SOSYAL-İŞ SENDİKASI ÜYELERİNİN TAŞERON UYGULAMASINA İLİŞKİN GÖRÜŞLERİ ANKET SONUÇLARI VE DEĞERLENDİRMESİ Ocak 2013
3 SOSYAL-İŞ SENDİKASI ÜYELERİNİN TAŞERON UYGULAMASINA İLİŞKİN GÖRÜŞLERİ ANKETİ Giriş Türkiye de taşeronlaştırma, son yıllarda hızla yaygınlaşmakta, özellikle kamu kurumlarındaki işçi istihdamı bakımından, istisna olmaktan çıkıp kural haline gelmektedir. Öyle ki kamuda kadrolu olarak çalışan her işçi başına, taşeronda çalışan iki işçi düşer hale gelmiştir. Kamuda taşeron uygulaması, hem bir özelleştirme yöntemi olarak hem de işçileri düşük ücretle, hakları kısıtlanarak, sendikal örgütlenme ve iş güvencesinden yoksun biçimde çalıştırmanın bir aracı olarak kullanılmaktadır. Sosyal-İş Sendikası, işkolundaki kamu kurumlarında çalışan taşeron işçilere yönelik özel bir örgütlenme çalışması yürütmekte, taşeron uygulamasına karşı mücadele etmektedir. Bu kapsamda, özellikle kamu üniversiteleri bu çalışmanın odağında yer almaktadır. Öyle ki, Türkiye de kamu üniversitelerinin sayısı hızla artarken, üniversitelerde kadrolu olarak çalışan işçi sayısı artmak bir yana azalmakta, üniversiteler adeta taşeron cennetine dönüştürülmektedir. Türkiye deki toplam 94 kamu üniversitesindeki kadrolu işçi sayısı yaklaşık 4 binde kalırken, bu rakam, 6 büyük kamu üniversitesinde çalışan taşeron işçi sayısına eşittir. Sosyal-İş Sendikası nın Ordu Üniversitesi nde başlattığı taşeron örgütlenmesi, Konya Selçuk Üniversitesi, Bursa Uludağ Üniversitesi, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi ve Isparta Süleyman Demirel Üniversitesi ile devam etmiştir. Öte yandan Türk Patent Enstitüsü nde çalışan taşeron işçiler de Sosyal-İş Sendikası nda örgütlenmiştir. Örgütlenme çalışmaları ile birlikte bir yandan işyerlerindeki somut sorunlara yönelik (yol, yemek, yıllık izin, bireysel sözleşme vb.) çalışmalar yürütülürken, bir yandan da muvazaalı (hukuka aykırı, hileli) taşeron ilişkilerinin tespit edilmesi ve taşeron işçilerin asıl işveren olan üniversitelerin işçileri sayılması için girişimlerde bulunulmuştur. Türkiye de sendikal örgütlenmenin kolay olmadığı açık bir gerçektir. Bununla birlikte taşeronda örgütlenmek çok daha zordur. Taşeronda örgütlenme ve mücadele yürütmek, ciddi emek ve sabır gerektirmektedir. Bu noktada, özellikle sendikanın taşeronda çalışmayan üyelerinin, taşeron uygulamasına ilişkin bakışları, sendikanın taşeron çalışmalarına yönelik ilgisi ve desteği de büyük önem taşımaktadır. Bu gerçekten hareketle, Sosyal-İş Sendikası, taşeronda çalışmayan, yani asıl işverenin işçileri olarak çalışan üyelerinin taşeron uygulamasına ve sendikanın çalışmalarına yönelik görüşlerini almak için bir anket çalışması gerçekleştirmiştir. Bu anket çalışması ile bir yandan sendika üyelerinin görüşlerinin toplanması ve sendikanın geleceğe yönelik çalışmaları için bir bilgi kaynağı oluşturulması hedeflenmiş, bir yandan da anket çalışmasından çıkan bulguların, yani taşeronda çalışmayan işçilerin taşeron sorununa ilişkin bakış açılarının kamuoyu ile paylaşılması amaçlanmıştır. Türkiye de taşeron sorununun giderek büyüdüğü, konuya ilişkin çeşitli yasal düzenlemelerin yapılmasının hedeflendiği bir süreçte, Türkiye işçi sınıfının bir kesitini oluşturan Sosyal-İş Sendikası üyelerinin görüşlerinin, genele dair bir fikir vermesi; gerek sendikaların bu alandaki çalışmalarında, gerek yasa hazırlama süreçlerinde, gerekse akademik çalışmalarda bir referans oluşturması da anket çalışmasının amaçları arasında yer almıştır. Anket çalışması, 2011 yılının son döneminde gerçekleştirilmiştir. Anket, hâlihazırda taşeronda çalışmayan, yani asıl işverenin işçisi olarak istihdam edilen işçilere uygulanmıştır. Sosyal-İş Sendikası Genel Merkezi tarafından, sendika şubelerine iletilen anketler, şubeler üzerinden işyerlerine ve üyelere ulaştırılmıştır. Doldurulan anketler, şubeler tarafından toplanılarak Genel Merkeze iletilmiştir. 800 den fazla üye, ankete katılmıştır. Eksik doldurulan anketler değerlendirilmeye alınmamıştır. Sonuçta, 797 anket değerlendirilmeye alınmıştır. Ankara dan 205 (%25,7), Gaziantep ten 17 (%2,1), Adana dan 31 (%3,9), Antalya dan 9 (%1,3), İzmir den 268 (%33,6), İstanbul dan 267 (%33,5) üye anket çalışmasına katılmıştır. Anket, çoktan seçmeli 33 sorudan oluşmaktadır. 3 soruda, birden çok şık işaretleme seçeneği sunulmuştur. Anketin birinci bölümünde (soru 1-5) katılımcılara ilişkin genel bilgilerin (yaş, kıdem, eğitim durumu, sendika üyeliği süresi, işyeri) toplanması; anketin ikinci bölümünde ise (s.5-9) katılımcıların taşeron uygulaması ile ilişkisine ilişkin bilgilerin (katılımcının daha önce taşeronda çalışıp çalışmadığı, aile bireylerinin ya da yakın arkadaşlarının taşeronda çalışıp çalışmadığı ve işyerinde taşeron şirket olup olmadığı) toplanması amaçlanmıştır. Anketin üçüncü bölümünde (s.10-19) katılımcıların taşeron uygulamasına ve taşeronda çalıştırılan işçilerin durumlarına ilişkin görüşlerinin alınması; anketin dördüncü bölümünde (s.20-25) katılımcıların taşeronlaştırmaya karşı yürütülen mücadele ile taşeron işçilerinin örgütlenmesine ilişkin görüşlerinin alınması; anketin beşinci bölümünde ise (s.25-33) katılımcıların, Sosyal- İş Sendikası nın taşeron işçilere yönelik yürüttüğü faaliyetler hakkındaki bilgisi ve görüşlerinin alınması amaçlanmıştır. Anket sonuçları, aşağıda beş ayrı bölüm halinde, grafikler eşliğinde sunulmuştur. Her bir bölümün sonunda, o bölüme ilişkin bir değerlendirmeye yer verilmiştir. Ardından, üyelerin, taşeron uygulamasına ilişkin görüşlerinin, farklı parametrelere (kıdem, işyeri, sendika üyeliği süresi, eğitim durumu, kendisinin veya yakınlarının taşeronda çalışıp çalışmadığı) göre değişip değişmediğini ölçmek için, iki soru baz alınarak (soru 11 ve soru 13) anket istatistikleri yeniden incelenmiş ve çıkan sonuçlara ilişkin değerlendirmeler altıncı bölümde sunulmuştur. Son olarak, anketten çıkan sonuçlar ışığında genel bir değerlendirme yapılmıştır.
4 1) Kaç yaşındasınız? a) 18-25 (yüzde 17.1) b) 25-35 (yüzde 50,4) c) 35-45 (yüzde 26,2) d) 45-55 (yüzde 5,8) e) 55 ve üstü (yüzde 0,5) 1. BÖLÜM: KATILIMCILARA İLİŞKİN BİLGİLER 2) Eğitim durumunuz nedir? a) İlkokul mezunu (yüzde 4,3) b) Ortaöğretim mezunu (yüzde 5,2) c) Lise mezunu (yüzde 55) d) Üniversite mezunu (yüzde 33,9) e) Yüksek Lisans/Doktora (yüzde 1,6) 3) Kaç yıldır çalışıyorsunuz? (Çalışma hayatına girdiğinizden beri) a) 0-1 yıl arasında (yüzde 6,6) b) 1-5 yıl arasında (yüzde 26,6) c) 5-10 yıl arasında (yüzde 31,6) d) 10-20 yıl arasında (yüzde 30) e) 20 yıldan fazla (yüzde 5,2)
5 4) Hangi tür işyerinde çalışıyorsunuz? a) Metro Grosmarket (yüzde 64,5) b) Belediye Şirketi (yüzde 22,3) c) Oda, Baro, Sendika, Der. vb. (yüzde 10,7) d) Kamu Kurumları (yüzde 0,9) e) Özel Öğretim Kurumları (yüzde 0,5) 5) Kaç yıldır sendikamıza üyesiniz? a) 0-1 yıl (yüzde 29,9) b) 1-5 yıl (yüzde 37,7) c) 5-10 yıl (yüzde 26,7) d) 10-15 yıl (yüzde 4) e) 15 yıldan fazla (yüzde 1,8) 1. BÖLÜM: DEĞERLENDİRME 1-a) Yaş: Katılımcılar, oldukça genç bir profil arz etmektedir. Katılımcıların yüzde 67,5 i 35 yaşın altındadır. 45 yaşın üzerindekilerin oranı yüzde 6,3 de kalmakta; katılımcıların büyük çoğunluğunu gençler ve orta yaşlılar oluşturmaktadır. 1-b) Kıdem: Yaş profili, kıdem süresine de yansımaktadır. Katılımcıların yüzde 64,8 inin toplam çalışma süresi 10 yılın altındadır. Bununla birlikte, 10-20 yıl arası kıdeme sahip olanların, yani çalışma yaşamında kayda değer bir deneyim edinenlerin oranı ise yüzde 30 düzeyinde iken, kıdemi 20 yılı aşanların oranı yüzde 5,2 dir. 1-c) Eğitim: Katılımcıların eğitim durumu, görece yüksektir. İlk ve ortaokul mezunlarının oranı yüzde 9,5 de kalırken; lise mezunları yüzde 55, lisans ve lisansüstü mezunları ise yüzde 35,5 lik bir orana sahiptir. 1-d) İşyeri: Ankete katılanların yüzde 64,5 i Metro Grosmarkette, yüzde 22,3 ü belediye şirketlerinde, yüzde 10,7 si ise oda, baro, sendika, dernek, vakıf türü işyerlerinde çalışmaktadır. Bu yönüyle anket katılımcıları Sosyal-İş Sendikası nın (taşeronda çalışan üyeleri hariç) aktif üye profilini büyük ölçüde yansıtmaktadır. Bununla birlikte belediye şirketlerinde çalışanların anketteki temsiliyet oranı sendikanın üye profilindeki oranından biraz daha yüksek; özel öğretim kurumları ile kamu kurumlarında çalışanların anketteki temsiliyet oranı ise (sırasıyla yüzde 0,5 ile 0,9) sendikanın üye profilindeki oranından daha düşüktür. 1-e) Sendika Üyeliği Süresi: Katılımcıların kaç yıldır Sosyal-İş Sendikası na üye olduğuna bakıldığında ise katılımcıların sendika üyeliği süresinin görece kısa olduğu görülmektedir. Katılımcıların yalnızca yüzde 5,8 i 10 yılı aşkın süredir Sosyal-İş Sendikası na üye iken; katılımcıların yüzde 67,6 sının üyelik süresi 5 yıldan azdır. 5 ila 10 yıl arasında bir süredir Sendika üyesi olanların oranı ise yüzde 26,7 dir. Katılımcıların sendika üyeliği süresinin görece kısa olması temel olarak iki nedenden kaynaklanmaktadır. Birincisi, 12 Eylül 1980 darbesinin ardından 1992 yılına kadar Sosyal-İş Sendikası nın faaliyetlerinin durdurulmuş olması, dolayısıyla sendikanın mevcut örgütlü işyerlerinin en fazla 20 yıllık süredir sendika bünyesinde bulunması; ikincisi ise anket katılımcılarının yüzde 64,5 ini oluşturan Metro Grosmarket işçilerinin, Sosyal-İş Sendikası nda örgütlenmesinin 9 yıl önce gerçekleşmiş olmasıdır. Sonuç olarak, anket katılımcıları, yaş, kıdem süresi, eğitim durumu, çalıştığı işyeri ve sendikaya üyelik süresi bakımından, büyük ölçüde Sosyal-İş Sendikası nın üye profilini yansıtmaktadır. Gerek örneklem sayısı gerek örneklem profili göz önünde bulundurulduğunda, örneklemin Sosyal-İş Sendikası üyelerinin genelini yansıttığını söylemek mümkündür.
6 2. BÖLÜM: KATILIMCILARIN TAŞERONLAŞTIRMA İLE İLİŞKİSİ 6) Daha önce hiç herhangi bir taşeron şirkette çalıştınız mı? a) Evet çalıştım. (yüzde 24,4) b) Hayır çalışmadım. (yüzde 75,6) 7) Anne, baba, eş, kardeş ya da çocuklarınızdan biri daha önce taşeron şirkette çalıştı mı? a) Evet çalıştı. (yüzde 24,3) b) Hayır, hiç çalışmadı. (yüzde 75,7) 8) Anne, baba, eş, kardeş ya da çocuklarınızdan biri hali hazırda taşeron şirkette çalışıyor mu? a) Evet çalışıyor. (yüzde 14,4) b) Hayır çalışmıyor. (yüzde 85,6)
7 9) Yakın arkadaş çevreniz içinde hali hazırda taşeron şirkette çalışan biri var mı? a) Evet, var. (yüzde 59) b) Hayır, yok. (yüzde 41) 10) İşyerinizde faaliyet gösteren taşeron şirket var mı? a) Evet, var. (yüzde 80,2) b) Hayır, yok. (yüzde 19,8)
8 2. BÖLÜM: DEĞERLENDİRME 2-a) Daha Önce Taşeronda Çalışma Katılımcıların yüzde 24,4 ü daha önce herhangi bir taşeron şirkette çalışmış; yüzde 75,6 sı çalışmamıştır. Ankete katılan her dört işçiden birinin taşeronda çalışma deneyiminin bulunması gerçeği, katılımcıların ortalama çalışma süresinin düşüklüğü ile birlikte ele alındığında, taşeronlaştırmanın Türkiye de ne kadar yaygınlaştığını gözler önüne sermektedir. Öte yandan, daha önce taşeronda çalışmış olma ihtimalinin kıdem süresi ile doğru orantılı olarak artması, toplam çalışma süresi az olan işçiler ile çok olan işçiler arasında taşeronda çalışmış olma oranının dikkate değer ölçüde farklılaşması beklenebilir. Ancak, Türkiye de özellikle son 10 yıllık dönemde taşeronlaştırmanın çok hızlı bir biçimde artması, bu beklentiyi boşa düşürmektedir. Öyle ki, toplam çalışma süresine göre daha önce taşeronda çalışma oranına bakıldığında, kayda değer bir fark görülmemektedir. 1 yıldan az süredir çalışanlar ile 20 yıldan fazla süredir çalışmakta olanlar arasındaki farkın yalnızca yüzde 6,3 olması; taşeronlaştırmanın vardığı boyutu gözler önüne sermektedir. Toplam çalışma süresi 1 yıldan az olan işçiler, yani çalışma yaşamına yeni girmiş işçiler arasında dahi daha önce taşeronda çalışma oranının yüzde 21,2 olması, göz ardı edilemeyecek bir gerçekliktir. Artık işçiler, çalışma yaşamının daha başında taşeronla tanışmaya başlamaktadır. Daha Önce Herhangi Bir Taşeron Şirkette Çalıştınız mı? Toplam Çalışma Süresi Evet Hayır Yıl % 21,2 % 78,8 1-5 Yıl % 24 % 76 5-10 Yıl % 23,5 % 76,5 10-20 Yıl % 26 % 74 20 den Fazla % 27,5 % 72,5 2-b) Aile Bireylerinin Taşeronda Çalışması Katılımcıların yüzde 24,3 ünün yakın aile bireylerinden biri (anne, baba, eş, kardeş ya da çocuk) daha önce taşeron şirkette çalışmıştır. Katılımcıların yüzde 14,4 ünün ise halen yakın aile bireylerinden biri taşeronda çalışmaya devam etmektedir. Katılımcılar içinde kendisi ya da aile bireylerinden birinin taşeronda hiç çalışmamış olanların oranı yalnızca yüzde 59 dur. Bir başka deyişle ankete katılan her 10 işçiden yaklaşık 4 ünün ya kendisinin ya da aile bireylerinden birinin taşeron deneyimi mevcuttur. 2-c) Yakın Arkadaş Çevresinin Taşeronda Çalışması Yakın arkadaş çevresi söz konusu olduğunda ise bu oran ciddi oranda yükselmektedir. Katılımcıların yüzde 59 unun yakın arkadaş çevresinde hali hazırda taşeron şirkette çalışan biri vardır. Bu oranlar da taşeron uygulamasının yaygınlığını gösterir niteliktedir. Katılımcıların kendisi ve aile bireyleri ile birlikte yakın arkadaş çevresi de göz önünde bulundurulduğunda, bu kapsamda taşeronda çalışma deneyimin olmaması oranı yüzde 13 e kadar düşmektedir. Bir diğer deyişle, taşeron gerçeği, işçilerin yaşamının bir parçası haline gelmiştir. 2-d) İşyerinde Taşeron Katılımcıların yüzde 80,2 si işyerinde faaliyet gösteren bir taşeron şirket olduğunu bildirmiştir.
9 3. BÖLÜM: KATILIMCILARIN TAŞERONLAŞTIRMAYA İLİŞKİN GÖRÜŞLERİ 11) Taşeron uygulamasına ilişkin genel görüşünüz nedir? a) Taşeron uygulamasını kesinlikle destekliyorum. (yüzde 5,1) b) Taşeron uygulamasını destekliyorum. (yüzde 9,3) c) Taşeron uygulamasını desteklemiyorum. (yüzde 30) d) Taşeron uygulamasını kesinlikle desteklemiyorum. (yüzde 55,6) 12) Taşeron uygulamasından kim yararlı çıkmaktadır? a) İşverenler ve taşeron şirketler (yüzde 86,8) b) İşçiler (yüzde 3) c) Hepsi (yüzde 10,3)
10 13) Taşeron uygulamasının geleceğine ilişkin görüşünüz nedir? a) Taşeron uygulaması daha da yaygınlaştırılmalıdır. (yüzde 4,1) b) Taşeron uygulaması mevcut haliyle devam etmelidir. (yüzde 5,6) c) Taşeron uygulaması sınırlandırılmalıdır. (yüzde 23,2) d) Taşeron uygulaması, tümüyle kaldırılmalıdır. (yüzde 67,1) 14) Taşeron uygulamasının amaçları sizce nelerdir? (BİRDEN ÇOK ŞIK İŞARETLEYEBİLİRSİNİZ) a) Ekonomik verimliliği ve uzmanlığı artırmak. b) İşletmelere yönetim ve organizasyonda kolaylık sağlamak. c) Rekabet gücünü artırmak. d) Teknolojik uzmanlaşma sağlamak. e) İşçileri, iş güvencesinden yoksun bırakmak. f) İşçileri daha ucuza çalıştırmak. g) İşçilerin sendikalaşmasını engellemek. h) Taşeronlara kaynak aktarmak. Not: Bu soruya verilen yanıtlar 3. grupta sınıflandırılmıştır.
11 15) Kamu kurumlarında taşeron uygulamasının sonuçları nelerdir? (BİRDEN ÇOK ŞIK İŞARETLEYEBİLİRSİNİZ) a) Kamu kurumlarındaki işçi fazlalığı önlenmektedir. b) Kamu kaynakları daha etkin ve verimli kullanılmaktadır. c) Kamu kurumlarında mal ve hizmet üretimi kolaylaşmaktadır. d) Kamuda güvencesiz istihdam yaygınlaştırılmaktadır. d) Taşeron işçilerin hakları kısıtlanmakta, ücretleri düşürülmektedir. e) Kamu kaynakları, taşeron şirketlere ve rant çevrelerine aktarılmaktadır. 16) Sizce, kamuda çalışan taşeron şirket işçileri kadroya alınmalı mıdır? a) Evet alınmalıdır. (yüzde 88,6) b) Hayır alınmamalıdır. (yüzde 11,4)
12 17) Taşeronda çalışan işçilerin hakları sizce kısıtlanmakta mıdır? a) Evet, hakları kısıtlanmaktadır. (yüzde 84,7) b) Hayır, hakları kısıtlanmamaktadır. (yüzde 15,3) 18) Taşeronda çalışan işçiler, diğer işçilere göre daha düşük ücret almakta mıdır? a) Evet, daha düşük ücret almaktadır. (yüzde 91,9) b) Hayır, eşit ücret almaktadır. (yüzde 8,1) 19) Taşeronda çalışan işçilerin sendikalı olması, diğer işçilere göre daha zor mudur? a) Evet, daha zordur. (yüzde 77,4) b) Hayır, daha zor değildir. (yüzde 22,6)
13 3. BÖLÜM: DEĞERLENDİRME 3-a) Genel Görüş: Taşeron uygulamasına ilişkin genel görüşünüz nedir sorusuna, katılımcıların yüzde 5,1 i kesinlikle destekliyorum, yüzde 9,3 ü destekliyorum, yüzde 30 u desteklemiyorum, yüzde 55,6 sı ise kesinlikle desteklemiyorum yanıtını vermiştir. Kesinlikle destekliyorum ile destekliyorum yanıtları bir arada, taşeron uygulamasına yönelik destek ve olumlu bakış olarak değerlendirildiğinde, katılımcıların yüzde 14,4 ünün bu yönde görüş beyan ettiği görülmektedir. Desteklemiyorum ve kesinlikle desteklemiyorum yanıtları bir arada, taşeron uygulamasına destek verilmemesi ve olumsuz bakış olarak değerlendirildiğinde, katılımcıların yüzde 85,6 sının bu yönde görüş ifade ettiği anlaşılmaktadır. Bu bağlamda, ankete katılan Sosyal-İş Sendikası üyelerinin büyük çoğunluğunun (yüzde 85,6) taşeron uygulamasına destek vermediği, karşı çıktığı görülmektedir. 3-b) Taşeron Uygulamasından Kimin Yararlı Çıktığına İlişkin Görüşler: Taşeron uygulamasından kim yararlı çıkmaktadır sorusuna katılımcıların yüzde 86,8 sı işverenler ve taşeron şirketler yanıtını verirken, katılımcıların yüzde 3 ü işçiler yanıtını, yüzde 10,3 ü ise hepsi yanıtı vermiştir. Bu oranlar, taşeron uygulamasından esas olarak işverenler ve taşeron şirketlerin yararlı çıktığı yönündeki görüşün oldukça baskın olduğunu gözler önüne sermektedir. Öte yandan taşeron uygulamasını desteklememe oranı ile (yüzde 85,6), taşeron uygulamasından işverenler ve taşeronların yararlı çıktığı yönündeki görüşün oranı (yüzde 86,8) arasındaki yakınlık dikkat çekicidir. Taşeron uygulamasını destekleyenler ile desteklemeyenlerin, taşeron uygulamasından kim yararlı çıkmaktadır sorusuna verdikleri yanıtlar incelendiğinde ise bu yakınlığın tesadüfi olmadığı görülmektedir. Şöyle ki, taşeron uygulamasını desteklemeyenlerin yüzde 94,9 u taşeron uygulamasından işverenlerin ve taşeron şirketlerin yararlı çıktığını düşünürken, işçilerin yararlı çıktığını düşünenlerin oranı yüzde 1,5, hem işçilerin hem de işverenler ve taşeron şirketlerin yararlı çıktığını düşünenlerin oranı ise yüzde 3,6 da kalmaktadır. Bu oranlar, nedensel bir ilişkiye işaret etmekte; taşeron uygulamasını desteklememe tutumunun temel nedenlerinden birinin, taşeron uygulamasından işçilerin değil, işverenlerin ve taşeron şirketlerin yararlı çıktığı gerçeğinin görülmesi olduğunu akla getirmektedir. Taşeron uygulamasını destekleyenlerin ise yüzde 38,4 ü taşeron uygulamasından işverenlerin ve taşeron şirketlerin yararlı çıktığını düşünürken, yüzde 8,6 sı işçilerin yararlı çıktığını, yüzde 55 i ise hem işçilerin, hem işveren ve taşeron şirketlerin yararlı çıktığını düşünmektedir. Bu oranlar göz önünde bulundurulduğunda, taşeron uygulamasına destek verenlerin, taşeron uygulamasından işçilerin de yararlı çıktığı yönündeki görüşlerinin, taşeron uygulamasına destek vermelerinde belirleyici etkenlerden biri olduğu söylenebilir. 3-c) Taşeron Uygulamasının Geleceğine İlişkin Görüşler Taşeron uygulamasının geleceğine ilişkin görüşleri sorulduğunda katılımcıların yüzde 4,1 i taşeron uygulamasının daha da yaygınlaştırılması, yüzde 5,6 sı mevcut haliyle devam etmesi, yüzde 23,2 si sınırlandırılması, yüzde 67,1 i ise tümüyle kaldırılması yönünde görüş belirtmiştir. Katılımcıların büyük çoğunluğu (yüzde 67,1) gelecekte taşeron istememektedir. Bu oran, taşeron uygulamasına ilişkin genel görüşünüz sorusuna kesinlikle desteklemiyorum yanıtı verenlerin oranından (yüzde 55,6) daha yüksektir. Öte yandan taşeronlaştırmanın daha da yaygınlaştırılması ya da mevcut haliyle devam etmesi görüşünü savunanların oranı yüzde 9,7 de kalmıştır. Bu oran, taşeron uygulamasına ilişkin genel görüşünüz nedir sorusuna kesinlikle destekliyorum ya da destekliyorum yanıtını verenlerin toplam oranından (yüzde 14,4) daha düşüktür. Dolayısıyla taşeron uygulamasına yönelik tepki, gelecekte ne olmasının istendiği sorulduğunda daha da yükselmektedir. Anket tasarlanırken, 11. soru ile 13. soruların birbirini bütünleyeceği ve yanıtların şıklara göre dağılımının paralellik göstereceği varsayılmıştır. Şöyle ki, 11. soruya taşeron uygulamasını kesinlikle destekliyorum (a şıkkı) yanıtını verenlerin, 13. soruya yanıt verirken ağırlıkla a şıkkını (taşeron uygulaması daha da yaygınlaştırılmalıdır) işaretlemesi, aynı paralelliğin diğer şıklarda da görülmesi beklenmiştir. Ancak bu varsayım yalnızca, yanıt skalasının iki ucunda (a ve d şıkları) doğrulanmıştır.
14 Daha da yaygınlaştırılmalıdır Mevcut haliyle devam etmelidir Sınırlandırılmalıdır Tümüyle kaldırılmalıdır Kesinlikle destekliyorum yüzde 51,4 yüzde 24,3 yüzde 5,4 yüzde 18,9 Destekliyorum yüzde 11,4 yüzde 38,6 yüzde 42,9 yüzde 7,1 Desteklemiyorum yüzde 1,3 yüzde 2,2 yüzde 45,1 yüzde 51,3 Kesinlikle desteklemiyorum 0 0 yüzde 8,2 yüzde 91,8 Yukarıdaki tablodan da görüleceği üzere, 11. soruya kesinlikle destekliyorum yanıtını verenler, 13. soruda ağırlıkla (yüzde 51,4) daha da yaygınlaştırılmalıdır yanıtını verirken, 11. soruya kesinlikle desteklemiyorum yanıtını verenler, 13. soruda yüzde 91,8 lik bir oranla tümüyle kaldırılmalıdır şıkkını işaretlemiştir. Taşeron uygulamasını destekliyorum diyenlerin ağırlıklı tercihi, taşeron uygulamasının sınırlandırılması yönünde olurken (yüzde 42,9) Taşeron uygulamasını desteklemiyorum diyenlerin ağırlıklı görüşü ise (yüzde 51,3) taşeron uygulamasının tümüyle kaldırılması olmuştur. Ayrıca, taşeron uygulamasını destekliyorum yanıtını veren her iki kişiden birinin taşeron uygulamasının sınırlandırılması (yüzde 42,9) ya da tümüyle kaldırılması (yüzde 7,1) yönünde görüş beyan etmesi de dikkat çekicidir. 3-d) Taşeron uygulamasının amacına ilişkin görüşler Anketin 14. sorusunda Taşeron uygulamasının amaçları sizce nelerdir sorusu yöneltilmiş, katılımcılara birden çok şık işaretleyebilecekleri belirtilmiştir. Şıklar ise iki grup halinde tasarlanmıştır. Birinci grupta, taşeron uygulaması savunan sermaye çevreleri, hükümetler ve bazı akademisyenlerin gerekçeleri sıralanmıştır: ( a) Ekonomik verimliliği ve uzmanlığı artırmak, b) İşletmelere yönetim ve organizasyonda kolaylık sağlamak, c) Rekabet gücünü artırmak, d) Teknolojik uzmanlaşma sağlamak). İkinci grupta ise taşeron uygulamasına eleştirel yaklaşanların, bu uygulamanın gerçek amacına ilişkin görüşleri sınıflandırılmıştır: (e) İşçileri, iş güvencesinden yoksun bırakmak. f) İşçileri daha ucuza çalıştırmak, g) İşçilerin sendikalaşmasını engellemek, h) Taşeronlara kaynak aktarmak). Soruya birden çok yanıt verilebildiği için, yanıtlar 3 başlık altında sınıflandırılmıştır: 1) Yalnızca 1. gruptan seçenekleri işaretleyenler: (yüzde 8,8) 2) Hem 1. grup, hem 2. gruptan seçenekleri işaretleyenler: (yüzde 24) 3) Yalnızca 2. gruptan seçenekleri işaretleyenler (yüzde 67,3) Yalnızca 1. Gruptan seçenekleri işaretleyenlerin oranının yüzde 8,8 kalması ve katılımcıların büyük çoğunluğunun (yüzde 67,3) yalnızca ikinci gruptan seçenekler işaretlemesi, taşeron uygulamasını, ekonominin bir gerçeği ve gereği olarak sunan hegemonik söylemin, işçiler nezdinde karşılık bulmadığına ve taşeronlaştırmanın asıl amacının işçilerin haklarını kısıtlamak olduğu görüşünün ağır bastığına işaret etmektedir. 3-e) Kamuda taşeron uygulamasının sonuçlarına ilişkin görüşler Anketin bir sonraki sorusunda, kamudaki taşeron uygulamasına odaklanmış, katılımcılardan kamuda taşeron uygulamasının sonuçlarına ilişkin görüşleri sorulmuş; birden çok şık işaretlenebileceği belirtilmiştir. Şıklar yine iki grup haline tasarlanmıştır. Birinci grupta, kamuda taşeron uygulamasını savunanların gerekçelerine yer verilmiştir: (a) Kamu kurumlarındaki işçi fazlalığı önlenmektedir, b) Kamu kaynakları daha etkin ve verimli kullanılmaktadır, c) Kamu kurumlarında mal ve hizmet üretimi kolaylaşmaktadır). İkinci grupta ise kamuda taşeron uygulamasına eleştirel yaklaşanların görüşlerine yer verilmiştir: (d) Kamuda güvencesiz istihdam yaygınlaştırılmaktadır, e) Taşeron işçilerin hakları kısıtlanmakta, ücretleri düşürülmektedir, f) Kamu kaynakları, taşeron şirketlere ve rant çevrelerine aktarılmaktadır). Soruya birden çok yanıt verilebildiği için, yanıtlar 3 başlık altında sınıflandırılmıştır: 1) Yalnızca 1. gruptan seçenekleri işaretleyenler: (yüzde 8,3) 2) Hem 1. grup, hem 2. gruptan seçenekleri işaretleyenler: (yüzde 27,1) 3) Yalnızca 2. gruptan seçenekleri işaretleyenler (yüzde 64,6) Bu soruya verilen yanıtların, bir önceki soruya verilen yanıtlara büyük ölçüde paralellik gösterdiği görülmektedir. Katılımcıların yine büyük çoğunluğunun yalnızca 2. gruptan şıklar işaretlemesi (yüzde 64,6) ve yalnızca 1. gruptan şıkları işaretleyenlerin oranının yüzde 8,3 te kalması, kamuda taşeron uygulamasının kamunun yararına olmadığı, işçilerin
15 zararına olduğu yönündeki görüşün baskın olduğunu gözler önüne sermiştir. 3-f) Kamudaki taşeron işçilerin kadroya alınmasına ilişkin görüşler Sizce, kamuda çalışan taşeron şirket işçileri kadroya alınmalı mıdır sorusuna katılımcıların yüzde 88,6 sı evet, yüzde 11,4 ü hayır yanıtını vermiştir. Bu oranlar, kamuda taşeron şirketlerde çalışan ve kadro isteyen yüz binlerce işçinin talebinin taşeronda çalışmayan işçilerce de büyük oranda paylaşıldığını göstermektedir. 3-g) Taşeron işçilerin çalışma koşulları ve haklarına ilişkin görüşler Takip eden üç soruda, katılımcıların taşeron işçilerin çalışma koşulları ve haklarına ilişkin görüşlerinin alınması amaçlanmıştır. Taşeronda çalışan işçilerin hakları sizce kısıtlanmakta mıdır sorusuna katılımcıların yüzde 84,7 si evet, yüzde 15,3 ü hayır yanıtını vermiştir. Taşeronda çalışan işçiler, diğer işçilere göre daha düşük ücret almakta mıdır sorusuna katılımcıların yüzde 91,9 u evet, yüzde 8,1 i hayır yanıtını vermiştir. Taşeronda çalışan işçilerin sendikalı olması, diğer işçilere göre daha zor mudur sorusuna ise yüzde 77,4 oranında evet, yüzde 22,6 oranında hayır yanıtı verilmiştir. İlgili üç soruya verilen yanıtlar göz önünde bulundurulduğunda, katılımcıların büyük çoğunluğunun taşeron işçilerin, emsallerine göre, hakları ve sendikal özgürlükleri kısıtlanarak ve düşük ücretlerle çalıştırıldığı yönünde görüş ifade ettiği görülmektedir. Katılımcılara göre söz konusu olumsuz durum en ağır biçimde ücretlerde yaşanmakta (yüzde 91,9); bunu hakların kısıtlanması (yüzde 84,7) ve sendikal örgütlenme (yüzde 77,4) izlemektedir.
16 4. BÖLÜM: KATILIMCILARIN TAŞERONLAŞTIRMAYA KARŞI MÜCADELE VE ÖRGÜTLENME ÜZERİNE GÖRÜŞLERİ 20) Taşeron sistemi, yalnızca taşeronda çalışanları mı ilgilendirir? a) Evet yalnızca taşeronda çalışanları ilgilendirir. (yüzde 20,5) b) Hayır, tüm işçileri ilgilendirir. (yüzde 79,5) 21-a) Taşeron sistemine karşı mücadele etmek gerekir mi? a) Evet gerekir. (yüzde 90,6) b) Hayır, gerekmez. (yüzde 9,4)
17 21-b) Taşeron sistemine karşı kim mücadele etmelidir? a) Yalnızca taşeronda çalışan işçiler (yüzde 7,3) b) Tüm işçiler. (yüzde 92,7) 22) Taşeron uygulaması kaldırılırsa kim olumlu etkilenir? a) Kimse olumlu etkilenmez. (yüzde 10,3) b) Yalnızca taşeronda çalışan işçiler olumlu etkilenir. (yüzde 18) c) Tüm işçiler olumlu etkilenir. (yüzde 71,7)
18 23) İşyerinizde taşeronda çalışan işçiler sendikalı olmak istese destek verir misiniz? a) İşyerimde taşeron şirket yok (yüzde 10,6) b) Evet, destek veririm (yüzde 81,4) c) Hayır, destek vermem (yüzde 8) 24) İşyerinizde taşeronda çalışan işçiler de sendikalı olsa, bu durum sizi nasıl etkiler? a) İşyerimde taşeron şirket yok. (yüzde 12,3) b) Bizi etkilemez. (yüzde 23,6) c) Bizi olumlu etkiler. (yüzde 60,8) d) Bizi olumsuz etkiler. (yüzde 3,4)
19 4. BÖLÜM: DEĞERLENDİRME Bu bölümde ilk olarak katılımcılara, Taşeron sistemi, yalnızca taşeronda çalışanları mı ilgilendirir sorusu yöneltilmiş; katılımcıların yüzde 79,5 i bu soruya evet, yüzde 20,5 i hayır yanıtını vermiştir. Dolayısıyla taşeron sorunu, büyük ölçüde işçilerin hepsinin sorunu olarak görülmektedir. Taşeron sistemine karşı mücadele etmek gerekir mi sorusuna yüzde 90,6 oranında evet yanıtı verilirken hayır diyenlerin oranı yüzde 9,4 te kalmıştır. Bu soruya evet yanıtını verenlere, Taşeron sistemine karşı kim mücadele etmelidir sorusu yöneltilmiş, bu soruya yüzde 92,7 oranında tüm işçiler, yüzde 7,3 oranında yalnızca taşeronda çalışan işçiler yanıtı verilmiştir. Bu iki soruyu bütünlemek üzere, bu soruları takiben, taşeron uygulaması kaldırılırsa kim olumlu etkilenir sorusu yöneltilmiş, katılımcıların yüzde 71,7 si tüm işçiler olumlu etkilenir derken, kimseyi olumlu etkilenmez şıkkını işaretleyenlerin oranı yüzde 10,3; yalnızca taşeronda çalışan işçiler olumlu etkilenir şıkkını tercih edenlerin oranı ise yüzde 18 de kalmıştır. Sonuç itibariyle, ankete katılanların çok büyük çoğunluğu, (yüzde 90,6) taşeron sistemine karşı mücadele edilmesi, bu mücadelenin de taşeronda çalışsın, çalışmasın tüm işçiler tarafından yürütülmesi gerektiğini (yüzde 92,7) düşünmektedir. Oran düşmekle birlikte, yine de katılımcıların önemli bir çoğunluğu (yüzde 71,7) taşeron uygulamasının kaldırılması durumunda tüm işçilerin olumlu etkileneceği görüşündedir. Bu bölümde son olarak, katılımcıların kendi işyerindeki taşeron işçilerin örgütlenmesine ilişkin sorulara yer verilmiştir. İşyerinizde taşeronda çalışan işçiler sendikalı olmak istese destek verir misiniz sorusuna verilen yanıtlarda, işyerlerinde taşeronun olduğu katılımcıların yüzde 91,5 i evet, yüzde 8,5 i hayır yanıtını vermiştir. İşyerinizde taşeronda çalışan işçiler de sendikalı olsa, bu durum sizi nasıl etkiler sorusuna ise, işyerlerinde taşeronun olduğu katılımcıların yüzde 69,3 ü bizi olumlu etkiler, yüzde 26,9 u bizi etkilemez, yüzde 3,9 u bizi olumsuz etkiler yanıtını vermiştir. Taşeron sistemine karşı mücadele edilmesi yönündeki görüş, katılımcıların işyerindeki bir taşeron örgütlenmesine ilişkin bakışlarına da yansımış, katılımcıların çok büyük çoğunluğu (yüzde 91,5), böyle bir örgütlenmeye destek vereceğini ifade etmiştir. Böyle bir örgütlenmenin taşeronda çalışmayan işçileri de olumlu yönde etkileyeceğine ilişkin görüş (yüzde 69,3) baskın olmakla birlikte, etkilemeyeceğini düşünenlerin oranı da (yüzde 26,9) kayda değer düzeydedir.
20 5. BÖLÜM: KATILIMCILARIN SENDİKANIN ÇALIŞMALARINA İLİŞKİN GÖRÜŞLERİ 25) Sendikamızın taşeronda yürüttüğü örgütlenme ve mücadele hakkında bilginiz var mı? a) Evet var. (yüzde 42,4) b) Hayır yok. (yüzde 57,6) 26) Yanıtınız evetse; bu konuda nasıl bilgi aldınız? (Birden Çok Şık İşaretleyebilirsiniz) a) Basından (yüzde 20) b) Sendika gazetesi, internet sitesi ve yayınlarından (yüzde 47,1) c) Sendika eğitimleri ve toplantılarından: (yüzde 26,3) d) İşyerindeki arkadaşlarımdan (yüzde 27,2) e) Sendika işyeri temsilcilerinden (yüzde 57,8) f) Sendika yöneticilerinden (yüzde 48) 27) Sendikamızın taşeronlaştırma ile ilgili çalışmalarını destekliyor musunuz? a) Evet, destekliyorum. (yüzde 59,5) b) Hayır, desteklemiyorum. (yüzde 11,6) c) Bilgim yok/fikrim yok. (yüzde 28,9)
28) Taşeron uygulaması ve sendikamızın çalışmalarına ilişkin yeterli bilgiye sahip olduğunuzu düşünüyor musunuz? a) Evet, yeterli bilgiye sahibim. (yüzde 26,7) b) Hayır, yeterli bilgiye sahip değilim. (yüzde 73,3) 21 29) Muvazaalı taşeron uygulamasının ne olduğunu biliyor musunuz? a) Evet, biliyorum. (yüzde 17,6) b) Hayır, bilmiyorum. (yüzde 82,4)
22 30) Sendikamız, taşeronda örgütlenirken nasıl bir strateji izliyor? a) Sendikamız taşeron şirketlerle toplu sözleşme imzalamayı hedefliyor. (yüzde 12,6) b) Sendikamız, taşeronda çalışanları kadroya geçirerek, asıl işverenle TİS imzalamayı hedefliyor. (yüzde 30,9) c) Fikrim yok. (yüzde 26,5) 31) Sendikamızın, taşeron konusu ve taşeronla ilgili çalışmalarına ilişkin bir kitapçık hazırlayarak, size ulaştırmasını ister misiniz? a) Evet, isterim. (yüzde 86,6) b) Hayır, istemem. (yüzde 13,4)
23 32) Taşeron konusunun sendika eğitimlerinde işlenmesini ister misiniz? a) Evet, isterim. (yüzde 86,2) b) Hayır, istemem. (yüzde 13,8) 5. BÖLÜM: DEĞERLENDİRME Anketin 5. bölümünde katılımcılara Sosyal-İş Sendikası nın taşeronda yürüttüğü örgütlenme çalışmalarına ilişkin bilgi ve görüşlerine dair sorular yöneltilmiştir. a) Sendikanın Çalışmalarına İlişkin Bilgi Düzeyi ve Bilgi Kaynakları Sendikamızın taşeronda yürüttüğü örgütlenme ve mücadele hakkında bilginiz var mı sorusuna katılımcıların yüzde 42,4 ü evet yanıtını verirken, yüzde 57,6 sı hayır demiştir. Bu oran, sendikanın taşeron işçilere yönelik çalışmalarının, taşeronda çalışmayan üyelerine yeterince aktarılamadığına işaret etmektedir. Bu soruya evet yanıtı verenlere, bir sonraki soruda bu konuda nasıl bilgi aldınız sorusu yöneltilmiş, birden çok yanıtın işaretlenebileceği belirtilmiştir. Yanıtların dağılımı ise şu şekilde gerçekleşmiştir: Sendika işyeri temsilcilerinden : yüzde 57,8 Sendika yöneticilerinden : yüzde 48 Sendika gazetesi, internet sitesi ve yayınlarından : yüzde 47,1 İşyerindeki arkadaşlarımdan : yüzde 27,2 Sendika eğitimleri ve toplantılarından: : yüzde 26,3 Basından : yüzde 20 Yanıtlar, sendika üyelerinin en çok sendika işyeri temsilcilerinden konuya ilişkin bilgi edindiğini, ikinci olarak ise sendika yöneticileri ve sendika yayınlarının geldiğini göstermektedir. Sendika işyeri temsilcilerinin en yüksek yüzdeye sahip bilgi kaynağı olması, taşerona ilişkin çalışmaların ve diğer sendikal çalışmaların üyelere duyurulmasında sendika işyeri temsilcilerinin önemini bir kez daha gözler önüne sermektedir.
24 b) Sendikanın Çalışmalarına Yönelik Görüşler Sendikamızın taşeronlaştırma ile ilgili çalışmalarını destekliyor musunuz sorusuna katılımcıların yüzde 59,5 i evet, yüzde 11,6 sı hayır, yüzde 28,9 u ise bilgim yok/fikrim yok yanıtını vermiştir. Önceki sorularda sendikanın çalışmalarına ilişkin bilgisi olmadığını belirtenlerin oranı yüzde 57,6 iken, bu soruda bilgim yok/fikrim yok seçeneğini işaretleyenlerin oranı yüzde 28,9 da kalmış; daha önce bilgisi olmadığını ifade edenlerin yaklaşık yarısı, bu soruda evet ya da hayır seçeneklerinden birini işaretlemiştir. Bu noktada, sendikanın çalışmalarına ilişkin bilgisi olanlar ve olmayanların, sendikanın çalışmalarına ne ölçüde destek verdiğini karşılaştırmak önem arz etmektedir. Sendikanın çalışmalarını destekliyor musunuz? Evet Hayır Bilgim/fikrim yok Sendikanın çalışmalarına ilişkin bilgisi olanlar % 84 % 10,2 % 5,8 Sendikanın çalışmalarına ilişkin bilgisi olmayanlar % 41,5 % 12,6 % 45,8 Yukarıdaki tabloda da görüldüğü üzere, sendikanın çalışmalarına ilişkin bilgi sahibi olmak ile çalışmaları desteklemek arasında pozitif bir ilişki söz konusudur. Sendikanın çalışmalarına ilişkin bilgisi olanların verdiği destek oranı yüzde 84 iken, bu oran bilgisi olmayanlar da yüzde 41,5 e düşmektedir. İki grup için de, bilgim/fikrim yok diyenler hariç tutularak, yeniden hesaplama yapıldığında, bilgisi olanların yüzde 89,2 si evet, yüzde 10,8 i hayır yanıtı verirken; bilgisi olmayanların yüzde 76,7 si evet, yüzde 23,3 ü hayır yanıtını vermiştir. Bu tablodan, taşeronda çalışmayan sendika üyelerinden, sendikanın taşeron işçilere yönelik çalışmalarına destek almak için, üyelerin detaylı, kapsamlı ve sürekli biçimde etkin araçlarla bilgilendirilmesi gerektiği sonucunu çıkarmak mümkündür. c) Geleceğe yönelik çalışmalar Son olarak ankette sendika üyelerinin, sendikanın yürüttüğü çalışmalar hakkında bilgi edinip edinmediğini ölçmek için sorulara yer verilmiş; bu sorular öncesinde üyelerin mevcut bilgi düzeyi, birkaç soru ile ölçülmeye çalışılmıştır. İlk olarak, Taşeron uygulaması ve sendikamızın çalışmalarına ilişkin yeterli bilgiye sahip olduğunuzu düşünüyor musunuz sorusu yöneltilmiş; bu soruya katılımcıların yüzde 26,7 si evet, yüzde 73,3 ü hayır yanıtını vermiştir. Sendikamızın taşeronda yürüttüğü örgütlenme ve mücadele hakkında bilginiz var mı sorusuna evet yanıtını verenlerin oranı yüzde 42,4 iken; yeterli bilgi vurgusu ile soru yenilendiğinde, evet diyenlerin oranının yüzde 26,7 si, bilgilendirmenin daha detaylı ve kapsamlı yapılması gerektiği ihtiyacını bir kez daha göstermiştir. Bir sonraki soruda ise taşeron işçilere yönelik örgütlenme ve mücadele süreçlerinde kritik bir rol oynayan muvazaalı taşeron uygulamasına ilişkin katılımcıların bilgisinin olup olmadığı sorulmuş, katılımcıların yüzde 17,6 sı evet, yüzde 82,4 ü ise hayır yanıtını vermiştir. Ardından Sendikamız, taşeronda örgütlenirken nasıl bir strateji izliyor sorusu yöneltilmiş, katılımcıların yüzde 56,5 i fikrim yok yanıtını verirken, yüzde 30,9 u sorunun doğru yanıtı olan Sendikamız, taşeronda çalışanları kadroya geçirerek, asıl işverenle TİS imzalamayı hedefliyor şıkkını işaretlemiş, yüzde 12,6 sı ise Sendikamız taşeron şirketlerle toplu sözleşme imzalamayı hedefliyor şıkkını işaretlemiştir. Bu iki soruya verilen yanıtlar birlikte değerlendirildiğinde, sendika üyelerine yapılacak bilgilendirme çalışmalarında sendikanın örgütlenme ve mücadele stratejisinin daha detaylı bir biçimde aktarılması gerektiği yeniden görülmektedir. Son olarak katılımcılara, sendikanın taşeron konusu ve taşeronla ilgili çalışmalarına ilişkin bir kitapçık hazırlaması ve taşeron konusunu sendika eğitimlerinde işlenmesi ile ilgili görüşleri sorulmuştur. Katılımcıların yüzde 86,6 sı sendikanın bir kitapçık hazırlayarak kendilerine ulaştırmasını isterken, yüzde 13,4 ü istemediğini belirtmiş; katılımcıların yüzde 86,2 si taşeron konusunun sendika eğitimlerinde işlenmesini isterken, yüzde 13,8 i istemediğini ifade etmiştir. Tüm katılımcılar içinde iki soruya da hayır yanıtını verenlerin oranı yüzde 8 de kalırken; katılımcıların yüzde 92 si en az bir yöntemle (broşür veya sendika eğitimi) konuya ilişkin bilgilendirme istemiştir. Bu iki soruya verilen yanıtlar, üyelerin büyük çoğunluğunun taşeronlaştırma ve sendikanın çalışmalarına ilişkin bilgi sahibi olmak istediğini göstermektedir.
25 6. BÖLÜM: FARKLI PARAMETRELERE GÖRE KATILIMCILARIN TAŞERONLAŞTIRMAYA İLİŞKİN GÖRÜŞLERİ Daha önce de belirtildiği üzere, katılımcıların taşeron uygulamasına ilişkin görüşlerini almak üzere, anketin 11. sorusunda katılımcılara Taşeron uygulamasına ilişkin genel görüşünüz nedir? sorusu yöneltilmiştir. Üçüncü bölümde bu soruya katılımcıların verdikleri yanıtlar ve bunlara ilişkin değerlendirmeler sunulmuştur. Bu bölümde ise, bu soru üzerinden, farklı parametrelerin göre (yaş, kıdem, işyeri, sendika üyeliği süresi, eğitim durumu, daha önce taşeronda çalışma vb) taşeron uygulamasına ilişkin görüşlerin ne ölçüde değiştiği ele alınacaktır. 6-a) Yaşa Göre Taşerona İlişkin Görüşler Katılımcıların taşeron uygulamasına ilişkin görüşlerinin yaş gruplarına göre kayda değer oranda farklılık gösterdiği görülmektedir. Yaşla birlikte, taşeron uygulamasına yönelik olumsuz bakış da net bir biçimde artmaktadır. Özellikle 55 ve üstü yaş grubunda, taşeron karşıtlığı zirve yapmaktadır. Kesinlikle destekliyorum ya da destekliyorum diyenlerin oranı yaş arttıkça azalarak, 55 ve üstü yaş grubunda 0 ı bulurken (18-25: yüzde 26,9, 25-35:yüzde 13,2, 35-45: yüzde 9,5, 45-55: yüzde 6,8, 55 + : yüzde 0) desteklemiyorum ya da kesinlikle desteklemiyorum diyenlerin oranı yaş arttıkça artmakta ve 55 ve üstü yaş grubunda yüzde 100 e ulaşmaktadır (18-25: yüzde 73,1, 25-35: yüzde 86,7, 35-45: yüzde 90,5, 45-55: yüzde 93,2, 55 +: yüzde 100). 6-b) Kıdeme Göre Taşerona İlişkin Görüşler Katılımcıların taşeron uygulamasına ilişkin görüşleri, çalışma yaşamında geçirdikleri toplam süreye (kıdeme) göre ciddi oranda farklılık göstermektedir. Kıdem süresi arttıkça, taşeron uygulamasına ilişkin olumsuz bakış da artma eğilimi göstermektedir. Bununla birlikte, kıdem parametresine göre farklılaşma, yaş parametresine göre farklılaşma kadar keskin değildir. Öte yandan toplam kıdem süresi 0-1 yıl olanlar ile 1-5 yıl olanlar arasında önemli bir fark gözlemlenmemektedir. Taşeron uygulamasını desteklemiyorum ya da kesinlikle desteklemiyorum diyenlerin oranı (0-1 yıl 1-5 yıl istisnası hariç) kıdem süresi arttıkça artarken (0-1 yıl: yüzde 78,9, 1-5 yıl: yüzde 78,7, 5-10 yıl: yüzde 85,3, 10-20 yıl: yüzde 90,7, 20 + : yüzde 95); destekliyorum ya da kesinlikle desteklemiyorum diyenlerin oranı kıdem süresi arttıkça azalmaktadır (0-1 yıl: yüzde 21,1, 1-5 yıl: yüzde 21,3, 5-10 yıl: yüzde 14,7, 10-20 yıl: yüzde 9,3, 20+ : yüzde 5).
26 6-c) Eğitim Durumuna Göre Görüşler Katılımcıların taşeronlaştırmaya ilişkin görüşleri, eğitim durumlarına göre incelendiğinde, eğitim düzeyinin artması ya da azalması ile paralel bir değişim gözlemlenmemektedir. Dikkat çekici tek farklılaşma ilkokul mezunlarında görülürken, diğer eğitim düzeylerinde kayda değer bir fark bulunmamaktadır. Şöyle ki, ilkokul mezunları arasında taşeron uygulamasını kesinlikle desteklemiyorum ya da desteklemiyorum diyenlerin oranı yüzde 91 iken bu oran orta öğretim mezunlarında yüzde 85,4, lise mezunlarında yüzde 85,7, üniversite mezunlarında yüzde 85,7, yüksek lisans ya da doktora mezunlarında yüzde 84,6 dır. Taşeron uygulamasını kesinlikle destekliyorum ya da destekliyorum diyenlerin oranı ise aynı sıra ile, yüzde 9, yüzde 14,6, yüzde 14,3, yüzde 14,3 ve yüzde 15,4 tür. Taşeron uygulamasına en olumsuz bakanların ilkokul mezunları olmasının temel olarak iki nedenden kaynaklandığı söylenebilir. Birincisi, ilkokul mezunlarının yaş düzeyi, diğer eğitim düzeylerine sahip olanlardan daha yüksektir. İlkokul mezunlarının yüzde 76,5 i 35 yaşın üzerindedir. Oysa tüm katılımcılar arasında 35 yaşın üzerinde olanların oranı yüzde 32,5 tir. Dolayısıyla taşeron uygulamasına ilişkin görüşlerde en ciddi farklılaşmaya neden olan yaş parametresinin, ilkokul mezunlarını, diğer eğitim düzeylerine sahip olanlardan yaş bakımından ayırdığını ve taşeron uygulamasına ilişkin daha olumsuz bir bakışın ortaya çıkmasında etkili olduğunu söylemek mümkündür. İkinci olarak ise, tüm katılımcılar arasında en düşük eğitim düzeyine sahip olan ilkokul mezunlarının, işgücü piyasalarında eğitim durumları nedeniyle daha dezavantajlı olmaları ve tercih edilir işlere erişimlerinin daha sınırlı olmasının da taşeronlaştırmaya ilişkin daha net ve olumsuz bir bakışa sahip olmalarına etki ettiği söylenebilir. 6-d) Sendika Üyeliği Süresine Göre Görüşler Anket çalışması hazırlanırken, sendika üyeliği süresi arttıkça, sendikal bilincin de artacağı ve dolayısıyla taşeron uygulamasına karşı daha yüksek sendika üyeliği süresine sahip olanların daha olumsuz bir bakışa sahip olacakları varsayılmıştır. Bu varsayım, taşeron uygulamasına ilişkin görüşler, iki başlığa indirildiğinde ( kesinlikle destekliyorum ya da destekliyorum ile kesinlikle desteklemiyorum ya da desteklemiyorum ) doğrulanmamıştır. Sendika üyeliği süresi 0-1 yıl arası olanların yüzde 85,4 ü kesinlikle desteklemiyorum ya da desteklemiyorum derken, bu oran sendika üyeliği süresi 1-5 yıl olanlarda yüzde 83,8, 5-10 yıl olanlarda yüzde 89, 10-15 yıl olanlarda yüzde 86,7, 20 yıl ve daha fazla olanlarda yüzde 92,3 tür. Dolayısıyla taşeron uygulamasına ilişkin olumsuz bakışın, sendika üyeli süresindeki artışla paralel olarak, düzenli biçimde arttığını söylemek mümkün değildir. Bununla birlikte sendika üyeliği süresi arttıkça, taşeron uygulamasını kesinlikle desteklemiyorum diyenlerin oranı düzenli biçimde artmaktadır. 0-1 yıl arası sendika üyeliği süresine sahip olanların yüzde 52,5 i kesinlikle desteklemiyorum görüşüne sahipken, bu oran 1-5 yıl arası sendika üyeliğine sahip olanlarda yüzde 54 e, 5-10 yıl olanlarda yüzde 58,7 ye, 10-15 yıl arası olanlarda yüzde 70 e, 20 yıl ve daha fazla olanlarda yüzde 76,9 a çıkmaktadır.
27 6-e) Taşeronda Çalışma Durumuna Göre Görüşler Anket çalışması hazırlanırken, daha önce taşeronda çalışmış olan işçiler ile aile bireyleri arasında taşeronda çalışan olan işçilerin, taşeron uygulamasına yönelik daha olumsuz bir bakış sergileyeceği varsayılmıştır. Ancak bu varsayım doğrulanmamış, bu parametre bakımından kayda değer bir fark gözlemlenmemiştir. Daha önce herhangi bir taşeron şirkette çalışan katılımcıların yüzde 85,9 u taşeron uygulamasını kesinlikle desteklemiyorum ya da desteklemiyorum derken, daha önce herhangi bir taşeron şirkette çalışmayan katılımcılarda bu oran yüzde 85,4 tür. Benzer biçimde aile üyelerinden biri hali hazırda taşeron şirkette çalışan katılımcıların, taşeron uygulamasına ilişkin görüşlerinde dikkate değer bir fark gözlemlenmemiştir. Aile üyelerinden biri hali hazırda taşeron şirkette çalışan katılımcıların yüzde 85,9 u taşeron uygulamasını kesinlikle desteklemiyorum ya da desteklemiyorum derken, aile üyelerinden biri hali hazırda taşeron şirkette çalışmalar katılımcılarda bu oran yüzde 85,4 tür. (Daha önce herhangi bir taşeron şirkette çalışıp, çalışmadığına göre) (anne, baba, eş, kardeş ya da çocuklardan birinin hali hazırda taşeron şirkette çalışıp, çalışmadığına göre) Sonuç olarak, farklı parametrelere göre sendika üyelerinin görüşleri incelendiğinde, görüşler üzerinde en çok etki eden parametrenin yaş olduğu görülmektedir. Yaş arttıkça, taşeron uygulamasına yönelik olumsuz bakış da düzenli bir biçimde artmaktadır. Bu durumun, yaşla birlikte işçilerin genel olarak çalışma yaşamına ilişkin daha çok deneyim elde etmesi ve taşeron uygulamasının yol açtığı olumsuz sonuçları daha rahat muhakeme edebilmesinden kaynaklandığı söylenebilir. Bununla birlikte yaş faktörünün, işçilerin çalışma yaşamındaki diğer sorunlara ilişkin görüşlerinde de etkili olup olmadığını ölçmek için daha fazla çalışmaya ihtiyaç bulunmaktadır.
28 SONUÇ: GENEL DEĞERLENDİRME Anketten çıkan sonuçları genel olarak değerlendirmek gerekirse şunları söylemek mümkündür: Türkiye de taşeron uygulaması son derece hızlı biçimde yaygınlaşmaktadır. İşçiler çalışma yaşamının daha başında taşeron uygulaması ile tanışmaktadır. Ankete katılan her 10 işçiden yaklaşık 4 ünün kendisinin ya da yakın aile üyelerinden birinin taşeronda çalışma deneyiminin olması ve katılımcıların yüzde 59 unun taşeronda çalışan yakın bir arkadaşının bulunması, taşeron uygulamasının yaygınlaşmasına ilişkin önemli göstergelerdir. Ankete katılan işçilerin yüzde 85,6 sı taşeron uygulamasını desteklemezken, işçilerin büyük çoğunluğu (yüzde 67,1) taşeron uygulamasının tümüyle kaldırılmasını talep ederken, yüzde 23,2 si sınırlandırılması gerektiğini düşünmektedir. Yine katılımcıların yüzde 88,6 sı kamuda çalışan taşeron işçilerin kadroya alınması görüşünü paylaşmaktadır. Ankete katılan işçilerin halihazırda taşeronda çalışmıyor olduğu ve taşeronda çalışan işçilerin hemen hemen hepsinin kadrolu olarak çalışmak istediği gerçekleri göz önünde bulundurulduğunda, Türkiye de çalışan nüfusun çoğunluğunu oluşturan işçilerin, taşeron uygulamasına ciddi tepki duyduğunu ve kaldırılmasını talep ettiği sonucuna varmak mümkündür. Bu veriler, taşeron uygulamasını daha da yaygınlaştırmayı ve İş Yasası nın 2. maddesindeki asıl işlerin taşerona verilebilmesine ilişkin koşulu kaldırmayı hedefleyen Hükümetin, işçilerin görüş ve taleplerinin aksine hareket ettiğini gözler önüne sermektedir. Taşeron uygulamasının ekonominin bir gerçeği ve toplum yararına olduğu yönündeki tüm iddialara rağmen, ankete katılan işçilerin yüzde 86,8 inin taşeron uygulamasından işverenler ve taşeron şirketlerin yararlı çıktığını düşünmektedir. Yine işçilerin büyük çoğunluğu gerek kamuda gerekse genel olarak taşeron uygulamasının gerçek amacının işçilerin haklarının kısıtlanmak olduğunu düşünmesi yine dikkat çekicidir. Öte yandan ankete katılan işçilerin büyük çoğunluğu, taşeronda çalışan işçilerin daha düşük ücret aldığı, haklarının kısıtlandığı ve sendikalı olmasının daha zor olduğunu düşünmektedir. Bir başka deyişle, taşeronda çalışan işçilerin yaşadığı sorunlar ve hak ihlalleri, taşeronda çalışmayan işçiler tarafından da görülmektedir. Ankete katılan işçilerin büyük çoğunluğu, taşeron sorununun taşeronda çalışsın ya da çalışmasın tüm işçileri ilgilendirdiğini, taşeronlaştırmaya karşı mücadele edilmesi gerektiğini, bu mücadelenin yine tüm işçiler tarafından yürütülmesi gerektiğini, taşeron uygulamasının kaldırılması durumunda tüm işçilerin olumlu etkileneceğini düşünmekte, işyerindeki taşeron işçilerin örgütlenmesi durumunda buna destek vereceğini ifade etmektedir. Dolayısıyla bu veriler, taşerona karşı yürütülecek örgütlenme ve mücadeleye, taşeronda çalışmayan işçilerin büyük çoğunluğunun da destek vermeye hazır olduğunu ve ortak bir mücadelenin mümkün olduğuna işaret etmektedir. Ankete katılan işçilerin yüzde 42,4 ünün Sosyal-İş Sendikası nın taşeronda yürüttüğü örgütlenme ve mücadele hakkında bilgi sahibi olması ve yine işçilerin büyük çoğunluğunun taşeron uygulaması ve sendikanın çalışmaları hakkında yeterli bilgiye sahip olmadığını düşünmesi, Sendikanın taşeronda çalışmayan üyelerine yönelik bilgilendirme çalışmalarına ağırlık vermesi gerektiğini ortaya koymaktadır. Bu bağlamda, anket katılımcılarının büyük çoğunluğunun taşeron konusu ile ilgili bir broşür hazırlanması ve konunun sendika eğitimlerinde işlenmesine olumlu bakması, bu çalışmaların kolaylıkla yaşama geçirilebileceğini göstermektedir. Öte yandan, anket sonuçları, taşeron uygulamasına ilişkin özellikle genç işçilerin bilgilendirilmesi gerekliliğini de gözler önüne sermektedir. Katılımcıların yarısından fazlasının sendikanın çalışmalarına ilişkin bilgi sahibi olmamasına rağmen katılımcıların yüzde 59,5 inin Sosyal-İş Sendikası nın çalışmalarını desteklemesi de önemli bir veridir. Öte yandan sendikanın çalışmalarına ilişkin bilgisi olan işçiler de, çalışmalara destek oranının yüzde 84 ü bulması, gerek Sosyal-İş Sendikası gerek diğer sendikalar için, taşeronda çalışmayan üyelerine doğru bir biçimde paylaşımda bulunarak taşeronda mücadele yürütmenin ve sendika üyelerinin desteğini almanın mümkün olduğunu gözler önüne sermektedir. Özellikle taşeron örgütlenmesine hiç yanaşmayan hatta taşeronda çalışan işçileri sendikadan uzak tutmak için çaba gösteren, bunu da taşeronda çalışan işçilerden aidat alınamayacağı ve sendikaya aidat ödeyen işçilerin aidatlarının taşerona harcanmamasını istediği iddiasına dayandıran sendikal anlayışlar için, bu anketin sonuçları, bu bakımdan da dikkat çekici ve öğreticidir. Taşeronda çalışmayan işçilerle taşeron örgütlenmesi ve mücadelesinin neden ihtiyaç olduğunu paylaşmak ve bu işçileri de bu mücadeleye kazanmak, niyet edildiği takdirde mümkündür. Sonuç olarak, Sosyal-İş Sendikası, bu anketten çıkan sonuçları da göz önünde bulundurarak, taşeron işçilere yönelik yürüttüğü örgütlenme çalışmaları ve taşeron sistemine karşı yürütülen mücadelede aldığı pozisyonu sürdürecek, taşeronda çalışmayan üyelerini bu mücadeleye daha fazla kazanmak için gerekli bilgilendirme çalışmalarını gerçekleştirecek, taşeronda çalışsın ya da çalışmasın tüm üyelerinin güvenceli istihdam mücadelesinde buluşması için çaba harcayacaktır. Taşeron sorunu, Türkiye de çalışma yaşamını saran ve giderek yayılan bir kansere benzemektedir. Bu sorunun çözülmesi bir yana AKP hükümeti taşeronlaştırmayı daha da yaygınlaştırmak, makyaj niteliğindeki kimi düzenlemelerle taşeron işçilerin sorunlarına çözüm buluyor imajı yaratmak ve Ulusal İstihdam Stratejisi adı altında kiralık işçilik başta olmak üzere güvencesiz istihdam modellerini daha da yaygınlaştırmayı hedeflemektedir. Bu noktada Türkiye deki tüm emekçilerin canını yakan bu sorunlara karşı ortak bir örgütlenme ve mücadele hattının oluşturulması, güvenceli istihdam ve insanca yaşam mücadelesi ni yükseltmesi kaçınılmaz bir sorumluluktur. Sosyal-İş Sendikası, bu mücadelede üzerine düşeni yapmak için var gücüyle çaba gösterecektir