Atomun Yap s Anahtar Kavramlar atom çekirdek elektron proton nötron Parçacıklarım Elementtir adım, Her yerde aynıdır yapım. Etkileşince atomlarım, Bütün gibi görünür yapım. Peki atomlarımın Var mıdır küçük parçacıkları? Anlamak isterseniz bu gerçeği, Kumaşa sürtün beni. Dışardan olunca etki, Hemen belli ederim kendimi, Düşünün nasıl elektriklendiğimi. fiekilde alt n elementinden yap lm fl bir yüzük görüyoruz. Alt n elementini oluflturan atomlar nasıl bir arada durmaktad r? Peki bilyeler düz bir zemin üzerine konulduklar nda neden bir arada durmaz? 144 Maddeyi oluşturan tanecikler de bilyeler gibi olsaydı hepsi birbirinden bağımsız davranırdı. Elementleri oluşturan atomlar birbirlerini etkilediği için atomlar bir arada bulunuyor olabilir mi? Elementleri oluşturan atomların birbirinden etkilenmesine sebep olan şey nedir? Maddeyi oluşturan atomları bir arada tutan etkinin nasıl meydana geldiğini bir etkinlikle keşfedelim.
4. Etkinlik Sorgulayalım, Araştıralım Kâ ıda Ne Oldu? Bunlar Yapal m fiişirilmiş balonu ve cam bilyeyi küçük kâğıt parçalarına dokunduralım. Kâğıt parçalarında bir hareketlenme oluyor mu? Bunun sebebi ne olabilir? fiişirilmiş balonu yünlü kumaşa, cam bilyeyi ipek kumaşa sürtelim ve kâğıt parçalarına dokunduralım. Kâğıt parçalarında nasıl bir hareketlenme oluyor? Cam bilyenin ve balonun kâğıtları etkileme sebebi ne olabilir? Bazı maddeleri birbirine sürttüğümüzde neden özelliklerinde bir değişiklik meydana gelir? Bilyenin ve balonun kâğıt parçalarına yaptığı etki ile maddeyi oluşturan taneciklerin bir arada kalmasını sağlayan etki arasında bir ilişki var mıdır? Balonu oluşturan tanecikler arasında bir etkileşim olmasaydı tanecikler bir arada bulunarak bütün bir balonu oluşturabilir miydi? Araç-Gereçler Araç ve Gereçler cam bilye balon küçük parçalara bölünmüş kâğıt yünlü kumaş ipek kumaş 11 87. s. Bu etkinlikten sonra alt n yüzü ün yap s nda olan taneciklerin bilyeler gibi birbirinden ayr lmamas n n sebebinin birbirine temas eden taneciklerin aras nda bir etkileflmenin olmas d r diyebilir miyiz? Maddeleri oluşturan bütün taneciklerin hareketli olduğunu öğrenmiştik. Sizce taneciklerin sürekli hareket etmesinin sebebi ne olabilir? Elementleri oluşturan atomların sürekli hareket hâlinde olması ve bu atomların birbirine etki etmesi, atomun yapısında başka birimlerin bulunduğunu gösterir mi? Cam bilyenin veya balonun kumaşlara sürtüldükten sonra kağıdı çekmesi, bu maddeleri oluşturan atomların yapısında bulunan birimlerden kaynaklanıyor olabilir mi? Etkinliğimizde cam bilyeyi ipek kumaşa sürttüğümüzde cam bilyenin atomları ile kumaşın atomları arasında parçac k alışverişi gerçekleşmiştir. Diğer bir ifade ile cam bilyeyi oluflturan atomların parçac klar n n bir kısmı ipek kumaşa geçmiştir. Yün kumaşı oluşturan atomların parçac klar n n çok az bir kısmı ise balona geçmiştir. Atomu oluşturan bu parçac klar proton, nötron ve elektronlardır. Ad m Proton Kod ad m p Ad m Nötron Kod ad m n Ad m elektron Kod ad m e Atomu oluşturan parçacıklar n farklı konumlarda bulundu unu biliyor musunuz? Nötron ve protonlar atomun merkezinde bulunur. Nötron ve protonların bulundu u bu kısım çekirdek olarak adlandırılır. Elektronlar ise çekirde in etrafında yer alır. 145
Şimdi atomu oluflturan bu parçacıklar n nasıl bir arada durdu unu aşağıdaki etkinlikle anlamaya çalışalım. 5. Etkinlik Model Oluşturalım Nasıl Bir Arada Dururum? Etkinliğimizde, atomu oluşturan alt parçacıkların nasıl bir arada bulunduklarına dair bir model oluşturacağız. Bunları Yapalım Silgiyi veya band ortasından bir iple bağlayalım. pi boş olan ucundan tutalım ve hızlı bir şekilde her yönde çevirelim. Sonuca Varalım Araç-Gereçler Araç ve Gereçler silgi veya bant Atom modelini ip ve band kullanarak oluşturdu umuz modele benzetirsek, bu modelin hangi kısımları, atomun hangi alt parçacıklarını temsil eder? pi çevirirken band n elimizden olan uzaklığının değişmediğini göz önünde bulundurarak atomun çekirdeği ile bu çekirde in etrafında bulunan elektronların birbirlerinden niçin ayrılmadıklarını açıklayalım. Elektron ve çekirdek birbirlerinden ayrılmadıklarına göre bu parçacıklar arasında bir etkileşme olduğunu söyleyebilir miyiz? Elektron ile çekirdek arasındaki etkileşmenin sebebi, bu ikisinin sahip olduklar yüklerden kaynaklan yor olabilir mi? Bu yükleri nasıl adlandırdığımızı hatırlıyor musunuz? Çekirdek ve elektron birbirinden uzaklaşmadıkları yani birbirlerini çektikleri için yükleri birbirinden farklıdır, diyebilir miyiz? Yaptığımız etkinliğe dayanarak zihnimizde oluşan atom modelini defterimize çizelim. ip 146 12 88. s. Atomu oluşturan parçacıklar farklı yüklere sahiptir. Farklı yüke sahip bu parçacıklar birbirini etkileyerek bir arada bulunur ve atomu oluşturur. Atomda bulunan yükler negatif ve pozitif yük olarak adlandırılır. Negatif yük elektronun, pozitif yük ise protonun yükünü temsil etmektedir. Şekilde gösterildiği gibi elektronun yükü -, protonun yükü + işareti ile gösterilmektedir. Çekirdek Nötron ise atomun merkezinde proton ile birlikte bulunan yüksüz parçacıktır. Yandaki flekilde gösterildiğinden farklı olarak her atomun farklı sayılarda elektron, proton ve nötronu bulunur. Belirli sayılarda proton, nötron ve elektronlar farklı konumlarda bir arada bulunarak atomları oluşturur. Atom Atomu oluşturan bu parçacıkların arasında da sadece boşluk vardır.
Atomun Yapısı Maddenin Yapısı ve Özellikleri Element Atom Elektron (e) Proton (p) Nötron (n) Atomun bir alt parçac olan elektronlar çekirdeğin etrafında sabit bir yerde durmaz. Elektronlar n hareketini foto rafta gördü ümüz Lunapark taki ahtapotun yapt dönme hareketine benzetebiliriz. Elektronlar çekirdekten belirli uzakl klarda hem kendi etraflar nda hem de çekirde in etraf nda çok h zl hareket eder. Bu sebeple elektronlar çekirdeğe düşmezler, çekirdek tarafından çekildikleri için de dışarı fırlamazlar. Çekirdekte bulunan proton ve nötron ise elektrona göre oldukça yavaş hareket eder. Bu durumda atomu oluflturan parçac klar n h zlar n n farkl l, bunlar n sahip olduklar kütlelerle iliflkili olabilir mi? Bunları Biliyor muydunuz? Elektronlar çekirdek etrafında 2,18 x 10 8 cm/s h zla döner. fiekilde, atomu oluşturan farklı yüklere sahip parçacıklar aras ndaki çekme kuvveti gösterilmiştir. 13 88. s. Atomun çekirde inde bulunan proton ve nötronun kütlesi hemen hemen birbirine eşittir. Elektronun kütlesi ise proton ve nötronun kütlesinden çok daha küçüktür. Protonun veya nötronun kütlesi, elektronun kütlesinin yaklaşık olarak 2000 katı kadardır. Bu durumda atomun kütlesinin yaklafl k olarak proton ve nötron kütleleri toplam oldu unu söyleyebiliriz. fiimdi biz de atomu oluşturan parçacıkları kapladıkları hacme göre karşılaştıralım. Bu durumda atomun hacmini hangi parçacık oluşturuyor olabilir? Bunları Biliyor muydunuz? Eğer atomun çekirdeği bir bilye büyüklüğünde olsaydı atom yaklafl k olarak bir stadyum büyüklüğünde olurdu. Bu durumda elektronların hareket ettikleri bölgenin, çekirdeğe göre ne kadar çok yer kapladığını hayal edebiliyor musunuz? 14 89. s. 147
Aynı atomda bulunan elektronlar çekirdekten farklı uzaklıklarda bulunur. Peki, elektronlar flekilde görüldü ü gibi çekirde in etraf nda gelifligüzel mi bulunur? Elektron Yandaki atom modelini inceleyelim. Modeldeki koyu ve açık mavi bölgeler neyi ifade ediyor olabilir? Çekirdek Elektronların ortalama olarak bulundu u mavi n p renk ile gösterilen bölgeler katman olarak adlandırılır. Atomlar birden fazla katmana sahip olabilir. Gerçekte atomun yap s nda modelde gösterildi i gibi katman bulunmaz. Fakat elektronlar n konumunu daha kolay aç klayabilmek için katman, modelde mavi bölgelerle Katman gösterilmifltir. Bu katmanlar, çizimlerde gösterildiği gibi düz bir zemin değildir. Çekirdeğin çevresini tamamen saran küresel bir yapıya sahiptir. Atomu şekilde Atom görülen matruşkalara benzetirsek birbiri içine geçen bebeklerin her birini de elektronların bulunduğu katmanlar olarak düşünebiliriz. Yanda gördü ümüz resimde oldu u gibi bu tür 15 oyuncaklar birbirinin içine geçerek büyük bir bebek olarak görünür. 89. s. Peki her atom farkl say da elektrona sahip oldu una göre bu elektronlar n hepsi ayn katmanda m bulunur? Afla daki resimde yer alan Elektron Oteli ni inceleyelim ve her katta kaç elektron bulundu unu belirtelim.?? Çekirdek??? Atomlarda birden fazla say da katman bulunabilir ve katmanlardaki elektron sayısı farklı olabilir. Ancak ilk katmanda en fazla iki elektron bulunabilir. ELEKTRON OTELİ kinci ve üçüncü katmanlarda bulunabilecek elektron sayısı sekizi geçemez. 22n 18p Elektronlar öncelikle çekirdeğe en yakın katmanda bulunur. kinci katmanda sekiz elektron yer ald ktan sonra elektronlar üçüncü katmana yerleflir. 148
Atomun Yapısı Maddenin Yapısı ve Özellikleri lk 20 Elemente Ait Atom Modelleri Proton Nötron Elektron 149
Atomu oluflturan parçac klar olarak adland r lan proton, nötron ve elektronun her atomda kaçar tane bulundu unu ve bunlar n yerlerini yapaca m z etkinlikte model oluflturarak anlamaya çal flal m. 16 90. s. 6. Etkinlik Model Oluşturalım Atom Modeli Yapal m Bunlar Yapal m 149. sayfada verilen ilk 20 elemente ait atom modellerini inceleyelim. Bu modellerden yararlanarak elementlerin atom modellerini afla daki basa-maklar gerçeklefltirerek yapal m. Gruplar olufltural m. stedi imiz bir veya birkaç elementi seçelim. Seçtiğimiz elemente ait atomun proton, nötron ve elektron sayısını tespit edip defterimize kaydedelim. Seçti imiz elemente ait atomun çekirde inin modelini oluşturmak için k rm z ve yeflil oyun hamurlar yla proton ve nötron sayıs kadar küçük toplar hazırlayalım. Daha sonra; hazırlayaca ımız siyah kartonlar elektronlar n bulundu u yeri, pembe karton ise proton ve nötronlar n bulundu u yeri temsil edecektir. Buna göre pembe kartona 15 cm çapında daire çizelim. Siyah kartona ise çapları 20, 25, 30 ve 35 cm olan daireler çizip dört daireyi de keselim. Bu daireleri siyah küçük daireden başlayarak 1, 2, 3, 4 şeklinde numaralandıralım ve büyükten küçüğe doğru oyun hamuru ile üst üste yapıştıralım. Pembe kartonu, kartonların merkezine yap flt ral m. Araç-Gereçler Araç ve Gereçler siyah ve pembe renklerde karton, iletki, makas, k rm z, yeflil ve sar renklerde oyun hamuru Pembe kartonun üzerine proton ve nötron için haz rlad m z küreleri kar fl k hâlde yerlefltirelim. Siyah kartonların üzerine, seçtiğimiz elemente ait atomun elektron dizilimine bakarak şekildeki gibi işaretler koyalım. Sar oyun hamurunu kullanarak seçti imiz elementin atomuna ait elektron say m z kadar küçük küreler haz rlayal m. Elektronların katmanlarda bulunma kurallarını göz önüne alarak elektronları temsil eden toplarımızı ilk kartondan başlayarak işaretli yerlere tutturalım. Elektronları yerleştirdikten sonra, üzerinde elektron bulunmayan katmanı modelimizden çıkaralım. Sonuca Varal m Yaptığımız modelin şeklini defterimize çizelim. Çizim üzerinde katman sayılarını ve her katmanda kaç elektron bulunduğunu, proton ve nötron say lar n belirtelim. Yapt m z modelde çekirdekte proton ve nötronlar, katmanlarda ise elektronlar n bulundu unu ancak bu parçac klar n her atomda ayn say da bulunmad n, de iflti ini fark ettik. 150
Atomun Yapısı Maddenin Yapısı ve Özellikleri Her elementin atomlarının proton, elektron ve nötron sayıları birbirinden farklı mıdır? Aşa ıdaki etkinlikle atomların elektron ve proton sayılarını karşılaştıralım. 7. Etkinlik Atom Modellerini nceleyelim Sorgulayalım, Araştıralım Bunlar Yapal m fiekildeki örnek çizelgeyi defterimize çizelim. Sodyum, oksijen ve argon elementi atomlar için ilgili bilgiler çizelgede örnek olarak verilmifltir. Biz de diğer element atomlar na ait istenilen bilgiler için 149. sayfadaki atom modellerini inceleyerek ilgili yerleri dolduralım. Numara Elementin adı Proton Say s (+) 8 Oksijen 8 8 Elektron Say s (-) 11 Sodyum 11 11 Sonuca Varal m Çizelgede her atom için pozitif ve negatif yüklü parçacıkların sayılarını karfl laflt ral m. Pozitif yüklerin yani protonların sayısı ile negatif yüklerin yani elektronların sayısı aras ndaki iliflki size ne ifade ediyor? 18 Argon 18 18 145. sayfadaki 4. Etkinlik te -sürtme ile elektriklenmede- bu maddelerin atomlarının hangi parçacıkları alınıp verilmiş olabilir? Neden? Etkinlikte inceledi imiz gibi elementlere ait atomlar n proton ve elektron sayıları birbirine eflit oldu u için atomlar nötr yap dad r. Atomun nötr olması atomda bulunan negatif yüklerin say s n n pozitif yüklerin say s na eşit olması demektir. Diğer bir ifade ile elektron negatif yüklü, proton pozitif yüklü olduğu için elektron ve proton sayılarının eşit olması atomun nötr olduğunu gösterir. 17 91. s. 9 elektron 9 proton 10 elektron 9 proton Nötr Nötr de il 151
fiimdi kendimize şöyle bir soru sorabiliriz: Bütün atomlar elektron, proton ve nötronlardan oluştu una göre niçin farklı elementlerin atomları farklı özelliklere sahiptir? Etkinlikte inceledi imiz gibi her bir elemente ait atomun proton, nötron ve elektronlarının sayısı aynı de ildir. Bir elementin atomunun di er elementin atomundan farklı olması çekirdekte bulunan proton sayısına ba lıdır. Örne in, hidrojen atomunun çekirde inde bir proton bulunmasına karşılık, azot atomunun çekirde inde yedi proton bulunmaktadır. Bu sebeple hidrojen atomu, azot atomundan farklıdır. Farklı elementlerin atomları aynı sayıda elektron veya nötron içerebilir. Ancak farklı atomların proton sayıları hiçbir zaman aynı olamaz. Bu sebeple atomda bulunan protonların sayısı, o elementin kimli ini belirler. Nötr atomlarda Katman elektron sayısı proton sayısına ba lı oldu u için proton sayısı kadar elektron bulunur. fiekilde gördü ümüz karbon atomunu inceledi imizde, Çekirdek çekirde inde altı proton ve altı nötron bulundu unu ve altı elektrona sahip oldu unu fark ederiz. Ö rendiklerimizi pekiştirmek amacıyla aşa ıdaki etkinli i yaparak seçti imiz bir atomu arkadaşlarımızla oluşturalım. Elektron 8. Etkinlik Haydi Atom Olalım Oyun Oynayalım 152 18 92. s. Atomun parçacıklarını temsil ederek bir atomu oluştursaydık bize düşen görevler neler olurdu? Aldığımız kararlar doğrultusunda bize düşen rol için yapmamız gerekenleri araştırarak defterimize not edelim. Rollerimizi canland rmak için s n fta uygun bir ortam haz rlayal m. Bunlar Yapal m Kaç protonu, nötronu ve elektronu olan bir atom modelini canlandırmaya karar verdik? Proton, nötron ve elektronu temsil eden arkadaşlarımız atom modelimizin hangi kısımlarında yer aldı? Rollerimizi canland r rken s n f m zda çekirdeğin ve elektronların bulundukları yeri tebeşirle çizelim. Canlandırdığımız bu model hangi elemente ait bir atomu temsil etmektedir? Proton, nötron veya elektronu temsil ederken neleri göz önünde bulundurduk? Rollerimizi oynarken elektron, proton ve nötronun hareketleri nasıldı? Rollerimizi canland r rken s n f m zda proton ve nötronlar n yer aldığı hacim ile elektronların yer aldığı hacimleri karşılaştıralım. Canlandırdığımız atom modelinin nötr bir atom olduğunu söyleyebilir miyiz? Atom modelimizin nötr olup olmadığını nasıl ispatlar z? Modelimizdeki elektron, proton ve nötron hangi yüke sahiptir? Bir elemente ait atomların proton, nötron ve elektron sayıları her zaman birbirine eşit midir? Bunu bir etkinlikle keflfedelim.
Atomun Yapısı Maddenin Yapısı ve Özellikleri 9. Etkinlik Bu Atomlar Aynı Elemente mi Ait? Gözlemleyelim, nceleyelim a) b) c) :Proton :Nötron 19 93. s. 20 93. s. ç) :Elektron Bunlar Yapal m Yukar daki her bir atom modelinde kaç tane proton ve nötron bulunduğunu defterimize yazalım. Sonuca Varal m Yukarıda gösterilen atom modelleri hangi elementin ya da elementlerin atomlarını temsil etmektedir? Yukar daki atom modellerinin ortak özelli i nedir? Modeller aynı elemente ait atomlar olabilir mi? Bir elementin tüm atomlarının çekirdeğinde aynı sayıda proton bulunur. Fakat aynı elementin tüm atomlarının nötron sayılar birbirinden farkl olabilir. Proton sayısının farklı olması ise elementin farklı olması demektir. Proton sayısı elementin kimliğini belirlediğine göre proton sayısın atom numarası olarak adlandırabilir miyiz? d) Atom Modelinin Serüveni Atomlar tek tek tartılamaz, doğrudan incelenemez, duyu organlarıyla fark edilemeyecek kadar da küçüktür. Üstelik atomları günümüzde kullanılan en gelişmiş mikroskoplarla bile göremiyoruz. Peki, göremediğimiz atomlarla ilgili bu kadar çok bilgiyi nasıl biliyoruz? Bilim insanlar, varl n bildikleri ama göremedikleri atom hakk nda dolayl yollardan bilgi sahibi olmaya çal flm fllard r. Bu dolayl bilgilere deneyler yaparak ulaflm fllar, elde ettikleri bilgileri aç klamak için çeflitli bilimsel modeller ileri sürmüfllerdir. Her yeni model, bilimin geliflmesinde bir basamak olmufltur. Yeni deneylerin sonuçlar n n aç klanmas nda yetersiz kal nd nda model gelifltirilmifl veya yenisi ile de ifltirilmifltir. Bilimsel modeller gerçe e bire bir uymayabilir, fakat gözlenen olgular aç klad sürece ve aç klad ölçüde geçerlili ini korur. Bilim insanlar n n geçmiflten günümüze kadar gelifltirdikleri atom modellerini inceleyelim. 153
Democritus (Demokritos) Ben MÖ 400 lü yıllarda maddeleri oluşturan en küçük birimin atom olduğunu belirttim. 2000 li yıllardasınız, kaç asır geçti! Bu zaman sürecinde neler yaptınız? Democritus un bu kaygısı üzerine biz de atomun tarihî gelişim sürecinde bu konuya önemli katkıları olan bilim insanlarımızla geçmişten günümüze bir yolculuk yapmaya karar verdik. Ve bilim insanlarımıza sorduk: Atom fikrinin gelişim sürecinde bu konuya katkınız nelerdir? 19. yüzyılın başları. Atom konusunda ilk bilimsel yaklaşımı ben gerçekleştirdim. Bana göre atomlar, içleri dolu ve parçalanamayan berk kürelere benzemektedir. şte, tasarlad m atom modelim: Sene 1897. Atomun daha küçük parçalardan oluştuğunu buldum. Atomu, üzümlü keke benzettiğim bir modelle açıkladım. Bu modelde keki pozitif yüklere, üzümleri ise negatif yüklere benzettim. Bu sayede atomun parçalanamadığı fikrini yıktım. şte, tasarlad m atom modelim: John Dalton (1766-1844) (Con Dalt n) Elektron Bunları Biliyor muydunuz? Stoney (Stoni) adlı bilim insanı 1891 de negatif yüklü parçacıklara elektron adını vermiştir. 154 John Joseph Thomson (1856-1940) (Con Jozef Tams n)
Atomun Yapısı Maddenin Yapısı ve Özellikleri Gözlemlerim bana Thomson ın (Tams n) önerdiği atom modelinin doğru olamayacağını düşündürdü ve yeni bir arayış içine girdim. Pozitif yüklere proton, pozitif yükün bulunduğu kısma ise çekirdek adını verdim. Bence elektronlar çekirdeğin çevresinde gezegenlerin güneş çevresinde dolandığı gibi dönüyorlar. Çünkü çekirdekle elektronlar arasında çekim kuvveti var. Elektronların çekirdeğe düşmemeleri için tek çare, çekirdeğin çevresinde dönmeleridir. Bu modelimle Nobel kimya ödülünü kazandım. Bunları Biliyor muydunuz? Belçika da 1958 y l nda demir atomunun kristal yap s n temsil eden bir bina yap lm flt r. 103 m uzunlu unda olan bu binaya Atomium (Atomyum) ad verilmifltir. Ernest Rufherford (1871-1937) (Örn st Rad rford) Bana göre elektronlar çekirdeğin çevresinde istedikleri gibi dolaşmazlar. Çekirdeğe belirli uzaklıklardaki katmanlarda döner. Bu açıklamalarımla Nobel fizik ödülünü kazandım. şte, tasarlad m atom modelim: 21 94. s. Niels Bohr (1875-1962) (Nils Bor) 155
Eski atom modelleri günümüzde terk edilmesine rağmen bu modeller olmasaydı belki de şu anki sahip olduğumuz bilgiye ulaflamayacakt k. Bohr Atom Modeli nden sonra günümüzde geçerli olan Modern Atom Teorisi ne dayal olarak yeni bir atom modeli gelifltirilmifltir. Ancak Bohr Atom Modeli, elektron ile ilgili baz olgular daha somut aç klad için günümüzde kullan lmaya devam edilmektedir. Günümüzde geçerli olan model, bugün atomla ilgili problemlerimizi çözebiliyor olmas na rağmen belki de gelecekte yerini yeni modellere bırakacaktır. Modern Atom Teorisi Günümüzde atom hakkında çok daha fazla bilgiye sahibiz. Çekirdekte protonun yalnız olmadığını ve nötron adında bir parçacıkla birlikte bulunduğunu biliyoruz. Peki, çekirdek etrafında bulunan elektronlar katmanlarda oldukları yerde mi hareket ederler? Modern atom teorisine göre elektronlar çok hızlı hareket ettikleri için sabit bir yerleri yoktur. Bu teoriye göre katman kavramından bahsedemiyoruz. Elektronların yerlerini kesin olarak tespit edememekle birlikte yalnızca nerelerde bulunabileceklerini biliyoruz. Bu olayı şu şekilde açıklayabiliriz: Evinizde bir kedi olduğunu düşünün. Evde değilseniz kedinin nerede olduğunu bilemezsiniz, ancak nerelerde olabileceğini tahmin edersiniz. Benzer şekilde biz de atomu göremiyoruz ancak elektronun nerelerde olabileceğini tahmin ediyoruz. Elektronun bulunabileceği ve hareket ettiği alanı, sineğin asılı lambanın çevresinde döndüğü alana benzetebiliriz. şte elektronların bulunabilecekleri bu kısımlar elektron bulutu olarak adlandırılır. Elektron, çekirde in etrafında her yerde dolafl yor olsayd çizimimiz şekildeki gibi noktalı bir gösterime sahip olur muydu? Elektron bulutu modelinde elektronun belirli bir yörüngesi olmad için elektron, flekilde de gösterildi i gibi k sa süre içinde farkl konumlarda bulunur. 1. konum 2. konum 3. konum 22 94. s. Peki, atom hakkındaki bildiklerimiz bitti mi? Elbette hayır! 156
Atomun Yapısı Maddenin Yapısı ve Özellikleri Kendimizi De erlendirelim Aşağıdaki soruların cevaplar n defterimize yazal m. 1. Aşağıdaki çizelgeye bu konu ile ilgili bazı kavramlar yerleştirilmiştir. Bu kavramlara ait numaralar kullanarak çizelgenin altında verilen soruları defterimize cevaplayalım. Afla daki kavramlardan hangisi ya da hangileri; a. Atomu oluşturur? b. Atomun çekirdeği etrafında hareket eder? c. Atomun çekirdek kısmında bulunur? ç. Atomun kimliğini belirleyen alt parçacıktır? d. Elektronun bulunma ihtimalinin oldu u bölgedir? e. Proton ve nötronun bulundu u kısımdır? 1 2 3 f. Protonun sahip olduğu yüktür? g. Elektronun sahip olduğu yüktür? h. Atom çekirdeği ile elektron arasında bulunur?. Nötr atomun oluşması için eşit sayıda olmalıdır? i. Sürtme ile elektriklenme sonucunda varlı ını hissettirir? j. Elektron, proton ve nötrondan oluşur? Proton Negatif yük Elektron 4 5 6 Boşluk Elektron bulutu 7 8 9 Nötron Çekirdek Pozitif yük Atom 2. Yandaki atom modelinde; a. Kaç tane proton vardır? b. Kaç tane elektron vardır? c. Elektronların dizilişleri do ru mudur? Neden? 3. 6 nötronu, 5 protonu olan bir atomun elektron sayısını bulalım ve bu atomun hangi elemente ait oldu unu defterimize yazalım. 4. Thomson ın üzümlü kek modelini di er atom modelleri ile karşılaştıralım ve bu modelin günümüzde kabul edilen modele göre eksikliklerini belirterek defterimize yazalım. 157