V~ t. iii!. Ucr!,:. ( 19') 9), 15, I : 129 138 TAVUK,YERLi ORDEK VE GUVERCiNLERDE PLEXUS BRACHiALis'TEN 9JKAN FAScicULUS VENTRALis'iN ARTicULATio CARPi'YE KADAR MAKROANATOMiK VE SUBGROS incelenmesi Ali 8ahadlrl A j'vlacroan:.ltomic and Subgmss Examination of Ventral Cord Originating Fmm Urachial Plexus,Till the Region of Wrist in the Chi ckens, Domes ti c Ducks :lild Pigeons Summary: In Ihe sludy 10 chickens, 10 domestic ducks and 10 pigeons were used. Nerves arising from brachial pie' xus to wrist were dissecated, Alter the determination of morphologic findings, 0.2. 0.4 cm. width sections were taken nerve cut faces wore dyed and then morphometrical measurements were made at stereomicroscope. Medianoulnar nerve was formed by caudal bundles of ventral fascicle in chicken, craniolateral bundles in duck and lateral bundles in pigeon, while pectoral nerve was formed by cranial bundles of ventral fascicle in chicken, caudomedial bundles in duck and medial bundles in pigeon. In chicken and duck at 1 cm. proximal of elbow joint, cranial bundles oj me dianoulnar nerve formed median nerve, caudal bundles formed ulnar nerve, while in pigeon caudomedial bundles formed median nerve and craniolateral bundles formed ulnar nerve. It was found that median nerve innervated proximal part and ulnar nerve dislal part muscle and skin of antebrachium. A decrease in Ihe diameters of wing nerves was observed, as they extend distally. Key words: Chicken, native duck, pigeon, ventral fascicul, nerve fascicle. 62el: <;::alt~mada 10'ar ade! tavuk, yerli Ordek ve guvercln kullanlldl. Plexus brachialis'(en «;:Ikan sinirler art. cubiti do zeyini kadar diseke edildi. Morfolojik bulgular lespi! edildikten sonra, 0.2 0.4 cm. kallnllgtnda enine sinir kesll1eri ahndl. Sinir kesit yuzeyleri boyandlktan sonra stereomikroskopta morfometrik 61«;:umlcri allndl. N. medianoulnaris, fasciculus ventralis'in tavukt:;i caudal, Ordekle craniolateral, guvercinde isolateral demel1erince olu~urken, n. pectoralis'in tavukta cranial, Ordekte caudomedial, govercinde medial demetlerince ~ekillendigi saptandl. Tavuk ve Ordekte art. cubiti'nin tcm. proximal'inde n. medianoulnaris'in cranial demetleri n. medianus'u, caudal demeueri n. ulnaris'i olu~tururken guo vercinde caudomedial demetlerin n. medianus'u, craniolaleral demellerin n. ulnaris'i olu~lurdugu goruldu. N. me dlanus'un antebrachium'un ust klsmtntn, n, ulnaris'in ise all klsmtntn kas ve derisini innerve ettigi tespi! edildi. Kanatta seyreden sinirlerin distal'e uzandlk<;:a ~apla fl nda azalma oldugu belirlendi. Anahtar kelimeler: Tavuk, yerli ordek, guvercin, fasciculus ventralis, sinir fasciculo. G ir; ;; Plexus brachialis,medulla spinalis'in boyun g69us birle;;mesindeki ramus ventralis'lerin birle$mesinden meydana gelen bir agdlr. Bu agdan 91kan sinirler g6vde ve kanadl innerve ettigi kadar, vocudun bu b61gesinin kan damarlannl ve defisi~i,. de innerve ederler (Tecirlioglu, 1983; Nickel ve ark., 1977; Getty, 1975; King, 1987). Plexus brachialis'in kollan, vucut duvanndaki 09gen $ekilli bir delik vasltasl He damarlarla beraber thorax'tan aynllr. Sinirler deligin cranial klsmlnda m. coracobrachialis caudalis ve m. scapulohumeralis dorsalis'in insertio tendolan tarallndan slntrl~ndlnlan kenannda bulunur. Delik yuzeysel olarak pectoral kaslarla gevrejenir (Nickel ve ark., 1977). Plexus'len lavukta fasciculus dorsalis ve ventralis (Getty,, 975), nn.thoracici dorsalis va ventralis, nn.brachialis dorsalis ve ventralis (Nickel ve ark., 1 977), yada nn.thoracici cranialis, medii ve ventralis ile serbest bacak sinirlerinin 91kl lgl (Baum, 1964) bit Gelli TJrihi : 03.10.1998 I. U.O.VCI.F;lk. Ann(omi Atlnbilim Dall~llursa. TORK IY E
YILDIZ.I1AIIADIR dirilmektedir. Plexus'un On yozonden ';Ikan sinirler 6n taraftaki kaslarda, arkadan ((Ikanlar ise arka kaslarda toplanlr (Carpenter ve Hollyday, 1992). Nervus pectoralis, thorax'da n. pectoralis cranialis (n. pect. cran.) ve caudalis (caud.)'e aynl.r ve m. coracobrachialis caudalis'e go.;io bir kol verir. Tavukta n. cutaneus brachial is ventralis (n. cutan. brach. ventr.) thorax ic;ersinde, n. medlanoulnans'ten Cflkar ve bu sinire paralel uzamr (Gelly. 1975). Nervus medianoulnaris ise n. brachialls ventralis'in bir par.;asldlr (Nickel ve ark., 1977). Kanatta seyreden n. radialis, n. axillaris ve n. medianoulnaris serbest bacak sinirlen i.;ersinde yer ahr (Baum, 1964). Nervus medianoulnaris m. scapulotriceps'e brachium'un proximat'inden girer ve a. ile v. brachialis'in cranial'inde art. cubiti'ye do{jru seyreder. Damanarla beraber genel bir bao doku ite aynhr. Musculus scapulotriceps ve m. biceps brachii araslodakl olukta kolun distal'ine do{jru Hener. Distal'e y6neldlkc;e m. coracobrachialis cranialis'i innelve eder ve m. biceps brachii'nin derin yozonde I~IO larzinda yayllan. boyok bir kol olan n. bicipilalis'i verir. KaslO cranial kenarlol.;aprazlayan sink propalagial blceps'i donatl(. Nervus medianoulnaris fossa cubitl'nin hemen proximal'inde (Getty, 1975) veya art. cublll duzeyinde (Nickel ve ark., 1977) n. medianus ve n. ulnaris'e aynllr. Nervus medianus genel da{jlhml illbariyle anlebrachlum'un flexor kaslanmn buyok bolumonu ve elde seyreuigi belgenin derin kaslannl innerve eder. Fossa cubiti'de m. biceps brachii'nin tendo'su ve a. radialis'le ventral'e dogru uzamr. Burada dirseqe eklem kolu verir. Nervus medianus antebrachium'a proximal'den ilerlerken m. pronator superhcialis ve profundus'un proximal u.;lanna rami muscularis ganderir. Musculus extensor metacarpi radialis'in ventral yozonde carpal bolgeye ilerleyen n. propatagialis ventralis'i verir. Ramus superliciahs'i verdikten soma r. profundus olarak spatium interosseum'un ic;:inden gec;er. Nervus medianus'un r. superlicialis'i iki pronator kas arasloda caudodistal'e oblik olarak yanelir ve biteqe doqru a. uinaris'le uzanlr. Musculus flexor digilorum superllcialis ve profundus'u donatarak n. cutaneus antebrachialis ventralis ( n. cutan. antebrach. ventr.) olarak yuzeye ((Ikar. Ramus profundus radius'un caudal kenan boyunca liener. Antebrachium'un arta 113'Onde n. rad ialis'in derin kolu ile bjrle~ir. Iki sinir bileqe doqru beraber ilenel Burada m. ulnimetacarpalis ventralis'i donalarak yuzeye yakla~l(. Ramus profundus, m. flexor digitorum profundus'un tendo'suna paraleldir. Bilek b61gesinde ince articular kollar verir (Nickel ve ark., 1977; Getty, 1964). GOvercinde n. rnedianus n. ulnaris'in cranial'inde seyrettioi gosterilmektedir (Breazile ve Yasuda, 1979). Tavukta n. ulnaris, n. medianus'un bir koludur (Bolton, 1971). Et, bitek, elin ventral kaslan, derisi, antebrachium ve elin caudal kenanmn uyucu toy folikolterini, antebrachium'un flexor kaslannln b61umlerini innerve eder. Nervus medianus'tan aynldlktan soma a. ve v. ulnaris'in cranial'inde superficial kaslann orijinlerini yaprazlayarak, dirsek ekleminin ventral yozunde a. ulnaris'e e~lik eder. Nervus ulnaris'in g6vdesi antebrachium'un fasciasl aljloda uzanlr ve dirsek ekleminin ventral kty,sloda ince bir kol olan rami articularis'i verir (Nickel ve ark., 1977; Getty, 1964). Guvercinde n. ulnaris n. medianus'un cranial'inde seyrelliqi g6sterilmektedir (Breazlle ve Yasuda, 1979). Sinir m. flexor carpi ulnaris'in proximal ucunu ((aprazlayarak, kaslara uzun kollar verir. Kasln iki par((asl araslndaki olukta uzanjr ve her iki parc;ayi da donatlr. Sink m. flexor carpi ulnaris'in caudal kenanndan d6nerek antebrachium'un flexor kompartlmanlarlolo derin yozunden girer, bu noktada iki terminal rami'ye aynhr. Oaha kahn olan r. caudalis tonel gibi blr bo~lukta v. ulnaris profunda ile beraber m. flexor carpi ulnaris'in caudal kenan altlnda kolun uzunluounca uzamr. Bu kol ulna'nln caudal kenanna baolanan sekonder U((UCU tuy folikullerinin kaidesini ((aprazlayarak ger;:erken bunlara kollar verir. Ramus caudalis sekonder tuyler!n dorsal'inde uzanan n. radialis'in r. superlicialis'ine paralel uzamr. Bu sininer u((ucu tuy folikol1erinin kaidesi civannda yerle~en sensorik hocrelerden proprioceptive impulslan iletir. Bilek ekleminin caudal'inde m. ulnimetacarpalis dorsalis'in ventraj'inde yer allr. Metacarpus IV'un caudal kenanna paraleldir. Primer tuylere, duz kaslara, derive ince kollar verir. Ramus cranialis, ulna'nm ventral yuzune paralel uzamr ve antebrachium b6lgesinde kollar vermez. Antebrach ium'un distal 113'unde a. 12.
T:.. uk. Yerli Ordek,'e Cih'ercinll'rdl' Plexus Bnlchialis'ten... uinaris'le birbirine yaklaw her ikisi de bilek ek lemini 9aprazlayarak geger1er (Getty, 1964). Ramus cranialis n. ulnaris'in devamt durumundadlr ve m. flexor digitorum superficialis ile me tacarpus'un flexor kaslannl innerve eder (Nickel va ark., 1977). Klinik neuroloji'da anormal fonksiyonel go runtunun temelinde sinir sisteminin hasannm 01 dugu gorulmuitur (Palmer, 1976). Kanatillarda ka nadln genel paralizi, incinme sonucu plexus brachiahs koklerinin kopmasldlf (Lahunta, 1988). Ylrtici kuilarda travmatik kanat incinmeleri vahii yaiam kliniklerinde genel bir problemdir (Shell, 1993). Tez konusunu oluituran materyaherin uc;:unun de kanatll olmasloa ragmen tavuk daha c;:ok bacaklannl, 6rdek hem bacak hem de kanatlannl, guvercin ise aglrhkll olarak kanatlanm kul lanmaktadlr. Su lonksiyonel degiiiklik iqerisinde lurler arasmda, plexus brachialis'ten qlkan las ciculus ventralis'in gerek morfolojik gerekse morlomelrik benzerlik ve larkhhklan incelenmiilir. Su onem qeryevesinde perileral sinirlerdeki haslallklarm lanlsma yardjmcl olmak ve tedavi ama clyla yapllacak microcerrahi iilemlerine onculuk elmek amaci ile araillrma planlanmlillr. Materyal ve Metot ArailJrma, 1 yaimda, saghkll 10'ar adel lavuk, yerli ordek ve guvercin uzerinde yaplldl. Pe rileral sinirlerde fikzasyonun iyi olmasl iqin deri si nirlerine zarar verilmeden kanathlarln derileri soyuldu. vucut boi'uguna % 10'luk lormaldehit basljdl. Plexus'tan qlkan kollar ile art. carpi'ye kadar uzanan sinirler ve bunlann kollan diseke edildi. Si nirlerin buraya kadar morfolojik ozellikleri incelendikten soma seyirleri 9izi1di. 0.2-0.4 cm ka hnhglnda enine sink kesilleri ahnmak suretiyle morfometrik ol9umler yaplldl. Sinir kesit yuzeyinin once fascicul saylsl laspi! edildi, soma 9aplan 61 c;:uldu. yaplar tablo iqerisine mm. olarak aktanlmliltr. yap OIc;:Omunde okoler mikrometresinden faydalanlldl. Sirim olarak elde edilen sonuc;:lar milimetreye gevrildi (2x2x10 buyoltmede 1 birim=0.0246 mm). Degerler lablolara ortalama ve standart hala (X ± Sx ) ieklinde kaydedildi. yahimada rutin diseksiyon malzemeleri ile SMZ l0 stereomikroskop ve kumpas kullanlldl. Kimyasal madde olarak % 10'luk formal solusyonu ve 9ini morekkebinden yarar1anlldl. Kesitler rami ventrales'len bailamak uzere aiagldaki slrayla allndl. Kesit 1; Fasciculus ventralis'in art. humeri'den (a. h.) allnan kesiti. Kesit 2: N. medianoulnaris ile n. pectoralis'in aynm yerinden almdl. Kesit 3; N. pectoralis n. medianoulnaris'den aynldlklan hemen soma ahndl. Kesit 4; N. pectoralis cranialis'in n. pec toralis'den aynldlktan sonra ahnd!. Kesit-5: N. pectoralis caudalrs'in n. pec toralis'den aynldlktan soma allndl Kesit 6; N. ml coracobrachialis caudalis (n. mi. coracobrach. caud.)'den allndl. Kesit 7: N. medianoulnaris'in n. pectoralis' ten aynldlklan soma alloan kesili. Kesil-6: N. mi. coracobrachialis cranialis (n. mi. coracobrach. cran.)' den ahnd!. Kesit 9: N. bicipitalis n. medianouinaris'len ay nldlktan soma allndl. Kesit l0; N. medianoulnaris'in humerus ortasloda (h. 0.) alloan kesili. Kesit 11: N. medianoulnaris'in art. cubiti'nin 1 cm proximal'inden allnan kesiti. Kesil-12: N. medianus'un art. cubiti duzeyinde ( a. c. d.) alman kesili. Kesit 13: N. propatagialis ventralis'in n. medianus'dan aynldlktan soma allnan kesill Kesit 14; N. pronator superficialis ve profundus'tan alloan kesili. Kesil 15: N. medianus'un ramus superficialis'in antebrachium ortasmdan ( r. s. a. 0.) allnan kesili. Kesit 16: N. medianus'un ramus profundus'un anl 7brachium ortaslodan (r. p. a. o.)allnan kesiti. 129
Y1LD1Z. BAHADIR Kesil-17: N. medianus'un ramus profundus'un art. carpi duzeyinden (r. p. a. c.) alman kesiti. Kesit-18: N. ulnaris'in art. cubiti'nin 1 cm distal'inden ( a. c. 1 ds.) alman kesiti. Kesil-19: N. ulnaris'in ramus cranialis'in antebrachium ortasmdan (r. cr. a. 0.) alman kesiti. Kesit-20: N. ulnaris'in ramus caudalis'in antebrachium orta~mdan (r. ca. a. 0.) alman kesiti. Kesit-21: N. utnaris'in ramus cranialis'in art. carpi dozeyinden (r. cr. a. c.) alman kesiti. Keslt-22: N. ulnaris'in ramus caudalis'in art. carpi dozeyinden (r. ca. a. c.) alman kesili. Kesit-23: N. mi. flexor carpi ulnaris'den allnan kesiti. Bulgular Tavuk ve govercinde plexus'un caudal, ordekle ise caudomedial demeuerince ~ekillenen fasciculus ventralis, tavuk ve govercinde hemen son kollanna aynllfken ordekte ortalama 0.3 cm devam ellikten sonra son kolianna ayflldl{jt goruldo. Su nedenle sadece ordekte de{jeri 01- yulebildi (Kesit 1,Tablo 1). Nervus medianoulnaris'in tavukta fasciculus ventralis'in caudal,?lrdekte craniolateral, govercinde ise la- Tablo 1: Fasciculus ventralis'e ail degerler Kesit Allnan Sinirler Art. Fa sciculus Demel SaYls. ventralis Demel Yalay 9ap. humeri N. mi. coracobrach. DGzeyinde cauda Demel Yalay yapi teral demellerince ~ekillendigi tespit edildi. Nervus pectoralis'in tavukta fasciculus ventralis'in cranial. ordekle caudomedial, govercinde medial demellerince olu~turuldugu goroldo. Tavuk ve 6rdekte n. medianoulnaris ve n. pectoralis degerleri birbirine yakmdjr (Kesit 2,Tablo 2). Ancak govercinde n. pectoralis, cranial ve caudal kollanna aynldlgl iyin boyle bir klyaslama yapllamamakladlr. Nervus pectoralis, tavuk ve 6rdekte n. medianoulnaris'in medial'inde caudoventral'e uzanlrken cranial ve caudal kollanna aynhr. GOvercinde ise tavuk ve ordekten farkh olarak, n. pectoralis'in ortak g?lvde olu~umu sergilemeden kolianna aynldl{j1 goroldo. Nervus pectoralis caudalis. caudoventral bir seyirle m. pectoralis'in caudal klsmlna dogru uzanlf. Nervus pectoralis cranialis, n. medianoulnaris'in allinda distal'e dogru uzanlr. Musculus pectoralis'in cranial b610mono innerve eder. Sinirlerin kasa girmeden once ince demellere aynldlgt g6zlendi. Fasciculus ventralis' in medial'inden koken alan ve n. pectoralis caudalis'in medial yozonde distal'e uzanan sinir n. mi. coracobrachialis caudalis'tir. Sink n. pectoralis caudalis'ten aynldfktan sonra medial'e uzantr ve aym isimli kasa yonelir. Nervus pectoralis'in n. medianus'tan aynldlktan sonraki kesili tavuk va ordekte almabilmesine ragmen govercinde aym kesit genyekle~tirilememi~tir (Kesit 3). Tablo l 'den anla~llacagl gibi 6rde{Jin n. TAVUK ORDEK GUVERCIN t.oo ± 0.00 0.37 ± 0.03 1.89 ± 0.10 0.44 ± 0.02 1.33 ± 0.23 0.26 ± 0.01 Tablo 2: Fasciculus venlralls'in son kollarlna all degerler Kesll Allnan Sinirler N. medianoulnaris lie n. pectoralis'in aynm yerindc N. pectoralis N. peel. cran. N. pect. caud. N.mediano- utnaris Demel Yatay -9apl N. pecloralis Demet SaYlsl Demel Yatay yap. Demel SaYls. Demel Yatay C;:ap. Demet Yalay yapl "Demel Yalay C;:api TAVUK 0.96 ± 0.06 t.oot 0.00 0.87 ± 0.07 0.87 ± 0.07 0.74 t 0.03 1.00 ± 0,00 0.62 ± 0.04 OADEK 1.17 ± 0.05 1.11 ± 0.09 1.09 ± 0.07 0.77 ± 0.04 1.20 ± 0.13 0.92 t o.03 GUVEACIN 0.85 ± 0.03 t.oo to.do 0.61 ±O.04 1,00 ± 0.00 0.61 ± 0.D1 130
T:u'uk, Yrrli Ordek,'e Gih 'e~in l erdr Plexus Uruchialis'len... Tabkl3: N. mcdianoulnaris'in 811. humeri lie art. cubiti arasmdaki de{jerieri Kesil Alinan Sinirier N Pectoralis' N.Mediano- ten aynldlktan ulnarls Demet Yatey C;:api Sonra N. Cut. Brach. Domet SaYlsl Vent Demel Yalay yapi N. ml. coracobr. eran. Demel Yatay C;:api Demet SaYISI N. blcipltalis Demet Yalay c;apl Humerus ortasmda Demel Yalay y apt Demet SaYlsl Humerus N. medianus Demel Yatay QSPI OnaSlnda Demet SaYlsl N. ulnaris Demet Yatay C;:api Art. Demet SaYl51 Cubiti'nin N. medianus Demet Yatay yapi 1 em. Demet SaYlsl Proximati N. ulnaris Demel Yalay C;:api TAVUK ORDEK GUVERCIN 1.00 t 0.00 1.00 t o.oo 0.96 ± 0.06 1.17 ±0.05 0.85 t 0.03 1.00 t 0.00 1.00 t 0.00 0.25 t 0.02 0.23 t 0.02 1.00 t 0.00 1.00 t 0.00 0.21 t 0.02 0.22 t 0.06 0.18 t O.O l 3.57 to.36 4.46 to.2s 1.00 t o.oo 0.29 t o.02 0.43 ± 0.06 0.28 to.ot 1.00 t o,oo 1.00 t o.02 1.1 5 t 0.04 1.00t 0.00 O.SOt 0.03 1.00t 0.00 0.39 t 0.02 I.DDt 0.00 1.00 t 0.00 0.61 t 0.03 0.78 t 0.06 1.00 t 0.00 1.00 t 0.00 0.4 8 ± 0.03 0.55 ± 0.03 pectoralis'i tavu~a ait d~erden daha boyok bir trapa sahlptir. Ordek ve govercinde n. pectoralis caudalis'in tavukta ise n. pectoralis cranialis'in kahn olduou gotijldo (Kesit 4, 5). En boyok n. pectoralis caudalis trapma sahip tor Ordektir. Bunu sira ile tavuk ve govf~rcin izler. Aynl durum n. pectoralis cranialis i((in de geyerlidir. Nervus mi. coracobrachialis caudalis'in en boyok trapa ordekte sahip oldu~u gotijldo. Bunu tavuk ve govercin izler (KesI16). Nervus medianoulnaris n. pecioralis'len aynldlklan soma distal'e do~ru uzanlr (Kesi! 7). Seyri esnastnda tavukta caudal, ordekte ise lateral kenanndan n. cutaneus brachialis ventralis trlkar. Sinir n.medianoulnaris'e para lei uzandlktan soma brachium b6lgesinin medial yozo derisine ya Yllarak sonlantr. GOvercinde aynl sinirin Thl'den ~lktloi lespil edildi. Nervus medianoulnaris'in art. humeri'nin biraz distal'j hizastndan m. pectoralis'in lateral yozoyle m. scapulolriceps araslndan brachium'a g~li~i goroldo. Buradan m. biceps'in proximal ucunun caudal kenaflntn i(( yozondeki.oluga glrer. Oluk K(ersinde a. ve v. medianoulnaris ile beraber distal'e dogru seyreder. Humerus'un tuberculum laterale'si dozeyinde cranial kenanndan n. mi. coracobrachialis cranialls'j verdiqi goroldo (Kesll 8). Bu sinirin hemen distal'inde de n. mi. coracobrachialis cranialis'e g6re aaha kahn olan n. bicipitalis'i verir. Nervus medianoulnaris ile beraber yakla~lk 1 em devam ettiklen sonra cranial kenanndan aynlan sink dozgon bir halla m. biceps brachii'nln Osl 113'OnOn medial ygzgne yapl~tr. Tavuk ve Ordekle birden lazla demel itre rdiqi itrin yelpaze tarzloda bir yaylilm gosterdioi tespil edildi. GOvercinde n. medianoulnaris, n. pectoralis'len aynldlklan sonra ortadan sinire parajel bir ((izgilenme ile n. medianus ve n. ulnaris aynml belli olmakladlf. Tavuk ve ordekte bu durum humerus ortasloda ger ((ekle~mekted i r. GOvercinde ise humerus ortaslnda aynm olduktra belirg in bir hale gelmektedir. Ancak demetlerin aynml art. cubiti'njn 1 em. proxlrnal'inde gertrekle~li. Tavuk ve 6rdekte n. medianoulnaris'in cranial demetleri n. medianus'u, caudal demelleri n. ulnaris'i olu~lurdu~u saptandl. GOvercinde caudomedial demelleri n. medianus'u cranfolaleral demelleri ise n. ulnaris'i ~ekulendirdioi goriildo. Caudal kenanndan trlkan ince bir demette ekleme uzanlf. Nervus medianoulnaris'in kesit Tde belirtilen verden altnan d~erleri tablo 3'de verildi. Burada en boyok yaplo 6rdekte oldugu goroldo. Bunu slrayla tavuk ve govercin izlemekledir. Nervus bi cipitalis'in ((aplara g6re torler araslodaki slfalamasi vine aynldlr. Ancak lavuk ve ordekle demel sa YISIOIO birden lazla oldugu tespit edildi (kesit 9). Humerus ortasmdan yapllan kesitin deoerieri aynl tabloda verilmi~lir. Buna gore sinirin trapl Ordekte daha boyok olmaslna ragmen lavuk ile degerlerinin birbirine yaktn oldugu tespi! edildi (kesil 10). GO- 131
YILOIZ, ljailaoir Tablo 4: N. medianus'un art. cubiti ile art. carpi arasmdaki degeneri Kesil Alman Sinirler Demel SaYISI Art. cubili R.superficialis Demel Valay c;api dgzeyinde R. profundus Demel Velay yapi N. propalagialis ventralis Demel Valay c;api Demel Saylsl N. pronator supen. ve pro!. Demel Valay yap. Antebrachium R.superficiatis Demel Valay c;spl ortasmda R. profundus Demet Yalay 9api Art. carpi De met SaYlsl duzeyinde R. profundus De met Vatay c;api TAVUK 6RDEK GUVERCIN 0.48 ± 0.03 0.40 ± 0.06 0.29 ± 0.02 0.6 1 ± 0.03 0.57 ± 0.07 0,42 ± 0.02 0.22 ± 0.04 0.26 ± 0.03 0.27 ± 0.05 1.16±0.16 0.34 ± 0.04 0.43 ± 0.04 0. 16±0.01 0.27 ± 0.01 0.29 ± 0.03 0.25 ± 0.01 1.00 ±O.OO 0.40 ± 0.01 0.33 ± 0.01 0.29±0.03 1.00 t 0.00 0.33 ± 0.03 0.31 ± 0.02 0.22 ± 0.01 vercinde humerus ortasmda n. medianus ve n. ulnaris aynml beh rginle~ tig i i9in n. medianoulnaris'e ail degerler verilememi~tir. Tavuk ve 6rdekte bu ayrlm art. cubiti'nin lcm proximal'inde olu~ makta ve 9aplann 6rdekte tavuga ora nla daha buyuk 01- dugu goruldu (kesit 11 ). Nervus median us tavuk ve ordekte n. ulnaris'in cranial'inde dislal'e dogru ilerler. Bu iki sinirin aynm yerinin biraz distal'inde cranial kenanndan n. propatagialis ventralis 9l kar. Musculus extensor metacarpi radialis'in ventral kenan boyunca ile rler. S'3yri esnasmda derive kollar gondermek suretiyle art. carpi'ye kadar anlebrachiul1j'a paralel uzanlr. Bunun hemen distal'inde n. medianus'un cran iolateral'inden n. pronator superficial is ve profundus, craniomedial'inden r. profundus, caudal'inden r. suo perlicialis 9lkar. Dorsal'de ve cranial'de olan r. profundus m. pronator superficialis'in alh na girer ve antebrachium'un OIlasma kadar bu kasm altmda uzanlr. Daha sonra m. extensor longus diqitorum major'un lateral yozonde art. carpi'ye kadar uzanlr. Bu uzanlml esnasmda n. radialis'in ramus pro fundus'una paralel seyreder. Distal'de ve caudal'de olan r. superficialis m. pronato~ su perficialis'in medial yozunde dislal'e uzanlr. Musculus pronator profundus ve m. flexor digitorum profundus'un laleral yuzu uzerinde yozlek olarak ortaya 9lkar, derisel bir sinir olarak antebrachium'un medial yuzune yaylhr. Her iki kol da seyri esnasmda gevresindeki keslara ince kollar verir. Ramus profundus tablo 4'den anla~llacagl gibi 09 IOrde r. superlicialis'ten daha ka llndlf (kesil 12). Antebrachium ortaslnda lse sinir qaplan ku 9ulmesine ragmen aynl durum korunmaktadlf (kesit 15, 16). Art. carpi'de sadece ramus profundus'tan alman kesitte 9aplardaki azalmanrn devam ettigi tespit edildi (kesil 17). Nervus ulnaris tavuk ve ordekte n. medianus'un caudal'inde distal'e dogru iner. GOvercinde ise n. medianus'un lateral yuzunden catjdoventral'e dogru uzaolr. Musculus flexor carpi ulnaris'in humerus'a yapl~ma lendosunun Ozerinde ve art. cubiti'nin 1 cm distal'inde cranial kenanndan bu kasa aynl isimli siniri verdigi saptandl (kesit 23). Kasm ventral kenarmda r. cranialis ve r. caudahs olmak uzere iki kola aynldloi goriildu. Nervus ulnaris'in caudal demetlerini alan r. cranialis ventral kenanndan kasm altma girer. Oaha sonra m. flexor carpi ulnaris, m. flexor digitorum superficialis ve profundus arasmda art. carpi'ye dogru uzandlgl tespit edildi. Bu uzanlml slraslnda flexor kaslara kollar verir. Nervus ulnaris';n cranial demetierini alan I. ca udalis, m. flexor carpi ulnaris'in ventra! kenanndan medial'e klvnll r. Aynl kasln medial yuzunun ventral kenannda ~ekillenmi~ olan oluk igersinde damarfa berabe r art. carpi'ye dogru uzanlrn gosterdigi saptand.. Sayri esnasmda sekonder u9ucu toy fofikofierine kollar verir. Articulatio cubiti'nin 1 cm distal'inde r. caudalis tablo S'de goroldogu glbi r. cranialis'e oranla daha kallndlr (kesil 18). Aym durumun antebrachium ortasmdan yapllan kesitlerde deg i~ medigi, ancak sin;r 132
Ta\llk, Yerli Ordek \'e Gu... erdnlerde Plexus Brachialis'ten... Tablo 5: N. ulnaris'in an. cubiti ile art. carpi araslndaki degerleri KeSl1 Alinan SiOirler An. Cubiti'njn R. cranialis Demet Yatay ~ap i 10m Demet SaYISI DistaJ'lnde A. caudahs Domet Yatay Cap! Demet SaYISI Antebrachium R. cranlalls Demel Yatay Cap! Ortasmda Domet SaYlsl A. caudalis Demel Yatay Capl Demel SaY1S1 Art carpi R. c(snialls Demet Yatay.yapi Duzeyinde Damet SaYlsl A. caudahs Demet Yalay Capi Demet SaYlsl N. mi. flexor ca rpi ulnarls Demel Yalay 9api TAVUK OADEK GUVEACIN 1.00 t o.oo 1.00 t 0.00 1.00 :t 0.00 0.38 t o.04 0.38 t 0.03 0.30 t 0.01 1.00 to.oo 1.00 to.oo 0.41 ± 0.03 0.49 to.03 0.34 to.02 l.oot O.oo 1,00 t 0.00 1.00 t 0.00 0.30 :t 0.01 0.35 t 0.03 0.22 ± 0.01 1.00± 0.00 0.37 ± 0.02 0.44 ± 0.04 0.22 ±O.OO 1.00 t 0.00 1.00 ±O.OO 0.29 t 0.Q1 0.33 t 0.01 0.19 ± 0.01 l.oo:t 0.00 1.00 to.oo 0.29:t 0.00 0.33 to.03 0.20± 0.02 1.00 ± O.OO 1.00 t 0.00 0.36 :t 0.04 0.27 ±0.02 0.18 ± 0.00 ~aplarlnda azalmanlo OlduQu tespit edildi (kesit 19, 20). Articulatio carpi'de yapllan kesilierde bu durumun devam eui{ji goruldo (kesit 21, 22). Ta rtl ~ ma ve Sonu t,j: Tavuk ve guvercinde plexus'un caudal, 01' dekte ise caudomedial demetlerince ~ekillenen fasciculus ventralis, hemen son kollanna ayfllirken, ordekte 0.3 cm devam ettikten soma son kojlanna aynldlqlo1 lespit edildi. Gerek morlolojik, gerekse morlometrik buigularrmizi kar~lla~tlracaqlmlz bilgive ras~layamadiqlm.z icin lartl~ma imkanl bu lunamad. Tavukta plexus'ten n. radialis ve n. axillaris'i veren fasciculus dorsalis lie n. medianoulnaris ve n. pectoralis'j veren fasciculus ventralis'ln ~lk ll QI (Getty, 1964), n. medianoulnaris'in, n. brachialis ventralis'in bir par4tasl oldu{ju bild)rilmektedir (Nickel ve ark., 1977). Guvercinde ise fl. medianoulnaris'in fasciculus ventralis'in cranial, n. pectoralis'in ise caudal demetlerince olu~ t uruldugu gosterilmektedir (Breazile ve Yasuda, 1979). G6ztemlerimizde n. medianoulnaris'in tavukta fasciculus ventralis'm caudal, ordekle craniolaleral, govercinde ise lateral demetlerince ~ekillendirildigi tespit edildi. Nervus pectoralis'in ise fasciculus ventralis'in lavukta cranial, 6rdekte caudomedial, guvercinde medial demeliennce olu~ l urulduqu g6- ruldu. Tavuk ve Ordekte n. medianoulnaris ve n. pectoralis ~aplarln," birbirine yakln olduqu tespit edildl Tavukta n. pectoralis, thorax'da n. pectoralis cranialis ve caudalis'e aynldlgl ve m. coracobrachialis caudalis'e gq((io bir kol verdigi belirtilmektedir (Getty, 1964). N. supracoracoideus, n. subscapularis ve n. pectoralis nn. thoracici ventralis i~erisinde (Nickel ve ark., 1977) nn. subscapulares ve geri kalan gogos kaslan sinirteri nn. thoracici medii ve ventralis grubunda yer aldlg! bildirilmektedir (Baum, 1964). Bu ~all~mada n. pectoralis'in tavuk ve Ordekte n. medianoulnaris'in medial'lnde caudoventral'a uzanlrken cranial ve caudal kollanna aynldlqi saplandl. GOvercinde ise n. pectoralis'in ortak govde olu~umu sergilemeden kol latina aynldlqi taspit edlidl Nervus pectoralis caudalis caudoventral bir seyirle m. pectoralis'in caudal boiomlerine uzanlrken, n. pectoralis cranialis m. pectoralis'in cranial boiomlerini innerve eder. Nervus mi. coracobrachialis caudalis'ln fasciculus ventralis'in medial'inden koken ald'-g. ve n. pectoralis caudalis'in medial yozonde distal'e uzandlqi tespi! edildl LiteratOr bllglleriyle ay", olan bul gulanmlzlo morlometrik OI~Omlerine benzer bir bilgiye ula~amadlqlmlz i~in ka~lla~tlfma yapllamadl. Bununla birlikte tavukta n. pecloralis craniahs'in caudalis'e gore, Ordekle n. pectoralis caudajis'in cranialis'e gore daha boydk ~apa sahip oldugu goroldo. GDvercinde ise iki kolun da birbirine yak,".yapta olduqu tespit edildi. Nervus medianoulnaris lavukta m. seapulolriceps'in proximal ucunun ventral yozond.yaprazlayarak g~er, daha soma m. humerotriceps ve 133
ytldtz, naiiadtr m. biceps brachii'nin araslndaki olukta dirse~e do~ru uzanlr, Thorax ~erisinde n, cutananeus brachialis ventralis, n, medianoulnaris'ten ylkar ve bu sinire paralel uzanlr, Musculus scapulotriceps'e brachium'un proxlmal'inden glrer ve a. ile v. brachialis'in cranial'inde art. cubili'ye do{jru seyreder. Musculus scapulotriceps ve m. biceps brachii arasmdaki otukta kolun distal'me dogru llerler. Oistal'e yoneldikye m. coracobrachialis cranialls'i innerve eder ve m. biceps brachii'nin derin yozonde I~m tarzmda yayllan, boyok bir kol olan n. bicipilalis'i verdi~i bellrtilmektedir (Nickel ve ark., 1977; Gelly, 1964). N. medianoulnaris'in fossa cubili'nin hemen proximal'inde ( Gelly, 1964) veya art. cubiti dozeyinde (Nickel ve ark., 1977) n. medianus ve n. ulnaris'e ayrlldl{j1 bhdiritmektedir. Bu ara~tlrlnada lavukta n. medianoulnaris'in n. pectoralis'len aynldlklan sonra distal'e do~ru uzandl{jlnl ve seyri esnasmda caudal kenanndan n. cutaneus brachialis ventralis'i verdi~i lespit edildi. Nervus medianoulnaris'e paralel uzanan n. culaneus brachialis ventralis'in brachium b61gesinin medial yozo derisine yayllarak sonlandl{j1 saptandl. Nervus medianoulnaris'in art. humeri'nin biraz distal'i hi zaslnda m. pectoralis'in lateral yozo He m. sca pulotriceps arasmdan brachium'a g~ti{ji ve m. biceps brachii'nin proximal ucunun caudal kenarlmn iy yozondeki olu{ja girdiqi saptandl. Nervus medianoulnaris'in otuk iyerisinde damarlarla beraber dislal'e do~ru seyretliqi goroldu. Humerus'un tuberculum laterale'si dozeyinde cranial kenanndan n. mi. coracobr. cran.'i verdiqi tespil edildi. Hemen distal'inde de n. mi. coracobr. cran.'e gore daha kahn olan n. bicipitalis'i verdiqi saptandl. Sinirin n. medianoulnaris ile beraber seyretliklen sonra yelpaze tarzmda kasa saplandl{j1 goroldu. Articulatio cubiti'nin 1 cm proximal'inde cranial demelferin n. medianus'u, caudal demetlerin n. ulnaris'i yaptl{j1 gorirldo. Ordekte benzer bir bilgiye rastlayamadt{jlmlz ~in bulgulanmtz tartl~llamadl. Bununla birtikte Orde{Je ait bulgulanmlzm tavukja aynt olduqunu saptandl. GOvercinde de benzer bulgular tespit edildi. Ancak n. medianus'un cranial, n. ulnaris'in caudal demetlerince olu~turuldu{ju g6sterilmekledir (Breazile ve Yasuda, 1979). Su ara~ltrmada ise n. medianus'un caudomedial, n. ulnaris'in ise craniolateral de- metlerince ~ekillendirildi~i tespit edildi. Nervus medianus ve n. ulnaris aynml govercinde, tavuk ve Ordeklen larkh olarak n. medianoulnaris ile n. pectoralis'in aynm yerinde olmakta fakat demet aynml art. cubiti'nin 1 cm proximal'inde geryekle~mektedir. Morlometrik bilgiye rastlayamadl~lm lz iein Uy lure ait bulgulanmlz tarll~llamadl. Tavukta n. medianoulnaris'in humerus ortaslndaki kesitinin n. pectoralis ile aynm yerindeki kesilinden daha geni~ 01- du~u g6roldu. Ordek ve guvercinde n. medianus ve n. ulnaris yaplan birbirine yakln iken lavukta aralanndakl tarim daha az oldu~u tespil edildi. Nervus medianus tavukta genel da{jlhml ilibariyle antebrachium'un flexor kaslannrn boyuk bolomond ve elde seyretti~1 bolgenin derin kaslarml innerve ader. Fossa cubiti'de m. biceps brachii'nin tendo'su ve a. radialis'le venlral'e do~ru uzadl{j1 bildirilmektedir. Nervus medianus antebrachium'a proximal'den ilerlerken m. pronator superlicialis ve profundus'un proximal uylarma rami muscularis gonderir. Musculus extensor metacarpi radialis'in ventral yozunde carpal bolgeye ilerleyen n. propatagialis ventralis'i verir. Ramus superlicialis'i ver dikten sonra r. profundus olarak spatium interosseum'un iyinden gefter. Nervus medianus'un (. superlicialis'i iki pronator kas araslnda caudodistal'e oblik olarak y6nelir ve bile~e doqru a. uinaris'le uzandl~l belirtilmekledir. Musculus flexor digitorum superlicialis ve profundus'u donatarak n. cutaneneus antebrachialis ventralis olarak yuzeye Ylkar. Ramus profundus radius'un caudal kenan boyunca ilerler. Antebrachium'un orta 1/3'Onde n. radialis'in derin kolu Jle birle~lr. Surada m. ulnimetacarpalis ventralis'; donatarak yuzeye yakla~lr bildirilmektedir (Nickel ve ark., 1977; Getty, 1964). C;ah~mamlzda, tavukta n. medianus'un n. ulnans'm cranial'inde distal'e do{jru uzandlqlni ve cranial kenarmdan n. propatagialis ventralis'i verdi{jini lespit euik. Su sinir m. extensor metacarpi radialis'in venlral kenan boyunca ilerler. Sinirin hemen distal'inde n. medianus'un craniolateral'inden n. pronator superlicialis ve profundus, craniomedial'inden r. profundus, caudal'inden ise r. superficialis'in ylktl~lnl saptadlk. Ramus profundus'un m. pronator superficialis'in altma girip antebrachium'un ortasma kadar bu kasm alltnda uzandl~ml lespil ettik. Oaha 134
T;n uk. YC!rli 6rdC!k "e G ih'crdnlt'rde I'lexus Ur:u:hialis'len... soma m, extensor longus digitorum major'un lateral ygzgnde art. carpi'ye kadar uzandl{;lnl g6r dok. Ramus superficialis'in m. pronator superficialis'in medial ygzgnde distal'e uzandl{;lnt, m. flexor digitorum profundus'un lateral yuzu uzerinde yuzlek olarak ylktl{;ml ve deri siniri olarak antebrachium'un medial yuzgne yaylldl{;ml tespit ettik. Sinkin 6rdekteki seyrinin tavukla benzerlik gosterdi{;i saptandl. Guvercinde ise n. medianus'un n. ulnaris'in cranial'inde seyretti{ji g6sterilmektedir (Breazile ve Yasuda, 1979). Ara~tlrmamlzda n. medianus'un, n. ulnaris'in caudal'inde cranioventral'e uzandl{jml saptadlk. Diger bulgulanmlzm tavuk ve ordekle aynl 01- dugunu gorduk. Morfometrik bulgulanmlzl inceledi{jimizde r. prolundus'un r. superficiajis'e oranla daha kalln oldu{ju tespit edildi. Her iki kolun uy turde de en bgygk yapa art. cubiti dgzeyinde sahip oldugunu bunu SlraSI ile antebrachium ortasmdan allnan kesit ile art. carpi duzeyinden allnan kesitierin izledi{jini gorgldu. Bu da sinirin lonksiyonel olarak kas yogunluqunun cok oldugu yerde kalin, az oldugu yerde ince olmaslndan kaynaklandlgl kanaatindeyiz. Tavukta n. ulnaris, n. medianus'un bir kolu oldugu bildirilmektedir (Bolton, 1971). EI, bilek, elin ventral kaslan, derisi, antebrachium ve elin caudal kenarmln uyucu toylerinin folikgllerini, antebrachium'un flexor kaslannln bolumlerini innerve eder. Nervus ulnaris'in g6vdesi antebrachium'un fascias I allinda uzanlr ve dirsek ekleminin ventral klylslnda ince bir kol olan rami articularis'i verir. Sinir m. flexor carpi ulnaris'in proximal ucunu caprazlayarak, kaslara uzun kollar verir. Kasm iki paryasi arasmdaki olukta uzanlr ve her iki paryayi da donatlr. Sinir m. flexor carpi ulnaris'in caupal kenanndan donerek antebrachium'un flexor kompartlmanlanmn derin yozonden girer, bu noktada iki terminal rami'ye aynldlqi belirtilmekledir. Daha kalln olan r. caudalis, m. flexor carpi ulnaris'.;n ca udal kenafl altmda kotun uzunluqunca seyreder. Seyri esnasmda buraya baglanan sekonder ucucu loy folikutlerinin kaidesini caprazjayarak gecerken bun lara koliar verir. Ramus caudalis sekonder luylerin dorsal'inde uzanan n, radialis'in r. superficialis'ine paralel uzanlr. Ramus cranialis, ulna'nm ventral yozune paralel uzanlr ve an- Ie brachium b6jgesinde kollar vermez. An tebrachium'un distal 1/3'Onde a. uinaris'le birbirine yakla~lr, her ikisinin de bilek eklemini caprazlayarak gectigi (Getty, 1964) ve r. cranialis n. ulnaris'in de vaml durumunda olup m. flexor digilorum suo perficialis ile metacarpus'un flexor kaslaflnl innerve eltigi bildirilmekledir (Nickel ve ark., 1977). Gozlemlerimizde tavukta n. ulnaris'e ait bulgularm 11- teratgrlerle aynl olduqunu tespit edildi. Ancak 6rdege ail bilgiye rastiayamadl{jlmlz i9in butgulaflmlzl kar~lla~tlrmaktan yoksunuz. GGvercinde ise n. ulnaris'in n. medianus'un caudal'inde distal'e uzandlgl gosterilmektedir (Breazile ve Yasuda, 1979), Ara~ Ilrmamlzda n. ulnaris'in, n. medianus'un cranial'inde seyrettiqini, art. cubiti'nin t cm proximaj'inde n, me, dianus'un lateral yozunden caudoventral'e uzan dlglnl gordgk. Morfometrik bulgulanmlza bak tlqlmlzda r. caudalis'in r. cranialis'ten daha kahn alduqunu tespit edildi. Nervus medianus'ta otdugu gibi art. cubiti'deki caplann antebrachium ortaslodaki ve art. carpi'deki caplara g6re daha kallo olduqu goroldo. Sanuc olarak, fasciculus ventralis'in son kol lafl n. medianoulnarls ve n. pectoralis'tir. Nervus medianoulnaris kanadlo flexor kaslafl ile ventral ve medial ygzg derisini innerve ader. Articulatio cubiti'nin 1 cm, proximal'inde n. medianus va n. ulnaris'e aynhr. Nervus pectoralis ise plexus brae hialis'in pectoral kaslara gonderdigi guylo bir koldur. Nervus radialis'in r. superficialis'; ile n. ulnaris'in r. caudalis'i ucucu toy folikollerine kollar gonderir. Ramus profundus'lar lonksiyonel olarak kas kit lelerini innerve etliginden dolayi r. superficialis'e gore daha boyok bir yapa sahiptir. Genel olarak sinirferin caplan kanadlo proximal'lnden distal'ine uzandlkca kocolmektedir. Kaynaklar Baum, V. E. (1964). "Evcil Ku~lann Komparalil Ana tomisi", Doguer, S., Erenyin., Z.. A. O. Yaymlan, Ankara. Bolton, T. 8. (197t). ~The Structure of the Nervous System, Physiology and Biochemistry of the Domestic Fowl", Bell, J. D., Freeman, M. B. Academic Press. lon don, New York. 135
),ILDIZ. BAI-IADIR Breazile, E. J., Yasuda, M. (1979). Systema Nervosum Penpheriale, "Nomina Anatomiea Avium", Baumell, J. J.. Academic Press, london, New York, Toronto, Sydney, San FranciSCO. Carpenter, E.M., Hollyday, M. (1992). The Distribution of Neural Crest Derived Schwann Cells From Subsets of Brachial Spinal S&gments into the Peripheral Nerves In nervatlng the Chick Forelimb, Dev. BioI., 150 (1), 160 170. Gelly, R. (1975). '"The Anatomy of the Domestic Ani mals", Vol. 2, 5. Edition, W. B. Saunders Co., Phi ladelphia. London, Toronto. King, A. S. (1987). "Physiological and Clinical Anatomy of the Domestic Mammals, Vol. 1, Oxford University Press, Oxford. Lahunta, D. A. (1988). Avulsion of the Roots of the Brac hial Plexus in Five Birds, Companion Animal Pratice. 2 (2),38 40. Nickel, R., Schummer, A.. S6Iferle, E. (1977). "Anatomy of the Domestic Birds", Verlag Paul Parey, Berlin, Ham burg. Palmer, A. C. (1976). "Introduction to Animal Neurology", 2. Edition, Blackwell Scientific Publications, Oxford, Lon don, Edinburgh, Melbourne. Shell, L, Richards, M., Saunders, G. (1993). Brachial Plexus Injury in Two Red Tailed Hawks, Journal of Wild life Disease, 29 (1),177.179. Tecirlioglu, S. (1983). "Komparati! Veteriner Anatomi". Sinir Sistemi, A. O. Baslmevi, Ankara. 136