Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti (KKTC) ve Avrupa Birliği Yardımları Ruşen Keleş * Deniz Đşçioğlu ** Özet: Bu çalışmada, KKTC nin Avrupa Birliği nin mali yardımlarından yararlanmasına ilişkin sorunlar incelenmiştir. Avrupa Birliği nin Kıbrıs Türk toplumuna yönelik mali yardımlarına ilişkin tüzük incelenmiş, mali yardım fonlarından KKTC nin ne ölçüde yararlanabildiği araştırılmıştır. Bu araştırma sonucunda, AB nin, mali yardımlarını yaparken, KKTC yi tanımadığı için aracı kuruluşlarla işbirliği yapmak zorunda olduğu görülmüştür. Bu bağlamda, KKTC ye yapılacak olan yardımların KKTC belediyeleri aracılığıyla gerçekleştirilmesi, hangi belediyenin AB ye hangi konularda proje hazırladığını ve AB den ne miktarda ve ne amaçla yardım aldığını önemli kılmaktadır. Bu konuları belirlemek ve tartışmak amacıyla, KKTC de bulunan yirmi sekiz belediyenin başkanları ile görüşmeler yapılmıştır. Sonuç olarak, Avrupa Birliği, KKTC yi tanımadığı için, KKTC devletinin denetimi dışında yardım yapmayı bir çözüm yöntemi olarak görmüşse de, devlet denetiminin bulunmamasından ötürü birçok sorunla karşılaşıldığı anlaşılmıştır. Anahtar Sözcükler: KKTC AB ilişkisi, AB Mali Yardımları, AB nin KKTC deki mali yardım uygulamaları. Turkish Republic of orthern Cyprus (TR C) and European Union Assistance Abstract: This work analyses the problems concerning TR C s benefiting from the financial assistance of EU. In this context, the relations between TR C and EU are explained in detail. European Union regulations on financial assistance to Cyprus Turkish society has been investigated. In TR C, the financial assistance practices to the European Union are dealt with in a detailed way. In this study, the answers to the question To what extent can TR C benefit from the financial assistance funds that EU reserved for TR C. At the end of this research, it is seen that as EU do not recognize TR C, it has to cooperate with tool companies to realize these financial assistance. In cases where the assistance is made through TR C municipalities; it is important to ensure that municipalities prepare appropriate projects for to the EU. These projects have to specify on which topics they will focus and on the size of the fund to be obtained. Meetings were held with the mayors of 28 cities in TR C to answer all the questions given * Prof. Dr., Doğu Akdeniz Üniversitesi. ** Dr. Çağdaş Yerel Yönetimler, Cilt 18 Sayı 4 Ekim 2009, s. 67-87.
68 Çağdaş Yerel Yönetimler, 18 (4) Ekim 2009 above. Consequently, it has been found that although European Union deems making assistance to TR C exclusive of state control as a method of as it does not recognize TR C, numerous problems arise due to the lack of state control. Key Words: relations between TR C and EU, EU financial assistance, the EU financial assistance practices in TR C. GĐRĐŞ Bu yazıda, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti nin (KKTC) Avrupa Birliği nin (AB) mali yardımlarından yararlanmasına ilişkin sorunlar incelenecektir. Ayrıca, AB nin Kuzey Kıbrıs için ayırmış olduğu yardım fonlarından KKTC nin ne ölçüde yararlanabildiği de bu çalışma kapsamında ele alınacaktır. Literatürde, Avrupa Birliği nin mali yardımlarından KKTC nin ne ölçüde ve hangi koşullar altında yararlanabildiklerini ortaya koyan bir çalışma bulunmadığından, bu çalışmada, mali yardımlardan KKTC nin ne kadar yararlanabildiğini de gösterilmeye çalışılacaktır. Çalışma, KKTC ye yapılan yardımların hangi koşullarda yapıldığını, ya da yapılamadığını ortaya koyacağından, uygulamalara ışık tutmak amacındadır. KKTC ye doğrudan mali yardım yapamayan AB, belediyeleri ve sivil toplum örgütlerini aracı olarak kullanmayı tercih etmektedir. KKTC deki bazı belediyelerin AB nin mali yardımlarından çok fazla yararlanmaları, bazı belediyelerin ise, hiç bir şekilde yararlanamamalarının ortaya çıkardığı sonuçları inceleyecek ve kırsal belediyelerin AB yardımlarından yararlanmasını zorlaştıran etkenlerin neler olduğunu göstermeye çalışacağız. Böylece, devlet denetimi olmadan alınan mali yardımların neleri etkilemekte olduğu tartışılacaktır. Çalışmanın asıl amacı, AB yardımlarının KKTC de adaletli bir şekilde dağıtılıp dağıtılmadığını ortaya çıkarmaktır. Araştırma, AB nin mali yardımlarının etkisini aydınlatmakla sınırlıdır. Bu amaçla, konuyla ilgili yazılı ve yazılı olmayan kaynaklar incelenmiş ve yüz yüze görüşmeler yapılmıştır. Nitel bir çalışma olarak tasarlanan araştırma için KKTC de bulunan yirmi sekiz belediyenin başkanları ve sivil toplum örgütleri ile görüşmeler yapılmıştır. Yapılan görüşmelerde, yarı yapılandırılmış bir görüşme formu kullanılmıştır. Yüz yüze görüşmede ise önceden hazırlanmış sorulardan oluşan bir form kullanılmıştır. Araştırma için hazırlanan derinlemesine görüşme formunda toplam 7 soru bulunmaktadır. Görüşme formunda, kısaca, belediyelerin AB ye sunmak üzere hazırlamış oldukları projeler, projelerin hazırlanma aşamasında karşılaşılan sorunlar, belediye başkanlarının AB nin eğitim programlarına katılıp katılmadıkları, belediyelerin personel sayısı, AB nin mali yardımlarını adaletli bulup bulmadıkları ve belediye sınırları içinde bulunan toprakların mülkiyeti hakkındaki sorular yer almaktadır. Görüşme sırasında anketörlerce tutulan notlar rapor haline getirilmiş ve görüşme formundaki soru-
Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti (KKTC) ve Avrupa Birliği Yardımları 69 lara verilen yanıtlar çözümlenmiştir. Yöntem olarak betimsel çözümleme yönteminden yararlanılmıştır. KKTC - AVRUPA BĐRLĐĞĐ ĐLĐŞKĐSĐ AB nin Kuzey Kıbrıs a neden mali yardım yapmakta olduğunu anlayabilmek için KKTC ile Avrupa Birliği arasındaki ilişkinin niteliğini yakından görmek büyük önem taşımaktadır. Kıbrıs ile AB arasındaki ilişkilerin başlangıcı Kıbrıs Cumhuriyeti nin kuruluşundan hemen sonraya rastlamaktadır (eucoordination.org, 2009). Kıbrıs Cumhuriyeti, AB ye üyelik için Kıbrıslı Türklerin ve Kıbrıslı Rumların birlikte kurmuş oldukları bir devlet olarak başvurmuştur. Fakat, daha sonra yaşanan gelişmeler bu yönde gelişmemiş; Kıbrıs Türkleri ve Kıbrıs Rumları 1960 yılında kurulan Kıbrıs Cumhuriyetini devam ettirememişlerdir. Kısaca, 1960 yılında kurulan Kıbrıs Cumhuriyeti, 1963 yılına kadar yaşayabilmiştir. Çünkü, siyasi iktidarı zor kullanmak suretiyle ele geçiren Kıbrıslı Rumlar uluslararası devletin nispi meşruiyetine son vererek, uluslararası iç savaş halinin başlamasına neden oldular (Tamçelik, yordam.manas.kg, 2009). 1974 yılında Ada yı Yunanistan a bağlama amacını güden ve Yunanistan tarafından desteklenen bir darbenin ardından, Türkiye Ada ya müdahale etmek zorunda kalmıştır. Türkiye, 1974 Barış Harekatı diye adlandırılan harekatı gerçekleştirmiştir. Kıbrıslı Türkler, 1975 yılında, önce Kıbrıs Türk Federe Devleti ni kurmuş; daha sonra da, 1983 yılında, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti (KKTC) ilan edilmiştir (KKTC Cumhurbaşkanlığı, kktcb.eu, 2009). Kıbrıs adası bugün coğrafi olarak ikiye bölünmüş durumdadır. Ada nın Kuzey inde Kıbrıslı Türkler, Güney inde ise, Kıbrıslı Rumlar yaşamaktadır. Ada nın Kuzey inde bulunan KKTC 1 uluslararası alanda tanınmamakta, Güney inde bulunan Güney Kıbrıs Rum Yönetimi ise, uluslararası alanda Kıbrıs Cumhuriyeti ni temsil etmektedir. Sonuç olarak, Kıbrıs Türkleri 1974 yılından sonra Kıbrıs Cumhuriyeti nin yönetiminde yer almamış; kendilerinin kurmuş oldukları devletin sınırları içinde yaşamayı tercih etmişlerdir. Başka bir deyişle, Ada da barış ancak bu şekilde sağlanabilmiştir. Yaşanan sorunlar nedeniyle, Kıbrıs Türk toplumu Kıbrıs Cumhuriyeti ile Avrupa Birliği arasında yapılan üyelik müzakerelerine katılamamıştır. Kıbrıs Rum kesimi Avrupa Birliği ile tek başına müzakerelerde bulunmuş; Kıbrıs Cumhuriyeti nin bir parçası olan Kıbrıslı Türkler yok sayılmıştır. Kıbrıs Türk toplumu, Kıbrıs Cumhuriyeti nin Avrupa Birliği ne yapmış olduğu başvurunun reddedilmesi gerektiğini defalarca savunmuş olsa da, sonuç olumlu olmamıştır (eucoordination.org, 2009). Kıbrıs Türk toplumunun tüm itrazlarına karşın, AB, Kıbrıs Rum Yönetimi ile müzakereleri sürdürmüştür. Böylece, 4 Temmuz 1990 tarihinde, Kıbrıs Rum Yönetimi, bütün Kıbrıs adına Topluluğa tam üyelik için baş- 1 KKTC yalnızca Türkiye tarafından tanınmaktadır.
70 Çağdaş Yerel Yönetimler, 18 (4) Ekim 2009 vuruda bulunmuştur (cyprus.gov.cy, 2009). 2 Avrupa Birliği Komisyonu, Haziran 1993 tarihinde, Konsey e konu hakkında olumlu görüş bildirmiştir. Komisyon un vermiş olduğu görüşte, Kıbrıs Cumhuriyeti nin, AB ye yapmış olduğu başvurunun uygun bulunduğu ifade edilmektedir (ec.europa.eu, 2009). Kıbrıs Cumhuriyeti ile tam üyelik müzakerelerinin başlatılması yönündeki karar 12-13 Aralık 1997 tarihlerinde Lüksemburg Zirvesi nde alınmıştır. Alınan kararda, Avrupa Birliği nin Kıbrıslı Rumlarla tek yanlı olarak müzakerelere başlayacağı belirtilmektedir. Bu karar uyarınca tek yanlı müzakere süreci AB ile Kıbrıs arasında 30 Mart 1998 tarihinde başlamıştır (ec.europa.eu, 2009). Avrupa Birliği, bir iyi niyet gösterisi olarak, birçok kez, bölünmüş olan Kıbrıs Adası nın birleşmesi gerekliliğini savunmuştur. Ayrıca, Kıbrıs Rum toplumu ile müzakere sürecini tek yanlı olarak başlatan AB, Kıbrıs ın Birliğe üye olabilmesi için Ada da kalıcı bir anlaşmanın sağlanması gereği üzerinde de durmuştur. Ada da kalıcı bir barışın sağlanması elbette çok önemlidir. Bölünmüş bir Kıbrıs Adası yerine birleşik bir Kıbrıs ı üye olarak kabul etmek istediğini defalarca belirten Avrupa Birliği nin Rum toplumu ile tek yanlı olarak müzakerelere başlamasının ardındaki çelişki ayrı bir tartışma konusudur. Sonuç olarak denilebilir ki, AB, Ada da bir anlaşmanın gerçekleşmesi için birçok girişimde bulunmuşsa da, bugüne değin hiç bir sonuç alınamamıştır (ec.europa.eu, 2009). 3 AB nin girişimlerini Birleşmiş Milletler (BM) de desteklemektedir. BM nin öncülüğünde hazırlanan birçok antlaşma taslakları farklı zamanlarda Kıbrıs Türk ve Rum Toplumlarına sunulmuştur. Bunlardan da sonuç alınamamıştır. Son olarak, 24 Nisan 2004 tarihinde, Güneyde ve Kuzeyde eş zamanlı olarak halkoylaması yapıldığı bilinmektedir. Halk oylamasının sonucuna göre, Kuzeyde %64,9 evet, %35,1 hayır oyu kullanılmıştır. Buna karşılık, Güneyde, %24,2 evet, %75,8 hayır oyu kullanılmıştır. Yapılan halkoylamasının sonuçlarından da anlaşılabileceği üzere, Kıbrıs sorununa geniş kapsamlı bir çözüm bulunmasına yönelik olarak Birleşmiş Milletler in hazırlamış olduğu Annan planı, Kıbrıs lı Rumlardan gerekli desteği bulamamıştır (un.org, 2009). 4 AB ile Kıbrıs Cumhuriyeti arasında yapılan müzakereler 1 Mayıs 2004 tarihinde sonuçlanmış ve Kıbrıs, Avrupa Birliği ne tam üye olmuştur. Daha açık bir anlatım ile, Kıbrıs Rum Toplumu nun temsil ettiği Kıbrıs Cumhuriyeti Avrupa Birliği üyesi olmuştur. Bütün bu gelişmeler, Avrupa Birliği nin KKTC ile olan ilişkisinin yeniden ele alınmasını zorunlu kılmıştır. 16 Nisan 2003 tarihinde Atina da bir Katılım An- 2 Daha ayrıntılı bilgi için bakınız: Kıbrıs Cumhuriyeti resmi internet sitesi 3 Daha ayrıntılı bilgi için (AB)Avrupa Komisyonu resmi sitesine bakınız. 4 Daha ayrıntılı bilgi için Birleşmiş Milletler resmi sitesine bakınız.
Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti (KKTC) ve Avrupa Birliği Yardımları 71 laşması imzalanmış, bu anlaşmaya ek 10. Protokol (europa.eu, 2009) 5 uyarınca da, KKTC-AB ilişkileri yeniden biçimlendirilmiştir. Katılım Anlaşması, 1 Mayıs 2004 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Söz konusu Protokol de dikkati çeken nokta, KKTC topraklarının, Kıbrıs Cumhuriyeti hükümetinin etkin denetim uygulamadığı Kıbrıs Cumhuriyeti bölgeleri olarak tanımlanmasıdır. Ayrıca, bu bölgelerde de müktesebatın (acquis nin) 6 uygulamasının askıya alınmış olduğu belirtilmektedir. Söz konusu Protokol de, Kıbrıs Cumhuriyeti hükümetinin etkin kontrol uygulamadığı Kıbrıs Cumhuriyeti bölgeleri nde ekonomik gelişmenin sağlanması için önlemler alınabileceğini belirten bir madde vardır. AB Konseyi nin, 29 Nisan 2004 tarihinde kabul ettiği Yeşil Hat Tüzüğü 7 söz konusu Protokol ün bu maddesine dayanılarak hazırlanmıştır. Tüzük, 23 Ağustos 2004 tarihinde uygulamaya konmuş ve bugüne kadar tek yanlı olarak uygulanmaya devam etmiştir. Söz konusu Tüzük, en genel ifade ile, KKTC toprakları ile Kıbrıs Cumhuriyeti arasında malların, hizmetlerin ve kişilerin dolaşımını düzenlemektedir (eucoordination.org, 2009). Bilindiği üzere, Avrupa Birliği, Yeşil Hat Tüzüğü nü, Mali Yardım ve Direkt Ticaret Tüzüğü ile birlikte ele almaktadır. Fakat, her zamanki gibi, KKTC nin uluslararası sorunları bulunması nedeniyle Mali Yardım Tüzüğü ile Direkt Ticaret Tüzüğü nün uygulanmasında birçok sorunla karşılaşılmaktadır. AVRUPA BĐRLĐĞĐ Đ KIBRIS TÜRK TOPLUMU A YÖ ELĐK MALĐ YARDIMLARI A ĐLĐŞKĐ TÜZÜK KKTC Başbakanlık Avrupa Birliği Koordinasyon Merkezi nin resmi sitesinde (eucoordination.org, 2009) verilen bilgiye göre, AB Komisyonu, 7 Temmuz 2004 tarihinde, kapsamlı bir yardım ve ticaret önlemleri paketi hazırlanması önerisinde bulunmuştur. Bu paket, Kıbrıs Türk toplumunun ekonomik kalkınmasını özendirmek amacıyla hukuki bir aracın oluşturulması için hazırlanmış iki ayrı tüzükten oluşmaktadır. Bunlardan birincisi Yardım Tüzüğü, ikincisi de, KKTC ile yapılacak ticaret çerçevesinde özel durumlarla ilgili tüzük tür. Avrupa Birliği Konsey i yardım tüzüğünü 27 Şubat 2006 tarihinde onaylamıştır. 8 Aslında, böyle bir yardım paketinin hazırlanması, AB nin Kıbrıslı Türklere karşı yapmak zorunda olduğu bir sorumluluğun gereği olarak da nitelendirilebilir. Çünkü Kıbrıslı Türkler, referandumu AB nin istemi doğrultusunda gerçekleştirmiştir. AB de buna karşılık olarak, referandum sonucunu 26 Nisan 2004 de şu şekilde değerlendirmiştir: Kıbrıs Türk toplumu, Avrupa Birliği içinde bir 5 (Protocol 10 of the Accession Treaty 2003) Official Journal of the European Union, 23.09.2003. 6 Acquis, Acquis Communautaire in kısaltması olarak kullanılmaktadır. Kısaca, AB Müktesabatı anlamına gelmektedir. Bu kavram, AB Antlaşmalarında ve AB nin diğer hukuk kaynaklarında yer alan kurallar bütününü ifade etmektedir. 7 Green Line Regulation (Council Regulation No: 866/2004) 8 Council Regulation, No:389/2006, Official Jurnal of the European Union
72 Çağdaş Yerel Yönetimler, 18 (4) Ekim 2009 gelecek istediğini açık bir şekilde ifade etmiştir. Konsey, Ada daki Türk toplumunun izolasyonuna son vermek ve Kıbrıs Türk toplumunun ekonomik gelişmesini teşvik etmek suretiyle yeniden birleşmeyi kolaylaştırmak konusunda kararlıdır. Konsey, Komisyon u Ada nın ekonomik bütünleşmesine özel bir katkı sağlamak ve iki toplumun hem kendi aralarındaki, hem de AB ile olan ilişkilerini geliştirmek amacıyla kapsamlı çözüm önerileri getirmeye çağırmıştır. Konsey ayrıca, çözüme varılması halinde Kuzey Kıbrıs a verilmesi öngörülen 259 milyon Euro nun bu amaçla serbest bırakılmasını tavsiye etmiştir (kktcbe.org, 2009). Sonuç olarak, AB Komisyonu, 20 Ekim 2006 da, 259 milyon Euroluk Mali Yardım Tüzüğü nün 38.1 milyon Euroluk ilk dilimini, Kıbrıs Türkleri nin kullanması amacıyla serbest bırakmıştır. Oy çokluğu ile ikinci dilimin de yıl içinde serbest bırakılmasının kararlaştırıldığı oylamada, 19 üye kabul; Yunanistan, Rum Yönetimi, 9 Đspanya ve Slovakya ise ret oyu kullanmışlardır. Komisyon dan yapılan açıklamada, yardımın fiziksel altyapının geliştirilmesi, ekonomik ve sosyal kalkınmanın teşvik edilmesi ve Kıbrıs Türk toplumunun AB ye yakınlaştırılmasında kullanılacağı belirtilmiştir (Sezer, 2006). 38.1 milyon Euro tutarındaki kaynak ile finanse edilecek 6 proje, katı atık bölge programının oluşturulması, Lefke maden bölgesinin rehabilitasyonu için fizibilite çalışması yapılması, enerji sektörü işletmesinin güçlendirilmesi, kırsal ve kentsel altyapının güçlendirilmesi, özel sektörün desteklenmesi hakkında bilgi verilmesi konularını kapsamaktadır. Yukarıda sözü edilen mali yardımın yapılmasının en önemli nedenlerinden biri, hedeflerden de belli olduğu üzere, Kıbrıs Türk toplumu ile Kıbrıs Rum toplumu arasındaki ekonomik farklılığı azaltmaktır. Ayrıca, Kıbrıslı Türklerin AB karşısındaki olumlu tutumlarının devam etmesinin de bir şekilde sağlanması gerekmekteydi. Böylece, Ada da herhangi bir anlaşmaya varılması durumunda, Avrupa Birliği nin istekleri Kıbrıs Türk toplumu tarafından kolayca kabul edilecektir. Diğer yandan, Ada da anlaşma olmasa bile, Kuzey Kıbrıs AB toprağı olmadan, AB nin denetimi altına alınabilecektir. Bu noktada, Kuzey Kıbrıs a sözü geçen mali yardımların yapılması kesin olarak AB nin yararına olacaktır. Bir başka açıdan bakıldığı zaman da, AB nin birçok konuda Kıbrıs Rum Yönetimi ile birlikte hareket ettiği söylenebilir. Bunun nedeni, yukarıda da belirtildiği üzere, AB nin Rum Yönetimi ni Kıbrıs Cumhuriyeti nin meşru temsilcisi olarak tanımasıdır. Her ne kadar, AB Kuzey Kıbrıs a karşı olumlu adımlar atıyor gibi görünse de, AB nin gözünde KKTC, ya da diğer bir deyişle Kuzey Kıbrıs, Kıbrıs Cumhuriyeti Hükümeti nin fiilî ve etkili denetiminin bulunmadığı bölge olarak tanımlanmaktadır. 9 Kıbrıs RumYönetimi
Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti (KKTC) ve Avrupa Birliği Yardımları 73 Sonuç olarak, AB, Mali Yardım Tüzüğü ile de bu politikasını ısrarla sürdürmekte; KKTC diye bir devlet bulunduğunu yadsımaktadır. Nitekim, Tüzüğün Giriş Bölümü nde Bu Tüzükteki hiçbir madde, söz konusu bölgelerde Kıbrıs Cumhuriyeti Hükümeti dışında herhangi bir kamu otoritesinin tanındığını ima etmek amacını taşımamaktadır. denilmektedir. Ayrıca, Böyle bir yardımın verilmesi, söz konusu bölgelerde, Kıbrıs Cumhuriyeti Hükümeti dışında herhangi bir kamu makamının tanınması anlamına gelmez. (Madde 1/3) vurgulaması da yapılmaktadır (Sezer, 2006). Mali yardımın, 1974 ten önce Rumların sahip olduğu arazilerde yapılacak yatırımlar için kullanılması halinde de, malın Rum sahibine sorulacağı belirtilmektedir (Sezer, 2006). AB Dönem Başkanı ve Avusturya nın Dışişleri Bakanı olan Ursula Plassnik, mali yardım paketinin KKTC halkının yaşam koşullarını daha iyiye taşıyacağını belirtmiştir. Buna göre, AB, yardım paketini onaylayarak, KKTC ye karşı yükümlülüğünü yerine getirmiştir. Plassnik ayrıca, AB mali yardım paketiyle, tartışmalı bir konu olan Kıbrıs konusu geride bırakılmıştır açıklamasını da yapmıştır. Diğer yandan, AB nin genişlemeden sorumlu Komisyon Üyesi olan Olli Rehn, Konsey kararını memnunlukla karşıladığını belirtmiş ve bu karar sayesinde, KKTC yi AB ye yakınlaştıracak birçok projenin hayata geçirileceğini vurgulamıştır. Rehn e göre, Konsey kararı, izolasyonu sona erdirmeye yönelik bir adım olarak görülmelidir. Ayrıca, bunlara ek olarak, AB Konseyi nin, doğrudan ticaret tüzüğünü onaylaması gerektiğini vurgulamıştır (ikv.org.tr, 2009). Öte yandan, yukarıda da belirtildiği üzere, 2006 yılında Phare Yönetim Komitesi nin yapmış olduğu açıklama uyarınca, mali yardımların ikinci dilimi serbest bırakılacaktı. Bunun üzerine, Komisyon, Brüksel de ve KKTC de Komisyon yetkililerinden ve proje sorumlularından oluşan bir Program Ekibi kurulması gerektiğini bildirmiştir. Kurulacak olan ekip, yardımların sağlıklı bir şekilde uygulanabilmesi için çalışmalar yapacaktı. Böylece, 15 Aralık 2006 da Komisyon un vermiş olduğu bir kararla, 10 mali yardımların ikinci dilimi de onaylanmıştır (eucoordination.org, 2009). Bütün bunlara ek olarak, hazırlanan programda, mali yardım programının ikinci diliminde bulunan projeleri hayata geçirebilmek için gerekli teknik desteğin sağlanması gereği üzerinde de durulmuştur. Doğal olarak, söz konusu mali yardımların birçok projeye kaynak sağlaması beklenmektedir. Bu projeler arasında en çok dikkati çeken başlıklar, Kırsal kalkınma programı, yerel ve kentsel altyapının güçlendirilmesi ve çevre sektöründe kapasite yaratılması dır. 10 Komisyon Kararı C/2006/6533
74 Çağdaş Yerel Yönetimler, 18 (4) Ekim 2009 AB Đ KKTC DEKĐ MALĐ YARDIM UYGULAMALARI Avrupa Birliği tarafından projelere dayandırılan mali yardımlar, yukarıda belirtilen kurallara uygun olarak ve değişik aşamalarda hazırlanmaktadır. Bu yardımlardan yararlanabilmek için hazırlanan projeler, AB nin kaynak ayırdığı konularla sınırlı olmak zorundadır. Kaynak ayrılacak konuların saptanabilmesi için AB, KKTC de birçok araştırma yaptırmıştır ve bu araştırmalar sonucunda çok sayıda sorun saptanmıştır. Birçok konunun iyileştirilmek zorunda olduğu görülmüştür. AB mali yardımlarını yaparken, KKTC yi tanımadığı için aracı kuruluşlarla işbirliği yapmak zorunda kalmıştır. Bu kuruluşların başında da Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP) gelmektedir. AB tarafından yapılan bütün mali yardımlar, aracı kuruluşlar veya sivil toplum kuruluşları yardımıyla gerçekleştirilebilmektedir. Kısaca, AB yerel yönetimlere ya sivil toplum kuruluşları ya da UNDP aracılığıyla mali yardım yapmaktadır. AB nin Kıbrıs Türk Masası Şefi Andrew Rasbash, mali yardım çerçevesinde yürütülecek projelerle ilgili sözleşmelerin devlet makamlarıyla değil, şirketler, sivil toplum örgütleri ve tüzel kişilerle imzalanacağını belirterek, devlet kuruluşlarının imzalayan değil, fayda sağlayan taraf olacağını söyledi (abhaber.com, 2009). Ne var ki, AB, Kuzey Kıbrıs ta Kıbrıs Rum yönetiminin onay vermediği hiçbir projeyi gerçekleştirememektedir. Bu da, Kuzey Kıbrıs a yapılan mali yardımların Kıbrıs Rum yönetiminin denetimi altında sağlanabildiği anlamına gelmektedir. Avrupa Birliği, KKTC yi tanımadığı için, KKTC nin yerel yönetimlerine devlet denetimi dışında yardım yapmayı en kolay çözüm yöntemi olarak görmüştür. Avrupa Birliği nin yerel yönetimlere ve yerel demokrasiye ne kadar önem verdiği de bilinmektedir. AB nin finanse ettiği projelere bakıldığında, çevre sorunlarına ve kırsal bölgelere önem verdiği görülür. Ancak bu noktada da bazı sorunlar yaşanmaktadır. Özellikle mülkiyet sorununun, bu projelerin gerçekleşmesine en büyük engellerden birini oluşturduğu söylenebilir. Yukarıda da belirtildiği üzere, AB yetkilileri herhangi bir projeyi finanse etmeden önce, Kıbrıs Rum yetkililerinden izin almaktadırlar. Eğer proje yapılacak olan bölgede Kıbrıslı Rumlara ait bir taşınmaz mal (mülk) 11 varsa, proje desteklenmemektedir. Bu durum özellikle kırsal belediyeleri zor durumda bırakmaktadır. Çünkü 1974 yılından önce Rum köyü olan yerleşim yerlerine AB hiçbir şekilde mali yardım yapmamaktadır. Genel olarak değerlendirmek gerekirse, Avrupa Birliği nin desteklemekte olduğu birçok proje bulunmasına ve mali yardımların her geçen gün artmasına karşın, toplumun ve yerel yönetimlerin çok az bir kesimi bu fonlardan yararlanabilmektedir. Oysa, KKTC ye yapılan mali yardımların AB ye uyum sürecinde önemli bir rol oynaması şansı vardır. Ama, bu bağlamda, mali yar- 11 Taşınmaz mal (mülk), 1960 yılında kurulmuş olan Kıbrıs Cumhuriyeti tapu dairesine göre Türk mülkiyeti veya Rum mülkiyeti olarak değerlendirilmektedir. Mülkiyet bu kapsamda ele alındığı için, AB ye göre Kuzey Kıbrıs ta birçok Kıbrıslı Rumlara ait mülkiyet bulunmaktadır.
Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti (KKTC) ve Avrupa Birliği Yardımları 75 dımların yapılması kadar, bunlardan kimlerin yararlanmakta olduğu da Kuzey Kıbrıs açısından önemlidir. AB Đ MALĐ YARDIMLARI KO USU DA KARŞILAŞILA GÜÇLÜKLER KKTC de 28 belediye vardır. KKTC nin 51/95 sayılı Belediyeler Yasası na göre, Belediye, belde 12 halkının ortak yerel gereksinmelerini karşılayan ve belde hizmetlerini gören kamu tüzel kişiliğine sahip yönetim kuruluşunu anlatır. Ayrıca, yine yasa uyarınca, nüfusu 5001 veya daha fazla olan yerleşim birimlerinde belediye oluşturulnası zorunludur. Bir veya birkaç köyden oluşan bir yerleşim biriminde belediye kurulabilmesi için nüfusun, son genel nüfus sayımına göre, 2000 den fazla olması ve yeni belde merkezinin diğer belde merkezlerine en az 5000 metre uzakta bulunması gerekir. KKTC de beş ilçe bulunmaktadır. Bunlar, Lefkoşa, Gazimağusa, Girne, Güzelyurt ve Đskele ilçeleridir. Kısaca, ülkedeki yirmi sekiz belediyenin beşi ilçe belediyesidir. Ülkede bulunan 28 belediyenin başkanları ile yapılan görüşmeler sonucunda elde edilen veriler, ilçe belediyelerinin AB yardımlarından kolayca yararlanabildiğini, fakat diğer belediyelerin bu yardımlardan ilçe belediyeleri kadar kolay yararlanamadığını ortaya koymuştur. Özellikle kırsal belediyelerin AB yardımlarından neredeyse hiçbir şekilde yararlanamadığına yukarıda değinmiştik. AB tarafından finanse edilecek olan projelerin birçoğu farklı nedenlerden ötürü hayata geçirilememektedir. Projelerin hayata geçirilememe nedenleri aşağıda ayrıntılı olarak incelenecektir. Yukarıda da belirtilmiş olduğu üzere, kırsal belediyelerin Avrupa Birliği nden mali yardım almalarının önünde engeller vardır. Daha da önemlisi, kırsal belediyelerin başkanlarının AB den mali yardım alınabileceğine inanmıyor olmalarıdır. Başkanların böyle düşünmelerine neden olan çeşitli etmenler vardır. Öncelikle, AB yardımlarının adaletli bir şekilde dağıtılmadığına inanılmaktadır. Hükümet yanlısı belediyelerin mali yardımlardan daha çok yararlandığını düşünmektedirler. KKTC de iktidarda bulunan hükümet, AB ye karşı olumlu bir tavır sergilemekte; AB ile ilişkilerini sıcak tutmaya çalışmaktadır. Muhalefette olan partiler ise, aynı konumda bulunmamakta; AB nin KKTC ye karşı olan ilgisini samimi bulmamaktadırlar. Bu noktadan hareketle, bazı belediye başkanları iktidar partisine yakın olan belediye başkanlarının, AB nin mali yardımlarından daha çok yararlandıklarını öne sürmektedirler. Gerçekten, yapılan görüşmelerde, iktidar partisine yakın olan belediye başkanlarının AB nin mali yardımlarından daha çok yararlandıkları ortaya çıkmıştır. Dahası, söz konusu belediyeler, mali yardımlardan yararlanamasalar bile, yardımların adaletli bir şekilde dağıtıldığını düşünmektedirler. 12 KKTC Belediyeler yasasına göre, Belde, Belediye kuruluşuna sahip yerleşim birimlerini anlatır.
76 Çağdaş Yerel Yönetimler, 18 (4) Ekim 2009 Belediye başkanlarının AB den mali yardım alınabileceğine inanmamalarının bir başka nedeni de, Ada daki taşınmaz mal mülkiyetinin yapısından kaynaklanmaktadır. Yukarıda da belirtilmiş olduğu üzere, Avrupa Birliği taşınmaz mal mülkiyeti konusunda Kıbrıs Rum yönetimi ile işbirliği yapmaktadır. Kıbrıs Cumhuriyeti nin 1960 Anayasası na göre, söz konusu mülkiyet Rum tapulu ise, mal Rum malı; Türk tapulu ise, Türk malı olarak işlem görmektedir. Yani, AB her koşulda, Kıbrıs taki Türk Belediyelerine mali yardım yapmadan önce, Rum yönetimine danışmakta; Kıbrıs Cumhuriyeti nin tapu kayıtlarına bakmaktadır. 1960 Cumhuriyeti nin tapularına göre Rum mülkiyeti olan hiçbir yere AB mali yardım vermemektedir. Durum böyle olunca, 1974 yılından önce Rumların yerleşim yerleri olan veya Rum mülkiyetinin bulunduğu hiçbir belediye AB nin mali yardımlarından yararlanamamaktadır. Örneğin, 1974 yılından önce, Akdoğan Belediyesi nde Rumlara ait taşınmaz malların oranı %100 idi. Aynı durum Tatlısu, Esentepe, Dikmen, Alsancak, Çatalköy, Alayköy ve Yeni Erenköy belediyeleri için de geçerlidir. Bu belediyelerin sınırları içinde kalan yerlerdeki taşınmaz mallar 1974 yılından önce Kıbrıslı Rumlara ait olduğu için, bu belediyeler AB yardımlarından yararlanma şansına sahip değildirler. Bir başka ilginç nokta da, 1974 yılından önce taşınmaz malları %100 Türklere ait olan belediyelerin de AB nin mali yardımlarından yararlanamamalarıdır. 1974 yılı öncesinde, Gönyeli, Serdarlı, Mehmetçik, Đnönü ve Beyarmudu belediyeleri sınırları içerisinde bulunan taşınmaz mallar, Türklerin mülkiyetindeydi. Buna karşın, yapılan görüşmelerde Gönyeli Belediyesi dışında kalan belediyelerin de AB yardımlarından yararlanamadıkları ortaya çıkmıştır. Gönyeli Belediyesi nin bugünkü başkanı, iktidarda bulunan ve AB ile yakın teması olan bir partinin üyesidir. Birçok belediye başkanına göre, AB hazırlanan projelerde mülkiyet sorunu bulamadığı durumlarda bile, fonda bu konu için para ayrılmamış olduğunu öne sürmektedir. Sonuç olarak, AB mali yardım yapmamak için mutlaka bir gerekçe bulmaktadır. Yapılan araştırmada, 28 belediyeden, yalnızca, Lefke Belediyesi, Değirmenlik Belediyesi (Değirmenlik Belediyesine bağlı olan Kalavaç Köyü), Gazimağusa Belediyesi, Gönyeli Belediyesi, Girne Belediyesi, Lapta Belediyesi ve Lefkoşa Türk Belediyesi nin AB nin mali yardımlarından yararlanabildikleri ortaya çıkmıştır. Hangi belediyenin, AB nin mali yardımlarından ne ölçüde yararlanacağı, KKTC devletinin denetimi altında değildir. Bu nedenle, KKTC devleti alınan yardımların denetimini yapamamakta, hangi belediyenin ne kadar yardım aldığını bilme olanağına sahip olamamaktadır. Aşağıdaki çizelgede, belediye başkanlarının vermiş oldukları bilgilerden yararlanılarak, belediyelerin AB nin mali yardımlarından yararlanıp yararlanamadığı ortaya konmaktadır. KKTC deki harhangi bir devlet kurumundan bu bilgileri elde etmek olanağı
Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti (KKTC) ve Avrupa Birliği Yardımları 77 yoktur. Her belediye AB ile mali yardımlar konusunda kendi başına yazışmakta ve projeler yapmaktadır. Aşağıda, (Çizelge 1) hangi belediyenin AB ye hangi konularda proje hazırladığı ve AB den ne miktarda ve ne amaçla yardım aldığı özetlenmektedir. Çizelgede ayrıca, belediyelerin 1974 yılından önce (yaklaşık) taşınmaz mal varlığı ve personel sayısı da verilmektedir. Bu çizelgede yer alan bütün veriler belediye başkanları ile yapılan yüzyüze görüşmelerde başkanların vermiş oldukları bilgilere dayanmaktadır. Çizelge 1. KKTC Belediyelerinin AB Đçin Hazırlamış Oldukları Projeler ve Aldıkları Yardımlar Belediye Yeni Boğaziçi Belediyesi Personel sayısı: 65 Toprak mülkiyetinin yapısı: yaklaşık, %99 Rum, %1 Türk Lefke Belediyesi Personel sayısı: 99 Toprak mülkiyetinin yapısı: yaklaşık, %1 Rum, %84 Türk, %15 Amerikan (CMC) AB Đçin Hazırlanan Projeler 1. Tarihi eser restorasyonu projesi (Rum mülkiyeti)- (red) 2. Salhane yapımı projesi (Rum mülkiyeti)- (red) 3. Mağusa nın 12 milyon dolarlık kanalizasyon projesi, Yeni Boğaziçi Belediyesini de kapsamaktadır. 4. Yaşlıevi Bakım Projesi-(beklemede) 5. Tarım Projesi- (beklemede) 1. Toplum merkezi (Sivil Toplum Örgütü ile ortaklaşa) projesi- 20.000 Sterlin alındı. 2. Katı atık yönetimi pilot projesi- 50.000 Dolar alındı. 3. Kompost organik atıkların değerlendirilmesi pilot projesi (çevre derneği ile ortaklaşa) 5.000 Dolar alındı. 4. Lefke Çarşı Merkezi Restorasyonu Projesi (Proje kabul edildi, ihale aşamasında)- 250.000 Euro 5. Kanalizasyon için AB Master Plan hazırlamıştır. 2014 de kanalizasyon yapılacaktır. 6. Vidanjör Sularının Arıtılması Projesi- (beklemede) 7. Sahil Düzenleme Projesi- (beklemede) 8. Gençlik Projesi- (beklemede) 9. Belediye Binası Projesi- (beklemede) 10. Kaldırım Projeleri- (beklemede)
78 Çağdaş Yerel Yönetimler, 18 (4) Ekim 2009 Belediye Gazimağusa Belediyesi Personel sayısı: 247 Toprak mülkiyetinin yapısı: yaklaşık, %70 Rum, %30 Türk Gönyeli Belediyesi Personel sayısı:110 Toprak mülkiyetinin yapısı: %100 Türk Değirmenlik Belediyesi Personel sayısı: 101 Toprak mülkiyetinin yapısı: yaklaşık, %99 Rum, %1 Türk Güzelyurt Belediyesi Personel sayısı: 115 Toprak mülkiyetinin yapısı: yaklaşık, %99 Rum, %1 Türk Esentepe Belediyesi Personel sayısı: 28 Rum Dikmen Belediyesi Personel sayısı: 30 Rum AB Đçin Hazırlanan Projeler 1. Destemona Projesi (Kültürel Mirasın Korunması Projesi) (Suriçi) - 600.000 Euro alındı (Đhale- Proje devam etmektedir) 2. Altypı Projesi (Kanalizasyon) 30.000.000 Euro alındı (Proje 2010 yılında başlayacaktır). 3. 2004 yılında, Altyapı ve Kültürel Mirasın Kounması olmak üzere 7 ayrı proje için, 2.000.000 Euro alındı. 4. Mağusa Hendeği nin ve surların restorasyonu projesi- (beklemede) 1. Altyapı Projesi - 800.000 Euro alındı. 2. Su Şebekesi Yenileme Projesi 2.000.000 Euro alındı. 3. Kanalizasyon Projesi (beklemde) 1. Kaldırım Projesi- (red) 2. Değirmenlik Belediyesine bağlı Kalavaç Koyü- Meydan Düzenlemesi Pilot Bölge olarak seçilmiştir. 1. Kanalizasyon Projesi - AB projeyi özel bir şirkete hazırlattı. Proje hazırlama tutarı, 35.000 Euro. Para özel bir şirkete ödendi. Uygulamaya geçmedi. 2. AB Master Plan hazırladı. Uygulama yok. 3. Çevre Projesi (red) 4. Aydınlatma ve Kaldırım Projesi (red) 1. Altyapı Projesi- (red) 2. Altyapı Projesi (red) 3. Sosyal Amaçlı Tesis Projesi- (beklemede) 1. Kanalizasyon Projesi (beklemede) 2. Çevre Projesi- (Hazırlık aşamasında)
Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti (KKTC) ve Avrupa Birliği Yardımları 79 Belediye Girne Belediyesi Personel sayısı: 201 Toprak mülkiyetinin yapısı: tam olarak bilinmiyor. Rum ve Türk karma olduğu tahmin ediliyor. Tatlısu Belediyesi Personel sayısı: 30 Rum Lapta Belediyesi Personel sayısı: 85 Toprak mülkiyetinin yapısı: yaklaşık, %97 Rum, %3 Türk Alsancak Belediyesi Personel sayısı: 70 Rum Çatalköy Belediyesi Personel sayısı: 90 Rum Alayköy Belediyesi Personel sayısı: 31 Rum Akıncılar Belediyesi Personel sayısı:5 Toprak mülkiyetinin yapısı: yaklaşık, %4 Rum, %96 Türk AB Đçin Hazırlanan Projeler 1. Meydan Düzenlemesi ve elektrik sistem düzenlemesi Projesi 2. Altyapı, Kanalizasyon Projesi 3. Yol Işıklandırması (ilk üç proje için toplam 2.000.000 Euro alınmıştır. Projeler tamamlanmış uygulamaya geçirilmiştir.) 4. Arıtma Tesisi Projesi (red) 5. Đlk iki projenin devamı için yeniden proje hazırlanmıştır. Proje kabul görmüştür. Projelerin yaklaşık tutarı, 750.000 + 1.200.000 + 1.200.000 Eurodur. 6. Girne civarı köyler için Sosyal, Kültürel ve Altyapı Projesi (beklemede) 7. Beylerbeyi sosyal projesi (beklemede) 8. Köy üretim merkezi projesi (beklemede) (600.000 Euroluk bir proje) 1. Sahil Düzenlemesi Projesi- (red) 2. Anfi Tiyatro Projesi (red) 3. Değirmen Restorasyonu (beklemede) 1. Kilise Restorasyonu ve Đlkokul Binası Restorasyonu Projesi 43.000 Kıbrıs Lirası. 2. Altyapı ve Kaldırım Projesi 250.000 Euro onay alındı. 3. Sahil Şeridi projesi (beklemede) 4. Salhane Projesi (beklemede) 1. Kanalizasyon Projesi (red) 2. Kaldırım Projesi (red) 3. Asfalt Porjesi (red) 1. Kanalizasyon Projesi (cevap verilmedi) 2. Sosyal Kültürel Gelişme Projesi (cevap verilmedi) 3. Altyapı Projesi - (cevap verilmedi) 1. Dereyatağı atık su arıtma Projesi (beklemede) 2. Tarımsal Geliştirme Projesi (red) 1. Meydan Düzenlemesi Projesi (beklemede) 2. Okul Yapımı Projesi (beklemede) 3. Okul Yapımı Projesi (Luricina Yaşıyor Derneği ile birlikte) (beklemede)
80 Çağdaş Yerel Yönetimler, 18 (4) Ekim 2009 Belediye Serdarlı Belediyesi Personel sayısı: 15 Türk Büyükkonuk Belediyesi Personel sayısı: 25 Toprak mülkiyetinin yapısı: tam olarak bilinmiyor. Türk ve Rum karması olduğu tahmin ediliyor. Dipkarpaz Belediyesi Personel sayısı: 38 Toprak mülkiyetinin yapısı: yaklaşık, %80 Rum, %20 Türk Yenierenköy Belediyesi Personel sayısı: 50 Rum Mehmetçik Belediyesi Personel sayısı: 35 Türk Geçitkale Belediyesi Personel sayısı: 25 Toprak mülkiyetinin yapısı: tam olarak bilinmiyor, büyük oranda Rum mülkiyeti olduğu tahmin ediliyor. AB Đçin Hazırlanan Projeler 1. Yaşlı Bakımevi Projesi (cevap verilmedi) 2. Çok amaçlı salon Projesi (red) 3. Su arıtma sistemi ve su şebekesi Projesi (red) 4. Arsa Parselasyonu Projesi (red) 5. Kaldırım Projesi (beklemede) 6. Altyapı Projesi (red) 7. Mezbaha Projesi (Geçitkale Belediyesi ile beraber, Đngiliz Yüksek Komserliğine Başvuruldu) (red) 1. Solar Işıklandırması Projesi (beklemede) 2. Çöp Đmha Projesi- (beklemede) 3. Halk Eğitim Merkezi Projesi - (beklemede) 1. Çevre ve Eğitim Projesi- Beklemede 2. Yabani Eşeklerin Durumu Projesi- (beklemede) 3. Huzurevi Projesi (Yenierenköy belediyesi ile birlikte)- (beklemede) 4. Belediye Pazarı Restorasyonu Projesi-(red) 5. Kaldırım ve Ağaçlandırma Projesi -(red) Hiçbir Proje Hazırlanmamıştır. 1. Çevre (Göl sorunu) Projesi (red) 2. Kültür Merkezi Projesi (beklemede) 1. Yol Geliştirmesi, Yaya kaldırımı ve Güvenli Geçiş Projesi (proje kabul edilmiştir. 2009 yılında uygulamaya girecektir. Proje miktarı 146.785 Euro dur. AB (UNDP) Proje miktarının %87 sini karşılayacak, geriye kalanını belediye ödeyecektir. 2. Kuzey Mesarya Kalkınma Planı (Đngiliz Yüksek Komiserliği öncülüğünde AB ile beraber hazırlanmıştır. (uygulamaya geçmemeiştir.) 3. Salhane Projesi (beklemede) 4. Toprak ve su analizlerinin yapıldığı laboratuar projesi- (beklemede) 5. Çok Amaçlı Kültürel Salon (beklemede)
Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti (KKTC) ve Avrupa Birliği Yardımları 81 Belediye Vadili Belediyesi Personel sayısı: 20 Toprak mülkiyetinin yapısı: yaklaşık, %50 Rum, %50 Türk Đnönü Belediyesi Personel sayısı: 28 Türk Akdoğan Belediyesi Personel sayısı: 25 Rum Beyarmudu Belediyesi Personel sayısı: 38 Türk Đskele Belediyesi Personel sayısı: 85 Toprak mülkiyetinin yapısı: tam olarak bilinmiyor. Paşaköy Belediyesi Personel sayısı: 20 Toprak mülkiyetinin yapısı: tam olarak bilinmiyor. AB Đçin Hazırlanan Projeler 1. Kültür Binası (red) 2. Yeni bir Belediye Binası (red) 3. Toplumsal Entegrasyon Merkezi (beklemede) 4. Halk Eğitim Merkezi (Sivil Toplum Örgütü ile Ortaklaşa) (beklemede) 1. Altyapı (su) Projesi (red) 2. Çevre Düzenlemesi (kaldırım) Projesi (red) 3. Kültü Salonu Projesi (beklemede) 1. Mezbaha Projesi (beklemede) 2. Su Şebekesi Projesi (red) 3. Asfaltlama Projesi (red) 1. Yaşlı Dinlenme Evi (red) 2. Altyapı (Kaldırım) Projesi (red) 1. Su arıtma Projesi (cevap verilmedi) 2. Katı atık arıtma Projesi (cevap verilmedi) 3. Bandabulya (tarihi pazar yeri) tadilatı (beklemede) 4. Altyapı Projesi (Đskele Belediye sınırlarını kapsayan bir keşif yapıldı. Ona uygun olarak proje hazırlandı.) Proje uygulamaya geçmedi. 1. Çevre Projesi (Katı atık ve Kanalizasyon) Projesi (red) 2. Kaldırım Çalışması ve Çevre Düzenlemesi Projesi (red) 3. Kültürel ve Sosyal Proje (Yaşlı ve Çocuk Bakımı (beklemede) 4. Yaşlı Bakımevi Projesi (Vadili belediyesi ile ortaklaşa) (beklemede) 5. Tarihi Eser Restorasyonu (Su Kemeri) (beklemede)
82 Çağdaş Yerel Yönetimler, 18 (4) Ekim 2009 Belediye Lefkoşa Türk Belediyesi Personel sayısı: 910 Toprak mülkiyetinin yapısı: yaklaşık, %40 Rum, %60 Türk AB Đçin Hazırlanan Projeler 1. Girne Caddesi ve Çevresi Geliştirme Projesi (1990 yılında AET den alınmıştır.) 2.000.320 European currency Unit 2. Belediye Pazar Restorasyonu 700.000 Euro 3. Selimiye Bölgesi Çevre Restorasyonu 1.200.000 Euro 4. Samanbahçe Evleri Restorasyonu 1.000.000 Euro 6. Belediye Pazarı Restorasyonu (devamı) Proje halen uygulama aşamasında- 2.250.000 Euro 7. Asmaaltı Bölgesi Geliştirme Projesi halen uygulamada- 1.400.000 Euro 8. Kanalizasyon Projesi 1.300.000 Euro 9. Haspolat Arıtma Tesisi Uygulamaya geçmemiştir (iki-toplumlu) 5.500.000 Euro 10. Kapasite Artırma Projesi ( 1 Adet BMC Marka Çöp Kamyonu, 1 Vinç Modifiyeli Damperli Kamyon, 1 Mazda Marka Van aracı, Konteiner yıkama aracı) 300.000 Euro 11. Katı Atık Tesisi Projesi (uygulamaya girmedi) 10.000.000 Euro 12. Su Şebekesi Yenileme Projesi (uygulamaya girmedi) 4.000.000 Euro 13. Depo Tamiri ve Su sistemi otomasyon sistemi (uygulamaya geçmedi)- 1.000.000 Euro Yukarıdaki çizelgeden de anlaşılabileceği üzere, AB den en çok mali yardım almayı başarmış belediye Lefkoşa Belediyesi dir. Bunun nedeni, Lefkoşa Belediyesi nin durumunun diğer belediyelerden farklı olmasıdır. Lefkoşa Türk belediyesinin hazırladığı projelerin birçoğu iki toplumlu projelerdir. Kısaca, projeleri, Lefkoşa Türk Belediyesi ve Lefkoşa Rum Belediyesi birlikte hazırlamışlardır. Böyle projelere AB mali destek vermektedir. Ayrıca, Lefkoşa Đmar Planı kapsamında hazırlanan projelere de AB nin destek sağlamakta olduğu görülmektedir. Yine Çizelge 1 den anlaşıldığı üzere, ilçe belediyeleri, kırsal belediyelere oranla AB yardımlarından çok daha fazla yararlanabilmişlerdir. Kırsal belediyelere göre, AB merkezde bulunan büyük belediyelere mali yardım vermektedir. Bunun nedeni, AB nin reklamının bu belediyelerde daha kolay yapılmasıdır. Kırsal belediyelerin yöneticilerinin üzerinde durduğu bir başka nokta da, bu be-
Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti (KKTC) ve Avrupa Birliği Yardımları 83 lediyelerin, proje hazırlayacak ekiplerinin bulunmamasıdır. Birçok belediye başkanına göre, Đlçe belediyelerinde proje hazırlayabilecek yeterli uzmanlar bulunabilmektedir. Fakat kırsal belediyeler böyle bir olanağa sahip değildirler. Proje hazırlamak için personel yeterli olmayınca, belediyeler dışarıdan hizmet satın almak zorunda kalmaktadırlar. Kırsal belediyeler dışarıdan hizmet satın alarak proje hazırlatmakta; fakat, proje hayata geçirilemeyince, şirketlere boşu boşuna para ödemek zorunda kalmaktadırlar. Ayrıca, AB nin yasal mevzuatı çok karışık ve ayrıntılıdır. AB de bürokrasi ve çalışma yöntemleri çok karışıktır. Kırsal belediyelerin tümünün bu mevzuat sistemine hakim olması mümkün değildir. Bundan dolayı da halen piyasada bulunan ve bu konuda uzman olan birkaç özel şirket, bu belediyeler sayesinde rant elde etmektedirler. Çizelgede yer alan belediyelerin her biri farklı sayıda personele sahiptir. Bu durum çok normal karşılanabilir. Ancak, Akıncılar Belediyesinin 5 personel ile AB için proje hazırlamasını beklemek gerçekçi değildir. Aslında, yapılan görüşmelerde, hemen hemen tüm belediye başkanlarının AB nin yapmış olduğu seminerlerin ve eğitim proğramlarının tümüne katılmış olduklarını görmekteyiz. Buna karşın, belediyeler, proje hazırlarken, gerek personel sayısının az oluşundan, gerekse AB nin aradığı koşulların ve formalitelerin çok ve karışık olmasından dolayı büyük zorluklarla karşılaştıklarını belirtmektedirler. Yukarıda da değinildiği üzere, birçok belediyenin bu zorluğu aşabilmesi için dışarıdan hizmet satın alması gerekmektedir. Đlçe belediyelerinde personel sorunu bulunmamaktadır. Yabancı dil bilgisi olan eğitimli personelleri vardır. Ayrıca, proje hazırlamayı bilen uzmanları da bulunmaktadır. Oysa, kırsal belediyeler, başkalarının (sivil toplum örgütlerinin veya özel şirketlerin) kendileri için hazırlamış olduğu projeleri imzalamak zorunda kalırlar. Tüm bu sorunlar, AB nin mali yardımlarından kırsal belediyelerden ziyade büyük belediyelerin yararlanmasının nedenleri olarak gösterilebilir. Kırsal belediyelerin karşılaştıkları bir başka sorun da, AB nin projelerin maliyetinin tümünü karşılamamasıdır. AB ye sunulmak üzere hazırlanan bir projenin bedelinin belirli bir miktarını belediyenin kendisi karşılamak zorundadır. Çünkü, AB, KKTC devletine verilecek olan bir katma değer vergisini (KDV) hiçbir şekilde ödememektedir. Bu nedenle, her projede, proje tutarının belirli bir miktarını belediyeler kendi bütçelerinden ödemek zorundadırlar. Ne var ki, kırsal belediyeler genellikle böyle bir kaynağa sahip değildirler. Dahası, AB nin doğrudan doğruya kendi eliyle hazırlattığı projeler de vardır. Böyle projeler genellikle, yurtdışında bulunan ve KKTC ile hiçbir ilgisi olmayan şirketler tarafından hazırlanmaktadır. Aynı şekilde, onaylanan projelerin birçoğu, Brüksel de veya başka bir Avrupa ülkesinde ihaleye çıkarılmaktadır. Bununla güdülen amaç, KKTC ye herhangi bir biçimde mali kaynak aktarımının önlenmesidir.
84 Çağdaş Yerel Yönetimler, 18 (4) Ekim 2009 Çizelgede de görülebileceği üzere, Yeni Erenköy belediyesi dışındaki tüm belediyeler AB nin mali yardımlarınadan yararlanabilmek için birçok proje hazırlamışlardır. Ancak bu belediyelerden birçoğu başvurularına olumlu yanıt alamamışlardır. Bazı belediye başkanlarına göre, AB projelere mali yardım yapmamak için çeşitli bahaneler bulmaktadır. Genellikle, projeye olumlu veya olumsuz hiçbir yanıt vermemektedir. AB nin mali yardımlarından en çok üç büyük belediye yararlanmıştır. Bu belediyeler, Lefkoşa, Mağusa ve Girne Belediyeleridir. AB nin mali yardım yaptığı dönemde, bu belediyelerin başkanları bugün iktidarda bulunan partinin üyeleriydiler. Birçok belediye başkanına göre, mali yardıma en az ihtiyacı olan ilçe belediyelerine AB nin mali yardım yapması, kırsal belediyelerle ilçe belediyeleri arasındaki gelişmişlik farkının daha da açılmasına neden olmaktadır. Ayrıca, bazı belediye başkanlarına göre, bazı belediyelerin AB den yardım alması ve bazı belediyelerin de almaması bir süre sonra kentler arasında büyük dengesizliklere yol açacaktır. Çünkü, AB nin yapmış olduğu yardımların miktarı çok fazladır. Yukarıdaki çizelgeden de anlaşılabileceği üzere, AB den mali yardım alabilmek için hazırlanan projelerin birçoğu altyapı ile ilgilidir. Bu da, belediyelerin altyapı eksiklikleri olduğunu ve bunu giderebilecek mali olanağa sahip olamadıklarını göstermektedir. AB, birçok konuda kırsal belediyelerin kendi aralarında işbirliği yapmalarını özendirmektedir. Özellikle proje hazırlanırken belediyelerin işbirliği içerisinde olması büyük önem taşımaktadır. Bazı belediyeler bunun bir avantaj olduğunun bilinci ile, hazırlamış oldukları projelerde bir başka belediyeyle işbirliği yapmakta olduklarını belirtmeye özen göstermektedirler. Fakat işbirliği yaptığını belirttikleri belediyelere çoğu kez haber de vermemektedirler. Uygulamayı böyle sürdüren belediye başkanları bunu şöyle açıklamaktadırlar: Diğer belediyeye haber verip, onları ümitlendirmek istemiyoruz. AB den mali yardım alınırsa, ilgili belediyelere mutlaka haber verilecektir. Yaptığımız görüşmelerde, kırsal belediye başkanlarının ortak bir görüşü olduğu ortaya çıkmıştır. Bu da, belediyelerin en çok ihtiyaç duydukları şeyin, devlet eliyle proje hazırlanması, AB ile belediyeler arasında köprü işlevi görecek bir kurumun kurulması görüşüdür. Bazı belediye başkanlarına göre de, proje yapmak tamamen göstermeliktir. Hükümet yanlısı olmayan belediyelere AB mali yardım yapmamaktadır. Belediye başkanlarının dikkat çektiği bir başka nokta da, Annan Planı ile ilgilidir. Annan Planı na göre, Akdoğan verilecektir. AB Annan planına göre verilecek bölgelere mali yardım yapmamaktadır. Doğal olarak, Annan Planının hazırlanmasından sonra Kıbrıs Türk halkı bu bölgeye yatırım yapmaktan kaçınmıştır. Sonuç olarak, bütün bölgeler bu gelişmelerden olumsuz olarak etkilenmiştir. Yine bir belediye başkanı AB nin mali yardımları hakkında şunları söylemiştir:
Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti (KKTC) ve Avrupa Birliği Yardımları 85 AB, KKTC de devlet denetimi olmadan birşeyler yapmaya çalışmaktadır. AB nin kırsal alanda pilot bölge olarak seçtiği yerlerden biri de Geçitkale belediyesidir. AB, kendisinin pilot bölge olarak seçmiş olduğu belediyeye bile mali yardım yapmaktan kaçınmıştır. Mali yardım yapılmamış olmasının nedeni olarak mülkiyet sorunu gösterilmiştir. Mülkiyet sorunu olan bir bölgenin pilot bölge olarak seçilmesi çok anlamsızdır. Bütün bölgeler AB yetkilileri tarafından karış karış dolaşılmakta, fotoğrafları çekilmekte, bölge hakkında en ince ayrıntıya kadar bilgi toplanmaktadır. Aslında, belediye başkanlarının üzerinde en çok durdukları ve kendilerini rahatsız eden nokta, AB yetkililerinin, 1 yıl boyunca, bütün bölgeyi incelemeleri ve öncelikli sorunları belirledikten sonra, burada mülkiyet sorunu vardır, bu nedenle buraya mali yardım yapamayız sonucuna varmalarıdır. Madem ki mülkiyet sorunu olan yerlere mali yardım yapılamayacak; o halde, o bölgeler neden farklı ekipler tarafından en ince ayrıntısına kadar, inceleme ve araştırma konusu yapılmaktadır? sorusunu haklı olarak sormaktadırlar. Bazı belediye başkanlarına göre, AB yetkilileri, mali yardımları bahane edip KKTC yi en ince ayrıntısına kadar karış karış incelediler, elimizde bulunan bütün bilgileri inceleme adı altında bizden aldılar. AB nin bunları iyi niyetle yaptığını düşünmüyoruz. Belediyeler, proje yapılacak olan bölgenin tapu kayıtlarını AB ye göstermek zorundadırlar. Yukarıda da belirtildiği üzere, tapunun nerede olduğunu bilmiyorum derseniz, AB, Rum yönetimine başvurup mülkiyet araştırması yapmaktadır. Birçok belediye başkanı bu durumu şöyle değerlendirmektedir: Rum mülkiyetinde olan taşınmaz malların sahiplerine mali yardım yapılmamaktadır. Asfalt yapılmak istendiği için o nedenle para ayrılmadı denmektedir. Birçok projeye cevap dahi verilmez. En kolay mali yardım kilise restorasyonu için alınmaktadır. Görüşme yapılan belediye başkanlarından biri, AB nin salhane projesi ni orman arazisine yapmak istediğini belirtmiştir. Çünkü belediye sınırları içerisinde kalan diğer yerler Rum mülkiyeti kapsamındadır. Ama, burada büyük bir ikilem doğmaktadır. AB, hem ormanların korunması gerekliliği üzerinde durmakta, hem de ormanlara salhane yapılmasına izin vermiş olmaktadır. Burada, KKTC devletine ait bir denetim yetkisinin olmaması çok büyük bir sorun olarak karşımıza çıkmaktadır. SO UÇ KKTC de, AB mali yardımlarından bütün belediyelerin yararlanmak istemelerine karşın, söz konusu yardımlardan yaralanabilen belediye sayısı çok az olduğu söylenebilir. Özellikle, kırsal belediyeler, AB nin mali yardımlarından yararlanmak istediklerinde, birçok sorunla karşılaşmaktadırlar. Đlçe belediyeleri, farklı nedenlerden ötürü, AB den en çok mali yardım alan belediyeler konumundadır. KKTC devletinin AB nin mali yardımları konusunda hiçbir söz hakkının ve denetim yetkisinin bulunmaması da sürekli olarak sorun yaratmaktadır. AB yet-
86 Çağdaş Yerel Yönetimler, 18 (4) Ekim 2009 kilileri söz konusu mali yardımlar bahane edilerek KKTC yi karış karış dolaşmış; ülkedeki her bilgiye en ince ayrıntısına kadar ulaşmışlardır. Bazı belediyle başkanlarının söz konusu mali yardımların adaletli olarak dağıtıldığını düşünmelerine karşın, birçok belediye başkanı mali yardımların bu kurala uyulmadan yapıldığı kanısındadır. AB, KKTC belediyelerine mali yardım yapmayı bugün de sürdürmektedir. Kuşkusuz bu yardımlar, AB nin belirlediği konularda, istemiş olduğu projeler kapsamında ve mülkiyet sorunu olmayan yerler için hazırlanmış olmak koşulu ile yapılmaktadır. AB nin bu mali yardımları adaletli bir biçimde yapıp yapmadığı konusu bir yana bırakılsa bile, bazı belediyelerin çok büyük miktarlarda mali yardım aldıkları söylenebilir. Bazen de, belediyelerin yüklü miktarda paralar harcayıp özel şirketlere yaptırdıkları projeler sonuçsuz kalabilmektedir. Böylece, zaten yeterince mali olanağa sahip bulunmayan belediyeler daha da zor duruma düşmektedirler. Belediyelerin AB den istedikleri mali yardımları ne amaçla istemiş olduğuna bakıldığında, pek çok sorunla karşı karşıya oldukları görülür. Ama, KKTC de en küçüğünden, en büyüğüne kadar, bütün belediyelerde altyapı yetersizliği, ortak bir sorun niteliği taşımaktadır. AB, büyük belediyelerin sorunlarına çoğu kez kolayca çare bulurken, küçük belediyeler her zaman bu kadar şanslı olmayabilmektedirler. Bu nedenle, AB nin yapacağı mali yardımlar güvence olarak görülmemelidir. KKTC, kendi belediyelerinin sorunlarını bir an önce saptayıp, bu sorunların çarelerini onlarla birlikte bulmak zorundadır. Böylece, hem belediyeler dış kaynaklardan mali yardım beklentisi içerisine girmez; hem de, belediyelerin sorunları, devletin denetimi altında çözüme kavuşturulmuş olur. KAY AKÇA (AB) Avrupa Komisyonu resmi sitesi http://ec.europa.eu/enlargement/turkish_cypriot_ /community/index_en.htm, (10.01.2009) Avrupa Birliği resmi sitesi, (Protocol 10 of the Accession Treaty 2003) Official Journal of the European Union, 23.09.2003. http://europa.eu/eurlex/pri/en/oj/dat/2003/l_ 236/l_23620030923en09310956.pdf#page2, (07.03.2009) Birleşmiş Milletler resmi sitesi http://www.un.org/apps/news/story.asp?newsid =10512&Cr=Cyprus&Cr1, (23.02.2009) Council Regulation, No:389/2006, Official Jurnal of the European Union EU, Archives concerning the accession of Cyprus, http://ec.europa.eu/enlargement /archives/enlargement_process/past_enlargements/eu10/cyprus_en.htm, (17.04.2009) Đktisadi Kalkınma Vakfı ( http://www.ikv.org.tr/haberler2.php?id=1475, 12.01.2009) KKTC Cumhurbaşkanlığı, Kısa Kıbrıs Tarihi (http://www.kktcb.eu/index.php?men= 251, (23.01.2009) KKTC 51/95 sayılı Belediyeler Yasası.