GÖTÜRÜ G DER UYGULAMASI Cengiz SAZAK* 1.G R fi Götürü gider uygulamas, ticari kazanc n tespit edilmesinde bir k - s m giderlerin tevsik edilme zorunlulu u olmadan di er bir deyiflle ispat edici bir belgeye dayanmadan dönem ticari has lat ndan indirilmesidir. Esas itibariyle ticari kazanc n tespit edilmesinde gider olarak dikkate al nacak harcamalar n 213 say l Vergi Usul Kanunu`nun 227.maddesi hükmüne göre tevsik edilmesi zorunludur. Vergi Usul Kanunu`nun 228.maddesi ise hangi durumlarda tevsik mecburiyetinin aranmayaca - n düzenlemifl ve 3.f kras nda vergi kanunlar na göre götürü olarak tespit edilen giderler için tevsik zorunlulu unun bulunmad n hüküm alt na alm flt r. 193 Say l Gelir Vergi Kanununun " ndirilecek Giderler" bafll alt nda yer alan 40 nc maddesinin 1 numaral bendinde, ticari kazanc n elde edilmesi ve idame ettirilmesi için yap lan genel giderler, düzenlenmifltir. Gelir Vergisi Kanununun 40 nc maddesinin 1 numaral bendinin parantez içi hükmü ile baz giderlerin Vergi Usul Kanununun ilgili hükümlerine göre tevsik edilemedi i hallerde de ticari kazanc n tespitinde indirimine müsaade edilmifltir. Söz konusu parantez içi hüküm afla daki gibidir: "( hracat, yurt d fl nda inflaat, onarma, montaj ve tafl mac - l k faaliyetlerinde bulunan mükellefler, bu bentte yaz l giderlere ilaveten bu faaliyetlerden döviz olarak elde ettikleri has lat n * Vergi Denetmeni 221
binde beflini aflmamak flart yla yurt d fl ndaki bu ifllerle ilgili giderlerine karfl l k olmak üzere götürü olarak hesaplad klar giderleri de indirebilirler.)" Söz konusu hüküm ile uygulama alan bulan götürü gider uygulamas ndan ticari kazanç elde eden Gelir Vergi ve Kurumlar Vergisi mükellefleri yararlanabileceklerdir. Götürü gider uygulamas na iliflkin aç klamalar ve ayr nt l bilgiler 194 Seri No.lu GVK Genel tebli i ile yap lm flt r. Bu çal flmam zda götürü gider uygulamas n ele alaca z. 2. GÖTÜRÜ G DER UYGULAMASI 2.1. Götürü Gider Uygulamas ndan Yararlanabilecek Olan Mükellefler Götürü, gider uygulamas ndan ihracat, yurt d fl nda inflaat, onarma, montaj ve teknik, hizmetler, ile tafl mac l k faaliyetinde bulunan, dar mükellefiyet esas nda, vergilendirilenler de dahil olmak üzere gelir ve kurumlar vergisi mükellefleri yararlan r. Bu tür faaliyetleri bulunmayan mükelleflerin Gelir Vergisi Kanununun 40 nc maddesi hükmüne göre götürü gider kayd ve bu giderleri kazanc n tespitinde indirim konusu yapmalar mümkün de ildir. Dar mükellefiyete tabi olanlar n Türkiye ile yabanc memleketler aras nda yapt klar ulaflt rma ifllerinden elde ettikleri kazançlar, Türkiye'de elde edilen has lata Maliye, Bakanl nca, belirlenen ortalama emsal nispetlerinin uygulanmas suretiyle hesapland ndan, bunlar n vergiye tabi kazançlar n n tespitinde ayr ca, götürü gider uygulamas ndan yararlanmalar söz konusu de ildir. 222
2.2. Götürü Gider Belgeli Giderlere laveten Uygulan r Belgelendirilememifl giderlere karfl l k olmak üzere, götürü gider kayd, mükelleflerin genel esaslara göre tevsik edilmifl giderlerinin gider kayd na engel de ildir. 2.3. Götürü Gider Kaydedilebilecek Azami Tutar Gelir Vergisi Kanununun 40 nc maddesinin 1 numaral bendine 4108 say l Kanunla eklenen parentez içi hükme göre, tevsik edilemeyen giderlere karfl l k olmak üzere, götürü olarak gider kaydedilebilecek tutar, ihracat ve yurt d fl nda yap lan inflaat, onarma, montaj, teknik hizmetler ile tafl mac l k faaliyetlerinden döviz olarak elde edilen has lat n binde beflini aflamayacakt r. Sözü edilen has lat kavram içinde de erlendirilecek dövizlerin, kambiyo mevzuat gere ince Türkiye ye getirilme flart aran lmamaktad r. 2.4. Götürü Gider Uygulamas nda Has lat 2.4.1. hracat Has lat Her türlü ihracat ve yurt d fl tafl mac l ktan döviz cinsinden sa lanan has lat, götürü gider kayd na esas azami tutar n hesaplanmas nda dikkate al nabilecektir. Türk Liras karfl l yap lan ihracat has lat azami gider tutar n n tespitinde dikkate al nmayacakt r. Ancak, Kuzey K br s Türk Cumhuriyeti ne Türk Liras karfl l yap lm fl ihracat, döviz cinsinden has lat olarak kabul edilecektir. lgili mevzuat çerçevesinde yap lan serbest ihracat, kredili ihracat, konsinyasyon ve müflterek hesap yoluyla ihracat, prefinansman yoluyla ihracat, bedelli ticari numune ihracat, serbest bölgelere yap lan ihracat 223
ile s n r ve k y ticareti yoluyla yap lan ihracattan sa lanan has lat götürü gider hesaplanmas na konu olabilecektir. Yurt d fl nda ortak olunan firmalara ayni sermaye olarak mal gönderilmesi fleklinde yap lan ihracat ile müteahhitlerin yurt d fl ndaki flantiyelerine flube, büro, temsilcilik ve acentelik gibi yerlere mal gönderilmesi durumunda da an lan mal bedelleri ihracat has lat kapsam nda de erlendirilecektir. Ancak, gümrük hatt d fl ndaki ma aza ve iflletmelere yap lan mal teslimleri, yabanc gemi ve uçaklara ve uluslararas tafl mac l k yapanlara akaryak t, su, kumanya ve sair malzeme teslimleri, Türkiye'deki konsolosluklara diplomatik temsilciliklere, uluslararas kurulufllara ve askeri tesislere yap lan mal teslimleri, Türkiye'de ikamet etmeyenlere yurt içinde yap lan mal teslimleri, uluslararas ihaleye ç kar lan projelere iliflkin olarak Türkiye'de yap lan mal teslimlerinden sa lanan has lat ile transit ticaretten sa lanan has lat götürü gider kaydedilmesinde ihracat has lat olarak dikkate al nmayacakt r. Bu flekilde sat lan mallar n yurt d fl na ç - kar lm fl olmas önem arz etmemektedir. Döviz olarak elde edilen ihracat has lat n n Türk Liras karfl l n n tespitinde, has lat n kanuni defterlere kaydedildi i tarihte geçerli olan ve T.C. Merkez Bankas nca tespit ve ilan edilmifl döviz al fl kurlar n n esas al nmas gerekmektedir. Has lat n kanuni süreden sonra kay tlara intikal ettirilmesi halinde, götürü gider uygulamas nda dikkate al nacak has lat, kay tlara intikal ettirilmesi gerekti i tarihteki kur üzerinden hesaplanacakt r. Dövizlerin yurda getirilmesi gerekti i tarihe kadar do an kur farklar n n ise bu uygulamada dikkate al namayaca tabidir. Bilindi i üzere, ihracat, FOB teslim flart n n yan s ra CF veya CIF teslim flart ile de, yap labilmektedir. CF sat fl bedeli, mal bedeli ile birlikte navlun bedelini; CIF, sat fl bedeli ise bunlara ilaveten sigorta bedelini kapsamaktad r. hracatç tafl may bizzat kendisi gerçeklefltirebilece- i gibi Türk Liras veya döviz karfl l nda di er gerçek ve tüzel kiflilere 224
de yapt rabilmektedir. hracatç n n, CF veya CIF teslim flart ile ihracatta; tafl may döviz karfl l nda baflka kurum ve gerçek kiflilere yapt rmas halinde, götürü gider uygulamas nda gümrük ç k fl beyannamesinde yer alan FOB de erler esas al nacakt r. Baflka bir deyiflle, tafl man n baflkas - na döviz karfl l yapt r ld durumda, ihracat n FOB, CF veya CIF teslim flart ile yap lm fl olmas na bak lmaks z n azami götürü gider tutar FOB sat fl bedeli üzerinden hesaplanacakt r. Nakliyenin bizzat ihracatç taraf ndan yap lmas veya Türk Liras karfl l nda di er gerçek veya tüzel kiflilere yapt r lmas durumunda ise ihracatç, götürü gider uygulamas nda sigorta bedeli hariç CF has lat tutar n dikkate alacakt r. Öte yandan, tafl may Türk Liras karfl l nda gerçeklefltiren nakliyecinin, bu tafl mac l k has lat dolay s yla götürü gider uygulamas ndan yararlanmas söz konusu de ildir. Geçici, kabul, rejimi çerçevesinde ithal edilen, ham ve yar mamul maddelerin Türkiye de bir ifllem gördükten sonra ihracat ndan sa lanan döviz has lat da di er ihracat flekillerinde oldu u gibi götürü gider uygulamas na konu olabilecektir. 2.4.2. Yurtd fl Tafl mac l k Has lat Her türlü yurt d fl tafl mac l k faaliyetinden döviz olarak sa lanan has lat götürü gider uygulamas na konu olabilecektir "Yurt d fl tafl mac - l k" ifadesinden bafllang ç veya bitifl noktas ndan herhangi biri veya her ikisi yurt d fl nda bulunan tafl mac l k ifllerinin anlafl lmas gerekir. Yük tafl mac l n n yan s ra yolcu tafl mac l ndan sa lanan has lat da götürü gider uygulamas na konu olabilecektir. Döviz olarak elde edilen yurt d fl tafl mac l k has lat n n Türk Liras karfl l n n tespitinde, has lat n kanuni defterlere kaydedildi i tarihte geçerli olan ve T.C. Merkez Bankas nca tespit ve ilan edilmifl döviz al fl kurlar esas al nacakt r. Has lat n kanuni süreden sonra kay tlara intikal 225
ettirilmesi halinde götürü gider uygulamas nda dikkate al nacak has lat, kay tlara intikal ettirilmesi gerekti i tarihteki kur üzerinden hesaplanacakt r. Dövizlerin yurda getirilmesi gerekti i tarihe kadar do an kur farklar n n ise bu uygulamada dikkate al nmayaca tabiidir. CF veya CIF teslim flart ile yap lan ihracatta, ihracatç n n nakliyeyi döviz karfl l nda baflka gerçek veya tüzel kiflilere yapt rmas halinde, ihracatç götürü gider uygulamas ndan nakliye ve sigorta bedeli hariç ihracat bedeli (FOB sat fl bedeli) üzerinden yararlanabilece inden, tafl ma iflini döviz karfl l yapan nakliyeciler söz konusu döviz cinsinden tafl - mac l k has lat n götürü gider uygulamas nda dikkate alabileceklerdir. Yurt d fl tafl mac l n Türk Liras karfl l yap lmas durumunda ise nakliyecilerin bu tafl mac l k has lat dolay s yla götürü gider uygulamalar mümkün olmayacakt r. 2.4.3. Yurt D fl nda Yap lan nflaat, Onarma, Montaj ve Teknik Hizmetlerden Sa lanan Has lat Yeni Kurumlar Vergisi Kanununun üçüncü maddesine göre, kanuni veya ifl merkezlerinden herhangi birisi Türkiye'de bulunan kurumlar gerek Türkiye'de gerekse yabanc memleketlerde elde ettikleri kazanç ve iratlar n tamam üzerinden vergilendirilmektedir. Bununla birlikte, yabanc memleketlerde elde edilerek Türkiye'de genel netice hesaplar na intikal ettirilen kazançlardan mahallinde ödenen benzeri vergiler, ayn Kanunun 33 üncü maddesi hükmü uyar nca Türkiye'de tarh olunan kurumlar vergisinden indirilebilmektedir. Yurt d fl nda inflaat, onarma, montaj ve teknik hizmet faaliyetlerinde bulunan kurumlar, bu ifllerden elde ettikleri has lat n binde beflini aflmamak flart yla götürü olarak hesaplad klar giderleri, söz konusu yurt d fl faaliyetlerden sa lanan kazançlardan düflecekler ve kalan k sm Türkiye'de genel netice hesaplar na intikal ettireceklerdir. 226
nflaat, onarma, montaj ve teknik hizmet faaliyetlerinde götürü gider uygulamas na esas al nacak has lat, mükelleflerin bu faaliyetlerinden elde edilen ve genel esaslar çerçevesinde tevsik edilen döviz cinsinden yurt d fl has lat ifade etmektedir. Azami götürü gider tutar n n hesaplanmas nda, kazanc n Türkiye'de genel netice hesaplar na intikal ettirildi i tarihte geçerli olan T.C. Merkez Bankas döviz al fl kuru esas al nacakt r. Buna göre, azami götürü gider tutar, mükellefin döviz cinsinden inflaat, onarma, montaj ve teknik hizmet has lat na söz konusu tarihteki döviz kurunun uygulanmas suretiyle tespit edilecektir. 5520 Say l Yeni Kurumlar Vergisi Kanunu nun 9/b. maddesi hükmüne göre, tam mükellefiyete tabi kurumlar n yurt d fl faaliyetlerden elde ettikleri zararlar kurum kazanc ndan indirilebilmektedir. Bu zararlar n indirimine iliflkin uygulama esaslar 03.04.2007 tarih ve 26482 say l Resmi Gazete'de yay nlanan 1.Seri nolu Kurumlar Vergisi Genel Tebli inin Yurt d fl zararlar n mahsubu bafll kl 9.3 bölümünde aç klanm flt r. Buna göre, yurt d fl nda inflaat, onarma, montaj ve teknik hizmetlere iliflkin faaliyetlerin zararla sonuçlanm fl olmas götürü gider hesaplanmas na engel teflkil etmemektedir. Bu durumda, götürü olarak hesaplanan giderler, bu zararlar art r c bir unsur olacak ve genel hükümler çerçevesinde indirim konusu yap lacakt r. Öte yandan, yurtd fl nda yap lan inflaat, onarma, montaj ve teknik hizmetlerden sa lanan kazançlar hakk nda Kurumlar Vergisi Kanununun 9/b maddesine göre istisna uygulayan mükellefler de söz konusu faaliyetlerine karfl l k olmak üzere götürü gider hesaplayabileceklerdir. Bu mükellefler, yurt d fl ndaki bu ifllerle ilgili giderlerine karfl l k olmak üzere götürü olarak hesaplad klar giderleri, söz konusu yurt d fl faaliyetlerden sa lanan kazançlardan düflecekler ve kalan k sm Türkiye'deki genel netice hesaplar na intikal ettireceklerdir. Böylece Kurumlar Vergisi Kanununun 9/b maddesine göre kurumlar vergisinden müstesna tutulacak kazanç tutar hesaplanan götürü gider tutar kadar azalm fl olacakt r. 227
2.5. Götürü Olarak Hesaplanan Giderlerin Muhasebelefltirilmesi Götürü gider uygulamas, mükelleflerin yurt d fl ndaki iflleri ile ilgili olarak yapm fl olduklar giderlerden belgesi temin edilemeyenlerin, an lan faaliyetlerden sa lanan has lat n belli bir oran n aflmamak flart yla ticari kazançtan indirilmesini öngören bir müessesedir. Dolay s yla götürü gider hesaplanabilmesi için harcaman n yap lm fl ve iflletmenin malvarl nda bir azalma meydana gelmifl olmas gerekir. Bilindi i üzere, Tekdüzen Muhasebe Sistemi ticari kazanc n tespitine yönelik olarak haz rlanm flt r. Bu nedenle mali tablolarda ve hesap plan nda vergi yasalar nca ticari kazançtan indirimi kabul edilmeyen giderlerin nas l muhasebelefltirilece i konusunda aç klama yap lmam flt r. Muhasebe sisteminde, iflletmenin faaliyetleri sonucunda do an tüm giderlerin, vergi yasalar nca ticari kazançtan indirilmesi kabul edilmifl olsun veya olmas n do rudan ilgili olduklar gider hesaplar nda muhasebelefltirilmesi gerekmektedir. Muhasebe düzeninden sa lanan bilgilerle dönem sonunda vergi matrah na ulafl lmaktad r. Buna göre, iflletmenin yurt d fl faaliyetlerine iliflkin olarak yap lan belgesiz giderlerin de Tekdüzen Muhasebe Sisteminde ilgili gider hesaplar nda izlenmesi ve dönem sonunda "690 Dönem Kar-Zarar" hesab na aktar lmas gerekir. Belgesi temin edilemeyen giderlerin, 195 Seri No.lu Gelir Vergi Kanunu Genel Tebli inde yap lan aç klamalar çerçevesinde hesaplanacak götürü gider tutar n aflan k sm, kanunen kabul edilmeyen gider olarak Tekdüzen Muhasebe sistemine göre belirlenen ticari kâra ilave olacakt r. Dolay s yla, belgesiz giderlere karfl l k olmak üzere götürü olarak hesaplanan giderler, ticari kâra eklenmemifl oldu undan vergi matrah na da dahil edilmemifl olacakt r. Örnek; (A) Limited fiirketi, 2009 y l nda döviz karfl l yap lan ihracattan 15.000.000.-TL has lat elde etmifltir. fiirketin an lan y lda ihracat faaliyeti ile ilgili Gelir Vergisi Kanununun 40/1 inci maddesi kapsam na gi- 228
ren 150.000.-TL gideri bulunmaktad r. Bu giderlerin 90.000.-TL sinin belgesi temin edilememifltir. Bu durumda ticari kazançtan indirilebilecek götürü gider tutar afla daki flekilde hesaplanacakt r. Belgelendirilmifl Giderler 60.000.-TL Belgelendirilmemifl Giderler 90.000.-TL Toplam Giderler 150.000.-TL Belgesiz Giderlere Karfl l k Olmak Üzere Ticari Kazançtan ndirilebilecek Götürü Gider Tutar (15.000.000 x % 05 =) 75.000.-TL Kanunen Kabul Edilmeyen Giderler (90.000 75.000 =) 5.000.-TL Ticari Kazançtan ndirilecek Belgeli Giderler le Götürü Olarak Hesaplanan Giderlerin Toplam (60.000 + 75.000 =) 135.000.-TL Götürü gider uygulamas ile (A) Limited fiirketine ihracat faaliyeti nedeniyle katlanmak zorunda kald ancak belgelendiremedi i 90.000.- TL tutar ndaki giderin 75.000.-TL sini dönem kazanc ndan indirme imkan sa lanm flt r. 3. SONUÇ Götürü gider uygulamas, mükelleflerin genel esaslara göre tevsik edilmifl giderlerinin gider kayd na engel de ildir. hracat, yurt d fl nda inflaat, onarma, montaj ve yurt d fl tafl mac l k faaliyetinde bulunan mükellefler genel esaslara göre belgelendirdikleri harcamalar n n yan s ra bu faaliyetleri ile ilgili olarak yurtd fl nda yapm fl ancak belgesini temin edememifl olduklar giderlerini, gerekli flartlar yerine getirerek dönem kazanc ndan indirebilmektedirler. 229
KAYNAKÇA Maliye Bakanl (07.03.1996) 194 Seri Numaral Gelir Vergisi Kanunu Genel Tebli i Ankara: Resmi Gazete (22573 Say l ) Maliye Bakanl (03.04.2007) 1 Seri Numaral Kurumlar Vergisi Kanunu Genel Tebli i Ankara: Resmi Gazete (26482 Say l ) T.C. Yasalar (06.01.1961) 193 Say l Gelir Vergi Kanunu Ankara: Resmi Gazete (10700 Say l ) T.C. Yasalar (04.01.1961) 213 Say l Vergi Usul Kanunu Ankara: Resmi Gazete (10703 Say l ) T.C. Yasalar (21.06.2006) 5520 Say l Kurumlar Vergisi Kanunu Ankara: Resmi Gazete (26205 Say l ) 230