : Medeni Kanun MÖH : Milletlerarası Özel Hukuk MÖHUK : Milletlerarası Özel Hukuk ve Usul Hukuku Hakkında Kanun MTK : Milletlerarası Tahkim Kanunu MTO : Milletlerarası Ticaret Odası No. : Numara NJW : Neue Juristische Wochenschrift OLG : Oberlandesgericht Pat.KHK : Patent Haklarının Korunması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname PICC : Principles of International Commercial Contracts PIL : Private International Law RabelsZ : Zeitschrift für ausländisches und internationales Privatrecht Rec. des Cours : Recueil des cours de l Acedamié de droit International de la Haye Rev.Crit. (RCDIP) : Revue Critique de Droit International Privé RG : Resmi Gazete RKD : Resmi Kararlar Dergisi S. : Sayı Sec : section XXXII
KISALTMALAR TRIPS TMK (MK) TPKK TTK UHK ULFC ULIS UMK UNCITRAL UNIDROIT UNTS UTTDER WIPO vb. vd. vol Yale LJ. Y YASA Der YD YKD : Ticarette Bağlantılı Fikri Mülkiyet Sözleşmesi (The Agreement on Trade-Related Aspects of Property Rights) : Türk Medeni Kanunu : Türk Parasının Kıymetini Koruma Kanunu : Türk Ticaret Kanunu : Umumi Hıfzıssıhha Kanunu : Convention relating to a Uniform Law on the Formation of Contracts for the International Sale of Goods : Convention relating to a Uniform Law on the International Sale of Goods : Uyuşmazlık Mahkemesi Kararı : United Nations Commission on International Trade Law : International Institute For the Unification of Private Law : United Nations Treaty Series : Uluslararası Ticaret ve Tahkim Hukuku Dergisi : Dünya Fikri Mülkiyet Örgütü (World Intellectual Property Organization) : ve benzeri : ve devamı : volume : Yale Law Journal : Yargıtay : Yasa ve Hukuk Dergisi : Yargıtay Dergisi : Yargıtay Kararları Dergisi XXXIII