T.C. ANKARA ÜNİVERSİTESİ BİLİMSEL ARAŞTIRMA PROJESİ KESİN RAPORU KLOROFİL FLORESANSIN DOMATES, BİBER VE HIYAR TOHUMLARINDA TOHUM KALİTESİNİ İYİLEŞTİRME AMACIYLA KULLANIMI Prof. Dr. İbrahim DEMİR (Proje Yürütücüsü) Ar. Gör. Dr. Kazım MAVİ Zir. Yük. Müh. Burcu Begüm KENANOĞLU Zir. Yük. Müh. Tuba ÇELİKKOL Proje Numarası BAP 20080711001 Başlama Tarihi: Ocak 2008 Bitiş Tarihi: 1.05.2010 Rapor Tarihi: 21 Haziran 2010 Ankara Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Ankara - 2010 1
I. Projenin Türkçe ve İngilizce Adı ve Özetleri KLOROFİL FLORESANSIN DOMATES, BİBER VE HIYAR TOHUMLARINDA TOHUM KALİTESİNİ İYİLEŞTİRME AMACIYLA KULLANIMI ÖZET Ülkemiz sebze tohumculuğunda son 10 yılda gerçekleşen ve önemli gelişme gösteren sektörlerden biri fide sektörüdür. Ülkemizde halen 45 dolayında sebze fidesi üreten firma olduğu ve ortalama yıllık 180-200 milyon fide üretildiği belirtilmektedir. Özellikle domates, biber ve hıyar gibi hibrit tohumların yoğunlukla kullanıldığı ve önemli ticari yer tuttuğu sera yetiştiriciliğinde hazır fide kullanımı büyük önem taşımaktadır. Fide üretiminde en önemli esas her ekilen tohumdan sağlıklı ve iyi gelişmiş fide elde etmektir. Ancak, biber, domates ve hıyar gibi sürekli çiçeklenen ve meyvelerinin farklı boğum aralarında oluştuğu ve bu sebeple farklı olgunluk döneminde olan tohumların aynı anda hasat edilerek aynı tohum partisinde yer aldığı durumda çimlenmede zaman içinde bir yayılma ve dolayısıyla da farklı boyutlarda uniform olmayan fideler oluşabilmektedir. Ayrıca bir önceki yılın tohumlarının kullanılması durumunda depolanmış tohumların yaşlanması nedeniyle tohum gücü azalmakta ve bu sebeple çimlenme ve fide oluşturma düzeyinde düşme gözlenebilmektedir. Son yıllarda imaj analizleri diye adlandırılan çok farklı metotları içermesine rağmen, tohumun kapsadığı klorofil miktarına göre olgunluk seviyesinin saptandığı ve klorofilin fazlalığı nedeniyle kalitesiz olan tohumların ayrılarak partilerin kalitesinin artırıldığı klorofil fluoresans (Cloropyhl fluorescence seed sorting) ölçüm metodu bu bağlamda önemli bir yer tutmaktadır. Klorofil floresans sebze türleri tohumlarında özellikle de biber hıyar ve domateste başarı ile kullanılmış ve yüksek klorofil içeren tohumlar (düşük kaliteli) ekim öncesi partiden ayrılarak tohum partisinin toplam canlılığı artırılmıştır. Ayrıca klorofil içeriği daha az olan tohumlar fide gelişimi ve kontrollü bozulma testi sonrası fizyolojik kalite bakımından daha yüksek değerler vermiştir. 2
USE OF CLOROPHYLL FLUORESANS TECHNİQUES AS SEED QUALİTY ENHANCİNG METHODOLOGY İN PEPPER, TOMATO AND CUCUMBER SEEDS ABSTRACT In last 10 years seedling production companies and enterprises improved greatly in Turkey. It was reported that about 45 seedling production companies are effective on this sector, and they produce about 200 million seedlings. Particularly for summer crop vegetable seeds such as tomato, pepper and cucumber seedlings are very important since they are grown in glasshouse in off season crop growing period. In such crops, flowering and fruits maturation happens continuously. So some fruits mature some others are just beginning to develop. Therefore, particularly once-over harvesting methodologies mature, less mature and over mature seeds may be present in the same batch. This reduces the overall quality of the seed lot. Moreover, left over seeds are needed to be used some seeds are more aged than others which make less developed seedlings. In recent years, some image analyses was developed which help to discard less mature seeds out of seed lot. One of them is chlorophyll fluoresance (CF) methodology. This work indicated that following chlorophyll fluoresance sorting pepper, cucumber and tomato seed quality enhanced. Those that have less chlorophyll content had produced stronger seedlings, higher normal germination after controlled deterioration test. This conclusion showed that CF methodology will provide a substantial support to producing high quality seedling production in tomato, pepper and cucumber seeds. 3
II. Amaç ve Kapsam Ülkemiz ve dünya sebze tohumculuğundaki hızlı gelişmeler, sebzelerde hibrit tohum gibi yüksek değer ifade eden tohumların kullanımını ve bununla beraber bu tohumların fide olarak üreticiye ulaştırılmasını gerekli kılmıştır. Tohumun doğrudan araziye ekimi durumunda tohum yatağındaki olumsuz faktörlerin çok olması nedeniyle fide gelişimi ve bitkiye dönüşüm aşamalarında problemlerle karşılaşılmakta ve yeterli çıkışın olmaması tohum kayıplarını artırmaktadır. Yüksek değerdeki bu tohumlarda bu tür kayıplar büyük önem taşımaktadır. Fide ile üretim optimum koşullarda üretimin yapılması sebebiyle istenilen düzeyde bitki elde etme şansını artırmaktadır. Zamanlı yetiştiricilikte sera sebzeciliğinde fide ile üretim ayrı bir önem taşımaktadır. Ülkemizde 45 den fazla şirket fide üretim şirketi olarak görev yapmakta ve üreticiye istediği çeşidi fide olarak istenilen süreçte ve gelişmiş bir şekilde araziye aktaracak düzeyde sunmaktadır. Sağlıklı ve gelişmiş fide eldesinde tohumun üretim aşamasında ya da ekime kadarki dönemde geçirdiği safhalar etkili olmaktadır. Sebze türlerinin büyük çoğunluğunda meyveler kademeli olarak boğumlarda salkımlar halinde ya da tekli olarak oluşmakta ve bu meyvelerden beraberce hasat edilen meyvelerden alınan tohumlarda olgunluk farkları meydana gelmektedir. Bu farklar fidelikte yeknesak olmayan birbirinden farklı ebatlarda bitkilerin oluşmasına sebebiyet vermektedir. Ya da çimlenme sorunları doğabilmektedir. Olgunluk farkları yanında bir önceki yıldan artarak, satılamayan ya da fazla üretimi yapılan tohumların tekrar kullanımı söz konusu olduğunda depolama koşullarına da bağlı olarak yaşlanma gerçekleşmekte ve bu da partinin çimlenme düzeyini düşürmekte, çimlenme yüzdesi düşmese bile tohum gücü ki fide gelişiminin önemli bir parametresidir; azalma göstermektedir. Özellikle de az gelişmiş ya da yarı olgunlaşmış tohumlar (farklı salkımlardan ya da boğumlardan alınan tohumların karıştırılarak hasat edilmesi) daha çabuk canlılıklarını kaybetmeye meyilli olmaktadırlar. 2000 li yılların başında saptanan KF (Korofil floresans) ölçüm metodu tohumların olgunlaşma sürecinde içinde bulundurmuş olduğu klorofilin olgunlaşma gerçekleştikçe parçalanmasını baz alarak tohumlara verdiği kırmızı ışığın (670 nm) emilimine ve emilmeyen kısmın da yansıması esasına dayanan bir metottur. Klorofil floresan tekniğinin tohum endüstrisine uyarlanması ile tohum kalitesini tanımlamada etkili olarak kullanımı başlamıştır. Sınıflandırma cihazı, analize ve tohuma bağlı olarak farklı Klorofil floresan sinyalleri verir. Klorofil tarafından emilmeyen ve yansıyan ışık sensörle algılanarak bilgisayara aktarılmaktadır. Bilgisayardan da dalga boyuna göre de tohumu yüksek ya da düşük kaliteli olan gruba ayrılmaktadır. Metodun temelinde klorofil miktarı ile kalite arasında negatif bir ilişki bulunmaktadır; daha fazla klorofil daha düşük kaliteyi daha az klorofil ise daha yüksek kaliteyi temsil etmektedir. Çünkü tohum ototrof yapı taşımadığı için klorofil olgunlaşma ile beraber parçalanmaktadır. Geliştirilen teknik tohumları çimlendirme testi yapmadan ve tohumları tahrip etmeden onların canlılıkları hakkında fikir verebilmekte ve kalitelerine 4
göre tasnif edebilmektedir. Metot özellikle biber, hıyar ve domateste başarıyla kullanılmıştır (Jalink et al., 1998; Jalink and van de Schoor 2004). Metot klorofil içermeyen, mısır, ayçiceği gibi türlerde kullanılmamaktadır. Sebze tohumlarında ekim öncesi uygulanan kalite artırıcı uygulamalar bulunmasına rağmen (priming, hidrasyon, pelleting, matrik priming v.s.) bu metotların olumluluğu doza, süreye sıcaklığa ve tohumun başlangıç kalitesine göre değişim gösterebilmektedir. Tüm uygulamalarda nemlendirme yapıldığı ve tohum nemi % 35-40 a kadar yükseltildiği için uygulama sonrası kurutma mutlaka gereklidir ki kurutmanın olumsuz etkisi de olabilmektedir. Hatta bazı durumlarda belirtilen kalite artırıcı uygulamalar olumsuzca etkili de olabilmektedir. Klorofil floresans metodu ise tohumları herhangi bir ıslatmaya, tabi tutmadan tohum neminde herhangi bir değişim olmadan canlı (kaliteli) ve cansız (düşük kaliteli) tohumları ayırma temeline dayanmaktadır. Çimlendirme testleri için hıyarda 9 gün, biberde ve domateste ise 14 gün gerekmektedir. Bu süre içinde tohumların sayılması gerekmekte ve bunun için önemli bir emek ve çaba gerekmektedir. Ancak klorofil floresans metodu ise daha hızlı iş gücü düşük ve emek itibariyle daha az gereksinim gösteren bir metottur. Hibrit kullanımının çok fazla olduğu domates, biber ve hıyar tohumlarında ekim öncesi tohum partilerindeki düşük kalitedeki tohumları ayırmak, fide gelişimini, uniformiteyi ve hızlı fide eldesini sağlayacaktır. Ayrıca, yaşlanma ile bu metodun bağlantısını açıklamak geçmiş yıllardan kalan tohumların içinde canlılığı düşük ya da zayıf tohumları ayıklayarak tekrar kullanıldığında populasyon içindeki tohumların çok büyük çoğunluğunun hızlı çimlenen, iyi gelişmiş fideler sağlayan tohumlar olmasını temin edecektir. Biber gibi yağlı tohumlu türler bir yıllık süreçte bile canlılığını önemli düzeyde kaybetmektedir. Ancak populasyonda hangi tohumların diğerine göre iyi olduğunun ya da cansız olduğunun belirlenerek ayrılması fide üretiminin daha iyi olmasını ve tohum partisinin toplam canlılık düzeyinin yükseltilmesini temin edecektir. Bunun yanında, klorofil floresan metodu ile ayıklanan tohumların tohum gücündeki değişimler incelenecek ve metodun tohum gücü testleri (kontrollü bozulma, ortalama çimlenme zamanı v.s.) bakımından tohum kalitesine etkisi ortaya konulacaktır. Amaç, tohum partisi içinde canlı olma ihtimali zayıf olan ve çimlenememe ve iyi fide oluşturamama ihtimali olan ve depolama sonrası canlılığını yitirme ihtimali yüksek olan güçsüz tohumları bilinen tohum kalitesini artırıcı uygulamalar dışında, herhangi bir nem alımı uygulaması yapmadan, ayıklamak ve tohum partisinin genel kalitesini yükseltmektir. Proje bunun ne derece olanaklı olduğunu ve kalitenin iyileştirilme düzeyini belirlemek için planlanmıştır. III. Materyal ve Yöntem Bu araştırmada; Domateste (Lycopersicum esculentum Mill) Falcon, biberde (Capsicum annuum L.) Derme Sivrisi ve Hıyarda (Cucumis sativus L.) Beith Alpha çeşidinin tohumlarında Klorofil Floresan ölçümlerinin 5
tohum kalitesini artırma işlemi araştırılmıştır. Bu teknikle; yüksek canlılıktaki tohumları alıp düşük canlılıktaki tohumları tohum partisinden ayırma işleminde kullanımı dört ayrı safhada yapılmıştır. Bu safhalardan biri az olgun ve olgun tohum partilerinin kalitesinin artırılması ve fide gelişimine etkisi, ikincisi, ticari tohum firmalarından alınan tohum partilerinde tohum kalitesinin artırılabilirliğinin tespiti, üçüncü safha, depolama sürecinde yaşlanmış tohumların partiden ayrılabilmesi ve son safha ise tohum partilerinde ayırımın yapılmasının tohum güç testlerine etkisi şeklinde yapılmıştır. I. Safha: Tohumda olgunlaşma farklılıkları ve klorofil floresan ölçümü Domateste (Lycopersicum esculentum Mill) Falcon, biberde (Capsicum annuum L.) Derme Sivrisi ve Hıyarda (Cucumis sativus L.) Beith Alpha çeşidinin tohumları ısıtmasız sera koşullarında saksılarda yetiştirilerek oluşan meyvelerden az olgun ve olgun seviyede olan tohumlar alınmıştır. Meyveler çiçeklenme zamanında etiketlenip, az olgun parti için domateste 50-55, biberde 55 hıyarda ise 30 günlük meyvelerden ayrılarak, olgun tohum partisi ise domates ve biberde 70 günlük, hıyarda ise 40 günlük meyvelerden alınarak hazırlanmıştır (Demir ve Ellis 1992). Her üç türden de alınan az olgun ve olgun tohum partilerinde tohumlar Klorofil floresan tekniği ile ayrılmıştır. Bu teknikteki ana prensip; tek tek klorofili emen ve yansıtmayan yüksek klorofil içerikli düşük kalitedeki tohum partisi ve klorofil içeriğinin düşük olması nedeniyle emmeyen ve ışığı yansıtan yüksek kaliteli tohum partileri olarak iki gruba ayırmasıdır. Her üç türde ve hasatta yüksek ve düşük kaliteli tohum partileri olmak kaydı dört adetten 12 tohum partisinde çimlenme ve çıkış testleri yapılmıştır. Tohumların başlangıç canlılıklarını ve fide çıkış oranlarını (kontrol) belirlemek amacıyla, çimlendirme ve çıkış testleri yapılmıştır. Ayrıca, fide yaş ve kuru ağırlığı ve uniformitesi belirlenmiştir. Fide kalitesinin en önemli belirtilerinden olan iri gelişmiş ve uniform fide eldesine klorofil floresans tekniğinin katkısı çıkış testlerinin sonuçlanmasından sonra; ekimden 30 gün sonra, kontrol ve kalite artırımı yapılmış tohumlardan elde edilen fidelerde her tekerrürde 20 adet fidede tek tek fide yaş ağırlığı, 80 o C de 24 saat kurutma sonrası fide kuru ağırlığı ölçülmüştür. II. Safha: Klorofil fluoresan metodunun ticari tohum partilerinde kullanımı: Bu safhada 5 farklı tohum firmalarından temin edilen Domateste Falcon, biberde Demre sivrisi, hıyarda Beith Alpha çeşitlerine ait tohum partilerinin canlılıkları saptandıktan sonra klorofil floresan ölçümleri ile yüksek ve düşük kalitede olmak üzere her tohum partisinden iki grup oluşturulmuştur. Kontrol ile beraber klorofil floresan ile ayrıştırılmış, iyileştirilmiş tohum partisinin fide gelişimi, fide yaş ve kuru ağırlığı ve uniformitesi saptanmıştır. 6
III. Safha: Klorofil floresan metodunun yaşlanmış ve canlılığı azalmış tohum partilerinde kullanımı: Bu safhada tohumların depodaki yaşlanma sürecinde canlılığın değişiminin klorofil parçalanması ya da içeriği ile ilgili olup olmadığı tespit edilmiştir. Her türde sağlanan % 10-11 tohum neminde 25 o C de 2 ve 4 ay hermetik olarak depolan 5 tohum partisindeki tohumlar depolama sonrası kontrol (hiçbir uygulama yapılmayan) ve klorofil floresan metodu ile ayrıştırılan tohum partilerinde fide gelişimi ve kalitesi testleri yapılmıştır. IV. Safha: Klorofil floresan metodunun tohum gücüne etkisi: Her çeşitte ticari olarak sağlanan toplam 15 tohum partisinde kontrol ve klorofil floresan metodu ile kalite artımı yapılmış partilerde kontrollü bozulma, ortalama çimlenme zamanı ve düşük sıcaklıkta çimlenme oranı güç testleri yapılmıştır. Kontrollü bozulma testi Basak vd. (2006) a göre 200 tohum (50 tohum/ tekerrür) 45 o C de % 20 nemde biber için 72 ve 96, hıyar için 72, 96 ve 120, domates için ise 48, 72 saat tutularak yapılmıştır. Ayrıca, ortalama çimlenme zamanı (Mean Germination Time, MGT) ve düşük sıcaklıkta çimlenme testine tabi tutulmuştur. Verilerin değerlendirilmesi Araştırma sonunda elde edilen veriler Tesadüf Parselleri Deneme Desenine göre varyans analizine tabii tutulmuştur. Uygulamalar arasındaki farklılıkların önem düzeylerini belirleyebilmek amacıyla Duncan Testi kullanılmıştır. 7
IV. Analiz ve Bulgular I. Safha: Kontrol Ve Klorofil Floresan Tekniği İle Kalitesel Ayırımı Yapılmış Olgunlaşma Farklılıklarına Sahip Tohum Partilerinde Çimlendirme Ve Çıkış Performansları Çizelge 1. Kontrol ve klorofil floresan (KF) ile ayrılan farklı olgunluktaki biber, domates ve hıyar lotlarında toplam çimlenme, normal çimlenme, ortalama çimlenme zamanı (OÇZ) değerleri (2008) Uygulama Lotlar Tür Toplam Çimlenme (%) Kontrol KF Az olgun Olgun Az olgun Olgun KF ( ): yüksek miktarda klorofil içeren grup Normal Çimlenme (%) OÇZ (gün) Biber 84 84 12 Domates 99 98 3.5 Hıyar 85 73 4 Ort. 89 85 6 Biber Domates Hıyar 95 91 7 99 96 3 99 94 3 Ort. 98 94 4.5 KF KF KF KF KF KF Biber 81.7 81.7 75 68 6 7 Domates 86.7 81.7 83.3 76.7 4 4 Hıyar 85 73 66.7 66.7 3 4 Ort. 84.5 78.8 75 70.5 4 5 KF KF KF KF KF KF Biber 91.7 76.7 83 70 4.6 4.8 Domates 100 96.7 100 83.3 3.2 3.8 Hıyar 90 86.7 90 81.7 3.4 4 Ort. 93.9 86.7 91 78 3.7 4 KF ( ): düşük miktarda klorofil içeren grup İki farklı olgunluk zamanında hasat edilen biber, domates ve hıyar lotlarında çimlenme performansları ve zamanları değerlendirildiğinde; genel olarak azolgun ve olgun gruplar arasında fark belirlenmiştir. Ancak bu durum biber ve hıyar lotlarında daha fazla (%10) olmuştur. Ortalama çimlenme zamanlarında; biberdeki olgunluk durumuna göre yaklaşık 5 gün fark etmiştir. Diğer türler de ise; bu süre 1 gün fark etmiştir. Ortalama değerlere bakıldığında az olgun grup ortalama 6 günde çimlenirken, olgun tohumlar 4.5 günde çimlenmeyi tamamlamıştır (Çizelge1). 8
Bu grupları klorofil floresan ayrımına tabi tuttuğumuzda; klorofil miktarı düşük ve yüksek olan tohumlar arasında, az olgun tohumların toplam ve normal çimlenme oranları türler ortalamasında %5, türler kendi içerisinde ise %10 civarında fark etmiştir. Olgun tohumlarda normal çimlenme oranları belirlendiğinde ise bu fark daha net ortaya konmuştur. Türler ortalamasında, toplam çimlenme %7, normal çimlenme %14 oranında değişirken; türler içinde en önemli fark (%15) biber tohumlarında görülmüştür. Ortalama çimlenme zamanı ise genel olarak 1 gün fark etmiştir (Çizelge1). Çizelge 2. Kontrol ve klorofil floresan (KF) ile ayrılan biber, domates ve hıyar tohumlarında toplam çimlenme, normal çimlenme, ortalama çimlenme zamanı (OÇZ) değerleri (2009) Uygulama Lotlar Tür Toplam Çimlenme (%) Kontrol KF Az olgun Olgun Az olgun Olgun KF ( ): yüksek miktarda klorofil içeren grup Normal Çimlenme (%) OÇZ (gün) Biber 46.7 39 6 Domates 98 98 3.5 Hıyar 86 80.7 3 Ort. 77 72.6 4.2 Biber 96.7 91 3.2 Domates 100 100 3.2 Hıyar 95 90 1.2 Ort. 97 93.6 2.5 KF KF KF KF KF KF Biber 58 54.7 56.7 53 5.6 7 Domates 98 89 91.7 86.7 3.6 3.6 Hıyar 91.7 78 78 63 3.8 4.1 Ort. 82.5 73.9 75.5 67.6 4.3 4.8 KF KF KF KF KF KF Biber 100 96.7 98 88.3 4.3 4.5 Domates 94.7 100 90 95 3.5 3.5 Hıyar 95 91 95 91.7 3.4 3.9 Ort. 96.6 95.9 94.3 91.7 3.7 3.9 KF ( ): düşük miktarda klorofil içeren grup İkinci yıl sonuçlarına bakarsak; genel olarak azolgun ve olgun tohumlar arasında fark belirlenmiştir. Özellikle bu durum biber ve hıyar lotlarında daha fazla (%5) olmuştur. Türler ortalamasında; her iki olgunluk durumu arasındaki çimlenme farkı %20 olmuştur. Türler bazında ise olgunluktan dolayı en önemli farkı veren tür biber olmuştur. Ortalama çimlenme zamanlarında; biberdeki olgunluk durumuna göre yaklaşık 3 gün fark etmiştir. Diğer türler de ise; bu süre 1 gün fark etmiştir. Ortalama değerlere bakıldığında az olgun grup ortalama 4 günde çimlenirken, olgun tohumlar 2.5 günde çimlenmeyi tamamlamıştır (Çizelge2). 9
Bu grupları klorofil floresan ayrımına tabi tuttuğumuzda; klorofil miktarı düşük ve yüksek olan tohumlar arasında, az olgun tohumların toplam ve normal çimlenme oranları türler ortalamasında %8, olgun tohumlarda ise %2 civarında fark etmiştir. Türler içinde ise; özellikle az olgun tohumlar arasında klorofil floresan değeri düşük grup %5-10 arasında daha yüksek çimlenme performansı göstermiştir. Ortalama çimlenme zamanı ise genel olarak 1 gün fark etmiştir (Çizelge 2). Çizelge 3. Kontrol ve klorofil floresan (KF) ile ayrılan biber, domates ve hıyar tohumlarında toplam çıkış, normal çıkış, ortalama çıkış zamanı (OÇZ), yaş ağırlık, kuru ağırlık değerleri (2008) Uygulama Lotlar Tür Toplam Çıkış (%) Kontrol KF Az olgun Olgun Az olgun Olgun Biber Domates Hıyar Normal Çıkış (%) OÇZ (gün) Yaş Ağırlık (mg/fide) Kuru Ağırlık (mg/fide) 46.5 44 15.2 60 10 94 58.5 8.3 90 10 57.5 43 7.7 450 20 Ort. 66 48.5 10.4 65 13 Biber 58.5 57 15.2 60 10 Domates Hıyar 97.5 72 7.5 90 10 82.5 77 5.5 500 12 Ort. 79.5 68.7 9.4 66.7 10 KF KF KF KF KF KF KF KF KF KF Biber 54 50 45.5 43 15 16 59 48 5 5 Domates 85 77.5 66 63.5 7.9 8.5 94 94 5 4 Hıyar 56.3 55.5 43.5 43.5 8.3 8.6 450 438 17.5 15 Ort. KF ( ): yüksek miktarda klorofil içeren grup 65 61 52 50 10 11 201 193 9.2 8 Biber 63.5 62.5 56 53 14 14.8 60 51 5 5 Domates 95 86 75.5 77 6.8 7.5 97 89 5 4 Hıyar 84 78 79.5 76.5 5 6 489 453 12 11 Ort. 80.8 75.5 70.3 68.8 8.6 9.4 215 198 7.3 6.7 KF ( ): düşük miktarda klorofil içeren grup İki farklı olgunluk zamanında hasat edilen biber, domates ve hıyar lotlarında çıkış performansları, zamanları ile yaş ve kuru ağırlıkları değerlendirildiğinde; az olgun ve olgun gruptaki türler ortalamasına göre toplam ve normal çıkış oranları % 14-20 oranında değişirken, ortalama çıkış zamanları 1 gün fark etmiştir. Yaş ve kuru ağırlıklarda ise önemli bir fark yoktur. 10
Klorofil floresan ayrımı yapıldıktan sonra elde edilen sonuçlarda; her iki olgunluk durumunda klorofil miktarı düşük ve yüksek olan tohumlar arasında, toplam çıkış oranları türler ortalamasında %4-6, türler kendi içerisinde ise %5-10; normal çıkış oranlarında türler ortalaması %2, türler kendi arasında %2-3 civarında fark etmiştir. Klorofil düzeyi düşük kaliteli olarak ayrılan lotlarda ortalama çıkış zamanı 1 gün erken olmuştur. Az olgun gruptaki lotlarda yaş ağırlıklar klorofil floresan değeri düşük olan kaliteli tohumlarda 8 mg, olgun lotlarda ise 17 mg daha ağırdır. Kuru ağırlık değerlerinde ise fark bulunmamıştır (Çizelge3). Çizelge 4. Kontrol ve klorofil floresan (KF) ile ayrılan biber, domates ve hıyar tohumlarında toplam çıkış, normal çıkış, ortalama çıkış zamanı (OÇZ), yaş ağırlık, kuru ağırlık değerleri (2009) Uygulama Lotlar Tür Toplam Çıkış (%) Normal Çıkış (%) OÇZ (gün) Yaş Ağırlık (mg/fide) Kuru Ağırlık (mg/fide) Kontrol KF Az olgun Olgun Az olgun Olgun Biber 47 41 15.6 62 5 Domates 89.5 75 8.4 Hıyar 92 5 55.5 42.5 8.0 449 18 Ort. 64 52.8 10.7 201 9 Biber 59 50 14.5 60 5 Domates Hıyar KF ( ): yüksek miktarda klorofil içeren grup 89 81 7.5 96 6 80 72.5 5.8 502 12 Ort. 76 67.8 9.3 219 7.7 KF KF KF KF KF KF KF KF KF KF Biber 85 49 80 45 7.7 12 66 68 4.1 4.5 Domates 98 100 91 98 7.3 7 46 50 2.9 2.9 Hıyar 49 71 49 71 5.3 6 36 34 18 19 Ort. 77 73 73 71 6.8 7.7 49 51 8 8.8 Biber 97 98 96 97 6.7 6.5 73 80 4.2 3.9 Domates 100 100 95 91 6.5 6.7 64 50 3.7 3 Hıyar 87 93 87 93 5.1 4.8 42 47 23 29 Ort. 95 97 93 94 6 6 60 59 10 12 KF ( ): düşük miktarda klorofil içeren grup İkinci yıl sonuçlarını incelersek; az olgun ve olgun gruptaki türler ortalamasına göre toplam ve normal çıkış oranları % 12-15 oranında değişirken, ortalama çıkış zamanları 1 gün fark etmiştir. Yaş ağırlıklarda 20 mg daha ağırdır.klorofil floresan ayrımı yapıldıktan sonra elde edilen sonuçlarda; her iki olgunluk durumunda lot ortalamaları arasındaki fark istikrarlı olmamıştır. Ancak az olgun lotların verdiği sonuçlar olumlu olmuştur. Özellikle biber sonuçlarını incelersek; çıkış oranları klorofil seviyesi düşük olan iyi grupta %35 11
oranında daha fazladır. Ortalama çimlenme zamanı ise 5 gün daha erken olmuştur. Yaş ve kuru ağırlık ölçümlerinde ise fark yoktur (Çizelge 4) II. Safha: Klorofil Floresan Metodunun Ticari Tohum Partilerinde Kullanımı Çizelge 5. Kontrol ve Klorofil floresan (KF) ile ayrılmış biber, domates ve hıyar türüne ait farklı 5 ticari lotun toplam ve normal çimlenme yüzdesi ile ortalama çimlenme zamanı (OÇZ) değerleri (2008) Türler Lot Toplam çimlenme (%) Normal çimlenme (%) OÇZ (gün) Kontrol KF KF Kontrol KF KF Kontrol KF KF Biber Domates Hıyar 1 96.5a 96a 86a 87.5b 90ab 58bc 2 82b 94a 76a 75c 84b 70ab 3 98.5a 100a 96a 97a 96a 86a 4 99.5a 64b 38b 96a 56c 38c 5 98a 100a 88a 96a 96a 84a Ort. 95 90.8 76.8 91 84.4 67.2 1 67c 84ab 88b 50.5e 76ab 74b 2 86b 92a 82bc 69d 82ab 74b 3 98.5a 100a 100a 95.5a 100a 100a 4 88b 82ab 76c 79b 68b 64c 5 83.5b 70b 80bc 74c 56b 66c Ort. 80 85.6 85 74 76.4 75.6 1 96.5a 92a 90a 86ab 76b 70ab 2 96a 100a 90a 82b 72b 62b 3 69.5b 68b 38b 58c 54c 28c 4 94.5a 88a 92a 86ab 80b 82ab 5 99a 100a 98a 95a 96a 98a Ort. 91 89.6 81.6 81.4 75.6 68 2.6ab 3.6b 4.3a 3.0b 3.6b 4.4a 2.6ab 3.2a 4.2a 2.8b 7.3d 6.9b 2.2a 3.1a 3.5a 2.6 4.2 4.7 2.9b 3.1b 3.3c 2.9b 3.2b 3.6d 1.5a 2.2a 2.3a 2.6b 3.5b 2.9b 2.6b 3.1b 2.4a 2.5 3 2.9 1.3b 1.4a 1.4bc 1.1a 4.8b 4.9d 1.0a 1.2a 1.7c 1.1a 1.5a 1.0b 1.0a 1.0a 1.0a 1.1 1.9 2 KF ( ): yüksek miktarda klorofil içeren grup KF ( ): düşük miktarda klorofil içeren grup Farklılıklar 0.05 düzeyinde önemlidir.aynı harflerin ortalamaları arasındaki farklılıklar önemsizdir (P<0.05). 12
5 farklı firmadan elde edilen ticari tohum partilerinin toplam ve normal çimlenme yüzdesi ile ortalama çimlenme zamanları (OÇZ) değerlendirildiğinde; kontrol ile klorofil floresan ayrımına tabii tutulan biber lotlarının toplam çimlenme değerleri 2. ve 4. lotlar hariç çok fark göstermemektedir. Lotların ortalama değerlerinde ise; klorofil miktarı düşük olan kaliteli tohumların diğer gruptan %14 daha yüksek çimlenme oranına sahip olduğu görülmektedir. Normal çimlenme değerlerinde ise bu farklar daha rahat izlenmektedir. Özellikle klorofil ayrımı yapılan gruplarda klorofil seviyesi düşük tohumlar klorofil seviyesi yüksek tohumlardan %10-30 arasında daha fazla normal çimlenme göstermişlerdir. Lot 1 ve 2 de ise klorofil düzeyi düşük olan kaliteli tohumlar, hem kontrol (ayrım yapılmamış) hem de klorofil miktarı fazla olan tohumlardan daha yüksek normal çimlenme değerleri vermişlerdir. Ortalama çimlenme zamanı bakımından her üç grubunda arasında 1 gün oynamaktadır. Klorofil ayrımı ile kaliteli olan tohumlar, klorofil seviyesi yüksek olan tohumlardan 1 gün daha erken çimlenmişlerdir (Çizelge 5). Domates lotlarının sonuçlarına bakarsak; 2. ve 4. lotlarda klorofil seviyesi düşük olan kaliteli tohumların toplam çimlenme yüzdesi %10 civarında diğer iki gruptan daha yüksektir. Normal çimlenme değerlerinde de aynı durum 2. ve 4. lotlar için geçerlidir. Ayrıca klorofil ayrımı yapılan domates lotlarının hepsinde iyi kalite olarak ayrılan tohumların normal çimlenme değerleri % 5-10 arasında daha yüksektir. Lotların ortalama çimlenme değerlerine baktığımızda ise çok önemli farklar bulunmamıştır. Klorofil ayrımının ortalama çimlenme zamanına etkisi olmamıştır. Hıyar lotlarında ise; klorofil ayrımı yapılmış 1. ve 5. lotların toplam çimlenme değerleri % 2 oranında değişim gösterirken, lot 3 de klorofil seviyesi düşük tohumlar %30 daha fazla çimlenmişlerdir. Normal çimlenme değerlerinde ise, 1., 2. ve 3. lotların klorofil seviyesi düşük yani kaliteli tohumlarının farkları (%6-20) daha nettir. Bu türde de Klorofil ayrımının ortalama çimlenme zamanına etkisi olmamıştır (Çizelge 5). 13
Çizelge 6. Kontrol ve Klorofil floresan (KF) ile ayrılmış biber, domates ve hıyar türüne ait farklı 5 ticari lotun toplam ve normal çimlenme yüzdesi ile ortalama çimlenme zamanı (OÇZ) değerleri (2009) Türler Lot Toplam çimlenme (%) Normal çimlenme (%) OÇZ (gün) Kontrol KF KF Kontrol KF KF Kontrol KF KF Biber Domates 1 92ab 92ab 67b 83ab 84a 40b 2 81bc 88b 85a 75bc 85a 77a 3 99a 99a 93a 90a 95a 73a 4 74c 95ab 90a 68c 92a 81a 5 97a 97ab 93a 86ab 92a 85a Ort 89 94 86 80 90 71 1 80c 87ac 81a 72b 72bc 57b 2 90b 93ab 83a 76b 83ab 67b 3.4a 4.2b 4.1a 4.3b 4.7c 4a 3.2a 3.3a 3.2a 4.4b 4.1b 4a 3.2a 3.7ab 3.9a 3.7 4 3.8 4.2c 3.1a 3.4c 3.5b 3.2a 3b 3 100a 100a 99a 97b 96a 88a 2.3a 2.6a 2.2a 4 83bc 73c 87a 68a 57c 64b 3.3b 3.3a 3.1bc 5 83bc 80bc 83a 69b 68bc 53b 3.3b 3.3a 3.4bc Hıyar Ort 87 87 87 76 75 66 1 94a 97ab 80ab 74ab 83a 67a 2 93a 87bc 80ab 82a 76a 80a 3 76b 83c 53b 60b 70a 33b 4 89a 90ac 73ab 77a 73a 67a 5 98a 100a 97a 87a 93a 83a Ort. 90 91 77 76 79 66 3.3 3.1 3 2.3c 2.4b 2.4a 1.8b 2.4b 2.3a 1.6a 2b 2.1a 1.7ab 2b 2a 1.6a 1a 2.5a 1.8 2.5 2.3 KF ( ): yüksek miktarda klorofil içeren grup KF ( ): düşük miktarda klorofil içeren grup Farklılıklar 0.05 düzeyinde önemlidir. Aynı harflerin ortalamaları arasındaki farklılıklar önemsizdir (P<0.05). 14
Ticari tohum partilerinin ikinci yıl toplam ve normal çimlenme yüzdesi ile ortalama çimlenme zamanlarına (MGT) baktığımızda; biber lotlarının ortalama değerlerinde klorofil floresan ayrımı yapılmış lotlar içinde klorofil düzeyi düşük olan tohumların toplam çimlenme oranı %5-10 oranında kontrol grubundan, %8-20 oranında klorofil miktarı fazla olan kötü kalitedeki gruptan daha fazla olmuştur. Normal çimlenme değerlerinde ise bu farklar ilk yıl olduğu gibi daha nettir. Ortalama çimlenme zamanı açısından klorofil ayrımının faydası olmamıştır (Çizelge 6). Domates lotlarının sonuçlarına bakarsak; toplam ve normal çimlenme değerlerinde kesin bir fark bulunamamıştır. Sadece 2. lotta klorofil seviyesi düşük olan kaliteli tohumların normal çimlenme yüzdesi klorofil seviyesi yüksek olan tohumlardan %10 civarında daha yüksektir. Lotların ortalama çimlenme değerlerine baktığımızda ise çok önemli farklar bulunmamıştır. Hıyar lotlarında ise; kontrol ve klorofil ayrımı yapılmış 1. 3. ve 5. lotların toplam ve normal çimlenme değerleri % 5-30 oranında daha fazla, lot 3 de klorofil seviyesi düşük tohumlar %30 daha fazla çimlenmişlerdir. Lotların ortalama toplam çimlenme değerleri istatistiksel olarak farklı ve anlamlı bulunmuştur. Bu türde de Klorofil ayrımının ortalama çimlenme zamanına etkisi olmamıştır (Çizelge 6). 15
Çizelge 7. Kontrol ve Klorofil floresan (KF) ile ayrılmış biber, domates ve hıyar türüne ait farklı 5 ticari lotun toplam ve normal çıkış yüzdesi ile ortalama çıkış zamanı (OÇZ) değerleri (2008) Türler Lot Toplam Çıkış (%) Normal Çıkış (%) OÇZ (gün) Kontrol KF KF Kontrol KF KF Kontrol KF KF Biber Domates Hıyar 1 86.7a 94.7ab 72a 79.3b 94.7ab 72a 15.6a 12a 13a 2 23.3b 69c 73a 14c 69c 73a 20.7b 15.8b 14b 3 96.7a 84ab 60a 94a 84ab 60a 15.3a 15.9b 13a 4 87.3a 82.7b 75a 87.3ab 82.7b 75a 15.8a 19.7c 17c 5 93.3a 96a 74.7a 93.3a 96a 74.7a 15.9a 12.6a 14ab Ort. 77.5 85 71 73.6 85.3 71 16.7 15.2 14.2 1 58cd 72b 68b 52.7c 72b 68b 2 3 4 5 Ort. 1 2 3 4 5 Ort. 8.3a 12a 9.4b 73.3b 64b 73b 70.7b 64b 73b 9.8b 12d 10.6a 98a 97a 94.7a 92a 97a 94.7a 7.5a 11.9d 9.9a 69.3bc 73b 66.7b 62bc 73b 66.7b 9.4b 10.8c 9.2a 52.7d 72b 48c 34d 72b 42.7c 8.6ab 9.8b 11.4a 70.3 75.6 70.1 62.3 75.6 69 8.9 10.6 10.6 89.3b 86.7a 93a 86.7bc 84a 89a 6.9b 6.6b 7a 89.3b 46.7b 41c 78.0c 28b 29c 6.9b 11d 10b 54c 50.7b 28d 46.7d 41b 21c 7.9c 9.9c 6.7a 92.7ab 89a 86.7a 88.7ab 86.7a 84a 8.3c 9.5c 7a 98.7a 100a 70.7b 97.3a 100a 70.7b 5.7a 5a 6.8a 84.8 74.6 63.9 79.5 67.9 58.7 7.0 8.4 7.5 KF ( ): yüksek miktarda klorofil içeren grup KF ( ): düşük miktarda klorofil içeren grup Farklılıklar 0.05 düzeyinde önemlidir. Aynı harflerin ortalamaları arasındaki farklılıklar önemsizdir (P<0.05). 5 farklı firmadan elde edilen ticari tohum partilerinin toplam ve normal çıkış yüzdesi ile ortalama çıkış zamanları (OÇZ) değerlendirildiğinde; kontrol ile klorofil floresan ayrımına tabii tutulan biber lotlarının toplam çıkış değerleri 1. ve 5. lotlarda klorofil ayrımı ile belirlenen iyi kalitedeki tohumlar diğer iki gruptaki tohumlarda %10-20 oranında daha fazla çıkış göstermiştir. Lotların ortalama değerlerinde ise; klorofil miktarı düşük olan kaliteli tohumların diğer gruplardan %5-10 oranında daha fazla çıkış olmuştur. Normal 16
çimlenme değerlerinde ise; 1., 2. ve 5. lotlarda klorofil miktarı az yani kaliteli tohum olarak ayrılan gruptaki tohumların çıkış miktarları kontrol grubundan %5-10, kötü olarak ayrılan tohumlardan %10-20 daha fazla olmuştur. Ortalama çimlenme zamanı bakımından çok fark bulunmamakla birlikte, 1. ve 5. lotlar kaliteli olarak ayrılan grupta 2-4 gün daha erken olmuştur (Çizelge 7). Domates lotlarının sonuçlarına bakarsak; 2. ve 4. lotlarda klorofil seviyesi düşük olan kaliteli tohumların toplam çimlenme yüzdesi %10 civarında diğer iki gruptan daha yüksektir. Normal çimlenme değerlerinde de aynı durum 2. ve 4. lotlar için geçerlidir. Ayrıca klorofil ayrımı yapılan domates lotlarının hepsinde iyi kalite olarak ayrılan tohumların normal çimlenme değerleri % 5-10 arasında daha yüksektir. Lotların ortalama çimlenme değerlerine baktığımızda ise çok önemli farklar bulunmamıştır. Klorofil ayrımının ortalama çimlenme zamanına etkisi olmamıştır. Hıyar lotlarında ise; klorofil ayrımı yapılmış 1. ve 5. lotların toplam çimlenme değerleri % 2 oranında değişim gösterirken, lot 3 de klorofil seviyesi düşük tohumlar %30 daha fazla çimlenmişlerdir. Normal çimlenme değerlerinde ise, 1., 2. ve 3. lotların klorofil seviyesi düşük yani kaliteli tohumlarının farkları (%6-20) daha nettir. Bu türde de Klorofil ayrımının ortalama çimlenme zamanına etkisi olmamıştır (Çizelge 7). 17
Çizelge 8. Kontrol ve Klorofil floresan (KF) ile ayrılmış biber, domates ve hıyar türüne ait farklı 5 ticari lotun toplam ve normal çıkış yüzdesi ile ortalama çıkış zamanı (OÇZ) değerleri (2009) Türler Lot Toplam Çıkış Normal Çıkış (%) OÇZ (gün) (%) Kontrol KF KF Kontrol KF KF Kontrol KF KF Biber Domates Hıyar 1 2 3 4 5 91ab 87b 52c 91a 86b 51c 10.7b 10.1a 9.7a 73c 79c 79b 71b 79b 79b 12.2c 11.6c 11.4b 96a 99a 97a 95a 96a 97a 10.1a 10.2a 11.3b 64d 97a 97a 64c 97a 96a 11.1b 10.8ab 11.1b 90b 99a 88ab 90a 96a 88a 13.7d 11.1bc 11.2b Ort. 83 92 82.6 82 1 2 3 4 5 90.8 82 11.6 10.8 10.9 73b 39ab 65b 64b 35b 53b 7.5b 6.4b 6.5b 73b 45c 76ab 63b 38cd 71ab 8.1b 6.5b 6.5b 97a 95a 95a 91a 94a 91a 5.5a 5.2a 5a 69b 33bc 81b 60b 28d 76b 8.2b 7.1c 7b 60b 42c 68ab 54b Ort. 74 51 77 66 1 2 3 4 5 30bc 45 53b 8.1b 7.1c 7.1b 69 7.5 6.5 6.4 77ab 92ab 70a 75ab 83ab 70a 7.3c 6.5a 4.7b 74ab 84ac 63a 71ab 77bc 36b 5.7a 5.3bc 4.9b 61bc 73c 63a 57bc 65c 61ab 5.3a 4.6a 4.8b 87a 78bc 80a 81a 72bc 80a 6.7b 4.9ab 5b 50c 96a 90a 50c 95a 78a 6.9bc 5.6c 4.1a Ort. 70 84.6 73 67 78.4 65 6.4 5.4 4.7 KF ( ): yüksek miktarda klorofil içeren grup Farklılıklar 0.05 düzeyinde önemlidir. Aynı harflerin ortalamaları arasındaki farklılıklar önemsizdir (P<0.05). KF ( ): düşük miktarda klorofil içeren grup İkinci yıl sonuçlarını incelersek; kontrol ile klorofil floresan ayrımına tabii tutulan biber lotlarının ortalama değerlerinde ise; klorofil miktarı düşük olan kaliteli tohumların diğer gruplardan %9 oranında diğer iki gruptan daha fazla çıkış olmuştur. Ortalama çimlenme zamanı bakımından çok fark bulunmamıştır. Domates lotlarının sonuçlarına bakarsak; Klorofil ayrımının ortalama çimlenme zamanına etkisi olmamıştır. Hıyar lotlarında ise; 4. lot hariç tüm lotlarda klorofil ayrımı ile belirlenen kaliteli tohumlar diğer iki gruptan %10-18
40 oranında daha fazla çimlenmişlerdir. Ayrıca tüm lotlar kendi aralarında istatistiksel olarak farklı ve önemli bulunmuştur. Tüm türlerde Klorofil ayrımının ortalama çimlenme zamanına etkisi olmamıştır (Çizelge 8). Çizelge 9. Kontrol ve Klorofil floresan (KF) ile ayrılmış biber, domates ve hıyar türüne ait farklı 5 ticari lotun fide yaş ve kuru ağırlık değerleri (2008) Türler Lot Yaş ağırlık (mg) Kuru ağılık (mg) Kontrol KF KF Kontrol KF KF Biber Domates 1 70b 80a 70a 7a 6a 6a 2 40c 43b 50b 4b 4b 3c 3 80a 53ab 50b 7a 4b 4b 4 80ab 47b 20c 7a 3b 3c 5 90a 67ab 47b 7a 5b 4bc Ort. 72 58 47.4 6.4 4.4 4 1 53b 90b 75a 4a 4a 3.4a 2 110a 50b 71.7a 5a 2a 4.4a 3 90b 72a 65a 4a 4a 2.5a 4 80b 76a 68a 4a 4.4a 4.0a 5 90ab 61b 43c 4a 2.6a 3.2a Ort. 92 67 60 4.2 3.4 3.5 1 520ab 470b 437a 30a 30a 20a Hıyar 2 520ab 310c 410a 30a 20a 20a 3 550a 330c 417a 30a 27a 27a 4 470b 430b 450a 20a 10a 23a 5 530ab 550a 460a 30a 46a 23a Ort. 518 418 434.8 28 26.6 22.6 KF ( ): yüksek miktarda klorofil içeren grup KF ( ): düşük miktarda klorofil içeren grup Farklılıklar 0.05 düzeyinde önemlidir. Aynı harflerin ortalamaları arasındaki farklılıklar önemsizdir (P<0.05). 19
Kontrol ve Klorofil floresan (KF) ile ayrılmış biber, domates ve hıyar türüne ait farklı 5 ticari lotun fidelerinin yaş ve kuru ağırlık değerleri karşılaştırıldığında; 4. ve 5. biber lotlarının fide yaş ağırlıklarında klorofil düzeyi düşük kaliteli tohumların, düşük kaliteli tohumlara ait fidelerden yaklaşık 20 mg daha fazla olduğu olmuştur. Diğer lotlarda klorofil ayrımının beklenen sonucu verememiştir. Lotların ortalamasına göre kaliteli olarak ayrılan tohumların fideleri düşük kalitedeki grubun fidelerinden 10 mg daha fazladır. Kuru ağırlık sonuçları ise; önemli bir fark bulunmamıştır. Domates lotlarının fide yaş ağırlık sonuçları ise; iyi kaliteli (KF: ) tohumların fideleri düşük kaliteli gruptan 10-20 mg daha fazla olmuştur. Kuru ağırlık açısından lotlar arasında çok fark olmadığı belirlenmiştir. Hıyar lotları genel olarak istikrarlı bir sonuç vermemiştir. Bu türde en çok klorofil düzeyi düşük olan grubun kendi içinde farklılıklar varken, kontrol ve kötü kalitedeki gruba yer alan lotlar arasında fark bulunmamıştır. Kuru ağırlık sonuçlarında da her üç gruba ait lotlar hem kendi içinde hem aralarında istatistiksel olarak fark bulunmamıştır (Çizelge 9). 20
Çizelge 10. Kontrol ve Klorofil floresan (KF) ile ayrılmış biber, domates ve hıyar türüne ait farklı 5 ticari lotun fide yaş ve kuru ağırlık değerleri (2009) Türler Lot Yaş ağırlık (g) Kuru ağılık (g) Kontrol KF KF Kontrol KF KF Biber Domates Hıyar 1 58b 2 50c 3 72ab 4 80a 5 72ab 74.0ab 93.7a 64.2b 67.6b 69.7ab 78.6b 86.6a 101.2a 74.8ab 80.1b 1.8b 2.4b 4.4a 5b 4.7b Ort. 66 73.9 84 3.7 1 60b 2 54b 3 72a 4 54b 5 56b 69.2b 59.5b 57a 65.3a 88.4a 88.7b 57b 65.6b 55.2b 52.3b 2.6b 4ab 5.5a 1a 3b Ort. 59 65.4 66.3 3.2 1 203a 2 457b 3 448b 4 274c 5 530ab KF ( ): yüksek miktarda klorofil içeren grup 234.4c 172.7a 494.5ab 420.3b 452.1b 444.5b 420.0b 402.4b 568.2a 489.9b 15b 24a 25a 22ab 15ab 0.5ab 4.7ab 4.1c 1.7b 5.2a 5.6a 5.7a 5.7a 4.5bc 4 5.0ab 4.5 4.2ab 3.4b 4ab 4.9ab 5.1a 4.7ab 3.4b 4ab 3.4b 3.4b 4 4.1 22.3c 25.1a 28.9ab 27.3a 25.7bc 27.8a 26.1bc 25.0a 9.6a 28.5a Ort. 382 433.8 385.9 20 22.5 26.7 Farklılıklar 0.05 düzeyinde önemlidir. Aynı harflerin ortalamaları arasındaki farklılıklar önemsizdir (P<0.05). KF ( ): düşük miktarda klorofil içeren grup İkinci yıl kontrol ve Klorofil floresan (KF) ile ayrılmış biber, domates ve hıyar türüne ait farklı 5 ticari lotun fidelerinin yaş ve kuru ağırlık değerleri karşılaştırıldığında; domates ve biber fideleri klorofil ayrımında beklenen sonucu verememiştir. Ancak genel olarak klorofil ile ayrılan grup kontrol fidelerinden yaklaşık 5-20 mg daha fazladır. Hıyar sonuçları ise tüm lotlarda olumlu olmuştur. Kaliteli 21
olarak ayrılan tohumların fideleri, kontrol ve düşük kalitedeki grubun fidelerinden 30-200 mg daha fazladır. Her üç tür için kuru ağırlık sonuçlarından önemli bir fark elde edilememiştir (Çizelge 10) III. Safha: Klorofil floresan metodunun yaşlanmış ve canlılığı azalmış tohum partilerinde kullanımı Çizelge 11. 2 ve 4 ay depolanmış biber, domates ve hıyar türüne ait farklı 5 ticari lotun toplam ve normal çimlenme yüzdesi ile ortalama çimlenme zamanı (OÇZ) değerleri (2008) Türler Lotlar Depolama süresi (ay) 2 4 Biber 1 Domates 1 Toplam Çimlenme (%) Normal Çimlenme (%) OÇZ (gün) 83b 78b 5.0b Toplam Çimlenme (%) Normal Çimlenme (%) OÇZ (gün) 68c 67bc 5.8a 2 73c 63c 5b 73bc 63c 7.7c 3 100a 95a 4a 99a 95a 6ab 4 93a 85ab 4a 83b 76b 7.2c 5 100a 95a 4a 93a 88a 6.8b Ort. 89.9 83 4 83 77.6 6.7 78.3b 45b 5.3d 2 90ab 78.3a 4.0b 3 100a 96.7a 3.1a 4 83.3b 56.7b 4.9cd 5 83.3b 51.7b 4.1bc 66.7c 44c 4.9b 85ab 64b 4.7b 98.7a 93a 2.9a 88ab 55bc 5.1b 81b 41c 5.4b Ort. 86.9 65.7 4.3 83.9 59 4.6 Hıyar 1 93a 80b 2.8b 89a 60c 3.3b 2 95a 85ab 2.4b 93a 80ab 2.8a 3 61.7b 56.7c 2.4b 72b 54.7c 2.9ab 4 88a 83ab 2.4b 88a 68bc 2.8ab 5 100a 100a 1.4a 97a 90.7a 2.6a Ort. 87.5 80.9 2.3 87.8 70.7 2.9 Farklılıklar 0.05 düzeyinde önemlidir. Aynı harflerin ortalamaları arasındaki farklılıklar önemsizdir (P<0.05). 22
2 ve 4 ay depolanmış biber, domates ve hıyar türüne ait farklı 5 ticari lotun toplam ve normal çimlenme yüzdesi ile ortalama çimlenme zamanı (OÇZ) değerleri incelendiğinde; biber lotlarında genel olarak 2 ve 4 ay depolama arasında tohum canlılığı %5-10 oranında azalırken, 2 ay depolanan lotlar içinde 1. ve 2. lotlarda istatistiksel fark bulunurken 4 ay depolanan lotların hepsinde fark bulunmuştur. Ortalama çimlenme zamanı bakımından, 2 ve 4 ay depolanan lotlar arasında ortalama 2 gün fark vardır (Çizelge 11). Domates lotlarının sonuçları tam bir kararlılık göstermese de 4 ay depolamanın sonunda anormal çimlenme canlılığın azalması ile artış göstermiştir. Canlılıktaki bu azalış ile lotların kendi içinde toplam ve normal çimlenme sonuçları istatistiksel farklılık ortaya koymuştur. Ortalama çimlenme zamanı bakımından iki grup arasında yaklaşık 1 gün fark etmekte ve özellikle 2 ay depolanan lotların sonuçları kendi aralarında istatistiksel farklılık göstermektedir. Hıyar lotlarındaki canlılık ve norma çimlenmedeki azalış 4. ay daha fazla görülmektedir. Lotların ortalama değerlerine bakılırsa bu azalış %10 civarında olmuştur. Ayrıca 2 ve 4 ay depolama sonucunda lotlar arasında normal çimlenme oranları istatistiksel olarak farklı bulunmuştur. Ortalama çimlenme oranları istatistiksel olarak farklı bulunmamıştır (Çizelge 11). 23
Çizelge 12. 2 ve 4 ay depolanmış biber, domates ve hıyar türüne ait farklı 5 ticari lotun toplam ve normal çimlenme yüzdesi ile ortalama çimlenme zamanı (OÇZ) değerleri (2009) Türler Lotlar Depolama süresi (ay) 2 4 Toplam Çimlenme (%) Normal Çimlenme (%) OÇZ (gün) Toplam Çimlenme (%) Normal Çimlenme (%) OÇZ (gün) Biber 1 98a 87ab 3.6a 93ab 83a 3.8a Domates 1 2 87b 80b 4.5b 89b 81a 4.9b 3 98a 92a 3.3a 98a 87a 3.5a 4 85b 80b 4.6b 87b 74a 4.5b 5 97a 92a 3.3a 100a 88a 3.5a Ort. 93 86 3.9 93 83 4 73c 54c 5c 2 86b 65b 4.3bc 3 98a 91a 2.4a 4 71c 51c 4.1b 5 79bc 53c 3.9b 58b 43b 3.9bc 66b 40b 4.1bc 97a 90a 2.1a 61b 34b 4.2c 60b 34b 3.7b Ort. 81 63 3.9 68 48 3.6 Hıyar 1 93a 80b 2.8b 2 95a 85ab 2.4b 3 61.7b 56.7c 2.4b 4 5 88a 83ab 2.4b 100a 100a 1.4a 96a 31c 5.5b 69bc 49ab 3.1a 57c 39bc 3a 93a 58a 5.5b 76b 47ab 3a Ort. 87.5 80.9 2.3 78 45 4 Farklılıklar 0.05 düzeyinde önemlidir. Aynı harflerin ortalamaları arasındaki farklılıklar önemsizdir (P<0.05). 24
2 ve 4 ay depolamanın ikinci yıl sonuçlarına bakarsak; biber lotlarının canlılığında ciddi bir azalma olmamakla birlikte; 4 ay sonundaki canlılık lotların ortalamalarında görüldüğü gibi normal çimlenmede %3 lük bir azalma şeklinde olmuştur. İstatistiksel olarak 2 ay depolama ile elde edilen sonuçlar daha anlamlı bulunmuştur. Domates lotlarında ise 2ay depolama sonunda anormalite %20 oranında iken (3. lot hariç), 4 ay depolama ile bu oran % 20-30 arasında olmuştur. Hıyar lotlarında ise 4 ay depolama sonunda canlılık azalmış ve anormalite %30-60 oranında olmuştur. 2 ay depolamada elde edilen normal çimlenme oranı 4 ay depolamanın sonunda yarıya düşmüştür. Ortalama çimlenme zamanı da 2 gün gecikmiştir (Çizelge 12). 25
Çizelge 13. 2 ve 4 ay depolanmış biber, domates ve hıyar türüne ait farklı 5 ticari lotun toplam ve normal çıkış yüzdesi ile ortalama çıkış zamanı (OÇZ) değerleri (2008) Türler Lotlar Depolama süresi (ay) 2 4 Toplam Çıkış (%) Normal Çıkış (%) OÇZ (gün) Toplam Çıkış (%) Normal Çıkış (%) OÇZ (gün) Biber 1 83a 75b 15a 81ab 73b 16a 2 23b 16.7c 21b 23c 13c 21.7b 3 91.3a 87a 15a 91.3a 87.3a 16a 4 83.3a 77ab 15.3a 78.7b 77ab 16a 5 90.7a 86.7a 15.4a 84.7ab 80.7ab 16.3a Ort. 74.3 68.5 16.3 71.7 66.3 17.2 Domates 1 53.3c 52.7b 8.6ab 50cd 43c 9ab 2 72.7b 66.7b 9.9c 70ab 60.7b 10.6c 3 91.3a 86a 7.7a 86.7a 82.7a 8.7a 4 68b 59.3b 9.4bc 66.7bc 56.7b 9.7b 5 50c 33.3c 8.8ac 46.7d 36.7c 9.2ab Ort. 67 59.6 8.9 64 56 9.4 Hıyar 1 86a 80.7ab 7a 82.7ab 74.7ab 8a 2 83a 75b 7a 78b 70.7b 8ab 3 52.7b 40c 8.2b 46.7c 40c 10b 4 86.7a 82ab 8.7b 82.7ab 73ab 9ab 5 92.7a 88.7a 6.2a 87.3a 82.7a 8a Ort. 80 73.3 7.4 75.5 68 8.6 Farklılıklar 0.05 düzeyinde önemlidir. Aynı harflerin ortalamaları arasındaki farklılıklar önemsizdir (P<0.05). 2 ve 4 ay depolanmış biber, domates ve hıyar türüne ait farklı 5 ticari lotun toplam ve normal çıkış yüzdesi ile ortalama çıkış zamanı (OÇZ) değerlerini incelediğimizde; biber lotlarının 4 ay depolama sonunda çıkış oranındaki düşüş (%2-3) ve ortalama çıkış zamanındaki (1gün) artış fark edilmektedir. Biber lotları içinden özellikle 2. lot istatistiksel olarak fark göstermiştir. Domates lotlarında depolama ile canlılığın bazı lotlarda%30-50 oranında azaldığı belirlenmiştir. 3. lot hariç 26
diğer lotlar arasında istatistiksel olarak farklılık bulunmuştur. Ortalama çıkış zamanları ise 1 gün gecikmiştir. 2 ve 4 ay depolanan hıyar lotlarının sonuçlarında ise; 3. lot hariç diğer lotların çıkış oranlarında önemli bir azalış olmamakla birlikte 2 ve 4 ay depolama arasında %10 oranında bir fark bulunmaktadır (Çizelge13). Çizelge 14. 2 ve 4 ay depolanmış biber, domates ve hıyar türüne ait farklı 5 ticari lotun toplam ve normal çıkış yüzdesi ile ortalama çıkış zamanı (OÇZ) değerleri (2009) Türler Lotlar Depolama süresi (ay) 2 4 Toplam Çıkış (%) Normal Çıkış (%) OÇZ (gün) Toplam Çıkış (%) Normal Çıkış (%) OÇZ (gün) Biber 1 90a 84.7a 12a 88a 80.7ab 15.7a 2 72b 69b 13.9b 77b 74bc 16.6a 3 94.7a 92a 12.2a 95a 82a 15.5a 4 52c 48c 13.6b 61c 59c 16.6a 5 92a 91a 11a 95a 92.7a 15a Ort. 80 77 12.5 83 77.7 15.9 Domates 1 47c 40c 8.6a 50bc 28b 10.8b 2 66b 56b 10a 44.7bc 35b 9.9b 3 96.7a 85a 6.9a 96a 88.7a 7.7a 4 54bc 50bc 9.4a 36c 22.7b 10.5b 5 63b 53bc 9a 54.7b 37b 10b Ort. 65.3 56.8 8.8 56.3 42.3 9.8 Hıyar 1 86a 80.7ab 7a 2 83a 75b 7a 3 52.7b 40c 8.2b 4 5 86.7a 82ab 8.7b 92.7a 88.7a 6.2a 21c 17c 12.6b 37b 37b 7a 38b 38b 6.2a 17c 17c 10.9b 82a 82a 5.9a Ort. 80 73.3 7.4 39 38 8.5 Farklılıklar 0.05 düzeyinde önemlidir. Aynı harflerin ortalamaları arasındaki farklılıklar önemsizdir (P<0.05). 27
2 ve 4 ay depolanmış biber, domates ve hıyar türüne ait farklı 5 ticari lotun ikinci yıl toplam ve normal çıkış yüzdesi ile ortalama çıkış zamanı (OÇZ) değerlerinde; biber lotlarının 4 ay depolama sonunda toplam çıkış oranındaki düşüş (%3) ve ortalama çıkış zamanındaki 3-4 gecikme görülmektedir. Biber lotları içinden özellikle 2. ve 4. lotlar istatistiksel olarak fark göstermiştir. Domates lotlarında 2 ve 4 ay depolama ile ortalama çıkış oranının toplamda %9, normal çıkışta ise %15 azaldığı belirlenmiştir. İkinci yılda da 3. lot hariç diğer lotlar arasında istatistiksel olarak farklılık bulunmuştur. Ortalama çıkış zamanları ise 1 gün gecikmiştir. 2 ve 4 ay depolanan hıyar lotlarının sonuçlarında ise; 5. lot hariç diğer lotların cıkış oranlarında önemli bir azalış olmamakla birlikte 2 ve 4 ay depolamış lotların fide çıkış değerleri %50 oranında azalmıştır (Çizelge14) 28
Çizelge 15. 2 ve 4 ay depolanmış biber, domates ve hıyar türüne ait farklı 5 ticari lotun yaş ve kuru ağırlık değerleri (2008) Depolama süresi Türler Lotlar 2 ay 4 ay Yaş ağırlık (mg) Kuru ağırlık (mg) Yaş ağırlık (mg) Kuru ağırlık (mg) 1 87a 7b 73b 7b Biber 2 43b 5a 40c 4a 3 83a 7b 83b 7b 4 83a 7b 80b 7b 5 87a 7b 87a 7b Ort. 77 6.6 71 6.4 1 63b 5a 90b 4a Domates 2 130a 6a 110a 5a 3 97ab 5a 90b 4a 4 87ab 5a 83b 4a 5 100ab 5a 93ab 4a Ort. 95 5 92 4 1 540ab 40b 520ab 30a Hıyar 2 517b 30ab 517ab 30a 3 580a 33ab 550a 30a 4 490b 23ab 467b 23a 5 527ab 43a 527ab 30a Ort. 531 34 516 29 Farklılıklar 0.05 düzeyinde önemlidir. Aynı harflerin ortalamaları arasındaki farklılıklar önemsizdir (P<0.05). 29
2 ve 4 ay depolanmış biber, domates ve hıyar türüne ait farklı 5 ticari lotun yaş ve kuru ağırlık değerleri İncelendiğinde; genel olarak yaşlanmış tohumların fidelerinde ağırlık azalışı belirlenmiştir. Bu azalış 10-20 mg arasında olmuştur. Bununla birlikte lotlar arasında farklılıkta belirlenmiştir. Domates ve biber lotlarının fide kuru ağırlık sonuçlarında 4 ay depolama sonucundaki azalma belirlenmemiştir. Ancak hıyar fidelerinde 4 ay depolamanın sonunda 10 mg azalma olmuştur (Çizelge 15). İstatistiksel olarak; her üç tür de kendi içinde yaş ağırlık değerleri bakımından önemli ve farklı bulunmuştur. 30
Çizelge 16. 2 ve 4 ay depolanmış biber, domates ve hıyar türüne ait farklı 5 ticari lotun yaş ve kuru ağırlık değerleri (2009) Türler Lotlar Depolama süresi 2 ay 4 ay Yaş ağırlık (mg) Kuru ağırlık (mg) Yaş ağırlık (mg) Kuru ağırlık (mg) Biber 1 73b 2.7b 43ab 2.7b 2 80ab 3b 40ab 3b 3 90ab 3.3ab 50a 3.3ab 4 93a 4a 33b 4a 5 93a 3.3ab 50a 3.3ab Ort. 86 3 43 3 Domates 1 123a 3.7b 67a 3.7b 2 107a 4.3ab 73a 4.3ab 3 130a 5ab 90a 5ab 4 110a 4.3ab 73a 4.3ab 5 120a 5.7a 93a 5.7a Ort. 118 4.6 79 5 Hıyar 1 261c 45b 2 540ab 80a 3 482b 60ab 4 612a 87a 261b 532ab 482ab 584a 41c 74ab 62b 85a 5 584a 80a 535a 73ab Ort. 496 70 479 67 Farklılıklar 0.05 düzeyinde önemlidir. Aynı harflerin ortalamaları arasındaki farklılıklar önemsizdir (P<0.05). 31
2 ve 4 ay depolanmış lotların yaş ve kuru fide ağırlıkların ikinci yıl sonuçları değerlendirildiğinde; her üç tür içinde tohumun yaşlanma ile fide ağırlığındaki düşüşünü ve bu azalmanın 30-40 mg civarında olduğu belirlenmiştir. Kuru ağırlık sonuçları arasında önemli farklar yoktur. Domates lotları hariç, biber ve hıyar sonuçları istatistiksel olara farklı bulunmuştur (Çizelge 16). 32
Çizelge 17. Klorofil floresan (KF) ile ayrılmış, 2 ve 4 ay depolanmış biber, domates ve hıyar türüne ait farklı 5 ticari lotun toplam ve normal çimlenme yüzdesi ile ortalama çimlenme zamanı (OÇZ) değerleri (2008) Türler Lotlar Toplam Çimlenme (%) Depolama süresi (ay) 2 4 Normal Çimlenme (%) OÇZ (gün) Toplam Çimlenme (%) Normal Çimlenme (%) OÇZ (gün) KF KF KF KF KF KF KF KF KF KF KF KF Biber 1 90a 58c 76a 44d 2.9b 3ab 92ab 82a 82a 76a 1.9a 2.3ab 2 72b 70bc 68a 64c 3.2b 3.2a 58c 58b 58b 56b 4.9c 4.6c 3 96a 88ab 86a 68bc 2.6b 2.7b 100a 84a 92a 82a 1.9a 1.7a 4 94a 88ab 86a 86ab 2.9b 2.9b 84b 64a 82a 56b 3.6b 3.3b 5 100a 96a 88a 82a 1.8a 1.9a 100a 84a 96a 82a 1.9a 1.6a Ort. 90.4 80 80.8 68.8 2.7 2.7 86.8 74.4 82 70 2.8 2.7 Domates 1 72b 64a 58b 46b 3.5b 2.9ab 58c 64c 42d 50b 3.6c 4.2b 2 90a 84a 72b 46b 3.4b 3.2ab 76b 82b 58bc 44b 2.8b 3.2ab 3 96a 98a 94a 96a 2a 2a 96a 100a 94a 88a 2a 2.2ab 4 82ab 88a 58b 68ab 3.6b 3.8b 76b 70bc 50cd 48b 3.6c 3.5a 5 82ab 86a 64b 58a 3.9b 3.3ab 90a 74bc 69b 40b 3.6c 3.5ab Ort. 84 84 69 62.8 3.3 3 79 78 62.6 54 3 3.3 Hıyar 1 90a 86b 70b 54b 1.5ab 1.9c 96a 92a 38b 30b 2.2d 2.9b 2 0c 0d 0d 0d 0a 0a 0c 0c 0c 0b 0a 0a 3 72b 62c 58c 36c 1.5ab 1.7bc 66b 32b 54b 18b 1.5c 1.5b 4 96a 92b 70b 64b 2.6b 1.9c 82ab 80a 42b 24b 1.5c 2.5b 5 96a 100a 82a 96a 1a 1b 98a 94a 94a 79a 1b 2.2b Ort. 70.8 68 56 50 1.3 1.3 68.4 59.6 45.6 30.2 1.2 1.8 KF ( ): yüksek miktarda klorofil içeren grup KF ( ): düşük miktarda klorofil içeren grup Farklılıklar 0.05 düzeyinde önemlidir. Aynı harflerin ortalamaları arasındaki farklılıklar önemsizdir (P<0.05). 33
Klorofil floresan (KF) ile ayrılmış, 2 ve 4 ay depolanmış biber, domates ve hıyar türüne ait farklı 5 ticari lotun toplam ve normal çimlenme yüzdesi ile ortalama çimlenme zamanı (OÇZ) değerlerine baktığımızda; 2 ay depolanmış biber tohumlarının toplam ve normal çimlenme değerleri, klorofil floresan değeri düşük olan iyi kaliteli tohumların %10 civarında daha fazla olduğu görülmektedir. Klorofil değeri yüksek olan tohumlara sahip lotlar arasında istatistiksel fark bulunmaktadır. 4 ay depolamanın canlılığı %10 oranında azalttığı ve klorofil floresan değeri düşük olan gruptaki tohumların toplam çimlenmede %20, normal çimlenmede ise %10 daha fazla olduğu belirlenmiştir (Çizelge 17). 2 ve 4 ay depolanan domates tohumlarının klorofil floresan ayrımına tabi tutulduktan sonraki toplam normal çimlenme değerlerinde biber tohumlarındaki gibi olumlu sonuçlar bulunmamaktadır. 2 aylık depolamanın sonuçlarında 1. ve 2. lotlarda klorofil floresan değeri düşük olan gruptaki tohumların toplam ve normal çimlenme değerleri %8-20 oranında yüksektir. 1. lot hariç 4 ay depolanan lotların tohumları normal çimlenmede daha kararlı bir performans göstermiştir. Bu gruptaki normal çimlenme değerleri istatistiksel olarak önemli bulunmuştur. Hıyar lotlarının sonuçlarında ise; 4 ay depolama ile canlılıktaki azalış ve özellikle normal çimlendirme sonuçları klorofil ayrımının olumlu yönünü göstermektedir. 4 ay depolanan tohumların toplam ve normal çimlenme sonuçlarında klorofil floresan değeri düşük olan kaliteli tohumların %4-30 oranında daha iyi çimlendiği görülmüştür. Her iki depolama süresindeki lotların ortalama değerlerine bakarsak; klorofil değeri düşük olan tohumların toplam çimlenmesi %3-8, normal çimlenmesi %6-15 oranında daha fazla olmuştur. Tohum yaşlandıkça klorofil floresan ayrımına verdiği olumlu etki ortaya konmaktadır. Her üç türde de ortalama çimlenme zamanı bakımından önemli bir fark olmamıştır (Çizelge 17). 34