SOSYAL GÜVENL K KURUMU ALACAKLARINA L fik N HT YAT HAC Z VE HT YAT TAHAKKUK UYGULAMALARI

Transkript

1 SOSYAL GÜVENL K KURUMU ALACAKLARINA L fik N HT YAT HAC Z VE HT YAT TAHAKKUK UYGULAMALARI Mehmet BULUT* A. G R fi Sosyal güvenlik sistemine iliflkin reform niteli i tafl yan 5510 say l Kanunun 88. maddesinin onalt nc f kras na göre Kurumun süresi içinde ödenmeyen prim ve di er alacaklar n n tahsilinde, 6183 say l Amme Alacaklar - n n Tahsil Usûlü Hakk nda Kanunun 51 inci, 102 nci ve 106 nc maddeleri hariç, di er maddeleri uygulan r. Sosyal Güvenlik Kurumu, 6183 say l Kanunun uygulanmas nda Maliye Bakanl ile di er kamu kurum ve kurulufllar ve mercilere verilen yetkileri kullan r say l Kanun da yer alan söz konusu maddeler gecikme zamm, tahsilat zamanafl m ve terkin uygulamalar na iliflkindir. Dolay s yla bu konular d fl ndaki 6183 say l Kanunda yer alan tüm hükümler sosyal güvenlik alacaklar na da uygulanmaktad r. Kanunda yer alan hükme göre Kurum alacaklar na da herhangi bir k s tlama da getirilmemifltir. Ancak yetki ile ilgili olarak 6183 say l Kanunda Maliye Bakanl ile di er kamu kurum ve kurulufllar ve mercilere verilen yetkilerin Sosyal Güvenlik Kurumu taraf ndan kullan laca belirtilmifltir say l Kanunda belirtilen hükme göre 6183 say l Kanunda düzenlenmifl olan ihtiyati haciz ve ihtiyati tahakkuk uygulamalar n n da sosyal gü- * Sosyal Güvenlik Kurumu Müfettifli, Maliye Anabilim Dal Uzman, Gazi Üniversitesi SBE Maliye Bölümü Doktora Program 223

2 venlik alacaklar na tatbik edilmesi mümkün bulunmaktad r. Bu çal flmam zda 6183 say l Kanunda yer alan ihtiyati haciz ve ihtiyati tahakkuk uygulamalar n n sosyal güvenlik alacaklar na nas l tatbik edilece i hususu üzerinde durulacak ve gerekli aç klamalarda bulunulacakt r. B. SOSYAL GÜVENL KTE HT YAT HAC Z UYGULAMASI htiyati haciz müessesesi amme alaca n n korunmas bak m ndan en etkili yöntemlerinden biridir. Ba ms z Vergi Daireleri Yönergesi nde, ihtiyati haciz flu flekilde tan mlanmaktad r: lerde tahakkuk edecek olan veya henüz vadesi gelmemifl bulunan ya da vadesi geçti i halde ödeme emri tebli edilmemifl bulunan amme alaca n n tahsil güvenli ini sa lamak üzere yap lan hacze, ihtiyati haciz denir. 1. htiyati Haciz Nedenleri htiyati haciz hususu 6183 Say l Kanun un 13.Maddesi nde düzenlenmektedir. Bu maddeye göre ihtiyati haciz afla daki hallerden herhangi birinin mevcudiyeti takdirinde hiçbir müddetle mukayyet olmaks z n haczin ne suretle yap laca na dair olan hükümlere göre, derhal tatbik olunur. a) Teminat istenmesini mucip haller mevcut ise, 1 b) Borçlunun belli ikametgâh yoksa, c) Borçlu kaçm flsa veya kaçmas, mallar n kaç rmas ve hileli yollara sapmas ihtimalleri varsa, d) Borçludan teminat göstermesi istendi i halde belli müddette teminat veya kefil göstermemifl yahut flahsi kefalet teklifi veya gösterdi i kefil kabul edilmemiflse, say l Vergi Usul Kanununun 344 üncü maddesi uyar nca vergi ziya cezas kesilmesini gerektiren haller ile 359 uncu maddesinde say lan hallere temas eden bir amme alaca n n sal nmas için gerekli muamelelere bafllanm fl oldu u takdirde vergi incelemesine yetkili memurlarca yap lan ilk hesaplara göre belirtilen miktar üzerinden tahsil dairelerince teminat istenir. Türkiye'de ikametgah bulunmayan amme borçlusunun durumu, amme alaca n n tahsilinin tehlikede oldu unu gösteriyorsa, tahsil dairesi kendisinden teminat isteyebilir. 224

3 e) Mal bildirimine ça r lan borçlu belli müddet içinde mal bildiriminde bulunmam fl veya noksan bildirimde bulunmuflsa, f) Hüküm sâd r olmufl bulunsun bulunmas n para cezas n müstelzim fiil dolay siyle âmme dâvas aç lm fl ise, g) ptali istenen muamele ve tasarrufun mevzuunu teflkil eden mallar, bu mallar elden ç kar lm flsa elden ç karan n di er mallar hakk nda uygulanmak üzere, 6183 say l Kanunun 27,29, 30'uncu maddelerinin tatbikini icabettiren haller varsa. 2. htiyati Hacizde Yetki htiyati haciz 6183 say l Kanunun 13. maddesinde yer alan hallerden herhangi birinin mevcudiyeti takdirinde alacakl amme idaresinin mahalli en büyük memurunun karar yla, haczin ne suretle yap laca na dair olan hükümlere göre, derhal tatbik olunur. Sosyal Güvenlik Kurumu, 6183 say l Kanunun uygulanmas nda Maliye Bakanl ile di er kamu kurum ve kurulufllar ve mercilere verilen yetkileri kullan r hükmü gere ince ihtiyati hacze yönelik yetkide de Sosyal Güvenlik Kurumunca 6183 Say l Amme Alacaklar n n Tahsil Usulü Hakk nda Kanuna Göre Kullan lacak Yetkilere liflkin Yönetmelikle gerekli düzenlemeler yap lm flt r. Söz konusu yönetmeli e göre htiyati haciz, Kurum alacaklar ile ilgili olarak 6183 say l Kanunun 13 üncü maddesinde belirtilen sebeplerin bulunmas hâlinde, hiçbir süreye ba l kalmaks z n ünite müdürünün karar yla derhâl uygulan r. 3. htiyati Hacze tiraz Sosyal Güvenlik Kurumunca 6183 Say l Amme Alacaklar n n Tahsil Usulü Hakk nda Kanuna Göre Kullan lacak Yetkilere liflkin Yönetmeli e göre, haklar nda ihtiyati haciz uygulanan borçlular, haczin yap ld tarihten, g - 225

4 yapta yap lan hacizlerde ise haczin tebli tarihinden itibaren 7 gün içinde yetkili ifl mahkemesinde dava açabilir. Borçlu taraf ndan, ihtiyati hacze karfl 7 gün içinde ihtiyati haczin iptali için dava aç lm fl olsa bile, hüküm kesinleflinceye kadar ihtiyati haciz devam eder. 4. htiyati Haczin Neticeleri 6183 say l Kanun un 10. maddesinde say lan teminatlardan menkuller haricinde herhangi birisini kamu alaca n karfl layacak de erde olmas flart yla teminat göstermesi halinde ihtiyati haciz, haciz koyan tahsil dairesi taraf ndan kald r lmaktad r. Aksi durumda tahsil dairesi ihtiyati haczi kald ramaz; ifl mahkemesi de ihtiyati haczin kald r lmas na karar veremez. Kefalet gösterilmesi kanunda ihtiyati haczin kald r lmas için say lan flartla aras nda yer almad için ihtiyati haczin kald r lmas na yol açamaz. htiyati haczin kald r ld borçlu ya da üçüncü kiflilere bildirilmesi gerekmektedir. htiyati hacze karfl 7 günlük dava açma süresinin geçmesinden sonra alacakl tahsil dairesince ödeme emrinin tebli i ile ihtiyati haciz kesin hacze çevrilir. C. SOSYAL GÜVENL KTE HT YAT TAHAKKUK UYGULAMASI htiyati tahakkuk uygulamas da kamu alacaklar n güvence alt na almaya yönelik etkin bir müessesedir. htiyati tahakkuk, kamu alaca n n, yetkili birimin emriyle amme alaca n güvenceye almak için geçici olarak tahakkuk ettirilmesidir. 1. htiyati Tahakkuk Nedenleri htiyati tahakkuk müessesesi 6183 Say l Kanun un 17.Maddesi nde düzenlenmektedir. Söz konusu maddeye göre afla daki hallerden birinin bulun- 226

5 mas takdirinde henüz tahakkuk etmemifl borçlar n derhal tahakkuk ettirilmesi hususunda yaz l emir verilebilir. a) Teminat istenmesini mucip haller mevcut ise, b) Borçlunun belli ikametgâh yoksa, c) Borçlu kaçm flsa veya kaçmas, mallar n kaç rmas ve hileli yollara sapmas ihtimalleri varsa, d) Mal bildirimine ça r lan borçlu belli müddet içinde mal bildiriminde bulunmam fl veya noksan bildirimde bulunmuflsa, e) Mükellef hakk nda 6183 say l Kanunun 110. maddesi gere ince takibata giriflilmiflse 2, f) Teflebbüsün muvazaal oldu u ve hakikatte baflkas na aidiyeti hakk nda deliller elde edilmiflse. 2. htiyati Tahakkukta Yetki Sosyal Güvenlik Kurumu ilgili ünite müdürü, 6183 say l Kanunun 17 nci maddesinde belirtilen sebeplerin bulunmas hâlinde, ilgili servisin yaz l talebi üzerine borçlunun henüz tahakkuk etmemifl borçlar ndan Kurumca tespit ve ilan edilecek olanlarla bunlar n gecikme cezas, gecikme zamm ve idari para cezalar n n derhâl tahakkuk ettirilmesi hususunda yaz l emir verebilir. Ünitenin ilgili birimleri bu emri derhâl tatbik etmek zorundad r. 3. htiyati Tahakkuka tiraz Sosyal Güvenlik Kurumunca 6183 Say l Amme Alacaklar n n Tahsil Usulü Hakk nda Kanuna Göre Kullan lacak Yetkilere liflkin Yönetmeli e göre, haklar nda ihtiyati tahakkuk üzerine ihtiyati haciz uygulanan borçlular, ihtiyati tahakkuk sebeplerine ve miktar na haczin yap ld tarihten, g yapta ya- 2 Amme alaca n n tahsili için hakk nda takip muamelelerine bafllanan borçlu k smen veya tamamen tahsile engel olmak veya tahsili zorlaflt rmak 227

6 p lan hacizlerde ise haczin tebli tarihinden itibaren 7 gün içinde yetkili ifl mahkemesinde dava açabilir. 4. htiyati Tahakkukun Neticeleri Hakk nda 6183 say l Kanun un 17'nci maddesi gere ince muamele yap - lan borçlunun borçlar hesap edilen miktar üzerinden derhal tahakkuk ettirilir. Bu esasa göre tahakkuk eden borçlar 5510 say l Kanuna göre ödeme zamanlar gelmeden tahsil olunmaz. Ancak bunlar için derhal ihtiyati haciz tatbik olunur. 17'nci maddenin 3'üncü bendine giren hallerde ihtiyati haciz muvazaal teflebbüsten vergi ve resim bak m ndan faydalananlar n mallar hakk nda tatbik olunur. D. SONUÇ Sosyal Güvenlik Kurumunun süresi içinde ödenmeyen prim ve di er alacaklar n n tahsilinde, 6183 say l Amme Alacaklar n n Tahsil Usûlü Hakk nda Kanunun 51 inci, 102 nci ve 106 nc maddeleri hariç, di er maddeleri uygulanmaktad r. Bu sebeple sosyal güvenlik alacaklar na 6183 say l Kanun un 13 ve 17. maddelerinde yer alan ihtiyati haciz ve ihtiyati tahakkuk müesseseleri de uygulanmaktad r. Kamu alacaklar n n korunmas na yönelik etkin düzenlemeler olan ihtiyati haciz ve ihtiyati tahakkuk ile vergi uygulamalar ndaki uygulamalar paralellik göstermekle beraber uygulama ve itiraz mercileri aç s ndan farkl l klar bulunmaktad r. Nitekim Sosyal Güvenlik Kurumu, 6183 say l Kanunun uygulanmas nda Maliye Bakanl ile di er kamu kurum ve kurulufllar ve mercilere verilen yetkileri kullan r. Sosyal güvenlik uygulamalar nda ihtiyati haciz ve ihtiyati tahakkukta yetki ilgili ünite müdürüne b rak lm flt r. Gelir idaresinin alacaklar na iliflkin uygulanacak ihtiyati hacizde yetkinin alacakl amme idaresinin mahalli en büyük memurunda yani illerde vali ilçelerde kaymakamda olmas uygulamada 228

7 göze çarpan en önemli farkl l kt r. tiraz durumunda ise sosyal güvenlikte yetki ilgili ifl mahkemesinde iken gelir idaresinde ilgili vergi mahkemesindedir. KAYNAKÇA 6183 Say l Amme Alacaklar n n Tahsil Usulü Hakk nda Kanuna Göre Kullan lacak Yetkilere liflkin Yönetmelik ( ). Ankara: Resmi Gazete (27010 say l ) T.C. Yasalar ( ) say l Sosyal Sigortalar ve Genel Sa l k Sigortas Kanunu. Ankara: Resmi Gazete (26200 say l ) T.C. Yasalar ( ) say l Amme Alacaklar Tahsil Usulü Hakk nda Kanun. Ankara: Resmi Gazete (8469 say l ) 229

8 230