TRAKYA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER DERGİSİ Cilt: 13 Sayı: 2 Aralık 2011 TRAKYA UNIVERSITY JOURNAL OF SOCIAL SCIENCE Volume: 13 No: 2 December 2011 ISSN 1305-7766
TRAKYA ÜNİVERSİTESİ TRAKYA UNIVERSITY Sosyal Bilimler Dergisi Journal of Social Science Cilt: 13 Sayı: 2 Aralık 2011 Volume: 13 Number: 2 December 2011 Dergi Sahibi / Owner Trakya Üniversitesi Rektörlüğü Sosyal Bilimler Enstitüsü Adına Doç. Dr. Kıymet ÇALIYURT Editör / Editor Doç. Dr. Nurcan METİN Dergi Yayın Kurulu / Editorial Board Başkan / Chairman Doç. Dr. Kıymet ÇALIYURT Üyeler / Members Doç. Dr. Kıymet ÇALIYURT Prof. Süleyman Sırrı GÜNER Prof. Dr. Ali İhsan ÖBEK Doç. Dr. Nurcan METİN Doç. Dr. Yeşim FAZLIOĞLU Doç. Dr. Ayhan GENÇLER Dizgi / Design İlyas TURĞAY Kapak Dizayn / Cover Design Prof. Dr. Bünyamin ÖZGÜLTEKİN İletişim Adresi / Address T.C. Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Balkan Yerleşkesi Edirne / TÜRKİYE Tel.-Faks: 0284 235 63 00-01 e-mail: sobedergi@trakya.edu.tr Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi TÜBİTAK-ULAKBİM ve EBSCO Veri Tabanı nda indekslenmektedir. Trakya University Journal of Social Sciences is indexed in the TUBITAK-ULAKBIM and EBSCO Database. Baskı / Publishing BİZİM BÜRO BASIMEVİ Tel: (0312) 229 99 28 ii
ULUSLARARASI DANIŞMA KURULU Prof. Dr. Işıl AKGÜL Marmara Üniversitesi Prof. Dr. İlker ALP Trakya Üniversitesi Prof. Dr. Mehmet ALPARGU Sakarya Üniversitesi Assoc. Prof. Ali AKARCA University of Chicago Illinois Prof. Dr. Ülker AKKUTAY Gazi Üniversitesi Prof. Dr. Sudi APAK Beykent Üniversitesi Assoc. Prof. Ezendu ARIWA London Metropolitan University Prof. Peter BALDWİN University of California, Los Angeles Prof. Dr. Şerif Ali BOZKAPLAN Dokuz Eylül Üniversitesi Prof. Dr. Şahamet BÜLBÜL Marmara Üniversitesi Prof. King-kok CHEUNG University of California, Los Angeles Assoc. Prof. Hülya K. K. ERASLAN Johns Hopkins University Prof. Dr. Öner GÜNÇAVDI İstanbul Teknik Üniversitesi Prof. Dr. Selahattin GÜRİŞ Marmara Üniversitesi Prof. Foo-Nin HO San Francisco State University Prof. Dr. Nadir ÖCAL Orta Doğu Teknik Üniversitesi Assistant Prof. Berkay ÖZCAN The London School of Economics and Political Science Prof. Dr. Mustafa ÖZKAN İstanbul Üniversitesi Prof. Dr. Nevzat ÖZKAN Erciyes Üniversitesi Prof. Barry RIDER Cambridge University Prof. Atilla SAĞLAM Trakya Üniversitesi Prof. Dr. Burak SALTOĞLU Boğaziçi Üniversitesi Prof. Dr. Bedriye SARAÇOĞLU Gazi Üniversitesi Prof. Dr. Mehmet SARAY Yeditepe Üniversitesi Prof. Dr. Seval KARDEŞ SELİMOĞLU Anadolu Üniversitesi Prof. Dr. Ahmet SINAV Trakya Üniversitesi Prof. Dr. Ovidiu STOICA Alexandru Ioan Cuza University of Iaşi, România Prof. Dr. Aysit TANSEL Orta Doğu Teknik Üniversitesi Prof. Dr. Ahmet TAŞAĞIL Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Prof. Dr. Belma TUĞRUL Hacettepe Üniversitesi iii
Prof. Philip T. HOFFMAN California Institute of Technology Prof. Dr. Dinçer KÖKSAL Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Prof. Dr. Derman KÜÇÜKALTAN Trakya Üniversitesi Prof. Li Way LEE Wayne State University Prof. Dr. Aslı YÜKSEL MERMOD Marmara Üniversitesi Prof. Robert MERVILLE City University London Prof. Elliot Y. NEAMAN University of San Francisco Prof. Tunay I. TUNCA Stanford University Prof. Dr. Sibel TURAN Trakya Üniversitesi Prof. Dr. Münevver TURANLI İstanbul Ticaret Üniversitesi Prof. Dr. Sadi UZUNOĞLU Trakya Üniversitesi Prof. Dr. Maria Stella VETTORI University of South Africa Prof. Dr.Turan YAZGAN Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Prof. Dr. N. İvanoviç YEGOROV Chuvash Institute of Social Sciences iv
İÇİNDEKİLER Işıl AKGÜL, Selin Ö. KOÇ TÜRKİYE CUMHURİYETİ TARİHİNDE EĞİTİM VE BÜYÜME İLİŞKİSİ: EŞİK OTOREGRESİF YAKLAŞIM 1-36 Tanju ARABOĞLU VİYOLONSELDE YAYIN VE EKOLLERİN TARİHSEL GELİŞİMİ 37-48 Umut BALCI, Nihat YAVUZ KISA METİNLERDE DİLSEL YÖNLENDİRMELERİ BULMAYA YÖNELİK DERS UYGULAMASI 49-68 Ebru ÇAĞLAYAN, Melek ASTAR FAİZ ORANI HAREKETLERİ ÜZERİNDE ENFLASYON AÇIĞI, ÜRETİM AÇIĞI VE DÖVİZ KURU AÇIĞININ ETKİSİ 69-88 İbrahim Murat ÇAKMAKÇI BULGAR YAYINLARINDA ve EĞİTİM HAYATINDA TÜRK İZLERİ 89-104 Özlem Duygu DAĞ KEMAN VİBRATOSU İLE İLGİLİ 18. YÜZYILDAN GÜNÜMÜZE DEĞİŞEN YAKLAŞIMLAR 105-118 Server DEMİRCİ, Melek ASTAR TÜRKİYE DE ÖZEL SİGORTAYI ETKİLEYEN FAKTÖRLER: LOGİT MODELİ 119-130 A. Faruk DOĞAN TEKDÜZEN MUHASEBE SİSTEMİNDE GİDER VE MALİYET HESAPLARINA ELEŞTİREL YAKLAŞIM 131-152 Selahattin GÜRİŞ, İrem SAÇAKLI SAÇILDI İSTANBUL MENKUL KIYMETLER BORSASI NDA HİSSE SENEDİ GETİRİ VOLATİLİTESİNİN KLASİK VE BAYESYEN GARCH MODELLERİ İLE ANALİZİ 153-172 Selahattin GÜRİŞ, Elif TUNA ÇEVRESEL KUZNETS EĞRİSİ NİN GEÇERLİLİĞİNİN PANEL VERİ MODELLERİYLE ANALİZİ 173-190 vii
Mustafa HATİPLER TÜRKİYE EKONOMİSİNE ETKİLERİYLE KÜRESEL FİNANSAL KRİZ 191-214 Ünal H. ÖZDEN TOPSIS YÖNTEMİ İLE AVRUPA BİRLİĞİNE ÜYE VE ADAY ÜLKELERİN EKONOMİK GÖSTERGELERE GÖRE SIRALANMASI 215-236 Tuncay ÖZTÜRK TANZİMAT DÖNEMİNDEN LATİN HARFLERİNİN KABULÜNE KADAR TÜRKİYE DE ESTETİK ÜZERİNE YAPILAN ÇALIŞMALAR 237-260 Duygu TALİH, İrem Figen GÜLENÇ EĞİTİM SEKTÖRÜNDE HİZMET KALİTESİ ALGILAMALARINA İLİŞKİN YABANCI DİL KURUMLARINDA BİR ARAŞTIRMA 261-284 Dicle TAŞPINAR CENGİZ SİGARA TÜKETİMİ ÜZERİNE EKONOMETRİK BİR MODEL 285-296 Ayşe TEKDAL FİLDİŞ THE WELFARE OF WOMEN AND CHILDREN DURING THE GLOBAL ECONOMIC CRISIS 297-308 Yasin TOPALOĞLU IĞDIR BÖLGESİ NDE YENİ URARTU KAYA MEZARLARI 309-326 Kıymet TUNCA ÇALIYURT IMPORTANCE OF FINANCIAL MANAGEMENT KNOWLEDGE IN SMALL AND MEDIUM ENTERPRISES (SMEs) MANAGING BY WOMEN 327-354 Münevver TURANLI, Seda BAĞDATLI KALKAN, Neslihan YAZILI CEP TELEFONU PAKET TERCİHLERİ VE FİYAT ESNEKLİĞİNİN ANALİZİ 355-370 Serdar YILMAZ 20. YÜZYIL AVANGARD AKIMLARIN GELİŞİM SÜRECİNDE SİNEMA 371-382 viii
Duygu YÜCEL TÜRKİYE DE YOKSULLUK SORUNU VE KAMU SOSYAL TRANSFER HARCAMALARININ YOKSULLUĞA ETKİLERİ ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA 383-402 Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi Yayın İlkeleri 403-412 ix
Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 49 KISA METİNLERDE DİLSEL YÖNLENDİRMELERİ BULMAYA YÖNELİK DERS UYGULAMASI ÖZET Umut BALCI * Nihat YAVUZ Yönlendirme, toplumu belli bir yöne ve davranışa yöneltmede kullanılan bir tekniktir. Gazete, televizyon ve günlük karşılıklı sohbetler olmak üzere hemen her alanda ortaya çıkan yönlendirmeye birçok edebi türde olduğu gibi kısa metinlerde de rastlanmaktadır. Kısa öykü ve okuma öyküleri yazarları, gerek kendi ideolojik bakış açılarını benimsetmek, gerekse toplumsal davranışları, yöneticilerin tutumlarını eleştirmek amacıyla bu metinleri bir araç olarak kullanmış ve okuyucu üzerinde bir etki bırakmaya çalışmışlardır. Bu çalışmada Alman yazar Wolfgang Borchert in Okuma Kitabı Öyküleri adlı eserinden bir öykü üzerinde durulacak ve öykünün içerdiği dilsel yönlendirmelerin öğrenciler tarafından bulunmasına yönelik uygulamalı bir ders taslağı üzerinde çalışılacaktır. Anahtar Kelimeler: Yönlendirme, Yönlendirme teknikleri, Kısa metinler, Yabancı dil eğitimi. A CLASSROOM IMPLEMENTATION TO FIND OUT THE LINGUISTIC MANIPULATIONS IN THE SHORT TEXT ABSTRACT Manipulation is a technique to be used directing society towards a particular thing and behaviour. This is a very common implication particularly in daily newspapers, daily speech, and also many kinds of literary works; this is therefore available within the short texts. This technique has been used as a tool by short story and reading storywriters in order to convey their ideological opinion to criticise society s behaviour and decision makers attitude, and also to leave impact on * Araştırma Görevlisi Doktor, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Alman Dili Eğitimi Anabilim Dalı, balci_u@yahoo.de Yardımcı Doçent Doktor, Çukurova Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Alman Dili Eğitimi Anabilim Dalı, nyavuz@cu.edu.tr
50 Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi readers. This study focused on a story entitled Lesebuchgeschichten written by Wolfgang Borchert who is a German author, and attempted to develop a classroom implementation draft based on evaluation of linguistic manipulation in the stories according to students opinions. Key Words: Manipulation, Manipulation technique, Short texts, Language education. 1. GİRİŞ Yönlendirme, sözlü ve yazılı hemen bütün ifadelerde ortaya çıkabilen bir ikna çabasıdır. Yazarlardan politikacılara kadar birçok kişi topluma bir düşünceyi benimsetmek amacıyla dilin etkili kullanımından yararlanmış ve hedeflerine ulaşmak için yönlendirme yöntemlerini kullanmışlardır. Yönlendirme farklı şekillerde ortaya çıkan bir durumdur. Biz burada kısaca söylemsel ve sözbilimsel yönlendirmelere değineceğiz. Söylemsel yönlendirmenin ne şekilde ortaya çıktığını belirlemek için öncelikle dil ile söz arasındaki ilişkinin ve aradaki farkların belirlenmesi gerekir. Söylem, dilin parçacıklarının (sözler) bir araya getirilmesiyle oluşturulan ifade bütünü ve söz ün etkin kullanımı olarak değerlendirilir (Yavuz, 2003: 26). Dili oluşturan parçacıkların bir araya gelmesiyle, bunları bir araya getiren kişinin anlattığı duruma bakış açısına göre söylem ortaya çıkar. Bu durumda söylem, dilden bağımsız olmayan, fakat dilin sanatsal, etkileyici kullanımı olduğu söylenebilir. Söylem çözümlemesi bağlamında ele alınan bir metin, metnin oluşturulması, yazarı, yayın organı ve metin türünü ele alan kuramsal bağlam, metnin biçimsel ve anlamsal, yani biçim ve içerik boyutunu ele alan yüzeysel yapısı, metnin bütünlüğünü, içsel tutarlılığını, sözbilimsel araçların kullanım ve işlevini ele alan dilsel ve sözbilimsel araçlar, metni yorumlamaya olanak sunan içeriksel ve ideolojik iletiler ve metnin etkisini ön planda tutan yorumlama olarak beş aşamada incelenebilir (Yavuz, 2003:28vd). Bu noktada önemli olan, metnin içeriği değil, içeriğin nasıl yansıtıldığıdır. Dilin estetik ve sanatsal kullanımı söylemsel yönlendirmeyi beraberinde getirir. Söylemsel yönlendirmede, metni oluşturan biçemsel özelliklerin okuyucuyu nasıl bir alımlamaya sürüklediği, okuyucunun düşüncelerini nasıl biçimlendirdiği önem kazanmaktadır. Sözbilimsel (retorik) yönlendirme türünde ise dilin kullanımı önem taşımaktadır. Karşı tarafı belli bir yöne yöneltmenin temel kuralı, anlatılan konunun iyi bir şekilde gerekçelendirilmesi ve böylece ikna ve inandırmanın daha rahat sağlanmasıdır (Yavuz, 2003: 36). Yönlendirmede kullanılan
Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 51 tümevarım, tümdengelim, stereotipler, moda sözcükler, dilsel düzenlemeler ve eğretilemeler önemli sözbilimsel araçlardır (Yavuz, 2003: 36). Konuşmacının ya da yazarın bu araçları kullanarak düşüncelerini aktarması karşı tarafı ikna açısından büyük önem taşımaktadır. 2. KISA METİNLERDE YÖNLENDİRME Diğer bütün edebi türlerde olduğu gibi, kısa metinlerde de sanatsal dil kullanımıyla okuyucunun farklı olaylar arasında bağlantı kurması ve bu olaylara eleştirel yaklaşması hedeflenmiştir. Bu bağlamda kısa metinlerle okuyucuyu etkilemenin, onu belli bir yöne çekmenin en önemli dayanağı dil kullanımıdır. Kısa metin yazarları, benzetme, gönderme, ironi, hiciv gibi söz sanatlarının yanı sıra sözcük seçimi, imgeler, ritim ve metin içi karşılaştırmaları öykülerinde kullanıp kendilerine has bir biçem yaratmış ve böylece bu sanatsal dil kullanımı sayesinde okuyucuyu etki altına almışlardır. Kısa metinlerin yönlendirmelere uygun olması onların özelliklerinden kaynaklanmaktadır. Birincisi, kısa metinler kısalıklarından dolayı okuyucuyu sıkmayan ve bir solukta okunan metinlerdir. Dolayısıyla okuyucu kısa ama çok yoğun işlenmiş bir metinle karşılaşır, bir solukta okunan metnin verdiği heyecan ve etkinin altında kalıp metinde karşılaştığı semboller arasında ilişki kurmaya çalışır. Böylelikle metin yazarı da hedefine ulaşmış olur. Kısa metin türlerinden biri olan kısa öykülerin de Almanya da özellikle II. Dünya Savaşı ndan sonra önem kazanması ve halk tarafından benimsenip yaygınlaşması (Thiemermann, 1984:9), yukarıda anlatılan özelliklerin bir sonucudur. Savaştan yeni çıkmış, geleceği elinden alınmış, aç ve susuz halka uzun romanlar aracılığıyla bir şeylerin anlatılması ve yönlendirilmesi neredeyse imkansız olduğu için, o dönemin yazarları halkın daha rahat okuyabileceği kısa öykü türünü seçmiş ve böylelikle o dönemin politik durumunu halka bu edebi tür aracılığıyla tanıtmış ve halkın politik süreci sorgulamasını sağlamışlardır. Thiemermann ın (Thiemermann, 198 4: 10) Bu öykülerin boyut olarak kısalığı, [okuyucuda] eleştirel bir bakış açısı sağlayan yapısal ve içeriksel yoğunluk içerir şeklindeki ifadesi de kısa öykülerin bu anlamda önemini ifade etmektedir. Kısa metinlerin önemli özelliklerinden biri de tek bir durumu, tek bir konuyu ele almalarıdır (Gelfert, 2002: 41). Tek bir konu üzerinde yoğunlaşan kısa metinler karmaşıklıktan uzaktır ve okuyucunun ele alınan
52 Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi konuyu daha iyi özümsemesini, başka bir ifadeyle kodları daha rahat çözmesini sağlar. Çünkü kısa metinlerde anlatılan konu hayal ürünü değil, tamamen gerçek hayattan seçilir ve okuyucunun bu gerçekliği fark edebilmesi için yazar, bu gerçekliğin önüne tül bir perde çeker, anlatmak istediğini okuyucuya yansıtır. Dolayısıyla öyküyü irdeleyen okuyucu, konuya daha iyi hakim olacak, metinde yer alan eleştiri oklarının nereyi hedef aldığını görebilecektir. Kısa metinlerin göze çarpan başka bir özelliği ise anlatılan konuya ani giriş yapılması ve sonun açık bırakılmasıdır. Yazar konuya ani bir giriş yapar, olayı anlatır, öykünün sonucunu ise okuyucudan bekler. Bu tutumuyla yazar okuyucunun metin üzerinde düşünmesini, metni yorumlamasını ve anlatılanı sorgulayıp yeni çıkarımlar yapmasını teşvik eder (Thiemermann, 1984: 13). Kısa metinlerin anlam boşluklarına dayalı yapıları da bu noktada önemli bir rol oynamaktadır. Yazar, anlatının bazı yerlerinde okuyucunun doldurmasını istediği boşluklar bırakır, ama bu boşlukları nasıl doldurması gerektiğine dair ipuçlarını da vermeyi ihmal etmez. Kısa metinlerde kişiler iyi ve kötü için birer sembol olarak ortaya çıkar ve farklı sosyal çevre ve kültürlerden (semantische Räume) seçilir (Bolat, 2004: 92). Anlatı boyunca da aynı karakteri sergiler. Kişilerin öyküde sembolik olarak iyi ve kötü şeklinde ortaya çıkması okuyucunun farklı durumlar arasında karşılaştırma yapmasını sağlamaktadır. Okuyucunun iki durum arasında yapacağı karşılaştırma onda analiz yeteneğini geliştirecek, olaylara daha eleştirel yaklaşma yeteneğini pekiştirecektir. Böylece, yazarın iyi ve kötüyü işleyerek eleştirmeye çalıştığı durumu okuyucu daha iyi görebilecek, yazar o okuyucuyu istediği yöne çekmiş olacaktır. Tür olarak ortaya çıkışı Almanya nın çalkantılı bir dönemine denk gelen kısa metinlerin dinsel yönlendirmelerin yanı sıra genellikle politik ve toplumsal yönlendirmeler içerdikleri gözlenmiştir. Hitler dönemi ve sonrası Almanya sında ortaya çıkan bu türün konusunu dönemin politik yapısı oluşturur. Özellikle yöneticilerin sert baskısına maruz kalan yazarlar, bu baskıdan kurtulabilmek için sembolik yazıma yönelmiş ve okuyucuyu da bu şekilde hedefledikleri yöne çekmişlerdir. Savaş sonrası dönemin tanınmış Alman kısa metin yazarlarının başında Wolfgang Borchert, Heinrich Böll, Hans Bender, M. Luise Kaschnitz gelmektedir (Aytaç vd., 1994: 370). Bu yazarlar yazdıkları metinlerle halka savaşların yıkıcılığını ve saçmalığını, savaşların genellikle keyfi kararlar ve anlamsız çıkarlar sonucunda ortaya çıktığını, bu gibi halkı ilgilendiren ciddi kararlar alınırken halkın hiç
Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 53 önemsenmediğini, savaşa ve silahlanmaya karşı insan sevgisini işlemiş ve halkın gözünü açmaya çalışmışlardır. 3.KISA METİNLERDE YÖNLENDİRMELERİ BULMAYA DAYALI DERS UYGULAMASI Bu çalışmada kısa metinlerin yönlendirme bağlamında yabancı dil eğitimi derslerinde ele alınması irdelenmiştir. Derste ele alınan metnin öğrenciler üzerinde nasıl bir etki bırakacağına, öğrenciyi hangi yöne sürükleyebileceğine, ayrıca metnin öğrencide oluşturabileceği olumlu ya da olumsuz yönlendirmelerin bulunmasına yönelik bir ders planı üzerinde durulmuştur. 3.1. İzlenen Yöntem Uygulama üç aşamada gerçekleştirilmiştir. İlk iki aşama için bir ders saati ve son aşama için iki ders saati olmak üzere toplam üç ders saati kullanılmıştır. Uygulama Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Alman Dili Eğitimi Anabilim Dalı birinci sınıf öğrencileriyle yapılmıştır. Çalışmanın ilk aşamasında iki guruba ayrılan sınıfta 15 kişiden oluşan birinci guruba Wolfgang Borchert in Okuma Kitabı Öyküleri (Lesebuchgeschichten) adlı öykü seçkisinden bir öykünün Almanca aslı, eşit sayıdaki ikinci guruba ise öykünün Türkçe çevirisi dağıtılmıştır. Öykünün yazarı, yazıldığı dönem ve içeriğiyle ilgili hiçbir ön açıklama yapılmadan iki guruptan da öykünün okunması istenmiştir. Uygulamanın ikinci aşamasında öğretim elemanının daha önceden hazırlamış olduğu öykü ile ilgili sorular öğrencilere dağıtılmış ve öğrencilerden okudukları metinden yola çıkarak bu sorulara cevap bulmaları istenmiştir. Okuma sürecinden sonra öğrencilere sorulara cevap vermeleri için yirmi dakika süre tanınmıştır. Üçüncü ve son aşamada ise, öğrencilerin Almanca öykü ve onun Türkçe çevirisine verdikleri cevaplar irdelenmiş ve metinde öğrencileri yönlendiren dilsel öğeler tespit edilmiştir. Bu aşama öğrencilere sorulara verdikleri yanıtların uygunluğunu ve farklı alternatifleri görebilme imkanı sunmuştur.
54 Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 3.2. Çalışmanın Amacı Kısa metinler Almanya da özellikle II. Dünya Savaşı boyunca ve sonrasında yaygınlık kazanan bir yazın türüdür. Dolayısıyla zamanın politik koşullarından dolayı dilsel yönlendirmenin çok fazla kullanıldığı bir tür olarak karşımıza çıkar. Bu çalışmada kısa metinlerin içerdikleri dilsel yönlendirmelerin nasıl ele alındığı, öğrencilerin bu yönlendirmelerden nasıl etkilendiği ve metni okuduklarında bunları ne derecede fark edebildikleri araştırılmıştır. Bu çalışmanın sonucunda öğrencilere metin analizi yöntemlerinin öğretilmesi ve bu analiz kapsamında metinlerde yer alan sembol, şifre, gönderme, eleştiri gibi özellikleri seçip onlara eleştirel yaklaşabilmelerinin sağlanması, metinde geçen kişi ve olaylar arasında ilişki kurma yeteneklerinin geliştirilmesi amaçlanmıştır. Yazarın metni neden yazmış olabileceği, amaçları ve hedef kitle üzerinde durulmuş, böylece öğrencilerin metne farklı açılardan yaklaşması, onu her boyutuyla analiz etmeleri sağlanmıştır. Almanya nın II. Dünya Savaşı ve sonrasını kapsayan zaman diliminde yaşanan politik ve toplumsal olaylar öğrencilere anlatılmış, böylelikle öğrenciler her yazın türünün arka planında yazıldığı dönemin politik ve toplumsal olaylarının etkisi olduğunu görmüşlerdir. İncelenen metinden yola çıkarak özellikle üç önemli nokta üzerinde durulmuş ve bunlara cevap aranmıştır. Bunlar: a) Yazarın yazmış olduğu metinle hedefine ulaşıp ulaşmadığının belirlenmesi. b) Metnin öğrenciler üzerinde bırakacağı etkinin belirlenmesi. c) Metnin öğrenciye olumlu ve olumsuz yansımalarının ortaya çıkarılması. 4. OKUMA KİTABI ÖYKÜLERİ NİN ANALİZİ Okuma Kitabı Öyküleri (Lesebuchgeschichten) Wolfgang Borchert in II. Dünya Savaşı bitiminde yazdığı öykülerdir. Savaşı genç yaşında birebir yaşamak zorunda kalan Borchert, savaşın başından sonuna kadar gözlemlediği bütün olayları belli bir sıraya göre yazmıştır. Toplam dokuz öyküden oluşan bu eserde savaşın nedenleri ve ortaya çıkış süreci aşamalı bir şekilde anlatılmıştır. Örneğin ilk öyküde savaş öncesi ekonomik kriz, ikincisinde hızla ilerleyen teknolojinin savaş için ön hazırlık olarak görülmesi ve kitle imha silahlarının ortaya çıkması, üçüncüsünde savaş döneminde ekonomik sıçrayış, dördüncüsünde askerlerin savaşın
Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 55 kurbanları olarak görülmesi, beşincide generallerin insanları bir araç olarak gördüğü yerlerde insanın gerçekten güçlü olarak yansıtılması, altıncıda askerlerin yaşama dair yeterince şey bilmedikleri, yedincide savaşın insanları nasıl değiştirebildiği, sekizincide insanların hala şiddete ve savaşa hazır bir durumda olmalarından dolayı barışın onları henüz tam anlamıyla değiştiremediği ve dokuzuncuda ise insanların kaba kuvvet göstermeye hazır olmalarının onları nereye sürükleyebileceği anlatılmıştır. Bu öykülerden yola çıkarak yazarın vurgulamaya çalıştığı nokta savaş gerçeklerinin arka plana itilmesidir. Sebepleri genellikle bir ideolojiye bağlı olarak açıklanmaya çalışılan savaşların arka planında, ilerleyen teknoloji ve çeşitli ülkelerin bu teknolojiden çıkar beklentilerinin, bilimin kötü emellere hizmet için kullanılmasının yattığı belirtilmektedir. Bu noktada ayrıca bilim etiği ve sınırları tartışmaya açılmıştır. Savaş ve savaşın beraberinde getirebileceği olumsuz sonuçlar öykünün bir diğer vurgu noktasıdır. Birkaç kişinin milyonlarca insanın hayatını hiçe sayarak çıkar amaçlı savaş ilan etmeleri ve bu savaşlarda halkı araç olarak kullanmaları, onların kaderleriyle oynamaları üzerinde durulmuş, politikacı ve bilim adamlarının aldıkları keyfi kararlar sert bir şekilde eleştirilmiştir. Daha önce yaşanan savaşları, beraberinde getirdikleri yıkıntıları, ölümleri, açlıkları bilmelerine rağmen yöneticilerin ve onlarla birlikte büyük bir grup insanın hala savaş istemeleri, kaba gücün taraftarı olmaları ve hatta bu saldırı dürtüsünün günden güne artması eleştirilmiştir. Kısacası Borchert, savaşın saçmalığını, anlamsızlığını göstermeye çalışmıştır. 5. CEVAP KAĞITLARININ DEĞERLENDİRİLMESİ Çalışmanın son bölümünde, öğrencilerin daha önce dersin sorumlu öğretim elamanına teslim ettikleri yanıtlar tablo halinde özetlenmiş ve öğrencilerle birlikte iki saatlik genel bir değerlendirme yapılmıştır. Almanca grubu soru ve yanıtları dilsel bütünlüğü bozmamak adına tarafımızdan Türkçeye çevrilmiştir. Öğrencilere yöneltilen sorular ve öğrencilerin bu sorulara yanıtları aşağıdaki gibidir: 5.1. Almanca Grubu Soru ve Yanıtları; 1. Öykünün konusu nedir? İlk izlenimlerinizi yazınız! (5) Öykünün konusu savaştır.
56 Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi (2) Ekonomik çıkarlar ve insanların yaşam hakkına ilişkin kötü kullanım konulaştırılmıştır. (2) Söz konusu öyküde savaşın ve teknolojik gelişimin olumsuz etkileri konu olarak işlenmiştir. Hangi kişiliklerin insanın kaderini olumsuz yönde etkilediği sorunu temel alınmıştır. (4) Mesleki etiğin kötüye kullanımı temel konudur. Bu öyküde toplumları savaşa sürükleyen durumlar konulaştırılmıştır. Bu öyküde bilim ve ekonomi arasındaki bağıntı konu olarak işlenmiştir. Ayrıca bilimin görevleri de konulaştırlmıştır. 2. Fabrikatör, Kaşif ve General in sohbeti hangi konu etrafında dönmektedir? Kaşifin konuşması oldukça üzgün, çok sıkıntılıydı. Teknoloji ve savaş hakkında konuşuyorlar. General: ordu, fabrikatör: satınalma ve satış. (4) Konuşmaları bana savaşı çağrıştırıyor. (3) Fabrikatör: yeni bir iş alanı yaratmaya çalışıyor (para), kaşif: bilimi kötüye kullanıyor (bombalar), general: savaş. Konuşmaları bana iki yönü keskin bıçağı çağrıştırıyor. Fabrikatör: zenginlik, kaşif: buluş, general: otorite. (3) Bana çıkarlar doğrultusunda hareket etmeyi çağrıştırıyor. 3. Kendi aralarındaki ilişki hangi açıdan önemlidir? (7) Kaşif buluş yapıyor fabrikatör üretiyor general savaşıyor (uyguluyor). (3) Her üç adam da birşeylerden çıkar elde etmeye çalışıyor. 4. Bunların öyküde üstlendikleri roller hangileridir? (3) İnsanların yaşamlarıyla oynuyorlar. (2) Toplumları ortadan kaldırmak için üretiyorlar. Savaşın olumsuzluklarını yansıtıyorlar. (2) Maalesef sadece kendi çıkarlarını gözetiyorlar. (3) Kaşif: bir katil, fabrikatör: hırs, general: görev bilincinde. Toplumu kandırıyorlar. Üçü de düşüncesiz ve benciller. Kaşif: suçlu/cani, fabrikatör: yenilikçi, para hırsı olan, general: insani duygulardan yoksun. Fabrikatör: bilim adamlarının tüm buluşlarını insanlığın hizmetine sunan kişi. Tüm ürünlerini satabildiği için uygulayıcıdır. Kaşif: ürünleri
Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 57 hazırlayan bir bilim adamıdır. General: üretilen ürünleri savaşlarda kullanan kişidir. 5. Toplumun bilimden beklentileri nelerdir? Bilim bu beklentileri karşılıyor mu? (4) Toplum, bilimden insanlık yararına yeni buluşlar beklemektedir. Ancak bilim bu beklentileri maalesef sadece olumsuz yönde karşılamaktadır. (2) Beklentiler soğutucu (buzluk), telefon, radyo gibi ürünlerdir ve bilim de sözkonusu beklentileri karşılamaktadır. Bilim, savaş endüstrisi alanından çok tıp alanında gelişmelidir. (3) Bilim, toplumun gereksinimlerini karşılamalıdır. (4) Toplum, bilimden insanlara yardımcı olacak buluşlar beklemektedir. Bilim, her türlü olumlu konuyu değerlendirmeli ve insanların hizmetine sunmalıdır. Buna karşın insanların kötü yönde kullanmamaları için olumsuz konuları da gün ışığına çıkartmalıdır. 6. Metindeki sembollerin altını çiziniz ve altlarını çizdiğiniz sembolleri açıklayınız! Sparta: ( 1) Antik Yunan da bir kent ve gücün simgesidir. / (1) Üzüntü/keder. / (1) Yunanistan da çok iyi askerlerin yetiştiği bir kent. Langemarck: (1) Üzüntü. / (1) Belçika da Almanların çok sayıda asker kaybettiği bir kent. Çiçek soldu: Bu tümce savaş nedeniyle öldürülen insanları simgeleştiriyor. Yeşil fayans: (5) İyilik. / (3) Barış. / (1) Ölüm. / (1) Mezar ve çevresinde ve üzerindeki çimenler. / (2) Mezar taşı. / (2) Sevgi. Bovling topu: (5) Bombalar. / (2) Dünya. Labut: (4) Askerler. / (2) İnsanlar. Hölderlin: (1) İnsanları aydınlatmaya çalışan alman yazarlardan biri. / (1) Almanlar için örnek bir kişilik. Clausewitz: (1) Ünlü bir general. / (1) Savaş. / (1) Almanlar için örnek bir kişilik. Bovling salonu: (4) Savaş meydanı. / (1) Dünya bir bovling salonu ve insanlar da labuttur. / (1) Mezar. Etkileyici bir kutlama: (1) Ölmüş insanlar ve ceset alayı. Sonra arkada labutlar devrildi: (1) Mermi ve bombalarla ö ldürülmüş insanlar. General: (1) Savaş. Kaşif: (1) Bombalar. Duş kabini: (2) Toplama kampı.
58 Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi Haçlar: (2) Din. / (1) Sömürgecilik. Barut: (1) Savaş. 7. Metinde hangi ifadeler okuyucuyu duygulandırmaktadır? Neden? (7) Buna göre yarım gramla iki saat içinde bin kişi öldürülebilirdi: Bu tümce beni oldukça derinden etkiledi. Aynı şekilde bir kaç gram uranyum ile de dünya yok edilebilirdi. İnsanların yaşamı bu anlamsız materyallere bağımlı./ Bu tümce insanlık dışıdır./ Bu tümce beni üzmüştür./ Bu ifadelerde birçok çelişki var./ Bu metinde yöneten kesim için insanların yaşamının önemsiz ve çok basit olduğunu gördüm./ Buna üzüldüm. (2) Etkileyici bir kutlama./ Gençler cepheye gidiyorlar: Bu tümceler bana anlamsız bir davranışı işaret ediyor./ Bu bir savaş resmidir. Gençler huzur ve dayanışma içerisinde yaşamak yerine cepheye gidiyorlar. (3) Sonra arkada labutlar devrildi./ Küçük adamlar gibi görünüyorlardı: Burada insanların yaşamlarının ne kadar değersiz olduğunu görebiliyoruz./ Bu tümcelerde açıkça sadece ölüm görünüyor. Peki. Evet, sevgili dostum, tam zamanında çikolatadan barut üretimine geçmeseydim, size bu kırk bini veremezdim: Kazanç elde etmek ve ekonomi./ Burada toplumun gereksinimleri gözardı ediliyor. Güneşin ışıkları çiçeklerin üzerine vuruyordu. Ve kağıdın üstüne: Zıtlık./ Bir taraftan güneşi (yaşam), diğer taraftan da kağıdı (ölüm) düşünüyorum. Yapacak başka bir şey yoksa: Bu, bize savaşların ne kadar keyfiyete bağlı olduğunu gösteriyor. Bir çiçeğin solduğunu görünce, çok üzüldü ve ağladı: Bu tümcede bir zıtlık bubulunmaktadır. Binlerce insanın ölümüne neden olan bombalar üretilmektedir. Bu durum onu rahatsız etmemektedir, ancak solmuş bir çiçek onu duygusallığa sürüklemektedir. 8. Bu öykü sizi ne gibi farklı ve yeni düşüncelere sürükledi? Bu konu ile ilintili olarak olumlu düşünmüyorum, ancak olumsuz da düşünmek istemiyorum. Almanlar ülkelerini seviyorlar. Bu nedenle tarihlerinde yaşanan olumsuzlukları gözardı etmiyorlar, geleceklerini oluştururken geçmişlerinden ders çıkartıyorlar. Bilimin kötü insanların elinde bir silah olduğunu öğrenmiş olmak benim için müthiş bir hayal kırıklığıdır. Almanlar sorumluluk sahibi oldukları için geleceklerine ilişkin olumsuz etki yaratabilecek herşeyi eleştirirler.
Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 59 (2) Bilimin hem iyiye hem de kötüye hizmet edebileceğini gördüm. Bu çok tehlikelidir. Bilim, insanların isteklerini yerine getiremiyor. Sürekli yeni gereksinimler doğuyor. (2) Birtakım insanlar başkalarının güvenini kötüye kullanıyorlar. Bu kötüye kullanma sadece kısa vadede çıkar sağlamaya yönelik çok kötü bir durumdur. Savaş bir çözüm değildir. İnsanlar para için kötü yollara başvurmamalıdır. Bilim adamları öncelikle insanların çıkarları doğrultusunda üretimler yapmış, daha sonra adım adım insanların maalesef sadece ölümüne neden olan savaş endüstrisine yönelik ürünler üretmişlerdir. 9. Yazarın öyküde ön plana çıkan dilsel tutumunu göz önünde bulundurursanız, bu dil kullanımı ile metnin içeriği arasındaki ilişki hakkında neler söyleyebilirsiniz? (7) Yazar, simgesel bir dil kullanmıştır. /Konuyu dolaylı olarak ele almaktadır. (3) Yazar, alaycı bir dil kullanmıştır ve insanlığı savaşa sürükleyen herşeyi eleştirmektedir. (2) Yazar, eleştirel bir anlayışla yazmıştır. Generalin, kaşifin ve fabrikatörün tutumunu eleştirmektedir. Metinde hicivsel bir tutum görülmektedir. 10. Yazarın bu öyküyü yazmaktaki amacı nedir? (5) Yazar, bize savaşların nedenlerini, sonuçlarını ve zararlarını göstermek istemektedir. İnsanlara yaşamdaki zıtlıkları göstermek istemektedir. (2) İnsanlara savaşın zararlarını göstermek istemektedir ve bu yolla bilinçlendirilmelerini amaçlamaktadır. (2) Dikkati savaşa, ölüme ve hırsa çekmek istemektedir. Almanya nın savaş sonrası dönemini aktarmayı istemektedir. Savaşlarla teknoloji arasında bir ilinti kurmayı istemektedir. Bilimin neye hizmet ettiğini göstermek istemektedir.
60 Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 11. Anlamsal açıdan birbiriyle bağlantılı sözcükleri ve söz öbeklerini guruplara ayırınız! Grup Ekonomi Doğa Din Bilim Yer Ölüm Savaş Sözcükler Bomba 10 Bovling 1 1 7 salonu Bovling topu 1 7 Duş kabini 2 7 Barut 1 1 5 Labutlar 1 5 Cephe 4 Sparta 1 3 Yas 1 2 Çikolata 6 Fabrika 6 Fayans 3 2 1 Dikiş 3 makinası Telefon 3 Radyo 3 Buzdolabı 3 Kağıt 2 Çiçek 1 1 1 1 Güneş 1 1 Haçlar 2 Tahmini 1 masraf Rakamlar 1 Langemarck 1 1 Önlük 2 Kaşif 1 General 1 Siyah 1 elbiseler Kutlama 1
Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 61 5.2. Türkçe Grubu Soru ve Yanıtları; 1. Öykünün konusu nedir? İlk izlenimlerinizi yazınız! (2) Öykü savaşı konu edinmiş. Teknolojinin insanların ihtiyaçlarını karşılamak dışında yönü olumsuz bile olsa ilerlemesi anlatılmıştır. İnsanların kar elde etmek için sonucunu düşünmeden savaş maddeleri üretimine geçmesi, teknolojinin insan üzerindeki olumsuz etkilerini ortaya koyuyor. (3) Bilimin kötüye kullanılmasının insanlığın yararına olan şeyleri nasıl tersine çevirdiği anlatılıyor. Konu, bilimin iyiye ve ya kötüye hizmet ettiği zaman ortaya çıkan sonuçlardır. Bilimin insanlar üzerindeki etkisi. Konu insanların savaş gibi yıkıcı şeylerden bahsederken nasıl da rahat olduklarını ele alıyor. Bilim, savaş ve ekonomi arasındaki iğrenç ilişki. 2. Fabrikatör, Kaşif ve General in sohbeti hangi konu etrafında dönmektedir? (4) Para kazanmak için savaşın ortaya çıkması gerektiğini konuşuyorlar. (2) Çıkarlarına uygun koşullar yaratmak için konuşuyorlar. (3) Savaş ve ticaret üzerine konuşuyorlar. Para kazanmanın en kısa yolunun ne olabileceğini konuşuyorlar. 3. Kendi aralarındaki ilişki hangi açıdan önemlidir? (2) Teknolojiyi çıkarları doğrultusunda kullanmaları, insanlığa pek önem vermediklerini göstermektedir. Hepsi de hırslarına yenik düşmüş ve bundan dolayı yürekleri taşlaşmış. Tek düşündükleri şey bir şeylerden çıkar elde etmek. (3) Kaşif bomba imalatının formüllerini bulur, fabrikatör bomba üretir, general ise bu bombaları savaşta kullanır. İnsanları aptal yerine koymaktadırlar. 4. Bunların öyküde üstlendikleri roller hangileridir? (3) Kaşif bulacak, fabrikatör üretecek ve general kullanacak. Bu üçü birbirine zincirleme bir şekilde bağlıdır. (2) Kaşif bilim adamı, fabrikatör işveren yani şirket sahibi ve general asker rolündedir. Savaşa hükmedenler, savaş malzemelerinin yapımını bilimsel temellere oturtanlar ve bu ikisini kullanıp çıkar amaçlı ticaret yapanlar.