KOLZA ÜRETİMİNDE ENERJİ KULLANIMI

KOLZA ÜRETİMİNDE ENERJİ KULLANIMI Mehmet ARIKAN 1 Muhammet DEMİRTAŞ 2 Reyhan DEMİRTAŞ 2 H.Hüseyin ÖZTÜRK 3 mehmetsabah@mynet.com mdemirtas@tagem.gov.tr hhozturk@cu.edu.tr 1 Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, Adana İl Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü Köprülü Mahallesi Hacı Sabancı Bulvarı No:4 01330 Yüreğir/Adana 2 Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, Tarımsal Araştırmalar ve Politikalar Genel Müd. Tarım Kampüsü İstanbul Yolu Üzeri, No: 38, Yenimahalle/Ankara 3 Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Makinaları Bölümü Sarıçam/Adana ÖZET Bu çalışmada, Adana ilinde kışlık kolza üretiminde kullanın enerji girdi ve çıktıları belirlenerek, üretimin enerji etkinliğinin saptanması amaçlanmıştır. Kışlık kolza üretimindeki enerji girdi ve çıktılarına bağlı olarak, yapılan üretimin enerji etkinliği; enerji çıktı/girdi oranı, özgül enerji, enerji üretkenliği ve net enerji verimi değerlerine bağlı olarak belirlenmiştir. Birim alan (ha) için toplam enerji tüketiminin; %35,8 ini (2740,3 MJ) doğrudan, % 64,2 sini ise (4922,2 MJ) dolaylı enerji tüketimleri oluşturmaktadır. Gübre enerjisi girdisinin (2929,1 MJ/ha), üretimde kullanılan toplam enerji girdisine oranı, diğer girdilerin oranına kıyasla en yüksek düzeyde olup, % 38,2 olarak belirlenmiştir. Adana ilinde kışlık kolza üretiminden toplam enerji çıktısı; sadece tohum verimi dikkate alındığında 68332,1 MJ/ha, tohum ve bitki gövdesi (20112,9 MJ/ha) dikkate alındığında ise toplam 88445 MJ/ha olarak hesaplanmıştır. Adana ilinde kışlık kolza üretiminde, 2578,6 kg/ha tohum verimi için, enerji çıktı/girdi oranı 8,92, özgül enerji 2,97 MJ/kg, enerji üretkenliği 0,34 kg/mj ve net enerji üretimi 60669,7 MJ/ha olarak belirlenmiştir. Anahtar Kelimeler: Kolza üretimi, Kışlık ürün, Enerji kullanımı, Enerji verimliliği ENERGY USE FOR RAPESEED PRODUCTION ABSTRACT The aim of this study was to examine energy input and output for winter rape production in Adana province of Turkey. The output/input ratio was determined by dividing the output value by the input. The total energy used in various farm inputs was 7662.5 MJ/ha for the winter rape production. The fertilizers energy input of the rape production was the highest in the total energy consumption with the value of 2929.1 MJ/ha followed by fuel energy (2734,2 MJ/ha). The share of machinery energy including fuel, lubricant and manufacturing energy of farm machines inputs was 35.8% for the winter rape production. The results showed that the average yield in seed rape was 2578.6 kg per hectare. The energy output/input ratio was found to be 8.92, if rape seeds are only taken into account. The specific energy was 2.97 MJ/kg, while the energy productivity and net energy yield were found to be of the order of 0.34 kg/mj and 60669.6 MJ/ha, respectively for the winter rape production. Keywords: Rapeseed production, Winter crop, Energy use, Energy efficiency 383

1.GİRİŞ Kolza (Brasicca napus Oleifera sp.), Rhoedales takımı Cruciferae familyasından bir bitkidir. Kolza; lahana ve şalgamının doğal olarak melezlenmesi sonucunda elde edilmiş bir türdür. Kolza tohumlarının miktarı % 30 42 arasında değişmektedir. Genel olarak kolza ı, % 20 55 gibi yüksek orandaki erüsik asit içeriği ile bilinen bitkisel kaynaklı bir çeşididir. Ancak tohum ıslah çalışmaları ile erüsik asit içeriği % 0.1 değerine kadar düşürülebilmiştir. Kolza tohumu sıfıra yakın erüsik asit içeriği ve % 41 içeriği ile ayçiçeğine yakın bir tohumdur. Kolza ının toplam doymuş asidi içeriği % 5.4 9.5 toplam doymamış asidi içeriği ise % 90.5 94.2 arasında değişmektedir. Düşük erüsik asitli kolza larının bileşiminde yer alan en önemli asitleri ise oleik ve linoleik asitlerdir (Gümüşkesen, 1999). Son yıllarda dünyada yaşanan petrol fiyatlarındaki aşırı dalgalanmalar ve bunun yarattığı ekonomik krizlere çözüm bulmak amacıyla yeni kaynaklar aranmaktadır. Bu yüzden bitkisel lara petrol türevleri olarak elde edilen motor yakıtı ve ına alternatif olabilecek kaynaklar gözü ile bakılmaktadır. Bitkisel larla dizel yakıtların karışımından oluşan yakıtlara biyodizel veya biyomotorin adı verilmektedir. Biyodizel olarak tüm bitkisel lar kullanılabileceği gibi, özellikle hintı, jojoba, kolza, şalgamı, aspir ve yerfıstığı üzerinde fazlaca durulmaktadır (Karaosmanoğlu, 2001). Kolza tohumlarından soğuk presleme ile elde edilen ham metanol ile katalizör eşliğinde normal basınç ve ısı koşullarında estere dönüştürülür.1 kg tohumdan 450 g çıkmaktadır ve metanol ile reaksiyondan sonra 450 g biodizel yakıt elde edilebilmektedir (Yaşar, 2009). Erusik asit oranı yüksek olan çeşitlerden elde edilen lar da sanayide, elektrik trafolarında, bioyakıt (biyodizel) olarak Fransa ve Almanya gibi Avrupa ülkelerinde kullanılmaktadır. Günümüzde, enerji korunumuyla ekonomik kazanım sağlamak amacıyla, enerji kullanımının değerlendirilebilmesi için, enerji etkinliği modelleme yöntemlerine büyük önem verilmektedir. Enerji kaynağı olarak biyoyakıt üretimi için değerlendirilebilecek bir ürün olan kolzanın yetiştirilmesi amacıyla tüketilen enerji miktarı ile üretim sonunda elde edilen ürünün enerji içeriğinin karşılaştırılması, üretim sisteminin enerji etkinliği açısından önemlidir. Unakıtan ve ark. (2010) Türkiye de Trakya bölgesinde yaptıkları bir çalışmada, farklı büyükteki çiftliklerde yapılan kolza üretim enerji etkinliğinin, çiftlik büyüklüğüne göre değişip değişmediğini araştırmışlardır. Çiftlik büyüklüklerini 3 grupta sınıflandırmışlardır. Bunlar; küçük ölçekli (< 5 ha), orta ölçekli (5-9.9 ha) ve büyük ölçeklidir (> 10 ha). Kolza üretim veriminin; küçük ölçekli çiftlik için 2129 kg/ha, orta ölçekli çiftlik için 3217 kg/ha ve büyük ölçekli çiftlik için 3334 kg/ha olduğunu saptamışlardır. Enerji verimini; sırasıyla, 4.43, 4.68 ve 5.23, net enerji üretimini de 62584 MJ/ha, 69836 MJ/ha ve 74405 MJ/ha olarak hesaplamışlardır. Kolza üretimin fayda-maliyet oranını; sırasıyla, 1.94, 2.13 ve 2.38 (ortalama 2.09) olarak bulmuşlardır. Fayda-maliyet oranına göre kıyaslama yaptıklarında Trakya bölgesi için kolzanın ayçiçeğine (fayda-maliyet oranı = 1.73) alternatif bir bitkisi olabileceğini belirtmişlerdir. Bu çalışmada, Adana ilinde kışlık kolza üretiminde kullanın enerji girdi ve çıktıları belirlenerek, üretimin enerji etkinliğinin saptanması amaçlanmıştır. Çalışma sonuçlarından elde edilecek bulgulara bağlı olarak, kolza üretiminde, enerji etkinliğinin artırılabilmesi için, uygulanan üretim işlemlerinden değiştirilebilecek olanlar belirlenmiştir. Bu amaçla, Adana ilinde kışlık kolza üretiminde uygulanan işlemler ve kullanılan girdiler ayrıntılı bir şekilde incelenmiştir. Kolza üretiminde kullanılan dolaylı ve doğrudan enerji girdileri, üreticilerle yapılan anket çalışmaları ile belirlenmiştir. Doğrudan enerji girdileri olarak; yakıt ve 384

enerjileri dikkate alınmıştır. Üretim işlemlerinde kullanılan tarım alet/makinalarının yapım enerjileri, gübre/tarımsal ilaç/tohumluk üretimi için tüketilen enerjiler ise dolaylı enerji girdileri kapsamında değerlendirilmiştir. Kolza üretimindeki enerji girdi ve çıktılarına bağlı olarak, yapılan üretimin enerji verimliliği; enerji çıktı/girdi oranı, özgül enerji, enerji üretkenliği ve net enerji verimi değerlerine bağlı olarak belirlenmiştir. 2. MATERYAL VE METOD 2.1. Adana İlinde Kışlık Kolza Üretimi Adana ilinde kolza lık olarak üretilmekte olup, kolzanın tamamına yakını kışlık olarak yetiştirilmektedir. Kışlık kolza üretimi için tarla uygulamaları ve kullanılan ekipmanlar Çizelge 1 de verilmiştir. Kışlık kolza üretimi için yapılan kültürel uygulamalar ve bakım işlemleri Çizelge 2 de özetlenmiştir. Çizelge 1. Kışlık kolza üretimi için tarla uygulamaları ve kullanılan ekipmanlar Tarla Uygulamaları Kullanılan Alet/Makinalar 1. sınıf toprak işleme 3 4 soklu pulluk 2. sınıf toprak işleme İki bataryalı 20 22 diskli goble diskaro 2. sınıf toprak işleme Merdane ve tapan Ekim 4 6 sıralı gübreli pnömatik ekim makinası Gübreleme Gübreli ve 4 6 sıralı pnömatik ekim mak. ve Santrifüj gübre dağıtma mak. İlaçlama 800 L depo kapasiteli tarla pülverizatörü Hasat Biçerdöver Kültürel Uygulamalar Toprak işleme Ekim Gübreleme Yabancı mücadelesi Sulama Hasat Çizelge 2. Kolza üretimi için kültürel uygulamalar ve bakım işlemleri ot Uygulamanın Özelliği Toprak, genellikle pulluk ile 10 13 cm derinlikte sürülür. Daha sonra goble diskaro ile işleme yapılır. En son olarak tapan veya merdane ile düzeltilir. Kışlık kolzada erken ekimler daha yüksek verim vermektedir. 15 Eylül-15 Ekim tarihleri arasında, pnomatik ekim makinası ile, sıra arası 20 cm sıra üzeri 3 4 cm olacak şekilde, 1,5 2 cm derinliğe ekim yapılır. Ekim normu ortalama 10 kg/ha dır. Kolza her 50 kg verim için toraktan 1 kg S (kükürt) kaldırmaktadır. Buna göre uygulanacak gübre formlarının amonyum sülfat türü olmasına dikkat edilmelidir. İyi bir verim alabilmek için dekara 12 14 kg saf azot, 7 8 kg fosfor verilmelidir. Azotlu gübrenin yarısı ( 6 kg/da), fosforlu gübrenin tamamı ekimle birlikte, azotlu gübrenin diğer yarısı Şubat sonu Mart başında sapa kalkma döneminde verilmelidir. Yabancı ot mücadelesi kolzanın ilk yetişme devresinin ilk ayında çok önem taşır ve yapılması % 20 30 oranında daha fazla verim alınmasını sağlayabilir. Hızlı gelişme yeteneğine sahip yabancı otlar özellikle ilk gelişme devresinde faydalı tarla alanını kaplayarak kolza bitkisinin gelişmesini engelleyerek ve bitki besin maddelerine ortak olarak önemli oranda zarar yaparlar. Kolza bitkisi 30 40 cm boyunda olduğunda gür gelişip, gölge yaparak diğer yabancı otların gelişmesini büyük oranda engellemektedir. Adana da kışlık ekimden dolayı kolza üretiminde sulama pek uygulanmamaktadır. Akdeniz'de 10 Mayıstan itibaren kolza hasadı yapılabilmektedir. Kolza hasat olumuna geldiğinde bitkilerin sap, yaprak ve kapsülleri tamamen kuruyup sararır. Kırmızımsı sarı bir renk oluşur. Tohum kahverengiye dönüşmüşse hasat zamanı gelmiş demektir. Kolza bitkisinde olgunlaşma aşağıdan yukarıya doğrudur. Hasatta bitkileri tam olgunlaşması beklenirse alt kapsüllerde çatlama ve dökülmeler görülür. Erken hasatta ise üst kapsüller tam olgunlaşmadığından hasat kaybı olur. Kolza taneleri çok küçük olduğundan hasada başlamadan önce biçerdöverin ayarları çok iyi yapılmalıdır. Dekardan alınan verim çeşidin verimine ve toprak verimliliği ile iklim koşullarına göre 250 350 kg arasındadır. 385

2.2. Anket Uygulanacak İşletme Sayısının Belirlenmesi Çalışmanın esas materyalini, Adana ilinde 40 kolza üreticisiyle yüz yüze anket yapılarak toplanan birincil veriler oluşturmaktadır. Adana ilçeleri ve köylerinde kışlık kolza üreticileri ile anket çalışması (Çizelge 3.4) yapılmış olup, anket uygulanacak işletmeler tabakalı tesadüfî örnekleme yöntemi kullanılarak belirlenmiştir. Uygulanan anketler 2010 üretim yılı verilerinden oluşmaktadır. Örnekleme büyüklüğü aşağıda formülü verilen Neyman yöntemi (Yamane, 1967) ile hesaplanmıştır. 2 2 2 h 2 n N h S h N D N S h...(1) Bu eşitlikte; n = örnek hacmi, d = öngörülen sapma miktarı, N = toplam üretici sayısı, z = standart normal dağılım değeri ve Nh = tabakadaki üretici sayısı, Sh 2 = tabaka varyansıdır. D = d/z 2.3. Analitik Yaklaşım 2.3.1. Kolza Üretiminde Enerji Girdilerinin Belirlenmesi 2.3.1.1. Doğrudan Enerji Girdileri Doğrudan enerji girdileri, kolza tohumu üretimi için doğrudan kullanılan ve enerji değeri yüksek olan girdilere bağlı olarak hesaplanmıştır. Bu anlamda, üretim işlemleri sırasında, tarım alet/makinaları tarafından tüketilen yakıt ve enerjileri doğrudan enerji girdisi olarak değerlendirilmiştir. EG E E..(2) dğ yakıt yakıa EGdğ = doğrudan enerji girdisi (MJ/ha), Eyakıt = alan başına yakıt enerjisi tüketimi (MJ/ha) ve E = alan başına enerjisi tüketimidir (MJ/ha). a) Yakıt Enerjisi Tarım/alet makinaları ile gerçekleştirilen üretim işlemleri sırasında, traktör tarafından tüketilen yakıt miktarı üreticilerle yapılan anket çalışmaları ile belirlenmiştir. Kışlık üretiminde birim üretim alanı (ha) için tüketilen yakıt enerjisi miktarı, üretim işlemleri sırasında traktör tarafından tüketilen yakıt miktarı ve tüketilen kırsal motorinin ısıl değerine bağlı olarak aşağıdaki gibi hesaplanmıştır. E M ID...(3) yakıt yakıa yakıt yakıa yakıt yakıa Eyakıt = alan başına yakıt enerjisi tüketimi (MJ/ha), Myakıt = alan başına traktörün yakıt tüketimi (L/ha) ve IDyakıt = yakıtın ısıl değeridir (MJ/L). b) Yağ Enerjisi Kışlık kolza üretiminde motor ı tüketimi nedeniyle gerçekleşen enerjisi girdisi, üretim işlemleri sırasında kullanılan tarım traktörünün ve hasat işleminde kullanılan biçerdöverin saatlik tüketimi değerleri dikkate alınarak belirlenmiştir. Birim üretim alanı başına toplam enerjisi girdisi aşağıdaki gibi hesaplanmıştır. E TE BE..(4) 386

E = toplam enerjisi girdisi (MJ/ha), TE = traktör kullanımına ilişkin enerjisi girdisi (MJ/ha) ve BE = biçerdöver kullanımına ilişkin enerjisi girdisidir (MJ/ha). Tarım traktörünün saatlik tüketimi, traktörün en yüksek kuyruk mili gücüne bağlı olarak aşağıdaki gibi belirlenmiştir (Öztürk, 2010). YT 0, 00059 KMG 0,02169...(5) t max YTt = traktörün saatlik tüketimi (L/h) ve KMGmax = traktörün maksimum kuyruk mili gücüdür (kw). Kolza üretim işlemleri için kullanılan tarım traktörünün kuyruk mili gücü (KMGmax), traktör anma gücünün (TAG, kw) % 88 i olarak dikkate alınmıştır belirlenmiştir. KMG max 0,88 TAG...(6) Kolza üretim işlemlerinde birim alan için tüketilen enerjisi miktarı, aşağıdaki gibi hesaplanmıştır. TE YT ID AİK Aİİ t...(7) t TE = alan başına enerjisi girdisi (MJ/ha), YM = alan başına traktörün tüketimi (L/h), ID = ın ısıl değeri (MJ/L) ve AİK = traktörün alan iş kapasitesidir (h/ha). 2.3.1.2. Dolaylı Enerji Girdileri t Kolza üretiminde kullanılan; insan iş gücü ile tarım alet/makinaları, kimyasal gübre, tarımsal savaş ilaçları (pestisitler) ve tohumluk üretimi için tüketilen enerji miktarları, dolaylı enerji girdisi olarak dikkate alınmıştır. İE ME GE PE TE...(8) EG dy EGdy = dolaylı enerji girdisi (MJ/ha), İE = insan işgücü enerjisi (MJ/ha), ME = alan başına alet/makina kullanımına ilişkin dolaylı enerji tüketimi (MJ/ha), GE = birim alana toplam gübre enerjisi girdisi (MJ/ha), PE = birim alana toplam pestisit enerjisi girdisi (MJ/ha) ve TE = birim alana tohumluk enerjisidir (MJ/ha). a) İnsan İşgücü Kışlık kolza üretimi sırasında insan işgücüne ilişkin dolaylı enerji tüketimi aşağıdaki gibi belirlenmiştir (Öztürk, 2010). İS ÇS İE İEE. (9) İA İE = insan işgücü enerjisi (MJ/ha), İS = işçi sayısı (adet), ÇS = çalışma süresi (h), İA = işlenilen alan (ha) ve İEE = işgücü enerji eşdeğeridir (MJ/h). 387

b) Tarım Alet/Makinalarına İlişkin Dolaylı Enerji Girdisi Kolza üretim işlemleri sırasında, her bir tarla uygulaması için kullanılan tarım alet/makinalarına ilişkin işlenen alan başına dolaylı enerji tüketimi aşağıdaki gibi belirlenmiştir (Öztürk, 2010). MYE TBE TDE ME İS...(10) EÖ EIK ME = alan başına alet/makinaya ilişkin dolaylı enerji tüketimi (MJ/ha), MYE = alet/makina yapım enerjisi (MJ), TBE = alet/makinanın tamir/bakım enerjisi (MJ), TDE = alet/makinan taşıma/dağıtım enerjisi (MJ), EIK = etkin iş kapasitesi (ha/h), EÖ = alet/makinanın ekonomik ömrü (h) ve İS = işlem sayısıdır. c) Kimyasal Gübre Kullanımına İlişkin Dolaylı Enerji Girdisi Kışlık kolza üretimde kimyasal gübre kullanımına ilişkin, gübrelenen birim alan başına toplam dolaylı enerji tüketimi aşağıdaki gibi hesaplanmıştır (Öztürk, 2010). l s n u N N (11) eş n u P 2 O 5 P eş n u K 2O K eş n n n GE l 1 n 1 A n 1 A n 1 A l GE = birim alana toplam gübre enerjisi girdisi (MJ/ha), N = uygulanan azotlu gübre miktarı (kg), Neş= azotlu gübre üretimi için tüketilen enerji miktarı (MJ/kg), P2O5 = uygulanan fosforlu gübre miktarı (kg), Peş = fosforlu gübre üretimi için tüketilen enerji miktarı (MJ/kg), K2O = uygulanan potasyumlu gübre miktarı (kg), Keş= potasyumlu gübre üretimi için tüketilen enerji miktarı (MJ/kg), A = gübrelenen alan (ha) ve n = gübre uygulama sayısıdır. d) Tarım İlacı Kullanımına İlişkin Dolaylı Enerji Girdisi Kışlık kolza üretimde tarım ilacı kullanımına ilişkin birim alan başına toplam dolaylı enerji tüketimi aşağıdaki gibi hesaplanır (Öztürk, 2010). l s n u n u n u...(12) PE H H eş eş n I I eş n F F n l 1 n 1 n 1 n 1 l PE = birim alana toplam pestisit enerjisi girdisi (MJ/ha), H = birim alana herbisit uygulama normu (kg(l)/ha), Heş= herbisit üretimi için tüketilen enerji miktarı (MJ/kg(L)), I = birim alana insektisit uygulama normu (kg(l)/ha), Ieş = insektisit üretimi için tüketilen enerji miktarı (MJ/kg(L)), F = birim alana fungusit uygulama normu (kg(l)/ha), Feş= fungusit üretimi için tüketilen enerji miktarı (MJ/kg(L)) ve n = uygulama sayısıdır. e) Tohumluk Kullanımına İlişkin Dolaylı Enerji Girdisi Dolaylı olarak tüketilen tohumluk enerjisi aşağıdaki gibi hesaplanmıştır (Öztürk, 2010). TE=EN (TÜE+PTE)...(13) 388

TE = birim alana tohumluk enerjisi (MJ/ha), EN = ekim normu (kg/ha), TÜE = tohum üretim enerjisi (MJ/kg) ve PTE = paketleme ve taşıma enerjisidir (MJ/kg). 2.3.1.3. Toplam Enerji Girdisi Kışlık kolza üretiminde toplam enerjisi girdisi olarak, doğrudan ve dolaylı enerji girdilerinin toplamı dikkate alınmıştır. TEG EG dğ EG dy.(14) TEG = toplam enerji girdisi (MJ/ha), EGdğ = doğrudan enerji girdisi (MJ/ha) ve EGdy = dolaylı enerji girdisidir (MJ/ha). 2.3.2. Kolza Üretiminde Enerji Çıktılarının Belirlenmesi Kolza üretimi sonucunda kazanılan başlıca çıktılar, ana ürün olarak ayçiçeği tohumları ve yan ürün olarak da bitkinin gövde kısımlarıdır. Kolza üretimi sonucunda elde edilen ana ürün ve yan ürünlerle ilgili olarak kazanılan toplam enerji miktarı aşağıdaki gibi hesaplanmıştır (Öztürk, 2010). TEÇ= (AÜV Eaü)+ (YÜV Eyü)...(16) TEÇ = toplam enerji çıktısı (MJ/ha), AÜV = ana ürün verimi (kg/ha), YÜV = yan ürün miktarı (kg/ha), Eaü = ana ürünün enerji eşdeğeri (MJ/kg) ve = yan ürünün enerji eşdeğeridir (MJ/kg). Eyü Kolza üretiminden ana ürün olarak elde edilen kolza tohumlarının enerji eşdeğeri 26.5 MJ/kg (Rodrigues ve ark., 2010) ve yan ürün olan bitkinin gövde kısımlarının enerji değeri ise 17,1 MJ/kg (Nassi ve ark., 2010) olarak dikkate alınmıştır. 2.4. Kolza Üretiminde Enerji Etkinliğinin Belirlenmesi Adana ilinde kışlık kolza üretiminde enerji etkinliğinin belirlenmesi için Çizelge 3 de verilen göstergelerden yararlanılmıştır. Çizelge 3. Tarımsal Üretimde Enerji Kullanım Etkinliği Göstergeleri (Öztürk, 2010) Gösterge Tanımı Birimi Enerji oranı = Çıkan toplam enerji miktarı Kullanılan toplam enerji miktarı - Özgül enerji = Kullanılan toplam enerji miktarı Hasat edilen toplam ürün miktarı Enerji üretkenliği = Hasat edilen toplam ürün miktarı Kullanılan toplam enerji miktarı Net enerji verimi = Çıkan toplam enerji Kullanılan toplam enerji J/kg kg/j J/ha 389

3. BULGULAR VE TARTIŞMA Adana ilinde kışlık kolza üretiminde kullanılan girdiler için hesaplanan enerjisi girdisi değerleri Çizelge 4 de verilmiştir. Adana ilinde kolza üretimi için doğrudan ve dolaylı enerji tüketimi 7662,47 MJ/ha olarak hesaplanmıştır. Birim üretim alanı (ha) başına en fazla enerji girdisini (2929,06 MJ/ha) gübreleme uygulaması oluşturmaktadır. Kolza üretiminde fazla miktarda azotlu gübre kullanılması nedeniyle, birim alan başına toplam enerji tüketiminin % 38,23 ünü gübreleme uygulamaları oluşturmaktadır. Pullukla toprak ve biçerdöverle hasat işlemleri, birim üretim alanı (ha) başına enerji tüketimini sırasıyla, % 14,22 ve % 19,4 ünü oluşturmaktadır. Adana ilinde kışlık kolza üretimi için uygulanan kültürel işlemler içerisinde, en düşük enerji tüketimi % 1,41 oranıyla merdaneyle toprağın bastırılmasında gerçekleşmekte olup, bu uygulamayı % 1,63 oranıyla pülverizatörle ilaçlama izlemektedir. Kolza üretiminde birim alan (ha) başına toplam 76,61 L motorin tüketilmektedir. Kullanılan bu yakıt miktarına karşılık olarak, birim alan (ha) için toplam 2734,21 MJ yakıt enerjisi tüketilmektedir. Yakıt enerjisi girdisinin, üretimde kullanılan toplam enerji girdisine oranı, % 35,68 olarak belirlenmiştir. Yakıt enerjisi girdisi, üretimde kullanılan diğer girdilerin oranına kıyasla gübre kullanımından sonra ikinci sıradadır. Kolza üretiminde birim alan (ha) başına toplam 14,84 h süreyle alet/makinadan yararlanılmaktadır. Bu sürede, kullanılan alet/makinalarının yapım enerjisinden, birim alan (ha) için toplam 1142,66 MJ enerji tüketilmektedir. Kolza üretiminde, hektara 53,06 kg saf azot (N) ve 67,67 kg saf fosfor (P2O5) uygulanmaktadır. Kolza üretiminde toplam enerji girdisinin % 31,16 sını azotlu gübre kullanımı oluşturmaktadır. Azotlu ve fosforlu gübre kullanımı sonucunda birim üretim alanı (ha) başına sırasıyla 2387,7 MJ ve 54136 MJ enerji tüketilmektedir. Gübre enerjisi girdisinin (2929.06 MJ/ha), toplam enerji girdisine oranı % 38,23 olarak belirlenmiştir. Gübre enerjisi girdisinin, üretimde kullanılan toplam enerji girdisine oranı, diğer girdilerin oranına kıyasla en yüksek düzeyde olduğu (% 38,23) belirlenmiştir. Adana ilinde kolza üretiminden toplam enerji çıktısı; sadece tohum verimi dikkate alındığında 68332,11 MJ/ha, tohum ve bitki gövdesi (20112,85 MJ/ha) dikkate alındığında ise toplam 88444,95 MJ/ha olarak hesaplanmıştır. Sadece kolza tohumlarının enerji çıktısı (68332,1 MJ/ha), kolza üretiminden toplam enerji çıktısının % 77,26 sını oluşturmaktadır. Adana ilinde kışlık kolza üretiminde, 2579 kg/ha kolza tane verimi için, enerji oranı 8,92 olarak belirlenmiştir. Bununla birlikte, birim üretim alanından (ha) toplam elde edilen ürün olarak tane ve bitki sapı (3755 kg/ha) dikkate alındığında, enerji verimi 11,54 olarak hesaplanmıştır. Özgül enerji oranı, sadece birim üretim alanından (ha) alınan tane miktarı dikkate alındığında 2,97 MJ/kg, üretim sonucunda kazanılan toplam çıktı (tane + bitki sapı) miktarı dikkate alındığında ise 2,04 MJ/kg olarak belirlenmiştir. Adana ilinde kolza üretiminde, 1 kg kolza tanesi üretimi için 2,97 MJ enerji tüketilmektedir. enerji üretkenliği, sadece birim üretim alanından (ha) alınan tane miktarı dikkate alındığında 0,34 kg/mj, üretim sonucunda kazanılan toplam çıktı (tane + bitki sapı) miktarı dikkate alındığında ise 0,49 kg/mj olarak belirlenmiştir. Adana ilinde kolza üretiminde, 1 MJ enerji tüketimi karşılığında 0,34 kg kolza tanesi üretilmektedir. net enerji üretimi, sadece birim üretim alanından (ha) alınan tane miktarı dikkate alındığında 60669,64 MJ/ha, üretim sonucunda kazanılan toplam çıktı (tane + bitki sapı) miktarı dikkate alındığında ise 80782,49 MJ/ha olarak belirlenmiştir. Adana ilinde kışlık kolza üretimi işlemlerinde tüketilen toplam enerji miktarı çıkarıldıktan sonra, sadece tane miktarı dikkate alındığında, birim üretim alanından (ha) 60669,64 MJ net enerji kazanılmaktadır. 390

Çizelge 4. Adana ilinde kışlık kolza üretiminde enerji girdileri/çıktıları ve enerji etkinliği Girdi ve Çıktılar Hektar (ha) Toplam Enerji Toplam Enerji Başına Miktar Eşdeğeri (MJ/ha) Girdisine Oranı (%) İnsan İşgücü (h) 7,53 17,17 0,22 Pulluk 1,90 4,33 0,06 Goble diskaro 1,08 2,46 0,03 Tapan 0,90 2,05 0,03 Ekim makinası 0,92 2,10 0,03 Merdane 0,48 1,09 0,01 Gübre dağıtma makinası 0,51 1,16 0,02 Pülverizatör 0,62 1,41 0,02 Biçerdöver 1,12 2,55 0,03 Tarım Alet/Makinası (h) 14,84 1142,66 14,91 Traktör 7,31 309,21 4,04 Pulluk 1,90 64,98 0,85 Goble diskaro 1,08 24,62 0,32 Tapan 0,90 15,39 0,20 Ekim makinası 0,92 30,82 0,40 Merdane 0,48 8,21 0,11 Gübre dağıtma makinası 0,51 8,72 0,11 Pülverizatör 0,62 14,76 0,19 Biçerdöver 1,12 665,95 8,69 Yakıt (L) 76,61 2734,21 35,68 Pulluk 28,57 1019,66 13,31 Goble diskaro 5,80 207,00 2,70 Tapan 6,20 221,28 2,89 Ekim makinası 3,58 127,77 1,67 Merdane 2,77 98,86 1,29 Gübre dağıtma makinası 3,85 137,41 1,79 Pülverizatör 3,04 108,50 1,42 Biçerdöver 22,8 813,73 10,62 Yağ (L) 0,94 6,11 0,08 Pulluk 0,09 0,60 0,008 Goble diskaro 0,05 0,34 0,004 Tapan 0,04 0,28 0,004 Ekim makinası 0,04 0,29 0,004 Merdane 0,02 0,15 0,002 Gübre dağıtma makinası 0,02 0,16 0,002 Pülverizatör 0,03 0,20 0,003 Biçerdöver 0,63 4,09 0,053 Kimyasal Gübreler (kg) 120,73 2929,06 38,23 Azot (N) 53,06 2387,70 31,16 Fosfor (P2O5) 67,67 541,36 7,07 Tarımsal İlaçlar (kg) 2,64 641,41 8,37 Herbisit 1,39 373,91 4,88 İnsektisit 1,25 267,50 3,49 Tohumluk (kg) 6,57 191,81 2,50 Toplam Enerji Girdisi (MJ/ha) 7662,47 100,00 Doğrudan Enerji Girdisi 2740,32 35,76 Dolaylı Enerji Girdisi 4922,15 64,24 Çıktılar (kg) Tane 2578,57 68332,11 77,26 Sap 1176,19 20112,85 22,74 Toplam 3754,76 88444,95 100,00 Toplam Enerji Çıktısı (MJ/ha) 88444,95 ENERJİ ETKİNLİĞİ Tohum Toplam Enerji Oranı 8,92 11,54 Özgül Enerji (MJ/kg) 2,97 2,04 Enerji Üretkenliği (kg/mj) 0,34 0,49 Net Enerji Üretimi (MJ/ha) 60669,64 80782,49 391

4. SONUÇLAR VE ÖNERİLER İşletmelerin mekanizasyon alt yapısı için enerji verimliliği yüksek olan teknolojilerden yararlanılmalıdır. Güç kaynağına uygun kapasitede alet/makina kullanılmalıdır. İşletme için gerekli güç optimizasyonu sağlanmalıdır. Tarım alet/makinaları tam yükte ve verimli olarak çalıştırılmalıdır. Kolza üretim işlemlerinde kullanılan tarım alet/makinaları ile çalışma sırasında gerçekleşen yakıt tüketimleri dikkatli bir şekilde izlenmelidir. Kullanılan alet/makinaların güç gereksinimleri değerlendirilerek, yakıt tüketimini azaltıcı önlemler alınmalıdır. Tarımsal üretimde uygulanan gübrelerden beklenen yararın elde edilebilmesi için gübrelerin genel karakteristik özelliklerini bilmek ve etkili bir şekilde kullanmak, gübre kullanım zamanlarını ve tekniğini bilmek, gübreleme programını gübre kullanım etkinliğine yön veren faktörlere göre ayarlamak son derece önemlidir. KAYNAKLAR Arıkan, M. 2010. Adana İlinde Kışlık Kolza Üretiminde Enerji Kullanımı. Ç.Ü. Fen Bil. Ens. Tarım Mak. Anabilim D. Yük. Lis.Tezi. Adana Gümüşkesen, A. S. 1999. Bitkisel Yağ Teknolojisi. Asya Tıp Yayıncılık Ltd.Şti. ISBN 975-941208-0-5, s. 1-15, İzmir. Karaosmanoğlu, F., 2001. Biomotorin ve Türkiye. Enerji, 1, 35-38. Öztürk, H.H., 2010. Tarımsal Üretimde Enerji Yönetimi. Hasad Yayınevi. Rodrigues, G.C., Carvalho, S., Paredes, P., Silva, F.G., Pereira, L.S., 2010. Relating energy performance and water productivity of sprinkler irrigated maize, wheat and sunflower under limited water availability. Biosystem Engineering 106: 195 204. Unakıtan, G., Hurma, H., Yılmaz, F. 2010. An analysis of energy use efficiency of canola production in Turkey. Energy (2010): 1 5. Uzunoz, M., Akcay, Y., Esengün, K. 2008. Energy input-output analysis of sunflower seed (Helianthus Annuus L.) oil in Turkey. Energy Sources, Part B: Economics, Planning and Policy 3(3): 215 223. Yamane, T. 1967. Elementary Sampling Theory, Prentice Hall Englewood Cliffs, USA. Yaşar, B. 2009. Alternatif Enerji Kaynağı Olarak Biyodizel Üretim ve Kullanım Olanaklarının Türkiye Tarımı ve AB Uyum Süreci Açısından Değerlendirilmesi. Ç.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü Tarım Ekonomisi Anabilim Dalı Doktora Tezi, Adana. 392