KAMU YÖNETİMİ 8.Ders Yrd.Doç.Dr. Uğur ÖZER 1
TÜRK KAMU YÖNETİMİNİN YAPISI (YEREL YÖNETİMLER) YEREL YÖNETİM KURULUŞLARI Belediye Yönetimi Büyükşehir Belediye Yönetimi Köy Yönetimi HİZMET YÖNÜNDEN YERİNDEN YÖNETİM KURULUŞLARI
YEREL YÖNETİM KURULUŞLARI BELEDİYEYÖNETİMİ Yerel yönetim kuruluşları içinde en önemlisi belediyelerdir. Türkiye nüfusunun yaklaşık %83 ü belediye sınırları içinde yaşamaktadır. Belediye, belde sakinlerinin yerel ortak nitelikteki ihtiyaçlarını karşılamak üzere kurulan ve karar organı seçmenler tarafından seçilerek oluşturulan, idari ve mali özerkliğe sahip kamu tüzel kişisidir. Belde ise belediyesi olan yerleşim yerini ifade eder. İl ve ilçe merkezi dışındaki belediyelere belde belediyesi denir.
YEREL YÖNETİM KURULUŞLARI Günümüzde Belediyelerin kuruluşu, organları, görev, yetki ve sorumlulukları, 03.07.2005 tarihinde kabul edilen, 5393 sayılı Belediye Kanunu ile yürütülmektedir.
YEREL YÖNETİM KURULUŞLARI Türkiye de iki çeşit belediye bulunmaktadır. Birincisi, bütünüyle Belediye Kanunu na göre kurulan ve çalışan klasik belediyeler; ikincisi ise yalnızca büyük kentlerde faaliyet gösteren ve farklı bir statüye tâbi olan Büyükşehir Belediyeleridir.
YEREL YÖNETİM KURULUŞLARI iki çeşit belediye bulunduğu için kanunlar da ayrı ayrı düzenlenmiştir. 5393 sayılı Belediye Kanunu, klasik belediyelerde tümüyle uygulanırken, Büyükşehir belediyelerinde ise kısmen uygulanmaktadır. Büyükşehir belediyeleri ve bunlara bağlı ilçe belediyelerinde ise 5216 sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanunu uygulanmaktadır.
YEREL YÖNETİM KURULUŞLARI
BELEDİYELER 5393 sayılı Belediye Kanunu na göre belediyenin görev ve sorumlulukları, başlıca şu alanlarda toplanmaktadır: Stratejik plan, imar, ruhsat ve denetim; su ve kanalizasyon, ulaşım gibi kentsel altyapı; toplu taşıma ve şehir içi trafik, Çevre ve çevre sağlığı, temizlik ve katı atık, ağaçlandırma, park ve yeşil alanlar, konut, Zabıta, itfaiye, acil yardım, kurtarma ve ambulans, Kültür ve sanat, turizm ve tanıtım; gençlik ve spor, sosyal hizmet ve yardım, meslek ve beceri kazandırma; kadınlar ve çocuklar için konukevleri, Evlendirme, defin ve mezarlıklar, Ekonomi ve ticaretin geliştirilmesi, Stratejik Plan: Kamu idarelerinin orta ve uzun vadeli amaçlarını, temel ilke ve politikalarını, hedef ve önceliklerini, performans ölçütlerini, bunlara ulaşmak için izlenecek yöntemler ile kaynak dağılımlarını içeren plan.
BELEDİYELERİN GÖREVLERİ Gayrisıhhi müesseseler ile umuma açık istirahat ve eğlence yerlerinin ruhsatlandırılması ve denetimi, Devlete ait her derecedeki okul binalarının yapım, bakım, onarım ve her türlü malzeme ihtiyaçlarını karşılama, Kültür ve tabiat varlıkları, tarihî doku ve kent tarihiyle ilgili mekânlar ve işlevlerin korunması, bakımı ve onarımı, Toptancı ve perakendeci halleri, otobüs terminali, fuar alanı, yat limanı ve mezbaha hizmetleri,
BELEDİYE YÖNETİMİNİN ORGANLARI Bir yerde belediye kurulabilmesi için nüfusun en az 5000 olması gereklidir, ancak İl ve ilçe merkezlerinde belediye kurulması zorunludur, Belediye yönetiminin, belediye meclisi, belediye encümeni ve belediye başkanı olmak üzere üç organı bulunmaktadır,
BELEDİYE MECLİSİ Belediye meclisi, belediye yönetiminin karar organıdır, Belediye meclisi, kendisi tarafından belirlenecek bir aylık tatil hariç, her ayın ilk haftası önceden kararlaştırıldığı günde toplanır, Meclisin toplantılarına belediye başkanı, katılamaması durumunda meclis başkan vekili başkanlık eder, Belediye meclisinin toplantıları, kural olarak halka açıktır, Belediye meclisi, üyeleri arasından en az üç en fazla beş kişiden oluşan ihtisas komisyonları kurabilir, Belediye meclisinin görevleri Kanunda ayrıntılı olarak sayılmıştır.
BELEDİYE ENCÜMENİ Belediye encümeni, belediyenin yürütme ve danışma organıdır. Belediye encümeni, belediye meclisinin kendi üyeleri arasından her yıl seçeceği belirli sayıdaki üye ile belediye başkanının birim amirleri arasından seçeceği belirli sayıdaki kişiden oluşur. Buna göre belediye encümeni, seçimle gelenlerle (meclis üyeleri) atanan üyelerden kurulmaktadır. Belediye encümenine belediye başkanı başkanlık eder, onun katılmadığı toplantılarda ise belediye başkanının görevlendireceği başkan yardımcısı ya da encümen üyesi, encümene başkanlık eder. Belediye encümeni, haftada birden az olmamak üzere önceden belirlenen gün ve saatte toplanır. Encümen gündemini belediye başkanı belirler. Encümen üyeleri de başkanın uygun görüşü ile gündem maddesi teklif edebilir.
BELEDİYE BAŞKANI Belediye başkanı, belediye tüzel kişiliğinin temsilcisi ve yürütme organının başıdır. Türkiye de belediye başkanları 1982 Anayasasının 127. maddesine göre belediye sınırları içinde yaşayan seçmenler tarafından 5 yıllığına seçilmektedir. Belediye başkanı, görevinin devamı süresince siyasi partilerin yönetim ve denetim organlarında görev alamaz; profesyonel spor kulüplerinin başkanlığını yapamaz ve yönetiminde bulunamaz. Belediye başkanı, belediyenin bütün faaliyetlerinden belediye meclisine karşı sorumludur.
BÜYÜKŞEHİR BELEDİYELERİ 5216 sayılı Büyükşehir Belediyesi kanununa göre, büyükşehir belediyesi Sınırları il mülki sınırı olan ve sınırları içerisindeki ilçe belediyeleri arasında koordinasyonu sağlayan; idarî ve malî özerkliğe sahip olarak kanunlarla verilen görev ve sorumlulukları yerine getiren, yetkileri kullanan; karar organı seçmenler tarafından seçilerek oluşturulan kamu tüzel kişisini ifade etmektedir.
BÜYÜKŞEHİR BELEDİYELERİ Toplam nüfusu 750.000 den fazla olan illerin il belediyeleri kanunla büyükşehir belediyesine dönüştürülebilmektedir. Büyükşehir belediyelerinin sınırları, il mülki sınırlarıdır.
BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ ORGANLARI Büyükşehir belediyesinin organları, Büyükşehir Belediye Meclisi, Büyükşehir Belediye Encümeni ve Büyükşehir Belediye Başkanı ndan meydana gelmektedir.
BÜYÜKŞEHİR BELEDİYE MECLİSİ Büyükşehir belediye meclisi, büyükşehir belediyesinin ve bazı hâllerde ilçe belediyelerinin karar organıdır. Meclis, büyükşehir belediyesine bağlı ilçe belediyeleri için tespit edilen belediye meclisi üye sayısının, her ilçe için beşte biri alınmak suretiyle bulunacak toplam sayı kadar üyeden meydana gelir. Bu üyelerin beşte biri, aynı zamanda büyükşehir belediye meclisinin üyeliklerini de yürütmektedirler. İlçe belediye başkanları, büyükşehir belediye meclisinin tabii üyeleridirler. Meclisin başkanı, büyükşehir belediye başkanıdır.
BÜYÜKŞEHİR BELEDİYE ENCÜMENİ Büyükşehir belediye yönetiminin ikinci organı, büyükşehir belediye encümenidir. Encümen, büyükşehir belediye başkanı veya katılmadığı zaman genel sekreterin başkanlığında, belediye meclisinin bir yıl için gizli oyla seçeceği üyeler ile belediye başkanının her yıl birim amirleri arasından seçeceği üyelerin katılımıyla oluşmaktadır. Büyükşehir belediye encümeninin görev ve yetkileri, Belediye Kanunu nun hükümlerine tâbi klasik belediyelerin, belediye encümenine verilen görev ve yetkileri ile aynıdır.
BÜYÜKŞEHİR BELEDİYE BAŞKANI Büyükşehir belediye başkanı, büyükşehir belediye idaresinin başı ve tüzel kişiliğinin temsilcisidir. Büyükşehir belediye başkanı, ilgili kanunda gösterilen esas ve usullere göre büyükşehir belediyesi sınırları içindeki seçmenler tarafından doğrudan seçilir. Büyükşehir ve ilçe belediye başkanları görevlerinin devamı süresince siyasi partilerin yönetim ve denetim organlarında görev alamaz; profesyonel spor kulüplerinin başkanlığını yapamaz ve yönetiminde bulunamaz. Büyükşehir belediye başkanının görevleri, 5216 sayılı Kanun un 18. maddesinde düzenlenmiştir.
KÖY YÖNETİMİ Köy, insanların toplu olarak ve bir arada yaşama ihtiyaç ve alışkanlıklarının sonucu olarak ortaya çıkmış en küçük yerleşme birimidir. Bu küçük yerleşme biriminde oturan insanların ortak nitelikteki ihtiyaçlarını karşılamak üzere kurulan idare örgütüne köy idaresi adı verilir. Köy idaresinin esasları Cumhuriyetin ilk yıllarında kabul edilen 18.03.1924 tarih ve 442 sayılı Köy Kanunu ile düzenlenmiştir. Köyün tüzel kişiliğe sahip olması, dolayısıyla hukuki açıdan mahalli idare birimleri arasında yer alması bu kanunla mümkün olmuştur.
KÖY YÖNETİMİ Köy Kanununa göre bir yerde köy idaresinin kurulabilmesi için; Nüfusun 150 den az ve 2.000 den fazla olmaması ve o yerde belediye teşkilatı bulunmaması şartları söz konusudur. Köy tüzel kişiliğinin organları, köy derneği, ihtiyar meclisi ve muhtardır. Bunlardan muhtar yürütme organı, ihtiyar meclisi ile köy derneği danışma ve karar organıdır.
KÖY YÖNETİMİ Köy derneği; Köy muhtarını ve ihtiyar meclisini seçmeye hakkı olan kadın ve erkek tüm köylüleri ifade etmektedir. İhtiyar meclisi köye ait işleri görüşüp düzenleyen, bu amaçla yürütmeye ilişkin kararlar alan ve bunları denetleyen bir organdır. Köy muhtarı ve ihtiyar meclisi üyeleri köy derneği üyeleri tarafından seçilir. Köy idaresinde muhtar, yürütmenin başı ve köyü temsil eden organdır.
HİZMET YÖNÜNDEN YERİNDEN YÖNETİM KURULUŞLARI Merkezî yönetim ve yerel yönetimin yanında, özerk nitelikte örgütlenmiş kamu kurumları da bulunmaktadır. Bunlar, ülkemizde hizmet yönünden yerinden yönetim kuruluşları ya da fonksiyonel yerinden yönetim kuruluşları olarak adlandırılırlar. Fonksiyonel yerinden yönetim kuruluşları; sanayi, ticaret, eğitim, kültür, teknik, sosyal yardım, yayın vb. alanlarda uzmanlaşmış kamu kurumlarıdır. Söz konusu kurumlar, genel müdürlük, kurum, kurul, oda, ofis ve başkanlık gibi çeşitli isimler altında örgütlenmiştir.
HİZMET YÖNÜNDEN YERİNDEN YÖNETİM KURULUŞLARI Hizmet yönünden yerinden yönetim kuruluşlarına Üniversiteler, TRT, kamu iktisadi teşebbüsleri, kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları (barolar, ticaret ve sanayi odaları) örnek verilebilir. Son zamanlarda yönetim sistemimize giren Düzenleyici ve Denetleyici Kurumlar da fonksiyonel yerinden yönetim ilkesine göre ortaya çıkan kurumlardır.
HİZMET YÖNÜNDEN YERİNDEN YÖNETİM KURULUŞLARI Hizmet yönünden yerinden yönetim kuruluşlarının başlıca özellikleri şunlardır: Tüzel kişilikleri, kendilerine ait mal varlıkları, gelir kaynakları ve bütçeleri vardır. Belirli ölçüde özerkliğe sahiptirler. Kendi organlarınca yönetilirler. Kanunla ya da kanunun verdiği yetkiye dayanarak kurulurlar. Kamu yönetiminin bütünlüğü içinde faaliyet gösterirler. Bu bütünlüğü sağlamanın aracı olarak vesayet denetimine tâbidirler. Hizmet konuları, belirli işlevlerle sınırlıdır; genellikle tek amaçlı örgütlerdir ve uzmanlık ilkesine dayanırlar. Kamu yararına yönelik olarak çalışırlar.
Kamu İktisadi Teşebbüsleri Devletin ekonomik ve ticari işletmelerine, kamu iktisadi teşebbüsleri denilmektedir. Ekonomik ve sosyal zaruretler, devletin fonksiyonlarında değişiklikler meydana getirmiştir. İktisadi devlet teşekkülleri içinde Halk Bankası, Ziraat Bankası, THY, Toprak Mahsulleri Ofisi, Makine ve Kimya Endüstrisi Kurumu, Türkiye Kömür İşletmeleri Kurumu, TÜRKSAT vb. kuruluşlar yer almaktadır.
Kamu Kurumu Niteliğindeki Meslek Kuruluşları Kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları anayasal kuruluşlardır ve Anayasanın 135. maddesinde ayrıntılı bir şekilde düzenlemiştir. Avukatlık, doktorluk, ticaret ve sanayi, mühendislik, mimarlık ve eczacılık gibi meslekleri icra edenlerin, zorunlu üyelik ilkesine dayalı olarak her biri ayrı çatı altında örgütlenmeleri öngörülmüştür. Söz konusu meslekler, sosyal, ekonomik, ticari, sağlık, teknik ve hukuk gibi toplum hayatında etkili olan, özel bir yönetim ve denetim gerektiren faaliyetlerdir.
Kamu Kurumu Niteliğindeki Meslek Kuruluşları Kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları, her bir mesleğin bütün mensuplarını bir araya getirir, onları denetler; kamu otoriteleri önünde söz konusu mesleği temsil eder; üyelerinin ortak sorunlarını ilgililere iletir, bunları kamuoyuyla paylaşır; bir bakıma üyeleri ile devlet arasında köprü vazifesi yapar; böylece siyasi ve idari karar alma sürecine aktif olarak katılırlar. Ticaret ve sanayi odaları, tabip odaları, eczacı odaları, ziraat odaları, mimar ve mühendis odaları ve barolar meslek kuruluşlarından bazılarıdır.
Düzenleyici ve Denetleyici Kurumlar Düzenleyici ve denetleyici kurumlar izin verme, kural koyma, izlemedenetleme, yaptırım uygulama, kamuoyunu bilgilendirme, görüş bildirme/danışmanlık, anlaşmazlıkları çözme, araştırma-geliştirme ve eğitim ile ilgili kişi ve kuruluşlardan bilgi isteme gibi görev ve yetkileri olan, kanunla kurulmuş, idari ve mali özerkliğe sahip tüzel kişilerdir.
Düzenleyici ve Denetleyici Kurumlar Düzenleyici ve denetleyici kurumlar kuruluş tarihleri itibarıyla şöyledir: Sermaye Piyasası Kurulu (1981), Radyo ve Televizyon Üst Kurulu (1994), Rekabet Kurumu (1994), Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu (1999), Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu (2000), Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu (2001), Tütün ve Alkol Piyasası Düzenleme Kurumu (2002), Kamu İhale Kurumu (2002), Kamu gözetimi, Muhasebe ve Denetim Standartları Kurumu (2011).
KAYNAKLAR Sözen, S. (Editör) (2013). Kamu Yönetimi. Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi Yayınları. Eskişehir. Topçu, E. (2016). Kuvvetler Ayrılığı Temelinde Devlet Teşkilat Yapısı. https://www.kaysis.gov.tr/makaleler/emrahtopcu_kuvvetler_ayriligi.pdf Türkiye Cumhuriyeti Anayasası. https://www.tbmm.gov.tr/anayasa/anayasa_2011.pdf 5302 Sayılı İl Özel İdaresi Kanunu http://www.mevzuat.gov.tr/mevzuatmetin/1.5.5302.pdf 5393 Sayılı Belediye Kanunu http://www.mevzuat.gov.tr/mevzuatmetin/1.5.5393.pdf 5216 Sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanunu http://www.mevzuat.gov.tr/mevzuatmetin/1.5.5216.pdf 442 Sayılı Köy Kanunu http://www.mevzuat.gov.tr/mevzuatmetin/1.3.442.pdf 32