Franchise Hakkında Bilinmesi Gerekenler. 1. Güncelleme

Franchise Hakkında Bilinmesi Gerekenler 1. Güncelleme

Franchise Hakkında Bilinmesi Gerekenler Franchise verirken ve alırken nelere dikkat edilmeli? 1. Güncelleme

Franchise Nedir?... 5 Franchise Kavramları Neler?... 6 Franchise Nasıl Gelişti?... 7 Franchising in Bayilik ve Acentelikten Farkı Nedir?... 8 Franchising in Acentelikten Farkı Nedir?... 9 Franchising Türleri Nelerdir?... 9 Franchising Sisteminin 3 Ana Unsuru Nedir?... 10 Franchise sisteminin 3 ana unsuru vardır:... 10 Neden Franchising Yapmalı?... 11 Franchisingle İş Kurmak... 12 Avukat Desteği Alın... 12 Suistimalleri Önleyin... 13 Franchising Size Uygun mu?... 13 Franchising Nasıl Uygulanır?... 14 Franchising Alırken Nelere Dikkat Etmelisiniz?... 15 Franchisor a Sorulacak Sorular Ne Olmalı?... 17 Franchise ve Franchisor ın Yükümlülükleri Nelerdir?... 18 Yurtdışına Franchising Veren Şirketler Nasıl Çalışır?... 19 Franchise Alanlar Hangi Riskler ile Karşı Karşıya Kalır?... 20 Franchise Veren Kuruluşlara Nasıl Ulaşırsınız?... 22

Franchising Sisteminin Yararları Nelerdir?... 22 Franchise Alırken 4 Noktaya Dikkat!... 23 Franchising Hakkında Daha Detaylı Bilgi... 24 Franchise Alanın Riskleri... 24 Firmalar Neden Franchising Verir?... 26 Franchise Verene Yararları... 27 Franchise Sözleşmesi Nasıl Olmalıdır?... 31 Bir Franchising Sözleşme Örneği... 32

Türkiye de franchise sektörünün hacmini belirlemek için Franchise & More ve UFRAD tarafından yürütülen saha araştırması sonucuna gore, Türkiye de zincir işletmelerin sayısı 1876... Bunların %24 ü yabancı, %74 ü Türk kökenli markalar Zincirlere bağlı şube sayısı ise 50.000 civarında...franchise veya bayilik verenlerin sayısı 1471, zincirler içindeki oranı ise %78... Sadece kendi şubelerini açıp kendileri işleten zincirler %22 oranında Yabancı bir zincirin master franchise veya subfranchise hakkını alıp işleten bağımsız girişimciler kendileri işletse bile bu istatistikte franchise sayıldılar.yabancı markanın sahibi olan firma franchise vermeyip Türkiye de kendisi şirket kurup, kendi şubesini açıp işletiyorsa şube sayıldılar. Zincirlerin sektörlere dağılımı %24 yiyecek, %27 ürün, %16 hizmet, %33 giyim olarak belirlendi.market, yetişkin giyim ve aksesuar zincirlerinin sayısı 200 den fazla... Kafe, fast food ve restoran zincirlerinin sayıları ise 100 ü aşmış durumda Alışveriş merkezlerinin hızla yaygınlaşmasının da etkisiyle, Türkiye de bir franchise markası patlaması yaşanıyor. Avrupa Franchise Federasyonu (EFF) istatistiklerine göre, Türkiye franchise zinciri sayısında Avrupa birincisi Türkiye yi 1375 markayla Fransa, 960 markayla Almanya izliyor. Franchise Nedir? Franchising, birbirinden bağımsız iki taraf arasında oluşturulan sözleşmeye dayalı bir ilişkiyi tanımlıyor. En yalın anlatımıyla franchisingi, hak sahibine verilen para karşılığında belirli sınai hakları ticari alanda kullanma izni olarak özetlemek mümkün. Franchising sözleşmeleri, bir ürün, bir marka ya da bir hizmeti kapsıyor olabilir. İmtiyaz sahibi tarafın, belirli bir süre şartı ve bazı sınırlamalarla ticari işlerini yürütmek üzere bu hakkı ikinci bir tarafa devretmesi söz konusu. Franchising in en önemli özelliği ise imtiyaz hakkını veren tarafın işin yönetim ve organizasyonu konusunda know-how yani bilgi ve destek sağlıyor olması. Türkçe karşılığı imtiyaz olan franchise, İngilizce bir kelime. Fransızca affanchir olan franchise verme sözcüğünden türetilen franchisor ise franchising imtiyaz verme olarak Türkçe ye çevrilebilir. Buradan yola çıkarak yapılan tanımlamaya göre francihor; bir ürüne, hizmete veya bilgi birikimine, bunlara ait kalitesi kanıtlanmış ve başarılı bir markaya/isme sahip olup da, bunların satış dağıtım veya işletme hakkını belirli bir bedel karşılığı veren taraf anlamına geliyor. Franchisee ise, doğrudan veya dolaylı bir malı bedel karşılığında franchisor un ticari adını/markasını, know-how ını, iş görme ve teknik yöntemlerini, sistemini ve diğer sınai/fikri mülkiye haklarının kullanımını üstlenen taraf demek. Bunlar dışında karşınıza çıkacak yabancı terimler Franchisee Fee ve Royalty olacaktır. Franchisee Fee; franchisee nin, isim, marka veya sistemi kullanma hakkı karşılığında franchisor a

ödediği başlangıç bedeli anlamına geliyor. Türkçe karşılığı ile giriş bedeli. Yıllık ciro ve kardan, anlaşmada belirlenen oranlarda yüzde olarak ödenen royalty ise, bir lisans veya ticari marka sahibinin sahip olduğu hakları bir başkasına devretmesi karşılığında aldığı bedel demek. Bunun tam karşılığı olan Türkçe terim ise lisans bedeli. Franchise Kavramları Neler? Franchise veren ve alan, basitçe iki taraf olarak görünse bile, yetkilerine ve üstlendikleri işlere göre değişik şekillerde adlandırılırlar. Franchise veren (Franchisor,Franchiser) : Sistemin ve markanın haklarına sahip olan ve franchise anlaşması ile bu hakları 3 üncü yatırımcılara kullandıran kişi veya kuruluştur. Franchise veren, sistemi kuranın kendisi olabileceği gibi, yalnızca franchise haklarını satma yetkisine sahip bir başkası da olabilir. Franchise verenin aynı sistemle çalışan kendi işletmesi veya işletmeleri olabilir veya olmayabilir. Franchise veren, sistemin gereği olan araştırma, eğitim, denetim, vb. gibi destekleri üstlenir. Franchise alan (Franchisee) : Sistemin ve markanın belli bir satış-hizmet noktası ve/veya bölgesi için haklarını anlaşma ile alarak uygulayan bağımsız yatırımcıdır. Bölge franchise alan (Area franchisee) : Franchise veren, pazarın belli yükümlülüklerini ve haklarını belli bir coğrafi alanda bölge franchise alana devreder. Bölge franchise alan bazı sistemlerde alt franchise alanlara işletme açtırabilir, bazı sistemlerde sadece kendisi işletmeler açabilir. Bölge franchise alan, sistemin gereklerine göre, adeta bir franchise veren gibi alt franchise alanın seçimi, işletme yeri seçimi, eğitim, denetim, mal temini vb. gibi işlevlerin bir veya bir kaçını üstlenebilir. Alt franchise alan (Sub franchisee) : Bölge franchise alan tarafından sistemi ve markayı kullanma hakkı anlaşma ile verilen kişi veya firmadır. Bazı sistemlerde anlaşma doğrudan bölge franchise alan ile alt franchise alan arasında yapılırken, bazı sistemlerde franchise veren anlaşmaya kendisi taraf olur. Masterfranchise alan (Master franchisee) : Yurt dışında geliştirilmiş bir sistem ve markanın belli bir ülkede kullanma haklarını alan kişi veya kurumdur. Bazen yalnızca masterfranchise alanın işletme açmasına izin verilirken, çoğunlukla kendi altında franchise satış hakkı da verilir. Bazı sistemlerde verilen franchise lar masterfranchise alana

bağlıyken, bazılarında doğrudan yurtdışındaki merkeze bağlı olur. Sistem (Franchise system) : Franchise ilişkisi kapsamındaki kural ve görevlerin bütününü tanımlar. Faaliyet konusu perakendecilik işinin yer seçimi, kurulması, işletme prosedürleri, satış teknikleri, markaların kullanımı, personelinin eğitimi, işletmenin denetimi, franchise alanların seçimi, franchise anlaşması gibi konular belirlenir. İşletme (Outlet, Store) : Perakende işinin yapılmasına kullanılan fiziki ortamı tanımlar. Genellikle ürün veya hizmet satışında kullanılan mağaza, dükkan, restoran, otel, ofis, depo gibi yapılardır. Telefon veya internet üzerinden sipariş alınarak müşterinin yerinde satılan veya postayla/internetle gönderildiği ürün veya hizmetler (örn. temizlik, bakıcılık, web hizmetleri, vb.) söz konusu olduğunda ev, ortak kullanılan ofis, bilgisayar, internet, depo, vb. işletmeyi oluşturan unsurlardır. Franchise giriş bedeli (Royality, Lumb Sum Fee) : Franchise alanın, sisteme girmek için başlangıçta franchise verene ödediği bedeldir. Franchise kullanım bedeli (Franchise Fee) : Çoğu sistemlerde franchise alanın işletme süresince sistemi ve markayı kullanması karşılığında franchise verene ödediği bedeldir. Genellikle aylık bazen haftalık alınan bedel cironun veya karın belli bir oranı olabileceği gibi, başka büyüklüklere, örneğin işletme alanına veya hizmet birimi adedine göre de alınabilir. Kullanım bedeli için bir taban sınır konabileceği gibi, aylık sabit bir ödeme de alınabilir. Reklam fonu (Advertising Fee) : Çoğu sistemlerde merkezden yapılan toplu reklam harcamaları için bir fon kurulur ve işletmelerden katkı bedeli toplanır. Bu bedel genellikle ciro ile orantılı tanımlanır. Franchise Nasıl Gelişti? Tüm dünyada kabul gören bir sistem olan franchising in temelleri ABD de yüzyılı aşkın bir dönem öncesine kadar uzanıyor. 1863 de Singer in dağıtım sisteminde yaptığı uygulama, bugünkü anlayışa uygun ilk örnek sayılıyor. İlk örnekler arasında 1988 de General Motors un ve 1902 de ilaç sektöründe Racall ın uygulamaları da gösterilebilir. Franchising sisteminde asıl patlamanın yaşandığı dönem ise 1950 lerin sonları. Bu dönemde ticaret yapmanın farklı bir yöntemi olarak tanınan franchising, 1960 larla birlikte girişimciliğin gelişmesini sağlayan önemli

bir araç olmuş. Yıllar itibariyle giderek benimsenen ve yaygınlaşan sistem, ayrı bir uzmanlık alanına gelmiş. Bu gelişmelerin etkisiyle 1960 da franchising sektörünün ilk birliği olan Uluslararası Franchise Birliği (International Franchise Association-IFA) kurulmuş. 1970 li yıllarda Avrupa da hızla yaygınlaşan franchising sisteminin ülkemizde uygulamaları ise, 1980 lerin ikinci yarısına rastlıyor. Franchise vererek Türkiye pazarına ilk giren şirketler; McDonald s, Pizza-Hut, Wendy s ve Kentucky Fried Chicken gibi dünyaca ünlü fast food zincirleri oldu. Türkiye ye fast-food ile giren ve özellikle hizmet sektöründe büyük ilgi ile karşılaşan franchising, özellikle son yıllarda çok hızlı bir biçimde yaygınlaşmaya başladı. Bugün gelinen noktada, Türkiye de başlangıçta franchising konusundaki hukuki düzenlemeler mevcut genel kanunlar çerçevesinde yürütülmekteyken, 1994 tarihli Rekabetin Korunması Hakkındaki Kanun ve bu kanun uyarınca 1998 de Rekabet Kurulu tarafından çıkarılan Franchise Anlaşmalarına İlişkin Grup Muafiyeti Tebliği ile daha sağlıklı şekilde uygulama imkanına kavuşmuş durumda. Franchising in Bayilik ve Acentelikten Farkı Nedir? Elbette, bayilik ile franchising birbirinden farklı kavramlar. Bayiler franchise olamazlar, çünkü bayi kapısına kendi adını asar. Bunun için bayi ana şirkete para ödemez, aksine bayiye kar payı bırakılır. Bayi toptancıdan kendi adına aldığı malı müşterisine satan, tamamen bağımsız 3 üncü şahıs yani üretici ile tüketici arasındaki aracıdır. Franchisee ise isim hakkını satın aldığı markanın çatısı altında belli bir ürün veya hizmeti, belli standartlar çerçevesinde üreten veya pazarlayan yatırımcıdır. Franchisee bayilikten farklı olarak markayı kullanmak için başlangıçta veya franchising sözleşmesi boyunca bir bedel öder. Franchise alan ulusal reklam ve tanıtım kampanyalarına mali olarak katılır. Franchise işletmeler gerek işyerinin görüntü ve dekorasyonu olarak, gerekse işletmecilik prensipleri açısından birbirinin tıpatıp aynısıdır. Franchising sözleşmelerinde bayiliklerin aksine markayı kullanma süresi ve kullanma yetki alanı (yalnız bir mahal ve bölge) yer alır. Franchise ilişkisi, ana şirket-bayilik ilişkisi ile karşılaştırıldığında çok daha hassastır. Bağımlılık ve bağımsızlık kriterleri açısından incelendiğinde her ne kadar franchisee den kendini bağımsız olarak hissetmesi istense de (ki büyük ölçüde böyledir) bayi ile karşılaştırıldığında bayi çok daha bağımsızdır. Bayi seçiminde bayiinin sahip olduğu dükkan veya işyeri bayiinin mali gücü gibi kriterler önem kazanırken, franchisee seçiminde şahsın kişisel özellikleri ve iş tecrübesi ön plana çıkar.

Franchising in Acentelikten Farkı Nedir? Franchise şartlarının hiçbiri acentelikte yoktur. Acentelikte, marka ve isim birliği bulunmaz, destek yalnızca mal ve bölge ile sınırlı kalır. Satış veya cirodan bedel ödenmesi de söz konusu değildir. Acentelik ağırlıklı olarak ticari aracılık ve ilgili muamelelerin takibinden oluşur. İki sistem arasındaki farkı daha iyi anlamak için Türk Ticaret Kanunu nun 116-134 maddelerindeki acentelik tanımına bakmak yararlı olabilir. Bu maddelere göre; Acente ana şirket hesabına kendi adına ticaret yapar. Ana şirketin Türkiye de şubesi yoksa, onun adına da yapılabilir. Ana firma adına hak koruma amacı ile hareket eder, dava açar, kendisine dava açılır, para tahsil edemez (özel izin gerekir), mukavele yapamaz (özel izne tabi), piyasa hakkında ana şirkete bilgi verir, alım satım dışında yaptığı hizmetler karşılığını ana şirketten isteyebilir. Sözleşmenin akdi ile Lump Surn Fees denilen bir ön ödeme yapılıyor. Ayrıca Royalty adında devamlı ve belli dönemler halinde yapılan ödemeler söz konusu. Royalty ödemeleri genellikle brüt ciro üzerinden hesaplanıyor ve cironun bir oranı şeklinde saptanıyor. Nadiren aylık maktu ücretler halinde de belirlenebiliyor. Franchisor verdiği destek hizmetleri için ek ödemeler de isteyebiliyor. Ödemelerin ne şekilde yapılacağı da (nakit, açık hesap, akreditifli ödemeler) sözleşmenin bu başlığı altında düzenleniyor. Franchising Türleri Nelerdir? Franchising uygulamaları, uygulandığı ülkeye göre ve sunulan fırsatlar açısından iki grupta ele alınıyor. Sistem uygulandığı ülkeye göre; ulusal ve uluslararası olarak, sunulan fırsatlar açısından ise; ürün ve marka franchising i ve işletme sistemi franchising i şeklinde sınıflandırılıyor. Franchising sözleşmesi bir ülke sınırları içerisinde, şehirler ya da bölgeler arasında yapılıyorsa ulusal franchising, iki ülke arasında yapılıyorsa uluslararası franchising olarak adlandırılıyor. ABD de üretici ve satıcı arasında bağımsız bir satış ilişkisi şeklinde başlayan ürün ve marka franchising i ise, satış ilişkisi çerçevesinde satıcı şirketin, kendini üretici şirket ile özdeşleştirmeye çalışmasını kapsıyor. Bu tür franchising esas olarak belirli bir marka ya da ticari unvanın kullanılmasını içeriyor. Ayrıca imtiyazı veren şirket karşı taraf üzerinde sevk ve idare dahil, geniş ve sürekli bir denetim hakkına sahip oluyor. Bazı basit konularda, franchise alan kuruluş üretim safhasına da girebiliyor. Otomobil ve kamyon satıcıları, benzin istasyonları, alkolsüz içki üreticileri bu tür franchising in en tipik örneklerini oluşturuyor. Franchising in bir başka türü ise işletme franchisingi. Burada franchisee ve franchisor arasında sadece ürün, servis ve marka alanında değil, bir bütün olarak işletme sistemi içerisinde pazarlama ve üretimle ilgili tüm faaliyetleri de içeren bir işbirliği yapılıyor. Daha basit bir anlatımla, bu tür franchising akıl satmak olarak tanımlanabilir. Oteller, restoranlar, perakende satış mağazaları,

kiralama ve danışmanlık hizmetleri bu sınıflandırma içerisinde yer alıyor. Son yıllarda işletme sistemi franchising inin büyüme hızı diğer franchising lere göre daha fazla. İşletme sistemi franchising i diyebileceğimiz business format franchising sözleşmesinde yer alan 4 temel unsur ise şöyle: Franchisor sahip olduğu belirli bir ismin veya markanın kullanılması için franchisee ye izin veriyor. Franchisee üzerinde, sözleşme süresince davam eden bir denetim söz konusu. Yine sözleşme boyunca franchisor, franchisee ye belirli yardım ve hizmetlerde bulunuyor. Bu imtiyaza karşılık bedelin ödeme şekli olan royalty nin miktarı periyodik ödemeler şeklinde tespit ediliyor. Franchising Sisteminin 3 Ana Unsuru Nedir? Franchise (veya franchising), bir sistem ve markanın imtiyaz hakkı sahibinin, belirli süre, koşul ve sınırlar içinde, işin yönetim ve organizasyonuna ilişkin sürekli disiplin ve destek sağlayarak, belirli bir bedel karşılığında, bağımsız yatırımcılara sistem ve markasını kullandırmasına dayanan, uzun vadeli ve sürekli bir iş ilişkisidir. Franchise sisteminin 3 ana unsuru vardır: Sistem/marka : Franchise vermek için öncelikle ortada başarılı çalışan bir işletme, denenmiş bir sistem, tanınmış bir marka olmalıdır. Ancak başarısı kanıtlanmış bir iş başkalarına satılabilir. Bireysel yatırımcı, eğer kendi olanakları ile becerebileceğinden daha fazla kazanacağına, daha verimli çalışacağına, işinin daha başarılı ve kalıcı olacağına inanırsa böyle bir ilişkiye girmek ister. Hiç kimse, kendi becerebileceğinden daha az kazanmak için başkasının sistemini kullanmaz, başkasının markası için çalışmaz. Disiplin/destek : Franchise işinde, katı disiplin kuralları geçerlidir. Taraflar aralarında uzun süreli bir anlaşma yapar. Sistemin uygulama esasları net olarak belirlenmiştir. İşi başarıya götüren çalışma kuralları kesin olarak tanımlanmıştır. Aynı markayı taşıyan her işletmede standart ürün ve hizmet sunulur. Hizmet kalitesini sağlamak için başlangıçta ve sonrasında çalışanlara ve yatırımcılara sürekli eğitim verilir. İşletme süresince sıkı denetim uygulanır. Bedel : Yapılan işi franchise olarak adlandırmak için, franchise verenin, franchise alan yatırımcıdan bir bedel alması şarttır. Franchise vermek bir anlamda sistem/marka satmak olarak da adlandırılabilir. Dolayısıyla satılan marka veya sistem para etmelidir. Eğer franchise

veren bunun karşılığında hiç bir bedel talep etmiyorsa, sistem satmıyor demektir. Bu durumda franchise sisteminin gereği olan çalışmayı yapması ve desteği vermesi de beklenemez. Yok eğer franchise sistemini kendi ürettiği bir malı pazarlamak için kullanıyor ve söz konusu destekleri ürün satış fiyatı içindeki karından finanse ediyorsa, fiyatını emsallerine göre yüksek tutuyor demektir. Franchise, esasen bir pazarlama yöntemidir. Yalnız burada pazarlanan bir ürün veya hizmet değil, bir sistemdir, yatırımcılara hazır iş satılır. Franchise işi bazen yanlış anlaşılır ve yapılan ürünle karıştırılır. Franchise, hamburger satmak, araba kiralamak vb. gibi bir iş değildir. Franchise satmak, hamburger satma işini veya araba kiralama işini pazarlamaktır. Neden Franchising Yapmalı? Kendi işiniz kurarken kaybedeceğiniz zaman ve enerji bu sistemle minimize ediliyor. Sistem aynı zamanda açık bir öğretim fakültesi gibi de algılanabilir. Yılların birikimi ve deneyimi girişimcilere kısa zamanda verilen eğitimlerle aktarılıyor. Bu da franchising sistemini benimseyen bir girişimcinin, Amerika yı yeniden keşfetmesini engelliyor. Kısa zamanda işin püf noktalarını öğrenen girişimci, gerçek bir rekabet üstünlüğüne sahip oluyor. Girişimci önemli ölçüde para harcayarak oluşturabileceği müşteri potansiyeline franchising sistemi sayesinde, işini kurar kurmaz sahip oluyor. Bu sistemde girişimcinin arkasında sürekli olarak danışmanlık alabileceği, her konuda kendisine destek olan "bir bilen" var. Böylelikle iş dünyasına yeni adım atan bir girişimcinin finansal olarak istihdam edemeyeceği profesyonellerle beraber çalışma şansı doğuyor. Marka tüketici tarafından kabul gören ve bilinen bir marka olduğu için, girişimci rahatlıkla ürününü satabiliyor. Girişimci, hazır bir sisteme sahip olarak işe başladığı için tüm zamanını ve enerjisini satış ve pazarlama üstüne yoğunlaştırabiliyor. Girişimci ürününü konseptini oluşturmak için yapacağı alışverişlerde, en ucuz ve en kaliteli ürünü öncelikli olarak alma şansına sahip. Böylelikle, ürün kalitesini standart olarak koruyabiliyor.

İş hayatının ilk basamaklarını çıkarken, beraberinde güven duyabileceği ve onunla beraber adım atan bir desteğin bulunması, girişimciye yüksek motivasyon veriyor. Girişimci, kendisi gibi aynı işi benimseyen ve işletmelerini kuran insanlarla rahatlıkla fikirlerini paylaşabiliyor ve dünyadaki son gelişmeleri takip edebiliyor. En önemlisi de, kendisi gibi girişimcilik ruhuna sahip profesyonellerle sürekli muhatap olduğu için, gereksiz anlaşmazlıklarla, vakit kaybını önlemiş oluyor. Franchisingle İş Kurmak Franchising modeliyle kendi işinizi kurmaya karar verdiyseniz ve işe sıfırdan başlayacaksanız, öncelikle faaliyet göstereceğiniz sektörü çok iyi tanımanız ve bazı sorulara yanıt aramanız gerekiyor, işte size bazı ipuçları: Franchise veren (franchisor) kimdir? Geçmiş deneyimleri nedir? Sistem içinde diğer franchise-alanlar(franchisee) işi nasıl yürütüyorlar? Yatırım bedeli nedir? Devam eden yatırım maliyetleri ne kadar yüksektir? Franchisörden alınması gereken ürün ve hizmetler var ise bunları kimden ve nasıl alacağım? Franchise ilişkisini başlatan şartlar nasıl düzenlenecektir ve gerektiğinde nasıl yenilenecek? Bu güne kadar kaç franchisee sistemden ayrılmıştır? Firmanın finans durumu ve finansal sistemi nasıl? Avukat Desteği Alın Bütün bu sorulara net bir yanıt aldıktan sonra sıra franchising sözleşmesine geliyor. Uzmanlar, örneğin antitröst yasalarını, Borçlar Kanunu nun 19 ve 20 inci maddelerini incelemenizi, ardından bir avukat eliyle sözleşme imzalamanızı öneriyor. Bunun dışında franchise veren şirketlerin Ulusal Franchising Derneği nin açıkladığı dürüstlük ve açıklık ilkelerini taahhüt edip etmediği sorulabilir.

Suistimalleri Önleyin Size verilen bilgilerin doğruluğundan emin olmanın kesin bir yolu yok. Ancak birkaç kriter size çok yardımcı olabilir. Şirketin geçmişi, kamuoyundaki imajı ve denenmişliği, çalıştırdığı personelin iş tecrübeleri ve geçmişleri size bir intiba verecektir. Ayrıca ilk adımdan itibaren sorularınıza verilen cevaplar firma hakkında bir ön yargı oluşturmanıza yardımcı olacaktır. Bunun dışında bilgi ve dokümanların doğruluğu için size yeterli yardımı ve güveni sağlayacaktır. Franchising Size Uygun mu? Franchisee olmaya karar verdiğiniz zaman yapmanız gereken birçok değerlendirmeden en zoru kendinizle ilgili olanıdır. Böyle bir değerlendirme girişiminde bulunduğunuzda çevrenizde objektif olduğuna inandığınız kişilerin sizinle ilgili görüşlerini almayı yararlı bulabilirsiniz. Bu değerlendirme 4 temel noktayı kapsamalıdır: motivasyonunuz, kişisel kaynaklarınız, ilgili alanlarınız ve kişisel özellikleriniz. İş hayatında birçok kişi temel motivasyonlarının para olmadığını söyleyecektir. Gerçekten de çoğu, hele alınan riskler ve harcanan çaba göz önüne alınacak olursa, başka işlerde daha fazla kazanabilecek kişilerdir. Bu bazı iş adamları ve iş kadınlarının çok iyi para kazanmadıkları anlamına gelmez, fakat beklenti, çoğunlukla görkemli bir hayat tarzından çok, makul bir düzen olmalıdır. Elde edilecek ödül faaliyetin doğasını ve kişisel tatminle o işe dahil olmanın verdiği heyecanı birleştirir. Bunlardan bazıları şunlardır: Bağımsızlık ve otonomi: Başkaları tarafından denetlenmek ve onlara danışmaktansa kendi zaman ve çabanızı (sınırlar dahilinde) yapılandırmaktan tatmin olursunuz. Kişisel yetenekler için bir dışa açılım noktası bulmak: Birçok işte insanlar dar bir çerçevede çalışmak zorunda bırakılırlar. Böylelikle iş kendini tekrarlamaya başlar, geliştirici ve rekabete açık olmaktan çıkar. Kendi işinizde ise geniş bir yelpazeye yayılan görevler ve faaliyetlerden sorumlu olursunuz. Bu, stresli ve yoğun çaba isteyen bir ortamdır. Fakat en azından sıkıcı değildir. Beraber çalışacağınız insanları seçme imkanı: Mali gücünüz kimi çalıştırmaya yeteceği veya kimin sizinle çalışmaya müsait durumda olduğu gibi belli sınırlar dahilinde beraber çalışacağınız kişileri kendiniz seçersiniz ve işverenin seçtiği kişilerle çalışmak zorunda kalmazsınız. Kendi kendinizin patronu olma statüsü: Hiç kimse bütünüyle kendi patronu değildir. Müşterilerin, üreticilerin, bankacıların isteklerini karşılamak zorundasınız. Fakat en azından kendi işinizin sahibi olmak bu konuma sizi oldukça yaklaştırmış olur ve modern toplumda kendi

işinin sahibi iş adamı rolünün size getireceği statü ve prestijden yararlanırsınız. Sosyal tatminler: İşinizin içerdiği mal ve hizmetlerle her anlamda bütünleşmenizle gerçekleşir. İşinizle ilintili çok miktarda kişi ve kuruluşla olan sosyal ilişkiler (üreticiden son tüketiciye kadar) normal bir işte olduğundan çok daha büyük bir çeşitlilik oluşturur. Özet olarak, yukarıda belirttiklerimiz genellikle kendi işinde çalışıldığında duyulan tatminlerdir. Bunlardan çok farklı motivasyonları olan kişiler için bir iş kurmak en iyi yol olmayabilir. Kişisel özellikler ve kapasite, iş hayatındaki başarının belirlenmesinde çoğunlukla en büyük öneme sahip noktalardır. Bir işletmeyi yürütmek, sıradan bir işten çok bir hayat tarzıdır. Stresle başa çıkabilme yetisi ve ısrarcı bir kişilik gerektirir. Franchising Nasıl Uygulanır? Franchisor şirket, öncellikle franchisee ye bir tanıtım dosyası hazırlamalıdır. Bu tanıtım dosyası ana şirket ile ilgili bilgi paketinden ve formdan oluşur. Bu bilgi paketi ile ilgili kişisel ve mali bilgileri içerir. Ayrıca franchisor ın franchisee ye vermekle yükümlü olduğu 3 adet el kitabı vardır. Bunlardan birincisi, ana şirket içi operasyonu anlatan kitap; ikincisi, franchisee nin uyması zorunlu olduğu kuralları içeren franchisee şirket içi operasyon kitabı ve son olarak da franchisee ye nasıl işleteceğine dair tüm bilgileri içeren işletme bilgileridir. Bu işletme kitabı ile birlikte know-how da verilmektedir. Franchisee, franchisor ı seçerken çok dikkatli olmalıdır. Kişisel ve mali açıdan iyi analiz etmelidir. Aynı zamanda franchisor da franchisee için aynı araştırmayı yapar. Karşılıklı olarak tanıma aşaması tamamlandıktan sonra franchisor ile franchisee görüşmelere başlar. Faaliyet bölgesi belirlenir. Belirlenen faaliyet bölgesi göz önünde bulundurularak fizibilite çalışması yapılır. Bu fizibilite çalışmasında gerekli sermaye, ödeme koşulları, yatırımın ne kadar sürede geri amorti edeceği belirtilir ve bu fizibilite çalışması franchisee nin önüne konur. Bu fizibilite çalışmasının sonucu franchisee için karar aşamasıdır. Franchisee karar verdikten sonra sözleşme imzalanır. Bu sözleşme çok detaylı ve her hususu kapsayacak şekilde olmalıdır. Sözleşmenin imzalanması ile birlikte franchisee nin ödemeleri de başlamalıdır. Ödeme planı sözleşme ekibine verilir ve ödeme planı her şirket bazında değişir. Bu anlaşmalardan sonra franchisee nin birim hazırlığı başlar. Bu birim hazırlığı mağazanın dekorasyonunu, franchisee nin ve elemanlarının eğitimini içerir. Bazı franchisorlar birim hazırlığını üstlenerek her şeyi hazırlar. Anahtar teslim hazırlığın avantajı maliyetleri minimize edecek şekilde ana şirketin hazırlıkları yapması ve franchisee ye yol göstermelidir. Hazırlıklar bittikten sonra franchisee işe başlar. Bu başlangıç süresince franchisee ye yardımcı olmak amacıyla franchisor firmadan bir destek elemanı franchisee nin yanında olur.

Franchising Alırken Nelere Dikkat Etmelisiniz? En başta franchisor firmanın sahip olması gereken kriterlerin, anlaşma yapmayı düşündüğünüz firmada olup olmadığına bakmalısınız. Bunun için öncelikle şu sorularınıza cevap bulmalısınız: * Büyüme ve iş hacminin artması, verimlilik artışını getirir. * Mal ve hizmetlerin daha fazla satılması franchisor ın finansal kuruluşlardan kredi bulma imkanını kolaylaştırır. * Daha hızlı ve selektif bir dağıtım söz konusu olur. Dağıtım sisteminin denetimi ise daha kolaydır. * Pazar ile ilgili hızlı ve sürekli bilgi akışı sağlanır. Bu sorularınıza evet yanıtını aldıktan sonra dikkat etmeniz gereken çok önemli kriterler var. ABD de franchisee lerin ve bayilerin ortak olduğu American Associated of Franchisees&Dealers, franchisor seçerken nelere dikkat etmeleri gerektiğini şöyle sıralıyor: * Franchisor şirket öncelikle mal ve hizmetini satmaya çalışmalı. Kısa vadede hızla satılan dükkanlardan gelen para, uzun vadede dükkanların gelirinden alınacak yüzdelerden daha cazip olabileceği için bazı şirketler öncelikle franchise satmayı tercih ediyor. Ülkemizde henüz bilinen böyle bir örnek yok, sistem zaten dünyanın tanınmış ve güvenilir zincirleriyle Türkiye ye geldi ve son yıllarda yaygınlaşıyor. Ancak yine de dikkatli olmak lazım, her ülkede olduğu gibi hızla franchisee ler oluşturup sonra ortadan kaybolan zincirlerle karşılaşılabilir. * Franchisor şirket pazarlama kanalı olarak öncelikle franchisee lerini kullanmalı. Satışının çoğunu kendi dükkanlarında yapan ve malını, değişik kanallardan pazarlayan franchisor lar tercih edilmeli. * Üretilen mal veya hizmetin hazır bir pazarı olmalı. Pazarı doymuş bir ürün veya bağımsız işletmelerden alınmaya alışılmış bir hizmet söz konusu ise zincirin halkası olmak, beklenen verimi getirmeyebilir. * Marka/isim bilinir ve tanınır olmalı. Yatırımcıyı franchise almaya yönlendiren en önemli etken marka /isim olduğuna göre, markanın hangi kesimlerce, nasıl bilindiği üzerinde durulmalı. Değişik tüketici gruplarının görüşleri alınmadan franchise almaya karar verilmemeli. * Franchisor şirket yeterli eğitim, sürekli destek ve etkili bir pazarlama sunabilmeli.

* Franchisor şirketin franchisee leri ile ilişkileri iyi olmalı. Sistemin işleyişi, eğitimin yeterliliği açısından franchisor ın bilgisi sorgulanmalı. * Franchisor aleyhine açılmış dava olup olmadığı, gerekçeleri ve sonuçları öğrenilmeli. * Franchisee veya franchisor tarafından işletilen dükkanların satış ve maliyetlerinin detayları açıklıkla verilmeli. Franchising sistemine dahil olmak, kendi işinin patronu olmak isteyen bir girişimciyi kısıtlar mı? Böyle bir sıkıntı yaşamamak için taraflar nelere dikkat etmeli? Elbette imzaladığınız sözleşmenin size getirdiği bazı yükümlülükler, bazı kısıtlamalar olacak. Bu sisteme dahil olduğunuzda sizden işletmesinin gelişmesi, franchise sisteminin ortak kimliği ve saygınlığının korunması için azami gayreti göstermeniz beklenecek. Ayrıca, franchisor verimli yönetim için, sizden performans ve mali durumunun tespitini ölçecek işletme bilgileri isteyecektir. Hatta bu işletme kayıtlarının tespiti için bir temsilcisini de görevlendirebilir. Bu durumda işletmenizin kayıtlarında makul zamanlarda çalışılmasına izin vermelisiniz. Özetle bilmeniz gereken; her ne kadar işinizin patronu olsanız da, bir bütünün parçası olduğunuzu unutmayacaksınız. Tabii ki, sadece sizin değil karşı tarafın da bu konuda yükümlülükleri var. Bir franchising ilişkisinde, her şeyden önce taraflar birbirlerine karşı dürüst davranmalı. Franchisor anlaşmanın her ihlalinde, bireysel franchisee ni yazılı olarak ikaz etmeli ve kusurun giderilmesi için makul süre tanımalı. Taraflar şikayet, tasa ve anlaşmazlıklarını samimi ve iyi niyetle, dürüst ve makul, doğrudan temas ve müzakere ile çözme yollarını aramalı. Hatırlatalım, franchising sözleşmesi her iki tarafa sorumluluk yükleyen bir sözleşme türüdür. İster mal, ister hizmet, ister üretim franchisingi yapılsın, hem franchise alanın, hem de verenin karşılıklı yükümlülükleri mevcuttur. Franchising verenin yükümlülüğü, sözleşme öncesi açıklama ve franchise alanı aydınlatma, gayri maddi malları franchise alanın kullanımına sunma ve bunlardan yararlanmasını sağlama, franchise alanı koruma ve destekleme, (bazı özel franchise anlaşmalarında) belli bir bölgede başka franchise sözleşmesi kurmama şeklinde olabilir. Franchise alanın yükümlülükleri ise, ücret ödeme, sözleşme konusu mal ve hizmet sürümünü yapma ve ciroyu arttırma için faaliyette bulunma, franchise verenin menfaatlerini koruma ve sadakat borcu olarak sayılabilir.

Franchisor a Sorulacak Sorular Ne Olmalı? Franchise Şirketi British Franchise Association a Üye mi? Bu franchise endüstri ve ticaret birliği, şirketleri üyeliğe kabul etmeden önce sıkı bir denetime tabi tutulur. Şurası açıktır ki, bazı çok iyi şirketler de kendilerine has nedenlerle bu kuruluşa üye olmamış olabilirler, fakat üyelik eninde sonunda, genellikle şirketin lehine sonuçlanır. Diğer Franchise ler Aynı Sistemde Başarılı Olmuş Mudur? Potansiyel yatırımcılar en az 2 satış noktasını, mevcut franchisee ile franchisor ın yokluğunda ziyaret etmelidir. Bu satış noktaları franchisor ın müdahalesi dışında tamamen serbestçe seçilmelidir. Franchisor un Uzun Vadedeki Başarısı Franchisee lerin Başarısına Bağımlı mıdır? Dürüst bir franchisor, sabit bir telif veya hizmet ücreti almak yerine franchisee nin başarısıyla orantılı bir bedel almayı tercih edecektir. Franchisor, Franchisee ler Üzerinde Karar Vermede Seçici Davranıyor mu? Yalnızca kısa vadeli kazanç peşin de koşan biri, bu işe para yatırmaya istekli herkesi ayırım gözetmeksizin kabul edecektir. Anlaşmanızı Feshetme Kararı Aldığınızda Ne Alacaksınız? İyi bir franchise işleminde, verimli çalışan bir satış noktası devredilebilir koşullarla mirasçılara geçebilir. Bu franchisee ye çok ağır yük getirecek finansal borç veya donanım kirası gerektirebilir. Tabii yatırım toplamı üzerine daha baştan açık bilgi vermeyen bir franchisor, franchise ın temelinde yatan iş ilişkileri açısından ideal bir ortak olmayabilir.

Franchise nin Gelecekteki Potansiyeli Nasıl Olabilir? Sunulan mal veya hizmete duyulan talep korunabilecek mi? Aksi takdirde bir modayı değerlendirmek üzere sunulan ve bu talep sona erdiğinde ya da zevkler değiştiğinde, franchisee ler değeri sıfıra inmiş bir iş ile baş başa kalıyor. Başarı Hedefleri Gerçekleşmeyecek Kadar Yüksek mi? Hayalinizde bile göremeyeceğiniz başarı vaatleri gerçekten de bir hayaldir. Düzmece franchise ların çoğunun teşhisi geçmişte pek zor olmamıştır. Buna karşın yine aynı kişilerin, birçok insanın hayatları boyunca biriktirdikleri tüm parayı gasp etmeleri pek de zor olmamıştır Eğer ciddi şüpheleriniz varsa geri çekilin ve başka bir franchise a başvurun. Franchise ve Franchisor ın Yükümlülükleri Nelerdir? Franchisor ın Yükümlülükleri Nelerdir? * Bir iş sistemini franchise zinciri haline getirmeden önce, makul bir süre boyunca ve en azından bir örnek işletmede başarıyla yürütmelidir. * Zincirin isim, marka ve diğer ayırt edici özelliklerin sahibi olmalı veya yasal olarak kullanım hakkına sahip olmalıdır. * Anlaşma süresince bireysel Franchisee ye başlangıçtaki eğitimi ve sürekli ticari veya teknik desteği verebilmelidir. Bireysel Franchisee nin Yükümlülükleri Nelerdir? * Franchise şirketinin gelişmesi ve franchise sisteminin ortak kimliği ve saygınlığının korunması için azami gayreti göstermelidir. * Franchisor ın verimli yönetimi için, Franchisee performansının ve mali durumunun belirlenmesini kolaylaştıracak işletme bilgilerini vermelidir. * Franchisor ın talebi üzerine Franchisor ın ve/veya temsilcinin bireysel franchisee nin işletme kayıtlarında makul zamanlarda çalışmasına izin verilmelidir. Her İki Tarafın Sürekli Yükümlülükleri Nelerdir?

Taraflar birbirleriyle ilişkilerinde dürüst davranmalıdırlar. Franchisor anlaşmanın her ihlalinde, bireysel franchisee sini yazılı olarak ikaz etmeli ve kusurun giderilmesi için makul süre tanımalıdır. Taraflar şikayet, tasa ve anlaşmazlıklarını samimi ve iyi niyetle, dürüst ve makul doğrudan temas ve müzakere ile çözmelidir. Franchise Bedeli Franchisee Fee Ödeme Şekilleri Nelerdir? Franchisee nin kullanma hakkını aldığı marka ve sistem için, Franchisor a yapacağı ödemeler çeşitli şekillerde olabilir. * Sözleşmenin akdi ile yapılan toplu ödeme (ön ödeme/ Lump Surn Fees) * Devamlı ve belli dönemler halinde yapılan ödemeler (Royalty) Royalty ödemeleri genellikle brüt ciro üzerinden hesaplanır ve cironun bir oranı şeklinde saptanır. Nadiren aylık maktu ücretler halinde de belirlenebilir. Franchisor verdiği destek hizmetleri için ek ödemeler isteyebilir. Bu ödeme franchisor un verdiği hizmetler dolayısıyla yaptığı masrafların karşılanmasına yöneliktir. Ödemelerin ne şekilde yapılacağı (nakit, açık hesap, akreditifli ödemeler vs.) da sözleşmenin bu başlığı altında düzenlenir. Yurtdışına Franchising Veren Şirketler Nasıl Çalışır? Yurtdışına franchise veren şirketler, bunu genellikle tüm ülkeyi tek bir girişimciye master franchising vererek yapıyor. Daha açık bir anlatımla master lisans; bir franchisor şirketin bir ülke ya da belli bir bölge için, bir başka kişiye ya da şirkete kendisi adına franchise verme yetkisini tanıması. Franchisor şirket, kendi ülkesi dışındaki ülkelerde tek tek franchise verme yerine, o ülke için bir master lisansör buluyor ve o ülke içinde franchise verme yetkisini devrediyor. Bu yetkiyi içeren sözleşmeler, master lisans, bazen yalnız bir ülkeye değil, birkaç ülkeyi kapsayabiliyor.

Franchise Alanlar Hangi Riskler ile Karşı Karşıya Kalır? Yüksek Yatırım Franchise alan, genellikle sisteme girebilmek için bir franchise giriş bedeli ödemek zorunda kalmaktadır. İşlek bir dükkanı devir alırken verilen hava parası gibi, avantajları olan ve bağımsız bir şirketten daha fazla para kazandıracak bir sistemi alırken de, bir bedel ödenmesi söz konusu olmaktadır. İşletmenin özelliklerine göre on binlerle ifade edilen rakamlar talep edilebilmektedir. Bunun yanı sıra, franchise işletmeler belli teknolojileri kullanan, belli kalitede üretim yapan, belli standartlara uyan yerler olduklarından, bağımsız bir işletmecinin belki de seçmeyeceği kadar pahalı malzeme ve ekipman kullanmaktadırlar. Bu nedenle benzeri işi yapmak için gerekecek miktardan biraz fazla yatırım yapılması söz konusu olabilmektedir. Yüksek İşletme Gideri Franchise alan, kendi masrafları dışında çoğunlukla franchise verene de bir miktar franchise kullanım bedeli ödemek zorunda kalmaktadır. Bu miktar genellikle ciro üzerinden alınmakta ve hizmet satanlarda yüzde 4-8, ürün-marka satanlarda yüzde 0-3 arasında değişmektedir. Bunlara ek olarak yüzde 2-5 arasında reklam fonu ödemeleri de gelmektedir. Franchise işletmeler, belli kurallara uydukları ve vergilerini düzenli verdikleri için, benzeri işi yapan bağımsız rakiplerine göre giderleri daha yüksektir. Bunun nedeni esasen franchise işletmelerin pahalı çalışması değil, rakiplerin kanunsuz çalışması ve haksız rekabet yapmalarıdır. Güdümlü Çalışma Bazı yatırımcılar, işlerini bildikleri gibi yapmaya büyük değer verirler. Yapılanın doğru veya yanlış olması değil, onların kararı olması onlar için en önemli unsurdur. Bu gibi yatırımcıların franchise almaları halinde kendilerini sürekli baskı altında hissetmeleri, kuralların yanlışlarını yakalamaya ve kuralların dışına çıkmaya çabalamaları kaçınılmazdır. Zaten bu gibi kişilere franchise verilmemesi gerekir. Katı Kurallar Küçük işletmecinin kendi işinin patronu olduğu ifadesi sık kullanılmakta ve yanlış anlamalara yol açmaktadır. Aslında küçük işletmeci, işinin emrindedir. Başkasının işinde çalışırken izin zamanı gelince arkasına bakmadan gidebilen kişi, kendi işi söz konusu olduğunda eğer kendi eksikliğini gideremiyorsa yıllarca tatil yapamayabilmektedir. Başkasının işinde çalışırken sıkılınca başından attığı müşterilerin, kendi işinde her kaprisini çekmek zorunda kalmaktadır. Kendi işini yapmayı, istediği gibi davranma, istediği zaman çalışma, sıkıldığı zaman bırakma olarak gören