T.C. GAZİ ÜNİVERSİTESİ SAĞLIK BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ HEMŞİRELİK PROGRAMI

T.C. GAZİ ÜNİVERSİTESİ SAĞLIK BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ HEMŞİRELİK PROGRAMI GATA KADIN HASTALIKLARI VE DOĞUM POLİKLİNİĞİNE BAŞVURAN KADINLARIN GENİTAL HİJYEN DAVRANIŞLARI VE BU DAVRANIŞLARIN VAJİNAL ENFEKSİYONA ETKİSİ YÜKSEK LİSANS TEZİ Yük. Hem. Selma DALBUDAK Tez Danışmanı Doç. Dr. Naile BİLGİLİ ANKARA Temmuz 2012

2 ı

İÇİNDEKİLER Kabul ve Onay... ı İçindekiler... ıı Tablolar... ıv Semboller, Kısaltmalar. v 1.GİRİŞ... 1 1.1. Problemin Tanımı... 1 1.2. Araştırmanın Amacı... 7 1.2.1.Araştırmanın Hipotezi... 7 2. GEREÇ ve YÖNTEM... 8 2.1. Araştırmanın Şekli... 8 2.2. Araştırmanın Yapıldığı Yer ve Özellikleri... 8 2.3. Araştırmanın Evreni... 8 2.4. Araştırmanın Örneklemi... 9 2.5. Veri Toplama Araçları... 10 2.6. Veri Toplama Araçlarının Uygulanması 11 2.6.1. Ön Uygulama. 11 2.6.2. Araştırmanın Uygulanması.. 12 2.7. Araştırmanın Etik Boyutu. 12 2.8. Verilerin Değerlendirilmesi... 13 2.9. Araştırmanın Sınırlılıkları. 13 3. BULGULAR... 15 4. TARTIŞMA... 31 5. SONUÇ VE ÖNERİLER. 42 6. ÖZET... 45 7. SUMMARY... 47 8. KAYNAKLAR... 49 9. EKLER... 63 EK- 1 Gönüllüleri Bilgilendirme ve Olur Alma Formu... 63 EK- 2 Soru Formu... 66 3 ıı

EK- 3 Genital Hijyen Davranışları Envanteri.. 73 EK- 4 Etik Kurul Onayı.. 76 EK- 5 İzin Yazıları 78 10.TEŞEKKÜR 79 11.ÖZGEÇMİŞ... 80 ııı 4

TABLOLAR Tablo 3.1. Kadınların Sosyo-Demografik Özelliklerinin Dağılımı..15 Tablo 3.2. Kadınların Doğurganlık Özelliklerinin Karşılaştırılması 16 Tablo 3.3. Kadınların Herhangi Bir Hastalığa Sahip Olma Durumlarının Karşılaştırılması..17 Tablo 3.4. Kadınların Aile Planlaması Yöntemi Kullanma Durumlarının Karşılaştırılması..18 Tablo 3.5. Kadınların Genital Hijyen Uygulamalarının Karşılaştırılması 19 Tablo 3.6. Kadınların Genital Hijyen İle İlgili Bilgi Alma Durumları ve Bilgiyi Alma Kaynaklarının Karşılaştırılması...27 Tablo 3.7. Kadınların GHDE Puan Ortalamalarının Karşılaştırılması...28 Tablo 3.8. Kadınların GHDE İfadelerinin Ortalamalarının Karşılaştırılması..29 ıv 5

SEMBOLLER VE KISALTMALAR Kısaltmalar Açıklama GHDE GATA HIV PID RİA OR AIDS SPSS Genital Hijyen Davranışları Envanteri Gülhane Askeri Tıp Akademisi Human Immundeficiency Virüs Pelvik inflamatuar hastalık Rahim içi araç Tahmini rölatif risk (Odds Ratio) Acquired Immune Deficency Syndrome Statistical Package for the Social Sciences v 6

1. GİRİŞ 1.1.Problemin Tanımı Kadınlar yaşam dönemlerine göre farklı sağlık sorunları yaşamakta olup, özellikle 15-49 yaş dönemi, üreme sağlığı sorunlarının artış gösterdiği riskli dönemlerden biridir. 1-3 Üreme sağlığı kapsamındaki sorunlar arasında, hastane başvurularının en sık nedenlerinden birini genital yol enfeksiyonları oluşturmaktadır. 4 Genital yol enfeksiyonları genellikle cinsel ilişkiyle geçen ya da cinsel ilişki olmaksızın görülen az sayıda mikroorganizmanın neden olduğu enfeksiyon hastalıklarıdır. Ayrıca hem gelişmiş hem de gelişmekte olan ülkelerde ve kadınların çoğunluğunun yaşamlarının herhangi bir döneminde en az bir kez karşılaştıkları önemli bir halk sağlığı sorunudur. 1,2,5 Dünya da her yıl yaklaşık bir milyon kadın cinsel yolla geçiş göstermeyen üriner yol enfeksiyonu, bakteriyel vajinozis gibi ürogenital yol enfeksiyonlara maruz kalmakta ve kadınların en az %75 inde genital bir enfeksiyon hikayesi bulunmaktadır. 6,7 Ülkemizde yapılan çeşitli çalışmalarda da genital yol enfeksiyonunun yaygın bir sorun olduğu görülmekte ve görülme sıklığının %25,6 ile %65,6 arasında olduğu bildirilmektedir. 8,9,10,11 Öner ve arkadaşları yapmış oldukları çalışmada (2004) 15-49 yaş arası kadınlarda genital yol enfeksiyon prevelansını %65.6 olarak bulmuş ve kadınlarda genital yol enfeksiyonunun çok yaygın olduğunu, ancak büyük oranda kadınların bunun farkında olmadığını belirtmiştir. 8 Kadınlarda genital yol enfeksiyonları içinde en sık görülen klinik şekil vulvavajinittir. Enfeksiyon olsun veya olmasın vajinit kadınları kadın-doğum polikliniklerine yönelten en yaygın sebeplerdendir. 12 Vajinit 17

vajinanın inflamasyonudur ve vajinal enfeksiyonların bir kısmı normal vajen florasında bulunan mikroorganizmaların aşırı çoğalması sonucunda, bir kısmı ise cinsel temasla bulaşan infeksiyon ajanlarla meydana gelmektedir. 13 Ayrıca kötü koku, yanma, ağrılı cinsel ilişki, dizüri ve kaşıntı ile karakterize bir hastalık olup, en sık olarak vajinal akıntıya neden olmaktadır. 14,15 Vajinal akıntı, kadınların jinekoloji polikliniklerine en sık başvurma nedenidir ve hemen hemen bütün kadınlar yaşamları boyunca, akıntıyla zaman zaman karşı karşıya gelmektedir. 15-18 Ayrıca enfeksiyona bağlı vajinal akıntısı olan kadınlar kendilerini kirli hissettikleri için toplumdan izole olabilmekte, kendine güveni azalabilmekte, sosyal yaşantıları ve yaşam kaliteleri olumsuz etkilenerek, panik ve korkuya kapılmalarına sebep olabilmektedir. 2,17 Anormal vajinal akıntı ile karakterize olan ve vajinit olguların %90 ından fazlasında en sık rastlanan vajinal enfeksiyonlar; bakteriyel vajinozis, vulvovajinal kandida ve trikomonas vajinalistir. 4,16,19-23 Bolatlı ve arkadaşlarının (1997) 280 kadınla yaptıkları çalışmada; kadınların 32'sinde bakteriyel vajinozis, 74'ünde kandida, 45'inde trikomonas vajinalis saptandığı bildirilmiştir. 24 Zeteroğlu ve arkadaşlarının (2004) yaptığı çalışmada ise 116 hastanın 48'inde patolojik bulgu saptanırken, 30'una bakteriyel vajinozis, 23'üne kandida ve 2'sine trikomonas vajinalis tanısı konulmuştur. 25 Prasad ve arkadaşlarının (2005) vajinal enfeksiyonlarla ilgili yaptığı çalışmada, katılımcıların %44 ü akıntı, %12 si kaşıntı şikayeti ile kliniğe başvurmuş, belirtileri olduğunu söyleyen kadınların %58 inde yapılan spekulum muayenesi sonucunda, vajinal enfeksiyon olduğu belirlenmiştir. Aynı araştırmada katılımcıların %10 ununda kandida, %18 inde bakteriyel vajinozis ve %13 ünde trikomonas vajinalis olduğu saptanmıştır. 26 28

Doğurganlık yaşındaki kadınlarda vajinal enfeksiyonların en yaygın nedeni bakteriyel vajinozis olup, vajinal enfeksiyonların %40-50 sini oluşturmaktadır. Vajinal akıntı ve kötü kokunun en sık nedenlerinden biridir. 4,27-33 Bakteriyel vajinozisin en önemli komplikasyonlarının pelvik inflamatuar hastalık (PID) ve infertilite olduğu belirtilmektedir. 16,28,30,31 Bunların yanında yapılan çalışmalarda, bakteriyel vajinozisin erken memran rüptürü, erken doğum, düşük doğum ağırlıklı bebek, postpartum endometritis, perinatal enfeksiyon, tubal hasar ve HIV ile ilişkili olduğu belirtilmektedir. 16,21,26,28,30,31,33-36 Vajinitin diğer yaygın nedeni olan vulvavajinal kandida, kadınların yaşamları boyunca en az bir kez, yaklaşık yarısının yaşamları boyunca iki ya da daha fazla geçirdiği ve kadınların %50-75 ni etkilediği üreme yolu enfeksiyonudur. 15 Amerika ve Avrupa da vajinitin ikinci en yaygın nedenidir. 4,32 Vulvavajinal kandida komplikasyonları nadirdir. Gebelikte korioamniyotis ve vulvar vestibulitis sendromu ile ilişkili olduğu belirtilmektedir. 37 Vulvavajinal kandida geçici ve fiziksel etkileri ciddi hasar vermeyecek gibi görünse de tekrarlayıcı vulvavajinal kandidanın kişinin yaşam kalitesi, cinsel yaşam ve ilişkilerini olumsuz yönde etkileyebileceği belirtilmektedir. 38 Vajinal enfeksiyonların %10-25 inden sorumlu olan diğer neden trikomonas vajinalis olup, dünya çapında yaklaşık 180 milyon kadını etkilemektedir. Ayrıca trikomonas vajinalisin HIV in bulaşmasını kolaylaştırdığı ve gebelik komplikasyonları, erken doğum, membranların erken rüptürü, PID ve servikal kanser ile ilişkili olduğu belirtilmektedir. 4,20,29,32,39 93

Bunların yanında vajinal enfeksiyonlar kadınlarda; beden imajı üzerine negatif etki, vajinal semptomlarda ya da kokuda artış, cinsel yolla bulaşan hastalık ya da kanser korkusu ve ağrıdan dolayı cinsel aktiviteden kaçınma şeklinde psikoseksüel problemlere yol açabilmektedir. 15 Cinsel yönden olumsuz etkilenmeler, kişinin kendisini pis ve kabul edilmez hissederek yakınları ile ilişkisini olumsuz etkilemektedir. 29 Yine yapılan araştırmalar jinekolojik semptomlar ile ruhsal bozukluklar arasında güçlü bir ilişki olduğunu göstermektedir. Hindistan da genel tıp ile jinekoloji kliniklerine başvuran kadınlar arasında yapılan bir çalışmada vajinal akıntı şikayeti ile jinekoloji kliniklerine başvuran kadınlarda depresyon oranlarının daha yüksek olduğu tespit edilmiştir. 18 Vajinal enfeksiyonlar kadınları ekonomik yönden de etkilemektedir. Vajinal enfeksiyonların ekonomik maliyetini, enfeksiyonun teşhis ve tedavisini aramak için geçirilen zaman ve sağlık bakımı için harcanan para oluşturmaktadır. 29 Vajinal enfeksiyonlar sonuçta kadında sosyal izolasyon, eşi ile cinsel sorunlar, fiziksel bitkinlik, halsizlik, psikolojik sorunlar, kanser korkusu, infertilite korkusu, yaşam kalitesinde bozulma gibi problemler ortaya çıkarırken aynı zamanda ekonomik kayıp, zaman kaybı, iş gücü kaybına da neden olmaktadır. 17,29,38 Her kadın vajinal enfeksiyon ve vajinal enfeksiyonun yukarıda belirtilen olumsuz etkileri yönünden risk altındadır. Ancak bu riskin artmasına neden olan risk faktörlerinin iyi bilinmesi ve ona göre önlem alınması gerekmektedir. Araştırmalarda vajinal enfeksiyona yatkınlıkta risk faktörleri olarak; gebelik, intrauterin aletler, yüksek östrojen içeren oral kontraseptifler, diyabet, yetersiz hijyen, glikozüri, anemi, uzun süre antibiyotik ve steroid tedavisi, obezite, sık cinsel ilişki, uzun ve yoğun yaşanan stres, hormonlar, düşük sosyoekonomik statünün getirdiği kötü 10 4

çevre koşulları, beslenme bozukluğu, sigara ve alkol kullanımı, çok eşlilik, uygun olmayan koşullarda yapılan doğum ve küretajlar, aşırı doğurganlık, intravajinal yabancı cisimler, cinsel yolla bulaşan hastalıklar ve AİDS gibi hastalıklar belirtilmektedir. 4,15,16,19,29,35,38,40,41 Bir çok enfeksiyon hastalığının kontrolünde kişisel hijyen alışkanlıkları önemli olduğu gibi, genital yol enfeksiyonlarının önlenmesinde de genital hijyen anahtar role sahiptir. 42,43 Çünkü genital bölge vücudun en sıcak, en nemli ve en hassas bölgesidir. Ayrıca vücudun çeşitli atıklarının (menstrüel kan, ter, idrar v.b) bu bölgeye olması sonucu mikroorganizmaların yerleşip çoğalması için oldukça elverişli bir ortamdır. Kadınlarda anatomik olarak üretranın kısa olması, üretral meatus, vajina ve anüsün birbirine yakın olması mikroorganizmaların üretra ve vajinaya kolayca taşınmasına yol açmaktadır. 44 Genital hijyen, çeşitli hijyenik uygulamalarla kadın ürogenital organlarının bütünlüğünün korunması, sürdürülmesi, geliştirilmesi ve genital organların fiziksel olarak sağlıklı olması olarak tanımlanmaktadır. 45-47 15-49 yaş grubundaki kadınlar için genital hijyen uygulamaları; idrar, gaita ve menstruasyonla ilgili eliminasyon ürünlerinin uzaklaştırılmasıyla ilgili davranışların tümüdür. 45 Genital yol enfeksiyonların önlenmesi için, doğru genital hijyen davranışlarının kazandırılması gerekmektedir. Genital sağlığı korumaya yönelik hijyen uygulamalarının yapılmadığı, yanlış ya da yetersiz yapıldığı durumlarda kadında enfeksiyon oluşabilmekte ve kadın sağlığı olumsuz yönde etkilenmektedir. 8,48 Demirbağ ın yapmış olduğu çalışmada (2000), vajina 511

florasını bozan bir çok etmen üzerinde durulmuş ve bunlardan en önemlilerinin yanlış hijyenik davranışlar olduğu belirtilmiştir. 49 Tüm dünyada hastalıkların tedavisinden çok sağlığın korunması ve geliştirilmesine odaklanan anlayışın yaygınlaşmasıyla, sağlık personellerinin eğitim ve danışmanlık rolleri de giderek daha fazla önem kazanmıştır. 50 Bunu yapacak sağlık personelinin başında kadınlarla yakın çalışma ortamı içinde olan hemşireler gelmektedir. 51 Vajinal sağlığın geliştirilmesi ve vajinal enfeksiyonların önlenmesinde hemşirelere önemli roller düşmektedir. Bu konuda hemşirelerin en önemli rolü kadınlara sağlık eğitimi vermektir. 29 Hemşirenin vereceği sağlık eğitimi ile kadınlara enfeksiyondan korunmada vajinite neden olan risk faktörleri, enfeksiyonun bulaşma yolları, tanı, tedavi yöntemleri ve korunma yolları öğretilerek kadınların yanlış inanç, davranış ve bilgileri düzeltilebilir. Bu da kadınlarda yaşam kalitesinde bozulma, iş gücü ve zaman kaybı, kanser korkusu gibi olumsuz durumları ortadan kaldırmaya yardım edebilir. Ayrıca hemşirelerin kadın sağlığını belirli bir düzeye yükseltmek için kadınlara doğru genital hijyen uygulamalarını öğretmek, üreme organları, gebelik, doğum, menstruasyon hijyeni, kontraseptif yöntemler, jinekolojik sorunlar, genç kızlara erken dönemde kişisel hijyen uygulamalarına ilişkin sürekli ve yaygın şekilde sağlık eğitimi yapmaları gerekmektedir. 13,52,53 Eğitim sırasında hemşirenin yargılayıcı bir tutum içinde olmaması, hastayı dinleyip onunla açık, güvenilir bir iletişim kurarak hastanın sorunlarını belirlemesi, uygun hemşirelik girişimlerinde bulunması ve sonucu değerlendirmesi gerekmektedir. 2,13,29 12 6

Ülkemizde yaygın bir üreme sağlığı sorunu olan genital yol enfeksiyonlarının birçok etmenin yanı sıra kadının kişisel hijyene verdiği önemle de ilişkili olduğu düşünülmektedir. Bu yüzden kadınların kişisel hijyen uygulamalarından kaynaklanan risklerin saptanmasının oldukça önemli olduğu ve konu ile ilgili ulaşılan sonuçların hemşirelik ve sağlık hizmetlerinin planlanmasında kullanılabileceği düşünülmektedir. Ayrıca genital hijyen davranışları ile ilgili Türkiye genelini yansıtan ulusal veriler sınırlıdır. Var olan veriler ise daha çok bölgesel özellikleri yansıtmaktadır. Genital hijyen davranışları açısından toplumun genelini yansıtan çalışmalar yapmak güç olduğundan ve bölgesel farklılıklar olabileceği düşünüldüğünden toplumdaki hijyen davranışları hakkında fikir verebilecek grupların incelenmesi önemlidir. 1.2. Araştırmanın Amacı Bu araştırmada, GATA Kadın Hastalıkları ve Doğum polikliniğine başvuran kadınların genital hijyen davranışlarını ve bu davranışların vajinal enfeksiyona etkisini belirlemek amaçlanmıştır. 1.2.1. Araştırmanın Hipotezi Ho: Vajinal enfeksiyonu olan (vaka grubu) ve olmayan (kontrol grubu) kadınların genital hijyen davranışları arasında fark yoktur. H1: Vajinal enfeksiyonu olan (vaka grubu) ve olmayan (kontrol grubu) kadınların genital hijyen davranışları arasında fark vardır. 13 7

2. GEREÇ VE YÖNTEM 2.1. Araştırmanın Şekli Araştırma, Gülhane Askeri Tıp Akademisi (GATA) Kadın Hastalıkları ve Doğum A.D. jinekoloji polikliniğine başvuran kadınların genital hijyen davranışlarını ve bu davranışların vajinal enfeksiyona etkisini belirlemek amacıyla vaka-kontrol çalışması olarak yapılmıştır. 2.2. Araştırmanın Yapıldığı Yer ve Özellikleri Araştırma, Ankara İlinde yer alan GATA Kadın Hastalıkları ve Doğum A.D. jinekoloji polikliniğinde gerçekleştirilmiştir. GATA Kadın Hastalıkları ve Doğum A.D. jinekoloji polikliniği; poliklinik kayıt bölümü, üç muayene odası, bir kolposkopi işleminin yapıldığı oda ve bir dinlenme odasından oluşmaktadır. Jinekoloji poliklinik hizmetleri her gün, 2 uzman doktor ve 2 hemşire tarafından günde yaklaşık 60 hastaya hizmet verilerek yürütülmektedir. Polikliniğe hasta başvurusu doğrudan başvuru şeklinde yapılmakta olup; hasta popülâsyonu rütbeli personel eşlerinden, talep ettikleri takdirde %5 lik kısmı sivil hastalardan, hastane personeli ve eşlerinden oluşmaktadır. Poliklinikte ayda ortalama 1200 hasta muayenesi yapılmaktadır. 2.3. Araştırmanın Evreni Araştırmada vaka grubunun evrenini, GATA Kadın Hastalıkları ve Doğum A.D. jinekoloji polikliniğine her hangi bir nedenle başvurup, jinekolojik muayene sonrası kadın doğum uzmanı tarafından vajinit tanısı alan 15-49 yaş arası kadınlar oluşturmaktadır. 14 8

Araştırmada kontrol grubunun evrenini ise GATA Kadın Hastalıkları ve Doğum A.D. jinekoloji polikliniğine her hangi bir nedenle başvurup, jinekolojik muayene sonrası kadın doğum uzmanı tarafından vajinit tanısı almayan 15-49 yaş arası kadınlar oluşturmaktadır. Kontrol grubunda yer alan kadınlar, yaş ve eğitim durumları vaka grubuna eşlenerek örnekleme alınmıştır. Bu nedenle hem vaka hem de kontrol grubundaki kadınların %17 si 30 yaş altı, %51 i 30-39 yaş ve %32 si 40-49 yaş grubunda yer almaktadır. Kadınların yaş ortalamalarının 36.8 olduğu belirlenmiştir. Kadınların eğitim durumlarına bakıldığında; vaka ve kontrol grubundaki kadınların %15 i ilkokul mezunu, %13 ü ortaokul mezunu, %41 i lise ve %31 i üniversite ve üstü eğitime sahip olduğu belirlenmiştir. Araştırma örnekleminin oluşturulmasında kadınların; 15-49 yaş aralığında olması, En az okur-yazar olması, Cinsel yönden aktif olması, Menopozda olmaması, Gebe olmaması, Postpartum dönemde olmaması kriterleri aranmıştır. Daha önceden vajinal enfeksiyona yönelik tedavi alıp kontrol için gelen kadınlar araştırmaya dahil edilmemiştir. 2.4. Araştırmanın Örneklemi Araştırmada örneklem genişliğinin hesaplanmasında www.dssresearch.com adresindeki DSS Research Calculators kullanılmıştır. Ölçek genişlik hesaplamasındaki değişken olarak pilot uygulama sonrası elde edilen Genital Hijyen Davranışları Envanter 15 9

(GHDE) puanı kullanılmıştır. Yapılan pilot uygulamada vaka grubu için ortalama=73,30 ± 8,71, kontrol grubu için ortalama=82,00 ± 9,75 olup, Tip I hata= 0.05, Tip II hata= 0,20 alındığında her iki grup için örneklem büyüklüğü 100 kişi olarak bulunmuştur. 2.5. Veri Toplama Araçları Verilerin toplanmasında araştırmacı tarafından konuya ilişkin literatür 11,20,27,30,32,45,49,50,61,62,68,77,87 incelenerek hazırlanmış soru formu (Ek 2) ve Genital Hijyen Davranışları Envanteri (GHDE) (Ek 3) kullanılmıştır. 2.5.1. Soru Formu Soru formu toplam 36 sorudan oluşmaktadır. Katılımcıların sosyo-demografik özelliklerini içeren 5 soru, doğurganlık özellikleri ile ilgili 8 soru ve genital hijyen uygulamaları ile ilgili 23 soru bulunmaktadır. Form katılımcıların yaş, eğitim durumu, çalışma durumu ve gelir durumu ile ilgili sosyo-demografik özelliklerini, çocuk sayısı, gebelik sayısı, doğum sayısı gibi doğurganlık özelliklerini, menstrual hijyen, iç çamaşırı hijyeni, cinsel hijyen ile ilgili genital hijyen sorularını içermektedir. 2.5.2. Genital Hijyen Davranışları Envanteri (GHDE) 15-49 yaş grubu, cinsel yönden aktif kadınların genital hijyen davranışlarını değerlendirmek amacıyla 2005 yılında Ege ve Eryılmaz tarafından geliştirilen Genital Hijyen Davranışları Envanteri kullanılmıştır. 1 GHDE; genel hijyen, menstrual hijyen, tuvalet hijyeni ve cinsel hijyen uygulamalarını içeren sorulardan oluşan 27 ifadelik 4 lü likert tipinde tek boyutlu envanterdir. 16 10

Envanterdeki her bir ifade; 1. Hiçbir zaman, 2. Bazen, 3. Sık sık, 4. Her zaman şeklinde değerlendirilmektedir. Genital hijyen davranışları envanterinde 17, 26 ve 27. ifadeler tersten puanlanmaktadır. Puanlama da hiçbir zaman yanıtına 1 puan diğerlerine sırasıyla 2, 3, 4 puan verilmektedir. Envanterden en düşük 27 en yüksek 108 toplam puan alınmaktadır. Envanterin toplam puanı genital hijyen davranışları puanını vermektedir. Alınan puan yükseldikçe genital hijyen davranışlarının istendik düzeyde olduğu şeklinde değerlendirilir. Ölçeğin cronbach alfa güvenirlik katsayısı α:0.86 dır. 1 Bu araştırmada ölçeğin cronbach alfa güvenirlik katsayısı α:0.83 olarak bulunmuştur. 2.6. Veri Toplama Araçlarının Uygulanması 2.6.1. Ön Uygulama Hazırlanan soru formunun anlaşılırlığını değerlendirmek üzere, GATA Kadın Hastalıkları ve Doğum A.D. jinekoloji polikliniğine başvuran toplam 20 kadın ile formun ön uygulaması yapılmıştır. Elde edilen sonuçlara göre formda gerekli düzenlemeler yapılmış ve araştırmaya başlanmıştır. Soru formunun son hali Ek 2 de verilmiştir. 11 17

2.6.2. Araştırmanın Uygulanması arasında toplanmıştır. Araştırmaya ait veriler 7 Şubat - 19 Mart 2012 tarihleri Uygulama öncesinde muayene yapacak kadın doğum uzmanı ve diğer sağlık personeli ile görüşülerek araştırma hakkında bilgi verilmiştir. Bu görüşmede araştırmanın kapsamı açıklanmış ve kadınlara verilen tedavi ile ilgili açıklama dışında başka bir uyaran verilmemesi rica edilmiştir. Araştırmaya katılan kadınlar kadın doğum uzmanı tarafından jinekolojik ve spekulum muayenesi yapılıp, anamnezleri alındıktan sonra vajinal enfeksiyon tanısı alan (vaka) ve almayan (kontrol) grup olarak belirlenmiştir. Veriler, muayenesi tamamlanıp, araştırmanın amacı açıklanarak yazılı onam alınan kadınlarla jinekoloji bölümünde ayrı bir odada yüz yüze görüşülerek toplanmıştır. GHDE ni kendi kendilerine doldurmaları sağlanmıştır. Veri toplama araçlarının uygulanması yaklaşık 20 dakika sürmüştür. Soru formunun uygulanmasının ardından araştırmacı tarafından kadınlara genital hijyen davranışları ile ilgili merak ettikleri, yanlış davrandıkları ve yetersiz oldukları konularda eğitim verilmiştir. 2.7. Araştırmanın Etik Boyutu Araştırma için GHDE ni geliştiren araştırmacıdan sözel izin, GATA Etik Kurul izni (Ek 4) ve GATA Anket Kurul izni (Ek 5) alınmıştır. Ayrıca araştırmaya dahil edilen tüm kadınlara araştırmanın amacı açıklanarak kadınlardan yazılı onam (Ek 1) alınmıştır. 12 18

2.8. Verilerin Değerlendirilmesi Çalışmadan elde edilen verilerin değerlendirilmesi ve tabloların oluşturulması amacıyla SPSS (Statistical Package for Social Sciences) version 15 kullanılmıştır. Nicel değişkenler (GHDE puanları) ortalama ve standart sapma değerleri ile sunulmuştur. Kategorik değişkenlerin (nitel değişkenler) sunumu için ise yüzdesel dağılımlar, sayılar, minimum ve maksimum değerler kullanılmıştır. Kategorik değişkenlerin değerlendirilmesinde Chi-Square ( 2) testi ve gerekli olduğu durumlarda Fisher exact test kullanılmıştır. İki grubun nicel değişkenler açısından karşılaştırılmasında Student s t testi kullanılmıştır. Risk faktörlerini belirlemek amacıyla ise lojistik regresyon analizi ile odds ratio (tahmini rölatif risk) hesaplaması yapılmıştır. Birden fazla risk faktörünün karşılaştırıldığı durumlarda odds ratio hesaplaması en düşük risk düzeyine sahip olan kategorinin referans seçilmesi (odds rationun bu kategori için 1 kabul edilmesi) ile karşılaştırmalar yapılmıştır. Bütün istatistiksel analizlerde önemlilik seviyesi olarak 0.05 kullanılmış olup, p<0.05 olması durumunda anlamlı bir farklılığın olduğu, p>0.05 olması durumunda ise anlamlı bir farklılığın olmadığı belirtilmiştir. Verilerin istatistiksel analizinde Gazi Üniversitesi İstatistik bölümü ve GATA Halk Sağlığı bölümünden uzman desteği alınmıştır. 2.9. Araştırmanın Sınırlılıkları Araştırma yalnızca GATA Kadın Hastalıkları ve Doğum A.D. jinekoloji polikliniğine başvuran kadınlar üzerinde yürütüldüğü için sonuçlar topluma genellenemez. Vajinal enfeksiyon tanısı o dönemde GATA Kadın Hastalıkları ve Doğum A.D. jinekoloji polikliniğinde çalışan 2 ayrı uzman hekim tarafından konulmuştur ve tanıların konulmasında sadece jinekolojik muayene 13 19

(spekulum muayenesi) yapılıp, anamnez alınmıştır. Mikrobiyolojik testler uygulanmamıştır. Kadınların çok eşlilik, cinsel yolla bulaşan hastalık, beslenme, sigara ve alkol kullanımı, antibiyotik kullanımı, uzun ve yoğun yaşanan stres durumlarına ve cinsel eşlerinin hijyen davranışlarına yönelik bilgiler alınmamıştır. Araştırma verileri yüz yüze görüşme yöntemi ile toplanmıştır. Soru formunda, kadınların genital hijyen bilgileri ve uygulamaları sorgulandığı için, kadınlar mevcut durumu yansıtmayan yanıtı vermiş olabilirler. Bu nedenle verilerin güvenirliği görüşmecilerin verdiği bilgiler ile sınırlıdır. 20 14

3. BULGULAR Tablo 3.1. Kadınların Sosyo-Demografik Özelliklerinin Dağılımı Kadınların sosyo-demografik özellikleri Vaka grubu Kontrol grubu (n:100) (n:100) Sayı % Sayı % Yaş Ort. 36.8 (min:19,max:49) 36.8 (min:19,max:49) Çalışma durumu Çalışmıyor 71 71.0 75 75.0 Çalışıyor 29 29.0 25 25.0 Algılanan gelir durumu Düşük 13 13.0 11 11.0 Orta 80 80.0 83 83.0 Yüksek 7 7.0 6 6.0 Tablo 3.1 de vajinal enfeksiyonu olan (vaka) ve olmayan (kontrol) kadınların sosyo-demografik özelliklerine ilişkin bulgular yer almaktadır. Kontrol grubunda yer alan kadınların yaş durumları vaka grubuna eşlenerek örnekleme alınmıştır. Bu nedenle her iki gruptaki kadınların yaş ortalamalarının 36.8 olduğu belirlenmiştir. Araştırma kapsamına alınan kadınların yaklaşık dörtte üçünün çalışmadığı (vaka %71, kontrol %75) saptanmıştır. 21 15

Kadınların gelir durumlarına bakıldığında; vaka grubundaki kadınların %13 ü gelir durumlarını düşük, %80 i orta ve %7 si yüksek olarak algılamaktadır. Benzer bir şekilde kontrol grubundaki kadınların %11 i gelir durumlarını düşük, %83 ü orta ve %6 sı yüksek olarak algılamaktadır. Tablo 3.2. Kadınların Doğurganlık Özelliklerinin Karşılaştırılması Kadınların doğurganlık özellikleri Vaka grubu (n:100) Kontrol grubu (n:100) t p Ort. Ss* Ort. Ss Gebelik sayısı 2.10 1.38 2.28 1.48 0.885 0.377 Toplam doğum sayısı 1.52 1.03 1.60 0.92 0.576 0.565 Düşük sayısı 0.19 0.46 0.21 0.49 0.293 0.769 Kürtaj sayısı 0.41 0.66 0.45 0.79 0.385 0.701 *Standart sapma Vajinal enfeksiyonu olan (vaka) ve olmayan (kontrol) kadınların doğurganlık özelliklerine ilişkin bulgular tablo 3.2 de verilmiştir. Vaka grubunda olan kadınların ortalama gebelik sayısı 2.10±1.38 olup, kontrol grubundaki kadınların ortalama gebelik sayısı 2.28±1.48 dir (t=0.885, p>0.05). Vaka grubunda ortalama toplam doğum sayısı 1.52±1.03 olarak, kontrol grubunda ortalama toplam doğum sayısı 1.60±0.92 olarak bulunmuştur (t=0.576, p>0.05). Vaka grubunda ortalama düşük sayısı 0.19±0.46 iken, kontrol grubunda ortalama düşük sayısı 0.21±0.49 dur (t=0.293, p>0.05). Ortalama kürtaj sayısı vaka grubunda 0.41±0.66 ve kontrol grubunda 0.45±0.79 olarak saptanmıştır (t=0.385, p>0.05). Vaka ve kontrol grubundaki kadınların doğurganlık özellikleri 16 22

açısından yapılan istatistiksel değerlendirmede gruplar arasındaki fark anlamsız bulunmuştur (p>0.05). Tablo 3.3. Kadınların Herhangi Bir Hastalığa Sahip Olma Durumlarının Karşılaştırılması Kadınların herhangi bir hastalığa sahip olma durumları Vaka grubu (n:100) Kontrol grubu (n:100) Sayı % Sayı % Hastalıklar Yok 61 61.0 60 60.0 Anemi 17 17.0 18 18.0 Tiroid hormon boz. 11 11.0 11 11.0 Diyabet 3 3.0 2 2.0 Bağışıklık sistem boz. 1 1.0 2 2.0 Diğer * 15 15.0 12 12.0 *Bu soruya 7 kişi hipertansiyon, 4 kişi astım, 4 kişi migren, 5 kişi romatizma, 1 kişi hipoglisemi, 1 kişi multiple skleroz, 3 kişi meme kanseri (2 kişi kontrol,1 kişi vaka), 1 kişi over kanseri (vaka), 1 kişi sedef hastalığı olduğunu belirtmiştir. Tablo 3.3 te vajinal enfeksiyonu olan (vaka) ve olmayan (kontrol) kadınların herhangi bir hastalığa sahip olma durumlarına ilişkin bulgular yer almaktadır. Her iki grupta kadınların yarısından fazlası (vaka %61, kontrol %60) herhangi bir hastalığa sahip olmadığını ifade etmiştir. Kadınların en yüksek oranda anemi (vaka %17, kontrol %18) hastalığına sahip oldukları belirlenmiştir. 23 17

Tablo 3.4. Kadınların Aile Planlaması Yöntemi Kullanma Durumlarının Karşılaştırılması Aile planlaması yöntem kullanımı Vaka grubu (n:100) Kontrol grubu (n:100) Sayı % Sayı % Kullanmayan 29 29.0 27 27.0 Geri çekme 26 26.0 16 16.0 Kondom 24 24.0 32 32.0 RİA 17 17.0 18 18.0 Hap 4 4.0 1 1.0 Tüp ligasyon 4 4.0 10 10.0 Takvim yöntemi 2 2.0 1 1.0 Vajinal enfeksiyonu olan (vaka) ve olmayan (kontrol) kadınların aile planlaması yöntemi kullanma durumlarına ilişkin bulgular tablo 3.4 te verilmiştir. Kadınların aile planlaması yöntemi kullanma durumlarına bakıldığında; vaka grubundaki kadınların %29 u ve kontrol grubundaki kadınların %27 si herhangi bir aile planlama yöntemi kullanmadığını ifade etmiştir. Vaka grubundaki kadınlardan aile planlaması yöntemi kullananların %24 ü kondom, %17 si RİA, %26 sı geri çekme ile korunur iken, kontrol grubundaki kadınlardan aile planlaması yöntemi kullananların büyük bir kısmı (%32) kondom, %18 si RİA ve %16 sı geri çekme ile korundukları saptanmıştır. 18 24

Tablo 3.5. Kadınların Genital Hijyen Uygulamalarının Karşılaştırılması Kadınların genital hijyen uygulamaları İç çamaşırı rengi Vaka grubu (n:100) Kontrol grubu (n:100) Sayı % Sayı % Beyaz 52 52.0 64 64.0 1 OR %95 GA Renkli 9 9.0 5 5.0 2.2 0.6-7.0 0.176 Her ikisi de 39 39.0 31 31.0 1.5 0.8-2.8 0.151 İç çamaşırı türü Pamuklu 84 84.0 96 96.0 1 Sentetik 16 16.0 4 4.0 4.5 1.4-14.2 0.009* İç çamaşırı değiştirme sıklığı Yeterli** 58 58.0 71 71.0 1 Yetersiz 42 42.0 29 29.0 1.7 0.9-3.1 0.056 Alt kıyafet türü Dar ve sıkı 20 20.0 12 12.0 1.8 0.8-3.9 0.126 Rahat ve bedene uygun 80 80.0 88 88.0 1 Adet döneminde kullanılan malzeme Hazır ped 96 96.0 98 98.0 2.0 0.3-11.4 0.416 Tampon 4 4.0 3 3.0 1.3 0.2-6.1 0.701 Yıkanabilir bez 5 5.0 5 5.0 Pamuk 1 1.0 0 0.0 Adet döneminde kullanılan malzemeyi değiştirme sıklığı (kanamanın yoğun olduğu dönem) Yeterli *** 22 22.0 23 23.0 1 Yetersiz 78 78.0 77 77.0 0.9 p 0.4-1.8 0.866 * p < 0.05 ** Günde birden fazla ya da bir kere iç çamaşırını değiştirenler yeterli olarak kabul edilmiştir. 25 19

Tablo 3.5. Kadınların Genital Hijyen Uygulamalarının Karşılaştırılması (devamı) Adet döneminde kullanılan malzemeyi değiştirme sıklığı (kanamanın az olduğu dönem) Yeterli*** 4 4.0 4 4.0 1 Yetersiz 96 96.0 95 95.0 0.9 Yıkanabilir yıkama şekli bezi Ç.suyu+makine 2 40.0 1 25.0 Makine 1 25.0 3 60.0 Kaynatıp elde 1 25.0 0 0.0 Kaynatıp makinede 1 25.0 0 0.0 Yıkanabilir bezi ütüleme Evet 3 60.0 3 60.0 Hayır 2 40.0 2 40.0 Günlük ped kullanma durumu**** 0.2-4.0 0.998 Evet 52 52.0 45 45.0 1.3 0.7-2.3 0.322 Hayır 48 48.0 55 55.0 1 Koku giderici kullanma durumu Evet 2 2.0 5 5.0 0.3 0.0-2.0 0.264 Hayır 98 98.0 95 95.0 1 Cinsel ilişki sıklığı Haftada 1 kez ve daha az 43 43.0 45 45.0 1 Haftada 2-3 kez, daha fazla 57 57.0 55 55.0 1.0 0.6-1.8 0.776 ***Adet döneminde kullandığı malzemeyi günde 6 kez ve üzerinde değiştiren kadınlar malzemeyi değiştirme sıklığı açısından yeterli olarak kabul edilmiştir. ****Bu soruya bazen olarak yanıt verenler evet şıkkına dahil edilmiştir. 20 26

Tablo 3.5. Kadınların Genital Hijyen Uygulamalarının Karşılaştırılması (devamı) Genital bölge temizliğini ne ile yaptığı Su ve tuvalet kağıdı 88 88.0 84 84.0 Sadece su 15 15.0 8 8.0 Sadece tuvalet kağıdı 10 10.0 12 12.0 Islak mendil 10 10.0 6 6.0 Sabun 5 5.0 6 6.0 Taharet bezi 3 3.0 2 2.0 Jel/Antiseptik ürün 2 2.0 2 2.0 Vajinal duş yapma Evet 38 38.0 43 43.0 0.8 0.4-1.4 0.472 Hayır 62 62.0 57 57.0 1 Vajinal duş yapma sıklığı Her gün en az bir kere 16 42.1 15 34.9 Haftada bir kez 15 39.5 22 51.2 Haftada 2-3 kez 6 15.8 5 11.6 Diğer***** 1 2.6 1 2.2 Vajinal duşu ne ile yaptığı Su 24 24.0 27 27.0 Şampuan/Sabun/ Duş jeli 18 18.0 17 17.0 Antiseptik sıvı 0 0.0 5 5.0 Sirkeli su 1 1.0 0 0.0 Banyo yapma sıklığı Her gün 14 14.0 16 16.0 1 Haftada 2-3 kez 83 83.0 81 81.0 1.1 0.5-2.5 0.691 Haftada 1 kez 3 3.0 2 2.0 1.7 0.2-11.7 0.584 15 günde bir 0 0.0 1 1.0 0 ***** Bu soruya vaka grubundan bir kişi mantar enfeksiyonu geçirdiği dönemlerde, kontrol grubundaki bir kişi ayda bir kez vajinal duş uyguladığını belirtmiştir. 27 21

Tablo 3.5. Kadınların Genital Hijyen Uygulamalarının Karşılaştırılması (devamı) Banyo yapma şekli Ayakta 69 69.0 74 74.0 1 Tabureye oturarak 30 30.0 25 25.0 1.2 0.6-2.4 0.428 İçi su dolu küvette 1 1.0 1 1.0 1.0 0.0-17.4 0.961 Tablo 3.5 te vajinal enfeksiyonu olan (vaka) ve olmayan (kontrol) kadınların genital hijyen uygulamaları yer almaktadır. Kadınlar kullandıkları iç çamaşırı rengi değişkeni açısından incelendiğinde kadınların yarıdan fazlasının beyaz renkte iç çamaşırı (vaka %52, kontrol %64), düşük oranda (vaka %9, kontrol %5) renkli iç çamaşırı tercih ettikleri saptanmıştır. Ayrım yapmıyorum, her iki rengi de kullanıyorum ifadesine ise vaka grubundaki kadınların %39 u, kontrol grubundaki kadınların %31 i yanıt vermiştir. Vaka ve kontrol grubundaki kadınlar kullandıkları iç çamaşırı rengi açısından karşılaştırıldıklarında aralarında istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki bulunmamıştır (p>0.05). Ancak vajinal enfeksiyona yakalanma riski renkli iç çamaşırı kullanan kadınlarda 2.2 kat (%95 güven aralığı 0.6-7.0; p>0.05), ayrım yapmayıp her iki renkte iç çamaşırı kullananlarda 1.5 kat (%95 güven aralığı 0.8-2.8; p>0.05) daha fazla bulunmuştur. Kadınlar kullandıkları iç çamaşırı türü değişkeni açısından karşılaştırıldıklarında aralarında istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki bulunmuştur ( 2=8000, p<0.05). Kontrol grubunun pamuklu iç çamaşırı giyme oranı (%96), vaka grubuna göre (%84) daha yüksek bulunmuştur. Ayrıca sentetik iç çamaşırı kullanan kadınların vajinal enfeksiyona 228

yakalanma riski pamuklu iç çamaşırı kullanan kadınlara göre 4.5 kat daha fazla bulunmuştur (%95 güven aralığı 1.4-14.2; p<0.05). Vaka ve kontrol grubundaki kadınların yarıdan fazlasının (vaka %58, kontrol %71) bir gün içinde iç çamaşırlarını yeterli olarak değiştirdikleri saptanmıştır. İç çamaşırı değiştirme sıklığı değişkeni açısından yapılan ki-kare analizinde gruplar arasında anlamlı bir fark bulunmamasına karşın kontrol grubunun iç çamaşırını yeterli olarak değiştirme oranının daha yüksek olduğu tespit edilmiştir (p>0.05). Ayrıca iç çamaşırı değişimini yetersiz sıklıkta yapan kadınların vajinal enfeksiyona yakalanma riski yeterli sıklıkta değiştiren kadınlara göre 1.7 kat daha fazla bulunmuştur (%95 güven aralığı 0.9-3.1; p>0.05). Kadınlar giydikleri alt kıyafet türü (külot /çıt çıt badi / pantolon) değişkeni açısından karşılaştırıldıklarında aralarında istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki bulunmamıştır (p>0.05). Vaka grubundaki kadınların %20 si, kontrol grubundaki kadınların %12 si dar ve sıkı kıyafet tercih ettiklerini ifade etmişlerdir. Dar ve sıkı kıyafet giyinmeyi tercih eden kadınların vajinal enfeksiyona yakalanma riski rahat ve bedenine uygun olarak giyinen kadınlara göre 1.8 kat daha fazla bulunmuştur (%95 güven aralığı 0.8-3.9; p>0.05). Kadınlar adet döneminde kullandıkları malzeme açısından incelendiğinde, kadınların tamamına yakınının (vaka %96, kontrol %98) adet döneminde hijyenik ped, az bir kısmının yıkanabilir bez (vaka %5, kontrol %5), tampon (vaka %4, kontrol %3) ve pamuk (vaka %1, kontrol %0) kullandıkları tespit edilmiştir. Kadınların adet döneminde kullandıkları malzeme açısından yapılan istatistiksel değerlendirmede gruplar 23 29

arasındaki fark anlamsız bulunmuştur (p>0.05). Ancak hazır ped kullanmayan kadınların vajinal enfeksiyona yakalanma riski kullananlara göre 2 kat daha fazladır (%95 güven aralığı 0.3-11.4; p>0.05). Tampon kullanan kadınların vajinal enfeksiyona yakalanma riski kullanmayanlara göre 1.3 kat daha fazladır (%95 güven aralığı 0.2-6.1; p>0.05). Kadınların kanamanın yoğun ve az olduğu adet döneminde kullandıkları malzemeyi değiştirme sıklıkları incelendiğinde ise kanamanın yoğun olduğu dönemde her iki grupta yer alan kadınların yarıdan daha fazlasının (vaka %78, kontrol %77), kanamanın az olduğu dönemde ise her iki grupta yer alan kadınların tamamına yakınının (vaka %96, kontrol %95) adet döneminde bir gün içinde kullandıkları malzemeyi yetersiz sayıda değiştirdikleri saptanmıştır. Kanamanın yoğun ve az olduğu adet döneminde kullandıkları malzemeyi değiştirme sıklıkları değişkenleri açısından yapılan istatistiksel değerlendirmede gruplar arasındaki fark anlamsız bulunmuştur (p>0.05). Yıkanabilir bez kullananlar arasında vaka ve kontrol grubundaki kadınların yıkanabilir bezi yıkama şekli ve ütüleme durumları incelendiğinde, yıkanabilir bezleri kontrol grubundaki kadınların %60 ının makinede, vaka grubundaki kadınların %40 ının çamaşır suyuna bastırıp makinede yıkadıkları ve her iki gruptaki kadınların %60 ının bezlerini ütülediği saptanmıştır. Her iki gruptaki kadınların çoğunluğu (vaka %52, kontrol %45) günlük ped kullandıklarını ifade etmişlerdir. Günlük ped kullanımı değişkeni açısından yapılan istatistiksel değerlendirmede gruplar arasındaki fark anlamsız bulunmuştur (p>0.05). Ancak günlük ped 24 30

kullanan kadınların vajinal enfeksiyona yakalanma riski kullanmayanlara göre 1.3 kat daha fazladır (%95 güven aralığı 0.7-2.3; p>0.05). Kadınların tamamına yakını (vaka %98, kontrol %95) koku giderici kullanmadıklarını ifade etmişlerdir. Koku giderici kullanımı değişkeni açısından yapılan istatistiksel değerlendirmede gruplar arasındaki fark anlamsız bulunmuştur (p>0.05). Vaka ve kontrol grubundaki kadınlar cinsel ilişki sıklığı yönünden incelendiğinde her iki gruptaki kadınların yarıdan fazlasının (vaka %57, kontrol %55) cinsel ilişki sıklığının haftada 2-3 kez ve daha fazla olduğu saptanmıştır. Yapılan ki-kare analizinde kadınların cinsel ilişki sıklığı değişkeni yönünden gruplar arasındaki fark anlamsız bulunmuştur (p>0.05). Kadınların genital bölge temizliğini ne ile yaptıkları incelendiğinde, her iki grupta da kadınların çoğunluğu (vaka %88, kontrol %84) su ve tuvalet kağıdını birlikte kullandıklarını ifade etmişlerdir. Ayrıca kadınların az bir kısmının sadece su (vaka %15, kontrol %8), sadece tuvalet kağıdı (vaka %10, kontrol %12), taharet bezi (vaka %3, kontrol %2), sabun (vaka %5, kontrol %6), jel/antiseptik ürün (vaka %2, kontrol %2), ve ıslak mendil (vaka %10, kontrol %6) kullandığı tespit edilmiştir. Kadınların genital bölge temizliğini ne ile yaptıkları değişkeni açısından yapılan istatistiksel değerlendirmede gruplar arasındaki fark anlamsız bulunmuştur (p>0.05). Araştırma kapsamına alınan kadınların vajinal duş yapma durumuna bakıldığında, hem vaka (%38) hem de kontrol (%43) grubundaki kadınların yarıya yakınının vajinal duş yaptığı belirlenmiştir. Yapılan istatistiksel değerlendirmede fark anlamsız bulunmuştur (p>0.05). 25 31

Vajinal duş yapanlar arasında, vaka grubundaki kadınların %42.1 inin her gün en az bir kez, kontrol grubundaki kadınların %51.2 sinin haftada bir kez vajinal duş yaptıkları belirlenmiştir. Vajinal duş yapma sıklığı bakımından yapılan istatistiksel analizde fark anlamsız bulunmuştur (p>0.05). Kadınların vajinal duşu ne ile yaptığı incelendiğinde ise her iki gruptaki kadınların çoğunun (vaka %24, kontrol %27) vajinal duşu su ile yaptığı tespit edilmiştir. Ayrıca kontrol grubundaki kadınların %5 i vajinal duş uygulamasında antiseptik sıvı kullandıklarını ifade etmiştir. Kadınların vajinal duş uygulamasında antiseptik sıvı kullanmaları değişkeni açısından yapılan istatistiksel değerlendirmede gruplar arasındaki fark anlamlı bulunmuştur (p<0.05). Kadınların banyo yapma sıklığı ve banyo yapma şekli incelendiğinde her iki grupta kadınların yarıdan fazlasının (vaka %83, kontrol %81) haftada 2-3 kez banyo yaptıkları, az bir kısmının (vaka %14, kontrol %16) her gün banyo yaptıkları, yarıdan fazlasının (vaka %69, kontrol %74) banyoyu ayakta yaptığı ve vaka grubunun %30 nun, kontrol grubunun ise %25 nin banyoyu tabureye oturarak yaptıkları belirlenmiştir. Yapılan ki-kare analizinde kadınların banyo yapma sıklığı ve banyo yapma şekli değişkenleri bakımından gruplar arasındaki fark anlamsız bulunmuştur (p>0.05). Ancak vajinal enfeksiyona yakalanma riski haftada 2-3 kez banyo yapan kadınlarda 1.1 kat (%95 güven aralığı 0.5-2.5; p>0.05), haftada bir kez banyo yapan kadınlarda 2 kat (%95 güven aralığı 0.2-11.7; p>0.05) ve tabureye oturarak banyo yapanlarda 1.2 kat (%95 güven aralığı 0.6-2.4; p>0.05) daha fazladır. 26 32

Tablo 3.6. Kadınların Genital Hijyen İle İlgili Bilgi Alma Durumları ve Bilgiyi Alma Kaynaklarının Karşılaştırılması Kadınların genital hijyenle ilgili bilgi alma ve bilgi kaynak durumları Vaka grubu (n:100) Kontrol grubu (n:100) 2 p Sayı % Sayı % Genital hijyen hakkında bilgi alma durumu Alan 34 34.0 42 42.0 1.358 0.244 Almayan 66 66.0 58 58.0 Bilgi kaynakları Yazılı ve görsel medya 18 18.0 23 23.0 0.767 0.381 Sağlık personeli 15 15.0 14 14.0 0.040 0.841 Okul eğitimi 6 6.0 13 13.0 2.850 0.091 Aile, akraba, arkadaş 6 6.0 8 8.0 0.307 0.579 Vajinal enfeksiyonu olan (vaka) ve olmayan (kontrol) kadınların genital hijyen ile ilgili bilgi alma durumları ve bilgiyi alma kaynaklarının karşılaştırılmasına ilişkin bulgular tablo 3.6 da verilmiştir. Her iki gruptaki kadınların yaklaşık üçte birinin (vaka %34, kontrol %42) bugüne kadar genital hijyen ile ilgili bilgi aldıkları ve kontrol grubunda bu oranın vaka grubuna göre daha yüksek olduğu saptanmıştır. Kadınların genital hijyenle ilgili bilgi alma durumu açısından yapılan istatistiksel değerlendirmede gruplar arasındaki fark anlamsız bulunmuştur (p>0.05). Ancak vajinal enfeksiyona yakalanma riski genital hijyen hakkında bilgi almayan kadınlarda 1.4 kat (%95 güven aralığı 0.7-2.4; p>0.05) daha fazla bulunmuştur. 27 33

Kadınların genital hijyen ile ilgili bilgiyi nerden aldıkları incelendiğinde ise bilgiyi en yüksek oranda (vaka %18, kontrol %23) yazılı ve görsel medyadan, en düşük oranda (vaka %6, kontrol %8) aile ve arkadaşlarından aldıkları tespit edilmiştir. Kadınların genital hijyenle ilgili bilgi kaynak durumları açısından yapılan istatistiksel değerlendirmede gruplar arasındaki fark anlamsız bulunmuştur (p>0.05). Tablo 3.7. Kadınların GHDE Puan Ortalamalarının Karşılaştırılması Kadınların GHDE puan ortalamaları (n=200) Vaka grubu (n:100) Kontrol grubu (n:100) Ort. Ss* Ort. Ss t p GHDE puan ortalamaları 77.41 9.05 82.58 9.43 3.953.000** * Standart sapma ** p< 0.05 Tablo 3.7 de vajinal enfeksiyonu olan (vaka) ve olmayan (kontrol) kadınların GHDE puan ortalamaları yer almaktadır. Tabloda görüldüğü gibi vaka grubundaki kadınların GHDE puan ortalaması 77.41±9.05 iken, kontrol grubundaki kadınların GHDE puan ortalaması 82.58±9.43 tür. Vaka ve kontrol grubundaki kadınların GHDE puan ortalamaları açısından yapılan istatistiksel değerlendirmede gruplar arasındaki farkın anlamlı olduğu bulunmuştur (t=3.953, p<0.05). 28 34

Tablo 3.8. Kadınların GHDE İfadelerinin Ortalamalarının Karşılaştırılması İfadeler Vaka grubu (n:100) Kontrol grubu (n:100) Ort. Ss* Ort. Ss t p Cinsel sağlığımı ilgilendiren konularda yapılan eğitim toplantılarına katılırım. Cinsel bölgeyi hastalık belirtileri yönünden dikkatlice izlerim. Cinsel sağlıkla ilgili yazılı ve görsel basında çıkan haberleri takip ederim. Cinsel bölge temizliği konusunda sağlık görevlilerinden bilgi alırım. Düzenli aralıklarla kadın doğum uzmanına giderim. Cinsel bölge temizliğine dikkat ederim. İç çamaşırlarımı (kilot) her gün değiştiririm. 1.28.53 1.38.61 1.227.221 2.40 1.02 2.82.94 3.010.003** 2.39 1.04 2.59.95 1.414.159 1.66.87 1.85.99 1.428.155 2.33 1.10 2.54.98 1.419.158 3.45.78 3.79.43 3.798.000 * 3.23.90 3.48.75 2.112.036* İç çamaşırlarımı ütülerim. 1.79.97 2.04 1.14 1.660.098 İç çamaşırlarım pamuklu kumaştandır. Adet zamanlarında hazır ped kullanırım. Adet zamanlarında duş şeklinde banyo yaparım. Pis kokulu akıntım olduğunda kondom (kılıf) kullanılmasını isterim. Taharetlendikten sonra tuvalet kağıdı ile kurulanırım. Pis kokulu akıntım olduğunda doktora giderim. Cinsel bölgede kaşıntım olduğunda doktora giderim. Cinsel ilişkide ağrı veya kanama olduğunda doktora giderim. 3.19 1.01 3.63.73 3.520.001* 3.75.74 3.88.53 1.417.158 3.26 1.10 3.42.96 1.089.277 1.89 1.22 2.05 1.32.886.376 3.73.69 3.76.69.305.761 2.92 1.12 2.87 1.22.300.764 2.88 1.05 3.18 1.09 1.971.050 2.65 1.23 3.06 1.22 2.354.020* Adet zamanlarında bez kullanırım. 3.61.97 3.69.87.612.541 Pedimi değiştirmeden önce ellerimi yıkarım. 2.44 1.14 2.85 1.12 2.553.011* 29 35

Pedimi değiştirdikten sonra ellerimi yıkarım. 3.73.56 3.79.57.744.457 Cinsel ilişkiden önce ellerimi yıkarım. 2.34 1.16 2.56 1.15 1.339.182 Cinsel ilişkiden sonra ellerimi yıkarım. 3.51.82 3.62.81.951.343 Cinsel ilişkiden önce cinsel bölgemi yıkarım. Cinsel ilişkiden sonra cinsel bölgemi yıkarım. Tuvalete gitmeden önce ellerimi yıkarım. Tuvalete gittikten sonra ellerimi yıkarım. Tuvalette büyük abdestimi yaptığım bölgeden, idrar yaptığım bölgeye doğru yıkanırım. 2.68 1.12 2.98 1.11 1.897.059 3.69.59 3.74.71.535.594 2.10 1.04 2.44 1.13 2.204.029* 3.89.42 3.91.40.341.733 3.06 1.31 3.24 1.21 1.005.316 Sürekli ara bezi kullanırım. 3.56.92 3.42 1.01 1.019.310 *Standart sapma ** p < 0.05 Tablo 3.8 de vajinal enfeksiyonu olan (vaka) ve olmayan (kontrol) kadınların GHDE ifadelerinin ortalamaları yer almaktadır. Tabloda görüldüğü gibi her iki gruptaki kadınların cinsel bölgeyi hastalık belirtileri yönünden dikkatlice izlerim, cinsel bölge temizliğine dikkat ederim, iç çamaşırlarımı (kilot) her gün değiştiririm, iç çamaşırlarım pamuklu kumaştandır, cinsel ilişkide ağrı veya kanama olduğunda doktora giderim, pedimi değiştirmeden önce ellerimi yıkarım ve tuvalete gitmeden önce ellerimi yıkarım ifadelerinin puan ortalamaları açısından yapılan istatistiksel değerlendirmede gruplar arasında anlamlı bir ilişki saptanmıştır (p<0.05). 30 36

4. TARTIŞMA tartışılmıştır. Bu bölümde, vaka ve kontrol grubundan elde edilen sonuçlar Araştırmada her iki gruptaki kadınların sosyo-demografik özellikleri, doğurganlık özellikleri, herhangi bir hastalığa sahip olma durumları ve halen kullandıkları aile planlaması yöntemleri açısından benzer oldukları dolayısıyla gruplar arasında istatistiksel olarak fark olmadığı tespit edilmiştir (p>0.05) (Tablo 3.2) (Tablo 3.3) (Tablo 3.4). Kadınların tercih ettikleri iç çamaşırı rengi, türü, değiştirme sıklığı, ütülenmesi ve alt kıyafet türünün (külot /çıt çıt badi / pantolon) vajinal enfeksiyonu etkileyebileceği düşünülmektedir. Literatürde iç çamaşırların renginin kaynatmaya ya da yüksek ısıda yıkanmaya uygun olan beyaz renkte, ter emme özelliğinin olması nedeniyle pamuklu tercih edilmesi, hijyenik açıdan her gün değiştirilmesi ve mikroorganizmaların ölmesi açısından yıkandıktan sonra ütülenmesi gerektiği belirtilmektedir. Ayrıca yapılan araştırmalarda dar ve sıkı kıyafetler giyme davranışının genital bölgenin havalanmasını engelleyerek nemli bir ortam oluşturacağı ve vajinal enfeksiyonlara yatkınlığı artıracağı belirtilmektedir. 2,54-56 Araştırmada vajinal enfeksiyonu olan kadınlarda sentetik, renkli, her iki renkte iç çamaşırı, dar ve sıkı kıyafet giyme davranışının vajinal enfeksiyonu olmayan kadınlara göre daha fazla olduğu dolayısıyla vajinal enfeksiyona yakalanma riski sentetik iç çamaşırı giyen kadınlarda 4.5 kat (p<0.05) ve anlamlı olmamakla birlikte renkli iç çamaşırı giyen kadınlarda 2.2 kat (p>0.05), ayrım yapmayıp her iki renkte iç çamaşırı giyen kadınlarda 1.5 kat (p>0.05) ve dar ve sıkı kıyafet giyinmeyi tercih eden kadınlarda 1.8 kat (p>0.05) daha fazla bulunmuştur (Tablo 3.5). Kısa ve Taşkın ın (2007) yaptığı çalışmada da sentetik iç çamaşırı kullanan 37 31

kadınların vajinal enfeksiyona yakalanma riski yüksek bulunmuş, dar ve sıkı çamaşır giymenin vajinal enfeksiyon ile ilişkisi bulunamamıştır. 57 Aynı araştırmacıların 2010 yılında yaptıkları çalışmada da dar ve sıkı çamaşır giymenin enfeksiyon ile ilişkisi bulunamamıştır. 55 Bu konuyu ele alan diğer kaynaklarda da sentetik ya da naylon iç çamaşırı yerine pamuklu tercih etmenin vajinal enfeksiyon riskini azaltacağı vurgulanmaktadır. 58,59 Araştırma sonucumuz literatürle uyumlu olup, araştırmamızda vajinal enfeksiyonu olmayan kadınların beyaz ve pamuklu iç çamaşırını vajinal enfeksiyonu olan kadınlara göre daha fazla tercih etmeleri genital hijyeni koruma ve genital yol enfeksiyonları önlemede uygun davrandıklarını düşündürmektedir. Araştırmada vajinal enfeksiyonu olan kadınlarda iç çamaşırını her gün değiştirmeme davranışının ortalama puanlarının vajinal enfeksiyonu olmayan kadınlara göre daha yüksek olduğu dolayısıyla bu davranışın vajinal enfeksiyon gelişmesinde etkili olabileceği düşünülmektedir (p<0.05) (Tablo 3.8). Ayrıca iç çamaşırını her gün değiştirmeyen kadınların vajinal enfeksiyona yakalanma riskinin yeterli (her gün ya da günde birden fazla) sıklıkta değiştiren kadınlara göre anlamlı olmamakla birlikte 1.7 kat (p>0.05) (Tablo 3.5) daha fazla olduğu tespit edilmiştir. Kısa ve Taşkın ın (2007) yaptığı çalışmada da iç çamaşırını her gün değiştiren kadınların vajinal enfeksiyona yakalanma riski düşük bulunmuştur. 57 Yapılan diğer çalışmalarda da iç çamaşırını sık değiştirmenin vajinal enfeksiyon riskini azaltacağı vurgulanmaktadır. 55,60,61 Menstruasyon dönemi boyunca yapılan hijyen uygulamaları üreme sağlığı açısından önemlidir. Çünkü adet kanı alkali yapıda olduğu için vajenin asidik yapısını bozarak savunma hatlarını zayıflatmakta ve mikroorganizmalar servikal kanalın açıklığından yukarılara doğru 38 32

ilerleyerek enfeksiyona neden olabilmektedir. Dolayısıyla adet döneminde perine hijyenine dikkat edilmediği zaman enfeksiyon riski artmaktadır. 11 Literatürde adet zamanında genital yol enfeksiyonlarını önlemek açısından sık duş alınması, kullanılan malzemenin hijyenik olması, sık değiştirilmesi, değiştirilmeden önce ve değiştirildikten sonra ellerin yıkanması, yıkanabilir bez kullanan kadınların beyaz renkte, emici özelliği olan pamuklu temiz bir bez tercih etmeleri, bu bezlerin kullanılıncaya kadar temiz bir ortamda saklamaları, bezlerini daha sık değiştirmesi, mutlaka kaynatarak ve ütüleyerek kullanmaları gerektiği belirtilmektedir. 2,3,11,45,50,57,62-66 Araştırmada kadınların tamamına yakınının adet döneminde hazır ped kullandıkları, birçok araştırmayla kıyaslandığında yıllar içerisinde ped kullanımında artış olduğu görülmektedir. 3,11,44,50,67-69 Ayrıca anlamlı olmamakla beraber hazır ped kullanmayan kadınların vajinal enfeksiyona yakalanma riski kullananlara göre 2 kat daha fazla bulunmuştur (p>0.05) (Tablo 3.5). Özkan ve Demir in (2002) çalışmasında ise hazır ped kullanan kadınlarda vajinitis görülme oranı düşük bulunmuştur. 60 Araştırmamızda tampon kullanan kadınların sayısı az olmasına rağmen anlamlı olmamakla birlikte tampon kullanan kadınların vajinal enfeksiyona yakalanma riski kullanmayanlara göre 1.3 kat (p>0.05) daha fazladır. Cullins ve arkadaşlarının yaptığı çalışmada (1999) ise adet döneminde sık kullanılan tamponların vajende irritasyona sebep olacağı belirtilmiştir. 70 Araştırmada her iki gruptaki kadınların yarısından daha fazlasının adet sırasında kanama miktarının az ve yoğun olduğu dönemlerde pedlerini yeterli sıklıkta değiştirmedikleri ve kullandıkları ortalama ped sayısı vaka grubunda sırasıyla 2.4±1.47, 4.1±2.07, kontrol grubunda ise sırasıyla 2.6±1.56, 4.4±2.17 olarak bulunmuştur. Ülkemizde yapılan diğer çalışmalarda da adet dönemi boyunca kullanılan ped 39 33

sayısının yetersiz olduğu bildirilmektedir. 9,11,50,65,68,71 Bu sonuçlar kadınların, uzun süre kanlı/nemli pedin bekletilmesinin ped üzerinde mikroorganizmaların çoğalmasına neden olabileceği konusunda bilgi eksiklikleri ve ped kullanımı konusunda tasarruf eğiliminde olduğunu, ayrıca kadınların ped değiştirme süresini kanamanın miktarına göre belirledikleri ve kanama az ise ped değişimini daha geç sürelerle yaptıklarını düşündürmektedir. Araştırmada vajinal enfeksiyonu olan kadınlarda ped değiştirmeden önce el yıkamama davranışı ortalama puanlarının vajinal enfeksiyonu olmayan kadınlara göre daha yüksek olduğu dolayısıyla bu davranışın vajinal enfeksiyon gelişmesine etkili olabileceği düşünülmektedir (p<0.05) (Tablo 3.8). Kısa ve Taşkın ın (2007) yaptığı çalışmada da adet döneminde pedini değiştirmeden önce ellerini yıkayan kadınlar ile pedini değiştirmeden önce ellerini yıkamayan kadınlar karşılaştırılmış ve ellerini yıkamayan kadınların vajinal enfeksiyona yakalanma riskinin ellerini yıkayan kadınlara göre 2 kat daha fazla olduğu bulunmuştur. 57 Czerwinski (2000) çalışmasında kadınların adet döneminde kullandıkları ped ve tampon değişiminden önce el yıkama oranlarının düşük olduğunu belirtmiştir. 45 Günlük ped ya da ara bezinin sık değiştirilmemesi dış genital organların akıntı ile sürekli temasına ortam sağlayarak bölgenin havalanmasını engellemektedir. Sonuçta nemli bir ortam oluşmakta, başta Monilial Vajinitis olmak üzere vajinal enfeksiyon riski artmaktadır. 72 Araştırmada sürekli ara bezi ve günlük ped kullanma davranışının vajinal enfeksiyonu olan kadınlarda vajinal enfeksiyonu 40 34