Türkiye için Balast Suyu Durum Değerlendirme Raporu Türkiye için Balast Suyu Durum Değerlendirme Raporu Denizcilik Müsteşarlığı 2010
Türkiye için Balast Suyu Durum Değerlendirme Raporu ii Yayınlanma tarihi: 2010 Bu rapor Tübitak-MAM tarafından Denizcilik Müsteşarlığı için gerçekleştirilen Balast Suyu ile Taşınan Zararlı Sucul Organizmaların Kontrolü ve Yönetimi Projesi sonuçları kapsamında hazırlanmıştır. Bu rapor kapsamında verilen tüm bilgiler proje yöneticisi Dr. Arzu OLGUN ve Denizcilik Müsteşarlığından Murat KORÇAK ın kontrolü altında düzenlenmiştir. Bu rapor Coşkun Çelik tarafından düzenlenmiş ve İngilizceye çevrilmiştir.
Türkiye için Balast Suyu Durum Değerlendirme Raporu iii İçindekiler Önsöz 1. DENİZCİLİK... 1 1.1. Denizciliğin ülke ekonomisindeki rolü... 1 1.2. Limanlar ve iskeleler... 6 1.3. Balast suyu alım ve basımı... 13 2. DENİZ VE KIYI ÇEVRESİ... 25 2.1. Deniz ve kıyı ekolojisi... 25 2.2. Hassas kıyı alanları... 26 3. DENİZ İSTİLACILARINA ÖRNEK OLAYLAR... 33 4. HUKUKİ, POLİTİK VE KURUMSAL YÖNLER... 37 4.1. Uluslararası ve bölgesel sorumluluklar... 37 4.2. Ulusal politikalar ve mevzuat... 37 4.3. Ulusal kurumlar... 38 4.4. Liman devleti kontrolleri... 38 5. PAYDAŞLAR... 39 6. TÜRKİYE NİN ULUSAL PROJESİ... 42 7. ULUSAL BİLGİ KAYNAKLARI... 49 8. SONUÇ VE ÖNERİLER... 50
Türkiye için Balast Suyu Durum Değerlendirme Raporu iv Önsöz Bu rapor, Türkiye nin balast suyu yönetimi aktivitelerindeki mevcut durumunu değerlendirmek amacı ile hazırlanmıştır. Türkiye bir çok bilimsel, teknolojik ve kurumsal çalışmayı sonuçlandırmıştır. Bu rapor ile Türkiye de sonuçlanan çalışmalar ve gelecek planları hakkında genel bilgi verilmektedir. Ulusal Balast Suyu Durum Değerlendirme Rehberi (Globallast Monograph Series No:17) referans doküman olarak kullanılmıştır. Tübitak-MAM dan proje yöneticisi Dr. Arzu OLGUN dan tamamlanan Gemilerin Balast Suları ile Taşınan Sucul Organizmaların Kontrolü ve Yönetimi Projesi ile ilgili tüm raporlar temin edilmiştir. Bu raporun hazırlanmasında söz konusu ulusal projede elde edilen teknik ve bilimsel sonuçlar kullanılmıştır. Ayrıca, Denizcilik Müsteşarlığından Murat KORÇAK tan temin edilen taşımacılık istatistikleri ile mevcut uygulamalar ve gelecek planları ile ilgili bilgi notları kullanılan diğer bir bilgi kaynağıdır. Bir boşluk analizi yapılarak Türkiye nin balast suyu yönetimi konusunda sorumlulukları ile ulaşılan sonuçlar karşılaştırılmış olup, raporun sonunda gelecek çalışmalar hakkında bazı sonuçlar çıkarılmış ve öneriler yapılmıştır. Durum değerlendirme raporu; Türkiye nin denizcilik aktiviteleri ile deniz ve kıyı alanlarının hakkında bilgi, biyo istilacılar hakkında yaşanmış olaylar, balast suyu yönetiminde hukuki kurumsal ve politik yönlerin değerlendirilmesi, paydaşların tanımlanması ve ulusal balast yönetimi hakkında özet bilgi içermektedir. Rapor önerilerle tamamlanmaktadır. Bu belge mevcut durumu değerlendiren ve gelecek planlarının yapılmasına yardımcı olacak referans bir doküman niteliğindedir.
Türkiye için Balast Suyu Durum Değerlendirme Raporu I 1 1 DENİZCİLİK 1.1. DENİZCİLİĞİN ULUSAL EKONOMİDEKİ ROLÜ Taşımacılık İstatistikleri: Denizcilik Türkiye nin uluslararası ticaretinin 86,5% lik bir oranla ana taşıma sistemidir. Kara taşımacılığı ikincil ana taşıma sistemi olup, 10,7% lik bir oranı kapsamaktadır. Türkiye'nin Uluslararası Ticareti 0,7% 10,7% 1,1% 1,0% 86,5% Deniz Hava Kara Demiryolu Diğer Şekil 1: Taşıma türlerine göre uluslararası ticaret Türkiye 250 den fazla liman ve 8.333 km kıyı şeridi ile bir denizcilik ülkesidir. Aşağıdaki tabloda Türk limanlarına gelen gemi sayıları verilmektedir.
Türkiye için Balast Suyu Durum Değerlendirme Raporu 2 Tablo 1: Türk limanlarına gelen gemi sayıları 2004 2005 2006 2007 2008 Türk Bayraklı Yabancı Bayraklı Türk Bayraklı Yabancı Bayraklı Türk Bayraklı Yabancı Bayraklı Türk Bayraklı Yabancı Bayraklı Türk Bayraklı Yabancı Bayraklı 42.793 30.982 40.905 31.622 41.680 33.256 43.321 35.086 45.038 35.801 Türkiye nin coğrafi konumundan dolayı deniz taşımacılığının çok önemli bir yeri vardır. Son 10 yıllık istatistiklere bakıldığında denizciliğin diğer taşımacılık modlarına göre değişimi çok küçük seviyede olmuştur. Denizcilik hep birinci sıradadır. Tablo 2: Türkiye ithalat yüzdeleri YIL DENİZ DEMİR YOLU KARA HAVA DİĞER 1999 88.9 0.5 8.7 0.2 1.8 2000 88.6 0.5 8.6 0.2 2.1 2001 87.0 0.6 10.6 0.2 1.6 2002 87.3 0.7 9.7 0.2 2.1 2003 87.6 0.8 10.5 0.1 1.0 2004 87.4 1.2 10.3 0.1 1.0 2005 86.0 1.2 11.9 0.2 0.7 2006 87.4 1.1 10.4 0.1 1.0 2007 87.4 1.1 10.0 0.6 0.9 2008 86.5 1.1 10.7 0.7 1.0 Taşımacılık istatistiklerine baktığımızda ithalatın ihraçattan çok fazla olduğu gözlemlenmektedir. Bu durum balast suyu yönetimi için göreceli olarak iyi bir durumdur. Çünkü ithalat için gelen gemiler neredeyse hiç balast suyu taşımazlar.
Türkiye için Balast Suyu Durum Değerlendirme Raporu 3 Tablo 3: Taşımacılık miktarları (milyon ton) ve yüzdeleri YILLAR TÜRK BAYRAKLI (milyon ton) YABANVI BAYRAKLI (milyon ton) İTHALAT % İHRACAT % İTHALAT % İHRACAT % 1999 24.290.639 31 7.501.788 23 53.687.514 69 25.421.363 77 2000 27.524.315 32 8.514.493 26 58.304.016 68 23.770.366 74 2001 25.174.302 35 10.022.452 25 47.606.300 65 30.611.304 75 2002 30.562.121 34 13.605.330 32 59.266.412 66 29.398.716 68 2003 30.864.219 30 12.816.745 28 72.566.763 70 33.237.787 72 2004 29.240.528 24 12.665.413 23 91.802.850 76 42.453.148 77 2005 31.577.200 25 11.297.612 21 94.591.907 75 43.196.613 79 2006 32.794.143 24 9.821.582 16 106.612.163 76 53.490.396 84 2007 27.187.904 18 9.804.237 14 126.211.445 82 58.856.033 86 2008 21.136.641 14 10.654.742 15 130.394.670 86 62.590.230 85 Denizcilik Filosu: Türkiye bir bayrak devleti ülkesidir. 1512 adet kayıtlı gemisi bulunmaktadır. Bu gemiler toplam 7.554.000 GT kapasiteye sahiptirler. Türk filosu dünya sıralamasında 24. sıradadır. Tablo 4: Filo büyüklüğü Yıllar Gemi Sayısı DWT (1000) GT (1000) Dünya sıralaması 2001 1.261 9.307 6.002 20 2002 1.185 8.666 5.736 19 2003 1.152 7.627 5.113 20 2004 1.209 7.055 4.772 23 2005 1.379 7.603 5.229 24 2006 1.429 7.271 5.083 26 2007 1.473 7.244 5,126 25 2008 1.525 7.544 5.479 24
Türkiye için Balast Suyu Durum Değerlendirme Raporu 4 Gemi İnşa Gemi inşa Türkiye için çok önemli ve büyüyen bir endüstridir. gemilerin parasal değerleri raporlanmıştır. Aşağıdaki tabloda ihraç edilen Tablo 5: Gemi inşa sektörü Yıl İhracat Miktarı (1000 US$) 2002 290.222 2003 440.511 2004 686.334 2005 1.251.573 2006 1.398.516 2007 1.818.572 2008 2.646.321 2009 1.831.310 Tersane Sayısı S a y ı 120 100 80 60 40 20 0 104 92 37 2002 2008 2009/02 Yıllar Şekil 2: Aktif çalışan tersaneler 1995-2001 arasında toplam 836.000 DWT kapasiteye sahip 166 gemi inşa edilmiştir. 2002-2007 arasında ise arasında toplam 3.051.000 DWT kapasiteye sahip 443 gemi inşa edilmiştir. 2008 de 784.772 DWT kapasiteye sahip 143 gemi inşa edilmiştir.
Türkiye için Balast Suyu Durum Değerlendirme Raporu 5 Tablo 6: Türkiye de inşa edilen gemiler YILLAR GEMİ SAYISI DWT 1995-2001 166 836.000 DWT 2002-2007 443 3.051.000 DWT 2008 143 784.772 DWT İşçi sayısı S a y ı 35000 30000 25000 20000 15000 13000 25000 28580 33480 26910 10000 5000 0 2002 2005 2006 2007 2008 Yıllar Şekil 3: Gemi inşa sektöründe istihdam Gemi inşa sektöründeki istihdam ekonomi için çok önemlidir. 26 000 den fazla kişi tersanelerde istihdam edilmektedir. Gemi adamları Türkiye deki kayıtlı 37,467 zabit ve 105,220 denizci bulunmaktadır. Tablo 7: Gemiadamları Kayıtlı gemiadamları Zabit Denizci 37.467 105.220
Türkiye için Balast Suyu Durum Değerlendirme Raporu 6 1.2. LİMANLAR VE İSKELELER Türkiyenin 8333 km kıyı şeridinde Denizcilik Müsteşarlığının 70 liman başkanlığı ve 7 bölge müdürlüğü bulunmaktadır. Bölge müdürlüklerini saatin ters yönüne göre sıralarsak; Trabzon, Samsun, İstanbul, Çanakkale, İzmir, Antalya and Mersin bölge müdürlükleri bulunmaktadır. Denizcilik Müsteşarlığı Bölge Müdürlükleri, liman başkanlıklarının işlerini yönetir, kontrol eder ve koordine eder. Liman başkanlıklarında verilen hizmetin kalitesini değerlendirir ve aktivitelerin iyileştirilmesi için planlama yapar. Bölge müdürlükleri ayrıca liman devleti kontrollerini koordine eder. Liman başkanları bölgelerindeki en üst seviyedeki denizcilik otoritesidir. Tüm denizcilik ve yükleme işlemlerini kontrol ederler. Gemilere ve limanlara gerekli izin ve sertifikaları verirler. Limandaki her bir aktivite liman başkanının iznine tabidir. Liman başkanı limanı kapatma ve gemi kabul etmeme yetkisine sahiptir. DENİZCİLİK MÜSTEŞARLIĞI Bölge Müdürlüğü Liman Başkanlığı Şekil 4: Denizcilik otoritesinin yönetim yapısı
Türkiye için Balast Suyu Durum Değerlendirme Raporu 7 Denizcilik Müsteşarlığı Bölge Müdürlükleri ve Liman Başkanlıkları SAMSUN B.M. İSTANBUL B.M. TRABZON B.M. ÇANAKKALE B.M. İZMİR B.M. ANTALYA B.M. MERSİN B.M. Şekil 5: Bölge Müdürlükleri ve Liman Başkanlıkları.
Türk Bayraklı Yabancı Bayraklı Toplam Türk Bayraklı Yabancı Bayraklı Toplam Türkiye için Balast Suyu Durum Değerlendirme Raporu 8 Tablo 8: Liman ve liman başkanlığı sayıları Bölge Müdürlüğü Liman Başkanlığı Sayısı Liman Başkanlığı Sahasındaki Ana Limanlar Trabzon 10 9 Samsun 11 15 İstanbul 14 71 Çanakkale 11 23 İzmir 12 19 Antalya 6 7 Mersin 6 16 Toplam 70 160 Bir liman başkanı birden fazla limandan sorumlu olabilmektedir. Bölge müdürlükleri ise mevcut durumda en az 6 liman başkanlığından sorumludur. Türkiye de 3 tip liman yönetim sistemi vardır. Bunlar, kamu, belediye ve özel limanlardır. Tablo 9: Liman Yöneticileri LİMAN YÖNETİCİLERİ Kamu 25 Özel 108 Belediye 27 Aşağıdaki tabloda her bir liman başkanlığı alanına gelen gemi sayıları verilmektedir. Tablodan bazı liman başkanlığı alanlarında çok yoğun deniz trafiği olduğu görülmektedir. Liman Tablo 10: Liman başkanlığı alanına gelen gemi sayısı 2007 2008 Başkanlığı ALANYA 9 12 21 6 1 7 ALİAĞA 122 147 269 168 209 377 AMASRA 152 1 153 199 0 199 ANBARLI 3503 2625 6128 3899 2500 6399 ANAMUR 48 6 54 42 8 50 ANTALYA 450 631 1081 461 817 1278 AYANCIK 48 3 51 16 2 18 AYVALIK 401 3 404 427 0 427
Türkiye için Balast Suyu Durum Değerlendirme Raporu 9 BANDIRMA 1134 564 1698 1100 539 1639 BARTIN 286 244 530 273 262 535 BODRUM 619 942 1561 696 907 1603 BOTAŞ 166 780 946 128 936 1064 BOZCAADA 368 2 370 507 27 534 CİDE 41 0 41 33 0 33 ÇANAKKALE 1654 214 1868 1794 257 2051 ÇEŞME 979 410 1389 1068 573 1641 DATÇA 28 98 126 37 71 108 DİKİLİ 119 237 356 122 223 345 EDREMİT 145 0 145 158 2 160 ENEZ 78 0 78 90 0 90 ERDEK 236 0 236 408 0 408 FATSA 139 64 203 137 37 174 FETHİYE 235 101 336 298 120 418 FİNİKE 20 0 20 28 0 28 FOÇA 201 0 201 206 0 206 GELİBOLU 208 14 222 259 6 265 GEMLİK 1137 1769 2906 1182 1972 3154 GERZE 173 0 173 141 3 144 GİRESUN 104 50 154 107 49 156 GÖCEK 114 31 145 102 21 123 GÖKÇEADA 86 0 86 106 0 106 GÖRELE 14 0 14 33 0 33 GÜLLÜK 247 351 598 385 399 784 HOPA 280 113 393 437 75 512 İĞNEADA 35 3 38 59 1 60 İNEBOLU 349 35 384 282 13 295 İSKENDERUN 1205 1514 2719 1164 1658 2822 İSTANBUL 5214 2454 7668 5808 2204 8012 İZMİR 1122 2197 3319 953 1907 2860 İZMİT 7.296 5.930 13.226 6.424 5.850 12.274 KARABİGA 742 321 1063 671 355 1026 KARADENİZ EREĞLİSİ 992 712 1704 842 746 1588 KARASU 80 0 80 65 0 65 KARATAŞ 271 0 271 348 0 348 KAŞ 118 379 497 202 440 642 KEFKEN 124 0 124 115 0 115 KEMER 44 0 44 36 1 37 KUŞADASI 728 757 1485 659 792 1451 MANAVGAT 0 0 0 201 1 202
Türkiye için Balast Suyu Durum Değerlendirme Raporu 10 MARMARA A. 933 255 1188 1441 262 1703 MARMARİS 483 387 870 567 483 1050 MERSİN 1283 2823 4106 1206 3033 4239 MUDANYA 155 84 239 95 90 185 ORDU 109 73 182 115 33 148 PAZAR 45 0 45 39 0 39 RİZE 327 32 359 373 42 415 SAMSUN 908 1086 1994 1066 1249 2315 SİLİVRİ 206 113 319 161 150 311 SİNOP 163 18 181 93 12 105 SÜRMENE 177 0 177 168 2 170 ŞİLE 112 2 114 154 0 154 TAŞUCU 367 1202 1569 347 1152 1499 TEKİRDAĞ 753 779 1532 975 643 1618 TİREBOLU 24 15 39 67 19 86 TRABZON 441 733 1174 431 888 1319 TUZLA 2026 856 2882 2111 911 3022 ÜNYE 448 248 696 473 313 786 VAKFIKEBİR 92 0 92 139 0 139 YALOVA 158 0 158 79 0 79 ZONGULDAK 341 176 517 324 242 566 Genel toplam 41.415 32.596 74.011 43.306 33.508 76.814 Türkiye 4 farklı deniz ile çevrilmiştir. Bunlar, Karadeniz, Marmara, Ege ve Akdeniz dir. Yük elleçleme istatistiklerine baktığımızda Türkiye ye gelen yükün büyük kısmının Marmara da ve Akdeniz de elleçlendiği görülmektedir. Üçüncü sırada Ege ve son sırada ise Karadeniz gelmektedir. Şekil 6: Türk Denizleri
Milyon Ton Milyon Ton Milyon Ton Milyon Ton Türkiye için Balast Suyu Durum Değerlendirme Raporu 11 KARADENİZ EGE 30 20 60 40 10 20 0 2004 2005 2006 2007 2008 0 2004 2005 2006 2007 2008 AKDENİZ MARMARA 120 100 80 60 40 20 0 2004 2005 2006 2007 2008 120 100 80 60 40 20 0 2004 2005 2006 2007 2008 Şekil 7: Denizlere göre kargo elleçleme miktarları Türk limanlarına taşınan kargonun büyük bir kısmı yabancı bayraklı gmiler tarafından taşınmaktadır. Yükleme oranları 2003 ile 2009 arasında yükselen bir trend göstermiştir. Boşaltma oranları ise 2009 yılında çok ufak bir düşüş göstermiştir. Toplam elleçleme ise son 6 yılda ciddi bir artış göstermiştir.
Türkiye için Balast Suyu Durum Değerlendirme Raporu 12 YILLAR YÜKLEME BOŞALTMA TRANSIT GENERAL TOTAL KABOTAGE İHRACAT TOPLAM TÜRK BAYRAKLI YABANCI BAYRAKLI TOPLAM İHRACAT YÜKLEME KABOTAGE EXPORT TOPLAM TÜRK YABANCI TOPLAM BOŞALTMA BAYRAKLI BAYRAKLI İTHALAT 2003 14.319.652 12.816.745 33.237.787 46.054.532 60.374.184 14.884.389 30.864.219 72.566.763 103.430.982 118.315.371 11.217.198 189.906.753 2004 14.922.573 12.665.413 42.453.148 55.118.561 70.041.134 14.958.778 29.240.528 91.802.850 121.043.378 136.002.155 5.491.810 211.535.099 2005 14.145.672 11.297.612 43.196.613 54.494.224 68.639.896 13.922.865 31.577.200 94.591.907 126.169.107 140.091.972 5.621.659 214.353.527 2006 15.473.067 9.821.582 53.490.396 63.311.978 78.785.045 15.133.337 32.794.143 106.612.163 139.406.306 154.539.643 11.144.059 243.592.527 2007 17.724.009 9.804.237 58.856.033 68.660.270 86.384.279 18.004.619 27.151.227 126.211.445 153.399.349 171.403.968 28.486.106 286.274.353 2008 18.923.148 10.654.742 62.590.435 73.245.177 92.168.325 20.136.037 21.151.227 130.402.523 151.553.70 171.689.787 50.774.950. 314.603.062 2009 18.305.867 9.578.520 64.191.743 73.770.263 92.076.130 19.485.900 20.387.046 119.475.045 139.862.090 159.347.990 58.012.586 309.436.706 350.000.000 300.000.000 250.000.000 200.000.000 150.000.000 100.000.000 YÜKLEME BOŞALTMA TOTAL 50.000.000 0 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 Şekil 8: Yıllara göre kargo elleçleme miktarları
Türkiye için Balast Suyu Durum Değerlendirme Raporu 13 Balast Suyu Sedimen Alımı Türkiyedeki sedimen alımı yapacak tersanelerin belirlenmesi için bir envanter çalışması ulusal proje kapsamında yapılmıştır. Gemi bakım onarımı için yetkilendirilmiş tüm tersaneler sedimen alımı yapmakla yükümlüdür. Ancak sadece gemi inşa için yetkilendirilmiş tersaneler ise bu yükümlülükten muaftırlar. Aşağıdaki şekilde tüm tersaneler işaretlenmiştir. Toplam 45 adet tersanede sedimen alım hizmeti verilecektir. Gemilere bakım onarım hizmetinin %95 i İstanbul da ki (Tuzla) tersaneler tarafından verilmektedir. Diğer tersaneler daha küçük ölçektedir. Sediment alacak tersaneler Sediment almayacak tersaneler. Yapım aşamasında olanlar Planlama aşamasında olanlar Şekil 9: Türk Tersaneleri 1.3. BALAST SUYU ALIM VE BASIMI Balast suyu miktarlarının hesaplanması Gemideki balast suyu miktarı gemi tipi, gemi tasarımı, kargo miktarı, deniz suyunun tuzluluğu, hava koşulları, gemideki yakıt miktarı, liman devleti uygulamaları gibi bir çok parametreye bağlıdır. Genelde gemiler dedveyt tonajlarının %20-%40 ı kadar balast suyu taşırlar. Ancak bu durum bazı koşullarda %60 a kadar çıkabilir. Literatürde balast suyu miktarlarının tahmini için bazı hesaplama çalışmaları bulunmaktadır. Ulusal balast suyu yönetimi projesi kapsamında gemilerin balast suyu miktarları aşağıdaki gibi hesaplanmıştır.
Türkiye için Balast Suyu Durum Değerlendirme Raporu 14 Tablo 11: Balast Suyu Miktarı Hesaplanması BW Tanker = (DWT/4) X 0,6 BW Other = (DWT/5) X 0,4 BW: Balast Suyu Miktarı DWT: Dedweyt tonaj Balast suları miktarı Denizcilik Müsteşarlığı denizcilik veri tabanı kullanılarak hesaplanmıştır. Sonuçlar aşağıda verilmektedir. Akdeniz 25% Ege 23% Karadeniz 7% Marmara 45% Şekil 10: Balast suyu basım yüzdeleri
Türkiye için Balast Suyu Durum Değerlendirme Raporu 15 İstatistiklere Bölge Müdürlükleri bazında bakıldığında balast suyunun %90 ı 3 Bölge Müdürlüğü alanına basılmaktadır. İstanbul, İzmir ve Mersin Türk kıyılarına basılan balast suyu miktarları 2002-2006 (ton) İstanbul Bölge Müdürlüğü 30.396.009 Çanakkale Bölge Müdürlüğü 4.233.446 İzmir Bölge Müdürlüğü 15.403.619 Antalya Bölge Müdürlüğü 753.916 Mersin Bölge Müdürlüğü 17.727.570 Trabzon Bölge Müdürlüğü 704.040 Samsun Bölge Müdürlüğü 1.560.717 ÇANAKKALE 6% SAMSUN 2% İZMİR 21% İSTANBUL 43% TRABZON 1% MERSİN 26% ANTALYA 1% Şekil 11: Bölge Müdürlüklerine göre balast basım yüzdeleri Balast basım miktarları Liman Başkanlığı bazında incelendiğinde aşağıdaki sonuçlar ortaya çıkmaktadır. Veriler 2002-2006 arası için hesaplanmıştır.
Türkiye için Balast Suyu Durum Değerlendirme Raporu 16 İstanbul Bölge Müdürlüğü 2,464,525 1,697,242 6,382,267 3,532,979 144,244 1,435,334 1,193,393 13,546024 TOPLAM: 30,396,009 Ton Zonguldak 1% İstanbul 14% Tekirdağ 3% İzmit 42% Ambarlı 20% Kd.Ereğli 8% Tuzla 6% Silivri 6% Şekil 12: Liman Başkanlıkları bazında balast basım yüzdeleri
Türkiye için Balast Suyu Durum Değerlendirme Raporu 17 Çanakkale Bölge Müdürlüğü 77,473 508,315 379,319 39,023 802,186 87,517 2,247,550 15,041 77,019 TOPLAM: 4,233,446 Ton Çanakkale 10% Ayvalık 1% Karabiga 12% Mudanya 2% Gemlik 52% Bandırma 20% Gelibolu 1% Marmara Adası 2% Şekil 13: Liman Başkanlıkları bazında balast basım yüzdeleri
Türkiye için Balast Suyu Durum Değerlendirme Raporu 18 İzmir Bölge Müdürlüğü 99,695 TOPLAM: 15,403,619 Ton 9,353,311 4,907,200 1,955,887 22,790 562,024 22,175 11,631 26,297 20,021 Diğer 1% Güllük 3% İzmir 32% Aliağa 59% Dikili 1% Çeşme 4% Şekil 14: Liman Başkanlıkları bazında balast basım yüzdeleri
Türkiye için Balast Suyu Durum Değerlendirme Raporu 19 Antalya Bölge Müdürlüğü 816 701,750 50,432 917 TOPLAM: 753,916 Ton Alanya 5% Antalya 95% Şekil 15: Liman Başkanlıkları bazında balast basım yüzdeleri
Türkiye için Balast Suyu Durum Değerlendirme Raporu 20 Mersin Bölge Müdürlüğü 5,816,868 723 655,055 3,828,219 7,426,705 TOPLAM: 17,727,570 Ton Taşucu 9% İskenderun 20% Mersin 38% BOTAŞ 33% Şekil 16: Liman Başkanlıkları bazında balast basım yüzdeleri
Türkiye için Balast Suyu Durum Değerlendirme Raporu 21 Trabzon Bölge Müdürlüğü 503,672 99,543 77,573 23,151 TOPLAM: 704,040 Ton Rize 22% Trabzon 68% Hopa 10% Şekil 17: Liman Başkanlıkları bazında balast basım yüzdeleri
Türkiye için Balast Suyu Durum Değerlendirme Raporu 22 Samsun Bölge Müdürlüğü 121 2,324 1,024 133,016 34,462 156,468 9,797 429 1,115,874 66,183 TOPLAM: 1,560,717 Ton Ünye 12% Bartın 8% Ordu 3% Fatsa 4% Diğer 1% Samsun 72% Şekil 18: Liman Başkanlıkları bazında balast basım yüzdeleri
İzmit Aliağa Mersin Ambarlı BOTAŞ İzmir İstanbul İskenderun Kd. Ereğli Gemlik. Tuzla Silivri Taşucu Samsun Tekirdağ Bandırma Antalya Çeşme Karabiga Güllük Trabzon Çanakkale Diğer Balast Suyu (ton) Türkiye için Balast Suyu Durum Değerlendirme Raporu 23 25000000 20000000 15000000 10000000 5000000 0 Liman Başkanlıkları Şekil 19: Liman Başkanlıklarının balast suyu basım miktarları bakımından sıralaması Türk kıyılarına basılan balast sularının kaynakları Yukarıdaki şekiller balast suyunun Türk limanlarına basım miktarlarını göstermektedir. Ayrıca, balast sularının geldikleri denizleri tespit için istatstikleri incelenmiştir. Balast suyunun büyük miktarı kıyılarımıza diğer Akdeniz ve Karadeniz ülkelerinden taşınmaktadır. Ancak çok farklı deniz alanlarından ülkemize balast suyu taşındığı görülmektedir. Tablodaki değerler 2002-2006 arası çin verilmiştir. Table 12: Balast suyu kaynak denizleri Denizler Balast Suyu Taşınımı(ton) Akdeniz 38,383,265 Doğu Pasifik 785,646 Güney Atlantik 1,479,877 Hazar Denizi 22,083 Hint Okyanusu 1,746,505 İran Körezi 669,718 Karadeniz 18,814,845 Kızıl Deniz 751,193 Kuzet Batı Atlantik 2,265,604 Kuzey Batı Pasifik 1,396,405 Kuzey Doğu Atlantik 3,997,390 Kuzey Doğu Pasifik 278,385 Kuzey Denizi 7,280 Güney Pasifik 181,116 TOPLAM 70,779,320
Türkiye için Balast Suyu Durum Değerlendirme Raporu 24 Türk karasularından alınan ve diğer denizlere basılan balast suları Ayrıca, Türk kıyılarından da büyük miktarda balast suyu alınıp diğer denizlere taşınmaktadır. Aşağıdaki tablo Türk denizlerinden taşınan balast suyunu Bölge Müdürlükleri bazında göstermektedir. Table 13: Türk denizlerinden diğer denizlere taşınan balast miktarları Trabzon Samsun İstanbul Çanakkale İzmir Antalya Mersin Akdeniz 11285,75 41213,66 2572057 1306320,37 3174726 114089,3 1197642 Doğu Pasifik 0 0 5228,24 0 0 0 2553,76 Güney Atlantik 0 3586,48 36044,76 31673,68 6153,04 1690,56 5396,96 Hazar Denizi 268,24 1311,04 5320,94 2448 1701,44 0 0 Hint Okyanusu 700 0 35343,97 4666,4 66927,9 0 26882,24 İran Körezi 1493,44 0 134502,5 66998,32 94100,95 0 26734,4 Karadeniz 150974,51 215379,04 1942510 349502,53 138870,3 15768,22 191535,4 Kızıl Deniz 0 264,08 62673,9 5706,08 63474,5 0 72091,04 Kuzet Batı Atlantik 0 584 162925,9 127025,76 194632,6 0 41032 Kuzey Batı Pasifik 5025,36 0 33758,08 5027,12 9230,88 191,36 23179,28 Kuzey Doğu Atlantik 11760,16 23699,36 962334,7 257581,68 277467,8 8850,64 166385,8 Kuzey Doğu Pasifik 0 0 4289,84 0 2760,72 0 1852,64 Kuzey Denizi 0 0 988,24 0 0 0 0 Güney Pasifik 0 0 0 0 0 0 0 TOPLAM (ton) 181507,46 286037,66 5957978 2156949,94 4030046 140590 1755285
Türkiye için Balast Suyu Durum Değerlendirme Raporu 25 2 DENİZ VE KIYI ÇEVRESİ 2.1. DENİZ VE KIYI EKOLOJİSİ İnsan aktiviteleri özellikle kıyı alanlarındaki biyoçeşitliliği tehdit etmektedir. Aşırı avlanma, kara kökenli kirleticiler, turizm, petrol ve diğer madencilik türleri, denizcilik, tarama faaliyetleri ve dolgu faaliyetleri deniz çevresini ciddi şekilde etkilemektedir. Türkiye 4 farklı deniz ile çevrilidir. 8333 km lik kıyı şeridinde 26 il bulunmaktadır. Deniz kirliliğinin %90 oranında kara kökenli kirleticilerden ve %10 oranında ise deniz kökenli kirleticilerden kirletildiği bilinmektedir. Türkiye de deniz ekosistemi hızla kirletilmekte olup, bu durum gelecek için büyük bir tehdit oluşturmaktadır. Marmara Denizi Marmara denizi maruz kaldığı yoğun deniz trafiği ve yüksek oranda endüstrileşmiş kıyı alanları ile dünyanın en önemli iç denizlerinden birisidir. Marmara Denizi ve Türk Boğazları, Akdeniz ile Karadeniz arasındaki tek su yolu geçişidir. Türk Boğazları, insanların yaşam alanından 100-200 m uzaklıkta tehlikeli yüklerin taşındığı gemiler geçen bir alan olması nedeniyle büyük risk altındadır. İstanbul Boğazı, İzmit Körfezive Gemlik Körfezi Marmara Denizindeki kirlilik yükü en fazla olan bölgelerdir. Bu alanlarda ötröfikasyon çok büyük bir problemdir. Marmara denizini kirleten kaynaklar, endüstri ve tarım atıkları, gemi kaynaklı kirleticiler ve atmosferden gelen girdilerdir. Marmara Denizi kapalı bir denizdir. Yenilenme periodu çok uzundur. Ayrıca, Tuna nehri Marmara Denizinin kirletilmesinde çok etkin bir rol oynamaktadır. Bölgedeki akıntılar Tuna nehrinden gelen kirleticileri İstanbul Boğazı üzerinden Marmara ya taşınmaktadır.
Türkiye için Balast Suyu Durum Değerlendirme Raporu 26 Marmara Denizindeki kara kökenli kirlilik biyo çeşitliliği ciddi şekilde etkilemektedir. Tür sayısı azalmakta ike bazı türlerin popülasyonunda ciddi artışlar gözlemlenmektedir. Bu durum bu bölgeyi istilacılar tehtidine karşı daha hassas bir hale getirmektedir. Son yıllarda Marmara denizinin korunmasın yönelik çalışmalara başlanmıştır. Ege Denizi İzmir Türkiye nin en büyük ithalat limanıdır. İzmir körfezi ise Ege Denizindeki tek kirletilmiş alandır. İzmir Körfezinin yenilenme periodu çok uzundur. Ancak son yıllarda belediyenin ve sivil toplum kuruluşlarının öndeliğinde bu alanın kurtarılması için temizleme çalışmaları sürdürülmektedir. Ege kıyılarında çok fazla nehir çıkışı bulunmaktadır. Bu nedenle deniz yaşamı eşsizdir. Balıkçılık, tarım ve turizm bölgedeki temel sektörledir. Bölgedeki en büyük risk deniz trafiğidir. Ege denizi Karadeniz petrollerinin taşıma hattı olarak kullanılmaktadır. Ayrıca ciddi miktarda gemilerden atık girdisi gözlemlenmektedir. Ege denizi memeliler için büyük bir öneme sahiptir. Besin zinciri bakımından çok zengin olan bölgede bir çok koruma alanı ve doğal park alanı bulunmaktadır. Akdeniz Akdeniz de kara kökenli kirleticilerden etkilenmektedir. Bu bölge nutrient tuzları bakımından fakir olarak bilinmektedir. Fakat deniz ola atık girdisi bu durumu değiştirir niteliktedir. Turizm Akdeniz kıyıları için çok önemli bir sektördir. Fakat yaz aylarında otellrin atıkları denizdeki ana atık kaynağını oluşturur. Tüm aylar hesaba katıldığında bölgedeki en büyük kirletici kaynağı tarım ilaçları ve gübreden aynaklanmaktadır. Deniz trafiği Akdeniz için çok önemli bir risk oluşturur. Bakü-Tiflis-Ceyhan boru hattı Akdeniz e petrol taşımaktadır. Çok önemli miktarda petrol Ceyhan terminalinde elleçlenmektedir. Bu bölge balast suyu basımı bakımından da çok önemlidir. Akdeniz, deniz memelileri için çok önemli bir yaşam alanı ve deniz kaplumbağaları için yumurtlama alanıdır.
Türkiye için Balast Suyu Durum Değerlendirme Raporu 27 Karadeniz Karadeniz istilacılar yönünden çok ünlüdür. 1988 yılında Mnemiopsis leidyi gemiler tarafından bu bölgeye taşınmıştır. Ayrıca 1997 yılında Beroe Ovata yine gemiler tarafından Karadeniz e taşınmıştır. Tuna nehri Karadeniz için asıl kirlilik kaynağıdır. Bu nehir 417 000 km 3 miktarlarda gübre ve tarım ilacını Karadeniz e taşır. sulama alanı ile büyük Karadeniz eşsiz bir denizdir. Üst katmanları büyük nehirler tarafından beslendiğinden daha soğuk daha az yoğun ve daha az tuzludur. Derin katmanları ise ılık ve tuzlu Akdeniz sularından oluşur. Bu yoğunluk farkı Marmara denizine giden üst akıntı ve Marmara denizinden gelen dip akıntı ile dengelenmektedir. Yüzey suyunun ortalama tuzluluğu binde 18-18,5 civarındadır. Bu değer okyanuslarda 30-40 civarındadır. Karadeniz dünyanın en büyük meromictic (suları karışmayan) alanıdır. Dip suları atmosferden oksijen alan yüzey suları ile hiçbir zaman karışmaz. Bu nedenle Karadeniz in dip sularının %90 ı oksijensizdir. 2.2. HASSAS KIYI ALANLARI Türk kıyı alanları uluslararası sözleşmeler ve ulusal mevzuat kapsamında korunmaktadır. Farklı koruma prosedürleri bulunmaktadır. Her bir prosedürün ismi aşağıdaki tabloda verilmektedr. Bu koruma alanları balast suyu ile taşınan zararlı sucul organizmaların zararlarından en fazla etkilenecek hasas alanlardır.
Türkiye için Balast Suyu Durum Değerlendirme Raporu 28 Tablo 14: Türkiye koruma alanları sınıflandırması DK: Deniz Kaplumbağası yaşam alanı (Caretta Caretta ve Chelonia Mydas) UOSSA: Uluslararası önemli sulak alanlar (RAMSAR Sözleşmesi kapsamında) AF: Akdeniz Foku yaşam alanı (Monachus Monachus) TP: Doğal parklar (2873 numaralı Kanun kapsamında) OCK: Özel çevre koruma alanları (Barselona Sözleşmesi SPA Protokolü kapsamında) YHKS: Yaban hayatı koruma alanı (4915 sayılı kanun kapsamında) MP: Ulusal parklar (2873 sayılı kanu kapsamında) TKA: Tabiatı koruma alanları (2873 sayılı kanun kapsamında) DS: Doğa koruma alanları (2863 sayılı kanun kapsamında) OKA: Önemli kuş alanları (RAMSAR Sözleşmesi kapsamında) DK UOSSA AF TP OCK YHKS MP RAMSAR TKA DS OTHER Koruma alanları lejantı
Türkiye için Balast Suyu Durum Değerlendirme Raporu 29 Hassas Kıyı Alanları Tablo 15: Hassas alanlar BÖLGENİN ADI 1 AĞYATAN GÖLÜ - KUMSALI 2 AKSU DELTASI - LARA KUMSALI 3 AKYATAN GÖLÜ - KUMSALI 4 ALACATI KIYI EKOSİSTEMİ 5 ALATA KUMSALI 6 AMASRA KIYILARI 7 ANAMUR KUMSALI - BOZYAZI 8 AYVALIK ADALARI - KIYI EKOSİSTEMİ 10 BELEK - BELEK KUMSALI 11 BİGA YARIMADASI 12 BODRUM ADALARI - KIYI EKOSİSTEMİ 13 BOZBURUN 14 ÇIRALI KUMSALI 15 DALAMAN 16 DALAMAN SARI GERME KUMSALI 17 DALYAN KUMSALI 18 DATÇA - BOZBURUN YARIMADASI 19 DEMİRTAŞ KUMSALI 20 DİDİM DK UOSSA AF TP OCK YHKS MP RAMSAR TKA DS OTHER
Türkiye için Balast Suyu Durum Değerlendirme Raporu 30 21 DİLEK YARIMADASI BÜYÜK MENDERES DELTASI 22 DOĞANYURT - CİDE KIYILARI 23 EKİNCİ KUMSALI 24 FETHİYE - GÖCEK 25 FETHİYE KUMSALI OKA SU SAMURU YAŞAM ALANI KÖPEK BALIĞI / ORKINOS YAŞAM 26 FİNİKE ALANI 27 FOÇA OKA 28 GAZİPAŞA KUMSALI 29 GEDİZ DELTASI OKA 30 GELİBOLU YARIMADASI 31 GÖCEK 32 GÖKÇEADA DALYANI 33 GÖKOVA 34 GÖKSU DELTASI 35 GÖKSU KUMSALI 36 İĞNEADA SAKA GÖLÜ LONGOSU 37 KALE KUMULLARI - DEMRE 38 KARAADA 39 KARABURUN YARIMADASI 40 KARATAŞ KUMSALI 41 KAZANLI KUMSALI SU ALTI PARKI / YUNUS ALANI
Türkiye için Balast Suyu Durum Değerlendirme Raporu 31 42 KEKOVA 43 KIZILIRMAK DELTASI OKA 44 KIZILOT KUMSALI 45 KOYCEĞİZ - DALYAN 46 KÜÇÜK MENDERES DELTASI OKA 47 KUMLUCA KUMSALI 48 MARMARA ADALARI 49 MARMARİS 50 MENEMEN 51 MERİÇ DELTASI 52 OLİMPOS - BEYDAĞLARI SAHİLİ 53 ÖLÜDENİZ - KIDRAK 54 PATARA 55 PATARA KUMSALI 56 SAMANDAĞ 57 SAMANDAĞ KUMSALI NK 58 SARIKUM 59 SELÇUK 60 TEKİROVA KUMSALI 61 TUZLA GÖLÜ - KUMSALI 62 YELKOMA KUMSALI 64 YUMURTALIK KUMSALI 65 YUMURTALIK LAGÜNÜ OKA
Türkiye için Balast Suyu Durum Değerlendirme Raporu 32 Türkiye nin hassas alanları Trabzon BM Samsun BM İstanbul BM Çankkale BM İzmir BM Antalya BM Mersin BM Şekil 20: Hassas alanların haritaya işlenmesi
Türkiye için Balast Suyu Durum Değerlendirme Raporu 33 3 DENİZ İSTİLACILARINA ÖRNEK OLAYLAR Deniz istilacıları Türkiye için çok önemlidir. Ulusal proje kapsamında Türk kıyılarında kaydı bulunan tüm istilacılar hakkındaki bilgiler toplanmıştır. Tüm veriler aşağıda verilmektedir. Türler taksonomik özelliklerine göre gruplandırılmıştır. Orijinleri ve Türkiye deki kayıtları hakkında bilgi verilmektedir. Tablo 16: Türk kıyılarında tespit edilen istilacı türler Takson Orijin Türkiye için kayıt PISCES Lepomis gibbosus (Linnaeus, 1758), Kuzey Batı Atlantik Karadeniz, Ege Hypophthalmichthys molitrix Valenciennes 1844 CRUSTACEA Acartia tonsa Dana, 1848 Batı Pasifik Asya Hint Okyanusu, Atlantik ve Güney Pasifik Karadeniz Karadeniz, Akdeniz Callinectes sapidus Kuzey Batı Atlantik Karadeniz, Akdeniz Balanus improvisus Kuzey Doğu Atlantik Güny Doğu Atlantik Karadeniz Samsun Balanus eburneus Gould, 1841 Kuzey Batı Atlantik Karadeniz Cercopagis pengoi (Ostroumov, 1891) Orchestia cavimana Heller 1865 http://www.ku.lt/nemo/ Güney Doğu Atlantik Hazar, Azak, Kaadeniz Hazar Marmara Karadeniz (2000)
Türkiye için Balast Suyu Durum Değerlendirme Raporu 34 MOLLUSCA Dreissena polymorpha (Pallas,1771) Karadeniz, Hazar, Azak Marmara, Ege ve Akdeniz Mya arenaria Linnaeus, 1758 Kuzey Batı Atlantik Karadeniz, 1960, Marmara 2000 Rapana venosa (syn: R. thomasiana) Kuzey Batı Pasifik (Doğu Asya) Ege (1984), Marmara (1984), Karadeniz (1946) Anadara inaequivalvis (Bruguiere, 1789) Hint Pasifik Ege, Marmara, Karadeniz Anadara demiri (Piani, 1981) Hint Okyanusu Ege Electroma vexillum Hint Pasifik, Kızıl Deniz Kuzey Doğu Akdeniz (2005)- İskenderun Thais lacera (Born, 1778) Hint Okyanusu İran Körfezi, Malezya, Endonezya Akdeniz Saccostrea cucullata (Born, 1778) Kızıl deniz Süveyş kanalı Akdeniz Takson Orijin Türkiye için kayıt ECHINODERMATA Asterias amurensis Kuzey Batı Pasifik Karadeniz, Marmara CNIDARIA Cordylophora caspia Hazar, Kuzey Karadeniz Karadeniz Phyllorhiza punctata CTENOPHORA Pasifik (asya) Akdeniz Beroe cucumis Fabricius, 1780 Kuzey Atlantik Batı Akdeniz- Datça Bozburun
Türkiye için Balast Suyu Durum Değerlendirme Raporu 35 Beroe ovata Mayer 1912 Kuzey Batı Atlantik Kuzey Doğu Marmara Denizi, Karadeniz Mnemiopsis leidyi (Agassiz, 1865) Kuzey Batı ve Güney Atlantik Karadeniz, Marmara, Doğu Akdeniz, Ege MACROALGAE Bonnemaisonia hamifera Hariot, 1891 Kuzey Pasifik, Atlantik Marmara,Doğu Akdeniz Bryopsis pennata Lamouroux, 1809 Kuzey Batı Pasifik Akdeniz, Ege, Marmara PHYTOPLANKTON Alexandrium tamarense(lebour) Kuzey Atlantik, Kuey Pasifik Ege Chaetoceros coarctatus Atlantik, Pasifik Ege Gymnodinium mikimotoi Kuzey ve Güney Pasifik Ege-İzmir Körfezi Prorocentrum minimum Atlantik, Pasifik Karadeniz -Sinop Körfezi Heterosigma akashiwo Atlantik, Pasifik Ege-İzmir Körfezi Scrippsiella trochoidea (Stein) Loeblich III Atlantik Karadeniz, Akdeniz- İskenderun Körfezi Thalassiosira nordenskioeldii Cleve Atlantik Karadeniz, Akdeniz (İskenderun Körfezi) DIATOME Rhizosolenia calcar-avis Karadeniz Karadeniz, Doğu (İskenderun) Marmara, Akdeniz Thalassiotrix mediterraneae Pavill Güney Doğu Atlantik, Akdeniz Karadeniz, Akdeniz- Mersin Körfezi
Türkiye için Balast Suyu Durum Değerlendirme Raporu 36 POLYCHAETA Hydroides dianthus (Verrill, 1873) Batı Atlantik Ege Hydroides elegans (Haswell, 1883) Atlantik, Pasifik Ege, Akdeniz Streblospio gynobranchiata Rice & Levin, 1998 Batı Atlantik Ege Polydora cornuta Bosc, 1802 Kuzey Atlantik Ege
Türkiye için Balast Suyu Durum Değerlendirme Raporu 37 4 HUKUKİ, POLİTİK VE KURUMSAL YÖNLER 4.1. ULUSLARARASI VE BÖLGESEL SORUMLULUKLAR Türkiye Balast Suyu Sözleşmesini imzalama prosedürünü başlatmış olup, süreç henüz tamamlanmamıştır. Fakat Türkiye Biylojik Çeşitlilik Sözleşmesini 27 Aralık 1996 da imzalayarak taraf olmuştur. Türkiye ayrıca UNEP bölgesel sözleşmelerinden Barselona ve Bükreş Sözleşmelerine de taraftır. Aşağıda ilgili uluslararası sözleşmeler ve Türkiye nin imza durumu gösterilmektedir. Tablo 17: Uluslararası Sözleşmler ULUSLARARASI SÖZLEŞMELER İMZA DURUMU Balast Suyu Sözleşmesi Henüz imzalanmadı Biyolojik Çeşitlilik Sözleşmesi 27.12.1996 BM Deniz Hukuku Sözleşmesi Henüz imzalanmadı Barselona Sözleşmesi Bükreş Sözleşmesi 31.09.1980 15.01.1994 MARPOL Sözleşmesi 24.06.1990 SOLAS Sözleşmesi 10.11.1988 STCW Sözleşmesi 29.09.2003 Anti-Fouling Sözleşmesi Henüz imzalanmadı 4.2. ULUSAL POLTİKALAR VE MEVZUAT Taslak ulusal mevzuatlar ulusal balast suyu yönetimi projesi kapsamında hazırlanmıştır. Balast Suyu Sözleşmesi henüz Türkiye tarafından imzalanmadığından söz konusu ulusal mevzuat yürürlüğe konmamıştır. İmzalama sürecinen sonra son halleri verilerek yürürlüğe konacaklardır. Ayrıca, ulusal
Türkiye için Balast Suyu Durum Değerlendirme Raporu 38 mevzuatta gemileri balast sularının yönetimi ile ilgili herhangi bir hükümde bulunmamaktadır. Sadece Çevre Kanunu nda biyoçeşitliliğin korunmasına dair bir kaç madde bulunmaktadır. Çevre Kanunu ile biyoçeşitliliği tehdit eden tüm aktiviteler yasaklanmıştır. Balast suyu yönetimi konusundaki liman devleti uygulamalarının denenmesi amacıyla BOTAŞ Liman Başkanlığı sahasında bir pilot uygulamaya başlanmıştır. Bu bölgeye gelen tüm gemilere limana girmeden önce balast değişimi yapma kuralı getirilmiştir. Balast değişimi yapmayan/yapamayan gemilerden balast suyu numuneleri alınmaktadır. İstilacı türlerin taşındığı rotaların tespit edilmesi ve bu rotalar için bazı yasaklar getirilmesi amaçlanmaktadır. 4.3. ULUSAL KURUMLAR Türkiye deki balast suyu uygulamaları için sorumlu otorite Başbakanlık Denizcilik Müsteşarlığı dır. TÜBİTAK-MAM balast suyu uygulamaları konusunda danışmanlık yapabilecek uzman kuruluştur. Bu konudaki sadece planlama değil uygulama da dahil tüm süreçlere iştirak etmektedirler. Özellikle liman biyolojik taramaları gibi izleme aktivitelerinde TÜBİTAK-MAM uygulayıcı kuruluş olacaktır. Denizcilik Müsteşarlığı ve TÜBİTAK-MAM arasında çok yararlı bir sinerji oluşturulmuştur. 4.4. LİMAN DEVLETİ KONTROLLERİ Liman devleti kontrolü uygulamalarını yapacak ulusal otorite yine Başbakanlık Denizcilik Müsteşarlığıdır. Türkiye nin tüm limanlarında balast suyu raporlama formları toplanmaktadır. Bu formlardan gelen tüm veriler bir veri tabanında toplanmaktadır. Bu uygulama zorunlu bir uygulama olup, tüm limanlarda bu formların doğru doldurulup doldurulmaması ile ilgili denetimler yapılmaktadır. Ayrıca BOTAŞ Liman Başkanlığı bölgesinde pilot uygulama kapsamında balast suyu numuneleri alınmaktadır.
Türkiye için Balast Suyu Durum Değerlendirme Raporu 39 5 PAYDAŞLAR Paydaşlar ve görev dağılımı aşağıdaki tabloda verilemektedir. Tablo 18: Paydaşlar PAYDAŞ Denizcilik Müsteşarlığı (sorumlu kurum) Tübitak-MAM Hudut ve Sahiller Sağlık Genel Müdürlüğü SORUMLULUK Sorumlu kurum Denizcilik Müsteşarlığıdır. Tüm uygulamalar bu kurum tarafından yürütülecektir. Ulusal stratejiyi uygulamak Ulusal mevzuatı yürürlüğe koymak Liman devleti ve bayrak devleti kurallarını uygulamak Görev gücünü yönetmek ve yönlendirmek Stratejinin uygulamasını takip etmek Ulusal mevzuatın uygulamasını takip etmek Strateji belgesinde revizyon yapmak Balast suyu yönetimi konusundaki uluslararası çalışmalara iştirak etmek Tübitak-MAM tamamladığı ulusal projeden sonra Türkiye de ki en tecrübeli otorite haline gelmiştir. Sorumlu kuruma danışmanlık yapmak Balast suyu numunelerinin analizini yapmak Denizcilik Müsteşarlığı ile birlikte uluslararası çalışmalara katılmak Ulusal projenin revizyonunu yapmak Boğaz geçişi yapan uğraksız gemilerin denetiminde özel yetkileri bulunmaktadır. Boğaz geçişi yapan gemilerde balast suyu kontrolleri yapmak
Türkiye için Balast Suyu Durum Değerlendirme Raporu 40 İnsan sağlığının korunması ile ilgili aktiviteleri kontrol etmek Sorumlu kuruma danışmanlık yapmak Çevre ve Orman Bakanlığı Kara kökenli istilacıların kontrolü ile balast suyu uygulamaları ile entegrasyonun sağlamak Sorumlu kuruma danışmanlık yapmak Tarım Bakanlığı Kara kökenli istilacıların kontrolü ile balast suyu uygulamaları ile entegrasyonun sağlanmak Sorumlu kuruma danışmanlık yapmak Deniz tarımından kaynaklı istilacı tür riskini kontrol etmek Turizm Bakanlığı Deniz Ticaret Odası Konuya ilginin arttırılması çalışmalarına yardımcı olmak Sorumlu kuruma danışmanlık yapmak Balast suyu uygulamaları hakkında sektöre bilgilendirme yapmak Sorumlu kuruma danışmanlık yapmak Sahil Güvenlik Komutanlığı Balast suyu basım/değişimi yasak olan bölgelerde kontrolleri yapmak Üniversiteler ve Araştırma Merkezleri Sorumlu kuruma danışmanlık yapmak Liman Biyolojik tarama çalışmalarını yürütmek Tespit edilen istilacıları raporlamak Gemi İnşacılar Birliği Balast suyu arıtım cihazlarının gemilere takılması konusunu koordine etmek Tersane Yöneticileri Denizcilik Müsteşarlığı Liman Başkanlıkları Denizcilik Müsteşarlığı Bölge Müdürlükleri Sivil Toplum Örgütleri Balıkçılık Kooperatifleri Gemilerden sediment alım hizmetini vermek Sorumlu kuruma aktiviteleri hakkında raporlama yapmak Balast suyu yönetimi denetimlerini yürütmek Gemilere balast suyu raporlama formlarına göre izinler vermek Liman başkanlıklarını koordine etmek Halkı bilgilendirmek ve konuya olan ilgiyi arttırmak Liman biyolojik tarama çalışmalarına destek vermek Denizlerimizde gözlemlenen yeni türler hakkında sorumlu kuruma raporlama yapmak
Türkiye için Balast Suyu Durum Değerlendirme Raporu 41 Liman Yöneticileri Gemi Acentaları Balık Üreticileri Belediyeler Valilikler Liman Başkanlıklarına yaptıkları denetimler kapsamında destek vermek Balast suyu raporlama formlarını ciddiyetle doldurmak Üretimini yaptıkları türleri raporlamak Liman biyolojik tarama çalışmalarına destek vermek Liman biyolojik tarama çalışmalarına destek vermek
Türkiye için Balast Suyu Durum Değerlendirme Raporu 42 6 TÜRKİYE NİN ULUSAL PROJESİ Türkiye kıyıları maruz kaldığı yoğun deniz trafiğinden dolayı en hassas bölgelerden biridir. Türk kıyılarına yılda 23 milyon ton balast suyu deşarj edilmektedir. Şimdiye kadar 66 farklı türün gemiler ile Türk kıyılarına taşındığı tespit edilmiştir. Bunlardan 19 tanesi ise zararlı organizma olarak tanımlanmaktadır. Özellikle 3 istilacı tür, Kuzey Atlantikten Mnemiopsis leidyii, Japon denizinden Rapana Venosa ve Kuzey Atlantikten Beroe ovata Karadenize taşınmış olup, balık stoklarında azalmaya ve büyük ekonomik kayıplara neden olmuştur. Türkiye gemilerin balast sularından kaynaklanan bu tehlikeyi önleme amacıyla bir ulusal insiyatif başlatarak 1 milyon dolar bütçeli bir ulusal proje başlatmış olup, bu projeyi Denizcilik Müsteşarlığı ve TÜBİTAK-MAM arasında yürütmüştür. Bu proje ayrıca iki kurum arasında bir sinerji oluşturarak Türkie de operasyonel bir balast suyu yönetimi sistemi oluşturmayı amaçlamaktadır. Proje kapsamında denizcilik aktiviteleri için bir envanter çalışması yapılmış olup, Türk kıyılarına basılan balast suyu miktarları hesaplanmış ve taşındıkları yerler tespit edilmiştir. Elektronik bir raporlama sistemi oluşturularak veri toplanmıştır. Tüm limanlarımın Globallast metodolojisine göre risk değerlendirmeye tabi tutulmuştur. Bir coğrafi bilgi sistemi ve istilacı türler veri tabanı oluşturulmuştur. Tüm bu çalışmalar Türkiye nin IMO tarafından yürütülen GloBallast Partnerships Projesinde Akdeniz Bölgesi için lider ülke (LPC) olmasına katkıda bulunmuştur. Türkiye, bu kapsamda bir çok bölgesel toplantı düzenlenmiştir. Bunlar; Liman biyolojik tarama çalıştayı, Balast Suyu Sözleşmesinin hukuki uygulamaları çalıştayı ve Balast suyu yönetimi strateji geliştirme toplantısı dır. Proje 13 iş planından oluşmaktadır bunlar; 1. Envanter çalışması a. 5 yıllık deniz taşımacılığı verileri b. Balast suyu basım ve alım miktarları c. Balst suyu orijinleri ve taşınma hatları d. İstilacı türlerin Türk kıyılarına etkileri
Türkiye için Balast Suyu Durum Değerlendirme Raporu 43 e. Hassas alanların belirlenmesi 2. Trend Analizi a. Deniz trafiği için 10 yıllık tahmin b. Balast suyu basımları için 10 yıllık takvim 3. Risk dğerlendirme a. Globallast Risk Değerlendirme metoduna göre b. Geliştirilmiş HELCOM yaklaşımına göre 4. Coğrafi Bilgi Sistemi oluşturulması 5. Balast suyu yönetim modellerinin belirlenmesi a. Türk karasularında balast değişim olanakları b. Paydaşların balast suyu yönetimindeki rolü c. Türkiye için balast suyu stratejisinin belirlenmesi 6. Balast Suyu Sözleşmesinin imzalanmasının fayda ve zararlarının tespiti 7. Taslak ulusal mevzuatların oluşturulması 8. Denetim ve cezalandırma prosedürlerininbelirlenmesi 9. Kamu kurumlarının, özel sektörün ve STK ların balast suyu yönetimindeki rolü 10. Teknik altyapı ve tedarik yöntemlerinin belirlenmesi 11. Eğitim notlarının hazırlanması 12. İstilacı türler veritabanının hazırlanması 13. Sediment alım teisleri için prosedürlerin belirlenmesi PROJE İLE SAĞLANAN GELİŞMELER Envanter Çalışması 2002 ile 2006 arasındaki 5 yıllık veriler toplanmıştır. Balast suyu alım ve basım miktarları gemi sayılarına göre hesaplanmıştır. Ayrıca, balast suyunun taşındığı rotalar da belirlenmiştir. İstilacılar konusundaki bilimsel literatür incelenmiştir. İstilacıların Türk kıyılarına olan etkileri değerlendirilmiştir. Mevcut mevzuta göre koruma altına alınmış hassas alanlar belirlenmiştir.
Türkiye için Balast Suyu Durum Değerlendirme Raporu 44 Şekil 21: Türk karasularına balast basım miktarları. Yılda 23 milyon ton balast suyunun Türk kıyılarına basıldığı tespit edilmiştir. Balast suyunun büyük kısmı 4 noktaya basılmaktadır. Bunlar: İzmit, İskenderun,İzmir ve İstanbul körfezleridir. Balast Suyu Raporlama Form Sistemi Balast suyu raporlaması gönüllülük esasına göre yapılan bir uygulamadır. Fakat Türkiye de web tabanlı balast suyu raporlaması zorunlu olarak uygulanmaktadır. Gemilerin acentaları formları internet üzerinden doldurmakta ve Liman Başkanının onayının ardından geminin limana yanaşmasına veya kalkmasına izin verilmektedir.
Türkiye için Balast Suyu Durum Değerlendirme Raporu 45 Şekil 22: Balast Suyu Raporlam Form Sistemi Trend Analizi Deniz taşımacılığı istatistikleri ve balast basım oranları istatistiki bir interpolasyon metodu ile analiz edilmiş olup 2016 yılı için veriler tüm limanlar için hesaplamıştır. 45% 41% 2002-2006 2016 35% 23% 25% 18% 7% 6% Marmara Ege Denizi Akdeniz Karadeniz Şekil 23: Balast basım oranları trend analizi Risk Değerlendirme Çalışması: Tüm limanlarımız 2 ayrı medolojiye göre risk değerlendirmesine tabi tutulmuştur. Bu metodlar Globallast Risk Değerlendirme Metodu ve geliştirilmiş HELCOM yaklaşımıdır. Ayrıca Türk kıyılar için hedef istilacı türler listesi oluşturulmuştur.
Türkiye için Balast Suyu Durum Değerlendirme Raporu 46 Şekil 24: Risk Değerlendirme Balast suyu risk değerlendirmesi kaynak limanların basım limanına göre risk oranlarını düşük, orta, yüksek ve çok yüksek olarak belirler. Yukarıdaki şekilde basım limanı olarak seçilen Ambarlı Limanına balast taşınan kaynak limanların risk oranları gösterilmektedir. Coğrafi Bilgi Sistemi Proje kapsamında toplanan tüm veriler ve ulaşılan tüm sonuçlar bir coğrafi bilgi sitemi kurulması amacı ile kullanılmıştır. Bu sistem Balast Suyu Sözleşmesi nin uygulanması için bir karar destek sistemi niteliğindedir.
Türkiye için Balast Suyu Durum Değerlendirme Raporu 47 Rota Analizi Şekil 25: CBS Sistemi Şekil 26: Rota Analizi Balast Suyu Sözleşmesi standartlarına göre belirlenen tüm uygun balast değişim alanları harita üzerine işlenmiştir. Rotalar ise geminin tipi, gros tonajı, ortalama hızı gibi veriler ile değerlendirilerek balast suyu değişimine uygun ve uygun olmayan rotalar belirlenmişir.
Türkiye için Balast Suyu Durum Değerlendirme Raporu 48 İstilacı Türler Veri Tabanı İstilacı türler ile ilgili tüm bilimsel çalışmalar ve literatür incelenmiş olup, türlerin özellikleri hakkındaki bilgiler toplanmıştır. Toplanan tüm veriler bir veri tabanına işlenmiştir. Bu veri tabanı internet üzerinden ulaşılabilecek bir şekilde hazırlanmıştır. Tür adı veya habitat ismine göre aramalar yapılabilmektedir. Şekil 27: İstilacı Türler Veri Tabanı
Türkiye için Balast Suyu Durum Değerlendirme Raporu 49 7 ULUSAL BİLGİ KAYNAKLARI Proje kapsamında elde edilen gelişmeler ve balast suyu yönetimi konusundaki mevcut durum hakkındaki tüm bilgilere aşağıdaki adreslerden ulaşılabilir. WEB ADRESİ: www.denizcilik.gov.tr dugm.cevre@denizcilik.gov.tr SORUMLU PERSONEL: Murat KORÇAK Mühendis Deniz Çevresi Dairesi Denizcilik Müsteşarlığı Adres: Denizcilik Müsteşarlığı GMK Bulvarı No:128 Maltepe Ankara Tel: 0 312 232 38 50/2174 Fax: 0 312 231 33 06 ULUSAL PROJE YÜRÜTÜCÜSÜ Dr. Arzu OLGUN Biyolog TÜBİTAK-MAM Çevre Enstitüsü Adres: Barış Mah. Dr. Zeki Acar Cad. No:1 P.K. 21 41470 Gebze Kocaeli Tel: 0 262 677 20 00 Fax: 0 262 641 23 09
Türkiye için Balast Suyu Durum Değerlendirme Raporu 50 8 SONUÇ VE ÖNERİLER Bu durum değerlendirme raporunda özet olarak Türkiye de ki balast suyu yönetimi konularındaki gelişmeler anlatılmaktadır. Ulusal proje tamamlandıktan sonra Türkiye de büyük bir gelişme kaydedilmiştir. Özellikle balast suyu raporlama form sistemi, coğrafi bilgi sistemi, istilacı türler veri tabanı gibi web tabanlı sistemler konusunda öncü uygulamalardır. Ayrıca, risk değerlendirilmesi de projenin çok önemli iş planlarından biridir. Türkiye balast suyu yönetimi konusunda bölgesinde lider ülke durumuna gelmiştir. Sadece Globallast Partnership projesi kapsamında değil Karadeniz Komisyonu aktiviteleri kapsamında da Türkiyenin gerçekleştirdiği gelişmeler büyük hayranlıkla karşılanmaktadır. Ancak, yapılan çalışmalar her ne kadar etkileyici olsa da uygulama kısmı zayıf kalmış durumdadır. Bu durum Balast Suyu Sözleşmesinin 2004 yılından beri henüz uygulamaya geçmemiş olmasından kaynaklanmaktadır. Türk otoriteleri uygulamayı güçlendirmek amacı ile 3 dalda çalışmalarını sürdürmektedirler. Bunlar; pilot uygulama, ulusal projenin revizyonu ve sözleşme yürürlüğe girene kadar ve daha sonrasında yapılacak uygulamaları düzenleyecek bir ulusal mevzuatın yürürlüğe konması çalışmalarıdır. İstilacı türlerin oluşturduğu risk Türkiye için çok önem verilen bir konudur. Bu nedenle Türkiye önemli adımlar atarak ilerlemektedir. Gerek ulusal projeden kaynaklanan gelişmeler gerekse diğer çalışmalardan kaynaklanan gelişmeler ancak uygulamalar başladıktan sonra başarılı olacaklardır. Türkiye ayrıca ballast suları konusunda bir sempozyum organize etmeyi planlamaktadır. Hazırlık süreci başlamıştır. Bilimsel araştıralar ve Ar-Ge projlerinin desteklenmesi Türkiye için çok önemlidir. Son olarak Türkiye arıtma cihazlarına tip onaylarının verilmesi ve balast suyu yönetim sertifikalarının verilmesi hususunda gerekli çalışmalara başlamıştır.