Kapsam Çevre Yönetimi Çevre Yönetim Sistemi (ÇYS) ÇYS Standartları ÇYS nin Uygulanması ÇYS nin Getirileri (Neden ÇYS) ÇYS de Başarı Unsurları
ÇEVRE YÖNETİMİ
Çevre Yönetimi KIT KAYNAKLAR SÜRDÜRÜLEBİLİRLİK Sürdürülebilir kalkınma Sürdürülebilir üretim ve tüketim Sürdürülebilir ürün/ hizmet Sürdürülebilir teknoloji Sürdürülebilir inovasyon ÇEVRE YÖNETİM İ/ ÇEVRECİ YÖNETİM KİRLENEN ÇEVRE ARTAN NÜFUS EKONOMİK KRİZLER İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ
Çevre Yönetimi Çevreyle ilgili ne yapabilirim? Hiçbir şey Yükümlülüklerim ne? Hangi sorun ve riskler söz konusu? Herşey Öncelikler ne olmalı? Nasıl bir yatırım yapılmalı? Etkileri ne olacak? Çevre Yönetimi Dengeli, planlı, ılımlı, kontrol edilebilir
Çevre Yönetimi Bir firmanın, çevreyle etkileşim içinde olan (ya da olabilecek) tüm faaliyet ve süreçlerinin yönetilmesidir. Söz konusu faaliyet ve süreçlerdeki çevre unsurlarının fırsat olarak değerlendirilmesi ya da gerekli önlemlerin alınmasıdır.
Çevre Yönetimi STRATEJİ POLİTİKA YÖNTEM KARAR... TASARIM AR-GE ÜRETİM FİNANSMAN PAZARLAMA... ÇEVRE PERFORMANSI KAYNAK TÜKETİMİ ATIK ÜRETİMİ İş yönetimi ile ilgili konuların çevre merkezli düşünce ile kesiştirilmesi
Çevre Yönetimi Çevre Stratejisi Süreci Mevcut Çevre Stratejisi Mevcut Durum ve Çevre Politikasının Belirlenmesi Çevre Stratejisinin Belirlenmesi Çevre Stratejisinin Uygulanması Entegrasyon Güçlü ve Zayıf Yönlerin Değerlendirilmesi Misyon ve Felsefenin Belirlenmesi Stratejik Hedeflerin Belirlenmesi Kurum Stratejisinin Uygulanması Stratejik Yönetim Sistemi Çevre Stratejisi Belirlemenin Adımlarının Stratejik Yönetim Adımlarına Entegre Edilmesi Süreklilik
ÇEVRE YÖNETİM SİSTEMİ
Çevre Yönetim Sistemi (ÇYS) Çevreyle ilgili faaliyetlerin, belli bir sistematik ve süreklilik içinde yürütülmesini sağlayan araçtır. Çevre koruma ile ilgili konuların kalite, maliyet, verimlilik, stratejik planlama gibi öncelikli konularla birlikte ele alınmasını hedefler.
Çevre Yönetim Sistemi Bir üretim tesisinin çevresel etkilerini bilmesi, sorumluluğunu kabul etmesi, izleyerek kontrol altına almasına yönelik sistematiğin kurulmasını sağlayan kapsamlı bir programdır.
Çevre Yönetim Sistemi Her tür kuruluş ve tesiste uygulanabilir. Gönüllülük esasına dayanır. Çevre performansının artmasını hedefler.
ÇYS Kavramının Doğuşu Farklı firma ve ülkelerde farklı seviyelerde çevre koruma önlemleri Farklı çevresel ve üretim maliyetleri/ Ticaretin küresel düzeyde serbestleşmesi 1986 da Uruguay da yapılan GATT (General Agreement on Tariffs and Trade) toplantısı - ticaret engellerini azaltmak üzerine yapılan pazarlıklar 1992 de Rio da yapılan Çevre Konferansı - çevrenin korunmasında bütün dünya ülkelerine düşen görevler üzerinde yapılan tartışmalar Dünyanın birçok ülkesinde çevre yönetimiyle ilgili felsefelerde oluşan değişiklikler Çevre bilincinin artması Haksız Rekabet Uluslararası Standartlar Organizasyonu (ISO) çevre yönetim sistemi standartları üzerine çalışmaya başladı.
ÇEVRE YÖNETİM SİSTEMİ STANDARTLARI
ÇYS Standartları İngiliz Standardı BS 7750 ÇYS ye yönelik yayınlanan ilk standarttır (1992). BS 7750 yi esas alan ISO 14001, ISO 14000 serisi kapsamında 1996 yılında yayınlanmış, böylece BS 7750 yürürlükten kalkmıştır. EMAS (AB Eko-Yönetim ve Denetim Programı) ise, AB ülkeleri için 1993 yılında geliştirilmiştir ve aynı şekilde BS 7750 standardına dayanmaktadır. EMAS, 2001 yılında revize edilmiş, bu çerçevede ISO 14001 in EMAS ın bir parçası olduğu kabul edilmiştir.
ÇYS Standartları ÇYS Standartları çevre yönetimi için uygulama kılavuzları olarak kabul edilmektedir. (dünya çevresinde iş yapan herhangi bir firmanın ülkeden, devletten, bölgesel ve yerel hukuktan bağımsız olarak uygulayabileceği) Öte yandan, çevre gerekçesi ile yerel ticaret mevzuatını ezen bir küresel mevzuat oluşturmak ve bunu küresel korumacılığın hizmetinde kullanmak gibi bir hedefin olduğu düşüncesi de farklı bir bakış açısının ürünüdür. (tarife dışı teknik engel GATT ile çelişki)
ÇYS Standartları/ EMAS-ISO 14001 EMAS ve ISO 14001 standardı aynı temele dayanan gönüllü standartlardır. Dünya genelinde geçerliliği olan ve daha yaygın olarak kullanılanı ISO 14001 dir. EMAS ın şartları, daha sıkı ve detaylıdır. EMAS ın geliştirilmesinde Almanya nın önemli bir payı vardır. (Almanya daki yüksek çevresel standartların EMAS a yansıtıldığı görülmektedir.)
ÇYS Standartları/ EMAS-ISO 14001 İki standart arasındaki tercih AB ülkelerinde dahi tartışma konusu yaratmaktadır. 1995 2004 döneminde AB-15 teki sertifika durumuna bakıldığında, ISO 14001 in çok daha baskın olduğu görülmektedir. Örnek olarak; 2000 yılında EMAS lı firma sayısı 3427 iken, ISO 14001 li firma sayısı 9413 olmuş; 2004 yılına gelindiğinde EMAS lı firma sayısı 3048 e düşerken, ISO 14001 sertifikalı firma sayısı 33108 e çıkmıştır.
ÇYS Standartları Belgelendirme Kurulmuş ve uygulanmakta olan bir ÇYS nin, Standartlara uygunluğunun akredite bir kurum tarafından belgelendirilme prosesidir. (ISO 14001 Belgesi) Türkiye Akreditasyon Kurumu nun (TÜRKAK) bu alanda akredite etmiş olduğu kurumlar (ör: TSE) tarafından verilen ISO 14001 belgesinin uluslararası düzeyde geçerliliği bulunmaktadır.
ÇYS Standartları/ ISO 14000 Serisi Standartlar ISO 14001 Çevre Yönetim Sistemleri - Özellikler ve Kullanım Kılavuzu. ISO 14004 Çevre Yönetim Sistemleri - Çevre Yönetim Prensipleri Kılavuzu - Sistemler ve Destekleyici Teknikler ISO 14010 Çevre Denetim Kılavuzu - Çevre İle İlgili Denetimin Genel Prensipleri ISO 14011 Çevre Denetim Kılavuzu Denetim Usulü ISO 14012 Çevre Denetçilerinin Haiz Olması Gereken Özellikler
ÇYS Standartları/ ISO 14000 Serisi Standartlar ISO 14020 Çevre İle İlgili Etiketlemenin Temel Prensipleri ISO 14021 Çevre İle İlgili Etiketleme - Çevre İle İlgili İddiaların Özbeyanı - Terimler ve Tarifler. ISO 14040 Hayat Boyu Değerlendirme (HBD) Genel Prensipler ve Uygulamalar. ISO 14060 Mamullerin Çevre Veçhelerinin Mamul Standartlarına Dahil Edilmesiyle İlgili Kılavuz.
ÇEVRE YÖNETİM SİSTEMİNİN UYGULANMASI
ÇYS de İlk Adım Üst Yönetimin Kararı Çevre Politikası (taahhüt)
Çevre Politikası Bir kuruluşun/ tesisin çevresel etki ve boyutlarını nasıl değerlendirdiği ve yönettiği ile ilgili misyonunu (niyet ve prensiplerini) ifade eden yazılı bir taahhüt.
Çevre Politikası Nasıl Olmalı? Açık ve net Gerçekçi ve ulaşılabilir Kuruluşa özgü Güçlü yanları vurgulayan, zayıf yanları düzeltmeye yönelik Kuruluşun çevreyle ilgili faaliyet, amaç ve hedefleri için genel bir çerçeve niteliğinde Kuruluşun diğer faaliyet ve uygulamalarıyla uyumlu Üst yönetimce imzalı
Çevre Politikası Neleri İçermeli? Kesin bir kural/ standart yoktur. Kuruluş için öncelikli amaç ve konuları içermelidir. Örneğin, Çevre mevzuatına uyum Kaynak ve enerji tüketiminin azaltılması Sürekli iyileşme Atıkların azaltılması vb.
Çevre Politikası Nasıl Uygulanır? Duyurulur. Politikadaki niyet ve prensipler çerçevesinde Durum değerlendirme Amaç, hedef ve eylem planları Uygulama İzleme, ölçme ve değerlendirme yapılır. Politika gözden geçirilerek değişiklik yapılabilir.
ÇYS Uygulama Aşamaları Çevre Politikası Planlama Geliştirme sürekli gelişme Uygulama İzleme
ÇYS Uygulama Aşamaları PLANLAMA ÇYS sorumlusunun ve çalışma grubunun oluşturulması Çevresel yönlerin ve etkilerin belirlenmesi Yasal ve diğer gereksinimlerin değerlendirilmesi Amaç ve hedeflerin saptanması Eylemlerin önceliklerinin belirlenmesi Eylem planı oluşturulması (bütçe ve ekipler) Önlem ve acil durum planlarının yapılması
ÇYS Uygulama Aşamaları UYGULAMA Organizasyon ve sorumlulukların tanımlanması (ÇYS Temsilcisi) Personelin eğitilmesi, duyarlılık ve yeterliliğin sağlanması İç ve dış iletişime yönelik yöntemlerin belirlenmesi ÇYS dokümantasyonunun tamamlanması ve dağıtılması (El Kitabı, Prosedürler, Talimatlar, Kayıt Formları)
ÇYS Uygulama Aşamaları ÖLÇME, İZLEME Politika ve hedeflere yönelik ölçüm parametrelerinin belirlenmesi ve ölçüm sisteminin kurulması Mevzuata uyumun değerlendirilmesi Çevre performans göstergeleri ve değerlendirme yöntemleri belirleyerek uygulamaların düzenli olarak değerlendirilmesi (iç denetimler)
ÇYS Uygulama Aşamaları GELİŞTİRME Sistemin geliştirilmesi gereken noktalarının belirlenmesi Uygunsuzluklar için düzeltici ve önleyici faaliyetlerin geliştirilmesi Yeni eylem planlarının oluşturulması Çevre Politikasının gözden geçirilmesi
ÇEVRE YÖNETİM SİSTEMİNİN GETİRİLERİ
ÇYS nin Getirileri Çevresel performansın artması Çevreyle ilgili konuların ele alınmasında sistematik ve planlı bir uygulama Çevre mevzuatına uyumun sağlanması
ÇYS nin Getirileri Çevre ve çevre ile ilgili tüm süreçlerde (yönlerde) kontrol ve hakimiyet Çevresel parametrelerin takibi ve temiz üretim/ eko-verimlilik/ çevre dostu ürün proje potansiyelinin ortaya çıkarılması Yasal açıdan sıkıntı yaratan, çevresel maliyetleri artıran unsurların görülmesi Önceliklerin bilinmesi ve üst yönetime objektif olarak aktarılabilmesi
ÇYS nin Getirileri Karlılık ve verimlilik Hammadde ve enerji tüketiminde tasarruf Atık miktarında azalma Ürün maliyetinde düşüş, verimlilikte artış Pazarlama Çevre bilincinden tüketicilerin etkilenmesi Pazarlama aracı olarak kullanılabilmesi Mevzuat Mevzuat gereklerinin yerine getirilmesi, ceza vb. uygulamalara maruz kalınmaması Yasal birimlerle iyi iletişim Sosyal görünüm İmajın zenginleşmesi
Neden ÇYS? Müşteri ve tüketicilerin talepleri Kamuoyu baskısı Finans ve sigorta kuruluşlarının baskısı Kurulan ve uygulanmakta olan ÇYS nin belgelendirilmesi gerekli olabilir.
Neden ÇYS? Yasal yükümlülükler mevcut Eksikliklerin bir plan dahilinde giderilmesi Mevzuatın sistematik olarak takip edilmesi ve gereklerinin yerine getirilmesi ÇYS nin temel esaslarından biri yasal uyumdur.
Neden ÇYS? Yasal yükümlülükler potansiyel AB mevzuatına uyum kapsamında gündeme gelecek olan yeni yönetmelikler ve yönetmelik revizyonlarına karşı hazırlıklı olunması AB IPPC (Integrated Pollution Prevention and Control) Direktifi ve BAT (Best Available Techniques) Dokümanı ÇYS kapsamında potansiyel yükümlülükler takip edilerek bu yükümlülüklere yönelik hedefler belirlenebilir.
Neden ÇYS? Rekabet avantajı Yakın gelecekte ISO 9000 örneğindeki gibi rekabet unsuru olma olasılığının karşılanması Çevre koruma kaynaklı tarife dışı teknik engellerin öngörülüp hazırlıklı olunması ve teknik gereksinimlerin yerine getirilerek en az zararla atlatılabilmesi
ÇEVRE YÖNETİM SİSTEMİNİN BAŞARI UNSURLARI
ÇYS Uygulamalarının Başarısı İçin Üst Yönetimin desteği sürekli olmalı Üst düzey yöneticilerin, ÇYS sürecini ilk aşamadan itibaren benimsemeleri ve aktif olarak katılmaları zorunludur. - Karar alma - Kaynak ayırma (işgücü, zaman, eğitim, yatırımlar) - Öncelik belirleme - Engellere karşı önlem alma
ÇYS Uygulamalarının Başarısı İçin Tüm çalışanların ÇYS ye katılımı sağlanmalı Çevre konularının tüm çalışanların katılımını gerektiren ortak bir görev olduğu fikrinin yaygınlaştırılması gereklidir. ÇYS programı tüm organizasyonda tanıtılmalı ve katılım için tüm çalışanlar cesaretlendirilmelidir. - Ortak amaç ve hedefler - İş planlarına entegrasyon
ÇYS Uygulamalarının Başarısı İçin Değişim kabul edilmeli - Şirket kültürü - Öncelikler - Stratejiler - Organizasyon Eğitim programları sistemin ayrılmaz bir parçası olarak sürdürülmeli
ÇYS Uygulamalarının Başarısı İçin Sistem dinamik olmalı Şirketin stratejik yönetimine entegre olmalı Şirket Stratejisi Çevre Stratejisi Çevre Gündemi (yerel, ulusal, uluslararası) dinamik
ÇYS Uygulamalarının Başarısı İçin Politika ve hedefler gerçekçi olmalı Sabırlı bir yaklaşım olmalı Uzun dönemli yatırım programları ile sistem güvence altına alınmalı Şirket içi ve dışı iletişim etkin olmalı Mevcut ve potansiyel tüm tesis, proses ve ürünler sürekli ve sistematik bir çevresel değerlendirme ve denetime tabi olmalı
ÇYS Uygulamalarının Önündeki Olası Engeller Bilinenlerin ve bilinmeyenlerin tanımlanmamış olması Tutarlılık eksikliği, yönün bilinmesi Önceliklerin belirlenememesi Yaşanmış başarısızlıklar Başarısızlıkların maliyeti Fırsatların bilinmemesi Tasarrufun dikkate alınmaması Çevre koruma faaliyetlerinin karı engelleyen bir faktör olarak algılanması