Kelime anlamı ile Ekonometri Ekonometri Kelime anlamı ile İktisadi Ölçüm m demektir. 1
Niçin in Ekonometri? Matematiksel İktisat -İktisadi İstatistik - Matematiksel İstatistik, Business ve Ekonomi Dünyasının ortak yardımcı aracıdır. Ekonomik sorunlarda laborutuvar olmaksızın sorunlara çözüm bulma imkanı verir. Teorik ekonominin gerçek dünyanın rakamlarını kullanarak uygulamaya aktarılmasını sağlar. Uygulamalı analizler dataları kullanıp teorileri test eder ve ilişkilerin tespitine yönelik tahmin çalışmaları yapar. Oluşturulan resmi ekonomik modeller test edilir. Kullanılan teoriler bazen farklı politikaların uygulanmasında ne gibi sonuçların çıkacağına dair cevaplar belirsizdir. Ekonometri burada programların değerlendirmeye tabi tutar. 2
Ekonometri Ne Tür T r Problemlerin Çözümünde Faydalı Olabilir. 1. Tahvil senetlerine ait volatilitenin tahmin edilmesi. 2. Ailenin gelir durumu ile öğrencilerin başar arı durumu ne yöndedir. y 3. Kredi derecelendirmelerinde etken faktörlerin Raytıng şirketlerince tahminde. 4. Uzun dönemde d fiyatlar ile yabancı para birimlerinin (dolar veya Euro) ne türden bir ilişkiye sahip olduğunu unu tespitte. 5. Petrolde spot marketteki pozisyonunuzu en optimum ne şekilde hedge edebilirsiniz veya hedge oranı nedir. 6. Teknik analizlerde ve al-sat pozisyonlarından ndan hangisinin en fazla para kazandıraca racağının testı. 7. Hipotezlerin Test Edilmesinde. Örneğin Kar payı ve hisse senetlerinin bölünmeleri hisse senetleri fiyatları üzerinde hiçbir etkisi yoktur. 8. Spot piyasalarımı yoksa Future piyasalarımı haberler karşı şısında daha hızlh zlı tepki verirler,, test edip bulunabilir. 9. İki ülke arasındaki korelasyonun tahmin edilmesi. Borsa endeksi ile hisse senedinin getirisi arasındaki ilişki. 10.Üniversitenin kalitesi ile yönetim y arasında bir ilişki varmıdır. 3 10.
Ekonomide Bilginin Kaynagı İnformation -Bilgi 1-Ekonomik Teoriden Gelen Bilgi 2-Datalardan Elde Edilen Bilgi 4
Ekonomik Karar Mekanizması Eldeki mevcut (Bilgiyi) information etkili kullanma: ekonomik teori } ekonomik data ekonomik Karar Mekanizması ekonomik teori and ekonomik data *Ekonometri* sayesinde birlikte kullanılır 5
1-Ekonomik Teori Hane halkı Tüketim Fonksiyonu Tüketim (Consumption), c, Gelirin (income),i, Bir fonksiyonudur: c= f(i) Uygulamalı Ekonometrik analizler ile Bu tüketim fonksiyonunu daha spesifik ve belirgin hale getirilir. 6
Talep (demand), q d, herhangi bir ürüne ait talep miktarı: q d = f( p, p c, p s, i ) Talep (demand p = belirlenen ürünün fiyatı; p c = Tamamlayıcı ürün fiyatı p s = İkame ürün fiyatı (substitutes); i = Gelir (income) Arz (supply), q s, herhangi bir ürüne ait arz miktarı q s = f( p, p c, p f p s ) Arz (supply) p = Ürünün fiyatı; p c =rakip ürünün fiyatı; p s = İkame ürün fiyatları; p f = Üretim girdilerinin fiyatı 7
2-Data Ekonometrisyenlerin Kullandıgı Üç Tür r Data vardır. r. 1. (Zaman Serileri Datası) Time series data 2. Cross-sectional sectional data 3. Panel data, (1. & 2. nolu dataların n beraber oluşu) u) Aynı zamanda dataları nitelik itibari ile ikiye ayırabiliriz rabiliriz. 1- quantitative (e.g. exchange rates, stock prices, number of shares outstanding), or 2- qualitative (e.g. day of the week, cinsiyet, evet-hayir ). (Zaman Serileri Datası) Time series data GSMH veya İşsizlik oranı Yıl l Sonu Devletin Bütçe B e AçığıA Para Arzı Borsa Endeks Değeri eri Oluş Sıklığı Aylık k yada üç aylık Yıllık Haftalık Her Bir İşlem sonucu 8
9
Ne Tür Sorunların Çözümünde Zaman Serileri Regresyonu (Time Series Regression) Kullanılır Bir ülkenin borsa endeksi ile o ülkenin makroekonomik performansı arasında nasıl l bir ilişki vardır? Bir şirketin kar oranı açıklandıktan ktan sonra Hisse senedinin nin fiyatı ne yönde y degişir ir. Türk Lirasının degeri ile faiz oranlarındaki ndaki ilişkinin tespitinde zaman serileri şeklinde datalara ihtiyaç vardır. r. Cross-sectional sectional data. Bir veya birden fazla datanın n tek bir time boyutunda toplanan degerleri. - A poll of usage of internet stock broking services - Dünkü New York Stock Exchange hisse senetleri getirisi. Sadece sabit bir vakte ait data seti - UK bankalarının cıkardıgı tahvılın credı ratıng notları 10
Bir ülkenin GSMH degeri ile dışd borcunu ödeme (default)) olma probabilitesi hesabi cross sectional sorundur. Panel Data Cross-Section ile Time serisinin birleştirilip oluşturulacak yeni data serisidir. Günlük blue-chip hisse senetleri fiyatlarının n son iki yıldaki y degerleri. Araba üretim fonksiyonu zamanlara göre g degisimi 11
Ekonometrik teknikler ekonomi harici birçok alanda kullanılabilmektedir. labilmektedir. political science, psychology, history, biology, medical research, (bio-statistics) financial analysis. Sociology Education Trafik Marketing Computer Engineering 12
Ne Kadar? How How much much?? Ekonomik modelde değişkenlerin yada modeli oluşturan etkenlerin tespit edilip modelde sıralanması yeterli bir sonuç değildir.. Etkili ve başarılı uygulamalar için değişim miktarının bilinmesi şarttı Alınan kararların veya uygulanan politikaların önceden belirlenen hedeflere ulaşması yada başarılı sonuçların elde edilmesi sayısal ilişkilerin güçlü tespiti ile doğru orantılıdır. Merkez Bankası ne kadar faizleri düşürmeli ki enflasyon kontrol altına alınabilsin? Futbol maçı biletleri ne kadar olmalı ki stadyum tamamen dolsun? 13
Ne Kadar Sorusunun Cevabı? Bu sorunun cevabı Ekonometrik teknikler Kullanılarak parametrelerin tahminine bağlıdır 1.Bilinmeyen parametrelerin tahmin edilmesi Ve 2.Gözlemlenmesi mümkün olmayan parametrelerin tahmin edilmesi. 14
Ekonometrik Model Gerçek ek hayattaki ekonomik ilişkiler o kadar iç içe e geçmi miştir ki değişkenlerin karşı şılıklı etkileşimini imini mükemmel m şekli ile tespit etmek her geçen en gün g n zorlaşmaktad maktadır. Karmaşı şık k ilişkilerin mükemmel m şekli ile tespit edilip dataların n temini ilişkilerin sayısal sal boyutunu doğru saptamada çok kritik öneme sahiptir. ( İkinci ogretım ) 15
Ekonomik İlişkilerin Anlaşılması federal Budget Devlet Bütçesi inflation power of labor unions sendikalar trade deficit Dow-Jones Stock Index crime rate Suç oranı unemployment capital gains tax Yatırımlardan alına vergi money supply Para arzı short term treasury bills Federal Reserve Discount Rate rent control Laws Kira kontrol kanunu 16
1-Ekonomik Teori veya Ekonomik Model Ortaya konur 2-Ekonomi teorilerine paralel ve modelimiz sayısal sal anlamda test edilebilir olması. Model kuruluşu u ve konu hakkında yeterli bilgi ve enformasyona sahip olmanın yanında nda Dataların n temin edilebilirliği. i. Kurulan modelin parametrelerini tahmin etmek. Ekonomik modeli oluştururken ileri sürds rdüğünüz z hipotezin geçerlili erliliği i test edilir. Data ve Model kuruluşu u ve test sonuçlar ları ile başar arılı model sayesinde gerekli tahmin sonuçlar ları elde edilir veya sonuçlar siyasi kurumlarca ve uygulanmak üzere alınır. 17
Ekonomik Teori Ekonometrik Modelin Oluşturulmas turulması. Dataların n güvenirlig venirliği i ve temin edilişi. i. Kurulan modelin parametrelerinin tahmini. Specification test ve diagnostic checking Tesk sonuçlar ları anlamlımı? Evet-Hayir Hayir? Modele uygun hipotez testlerin uygulanması. Elde edilen model sonucu ile gerekli forecasting (tahminlerde bulunulur) veya uygulamada sonuçlar kullanılır. 18
Ekonometrik Uygulamalarda İlkeler Sonuç hakkında belirsizlik kesindir. (Bias( Bias-Unbias) Ekonomik Teori tarafından bir ilişkinin ve etkileşimin imin tespit edilmiş olması. Konu ile ilgili varsayımlar ve hipotezler belirgin ve nettir. Örnekleme yönetimi y ve Fonksiyonel form Dataların n temin edilebilirliği. Estimation rule with good statistical properties. Software Programları yardımı ile modelin testi. Elde edilen sonuçlar ların n analizi ve yorumu. İleriye dönük d k yeni araştırma rma konularının çıkartılması. 19
Tüketimin Matematik Modelinin Kurulması Keynes e göre Temel psikolojik yasa insanların gelirleri arttıkça kural olarak yada ortalama olarak tüketimlerini de artırmalarıdır, yalnız bu artış, gelirlerindeki artış kadar olmaz.gelirdeki bir birimlik bir değişmeye karşılık gelen tüketim artışı MTUE kadardır. Yani Marjinal Tüketim Eğilimi kadar artar. Tüketim Fonksiyonu Y = β 1 + β 2 X 0< β<1 Y=Tüketim harcamaları (bağı ğımlı değişken) X= Gelir Düzeyi (Bağı ğımsız Değişken) Β 1 β 2 modelin parametreleri diğer bir adıda da β 1 sabit terim (constant( term) β 2 eğim (coefficent( coefficent) β2 2 eğim e bu modelde MT im bu modelde MTÜE ölçer 20
Keynesyen Tüketim fonksiyonundan Tüketimi T açıklayan a bir Ekonometrik modelin oluşturulmas turulması Y = β 1 + β 2 X Elde edilen gelirin bir kısmk smı çeşitli nedenler ile harcanmaz. Bilinmeyen başka faktörlerde tüketim t kararını etkiler. Örneğin yaş din mevsim ailenin büyüklb klüğü ü Kesin olmayan yada bilemediğimiz başka etkenlerinde modele dahil etmek için (u) simgesi kullanılır. Y = β 1 + β 2 X +u u u=hata terimi Bu şekilde ilk ekonometrik modelide yazmış olduk. Bu model Tek denklemli model. Doğrusal regresyon modeli Bu model bildigimiz Ekonomik teoriye ters düşmeyen d güzel g bir model iken ne kadar sorusuna şu hali ile cevap veremez. 21
Ne Kadar Sorusuna Cevap Vermeden Önce Hata Terimine (error( term) ) Neden İhtiyaç vardır Kurduğunuz unuz modelde yeri olması gerekirken modele dahil edilmemiş etkenleri temsilen. Bireysel rassal (randomness)) hareketleri. Modeldeki değişkenlerin yanlış ölçülerek modele konması. Uygun görülen g modeli bazen gerçek ek fonksiyonel ilişkiyi açıklamada a yeterli olmayacağı için. in. 22
Ne kadar? sorusuna cevap vermek için i in β 1 ve β 2 sayısal sal olarak bulunmalı. β1ve β2 sayısal sal olarak neye Denk geldigini bulmak içinin Dataya ihtiyaç vardır. r. ABD ekonomisinin 1980 ile 1991 Yılları arası GSMH rakam İle Tüketim Harcamaları rakamı yan tarafta hazırlanmış 23
Ekonometrik Modelin Tahmini Amacımız z bu modelin Y = β 1 + β 2 X +u sayısal sal karşı şılığının n ne olduğunu unu bulmak. Bunun içinde i inde ilerde öğreneceğiniz katsayılar ların n tahmini yöntemi y ile β 1 (-231.8) ve β 2 (0.7194) sonuçlar ları bulunmuştur. Y = β 1 + β 2 X +u ilk modelimizin Y= -231.80 + 0.7194X sayısal hali β 2 eğim olarak tanımlamıştık. 1980-1991 arası tüketim eğimi 0.72 olarak saptanmıştır. Anlamı Nedir GSMH değeri bir dolar artarsa tüketim de 0.72 cent artmakta. Belki bazı ailelerin tüketimi 0.72 daha fazla artmıştır yada bazılarının ki daha az artmışta olabilir. 24
Varsayalım m ki model sonuçlar ları test edildi başar arılı olduğu u saptandı. Bu modeli nerde kullanabiliriz? Örneğin önümüzdeki üç yılda GSMH rakamları 6 ($)Trilyon rakamına çıkarsa Tüketim T Ne Kadar Artar yada Ne Kadar Azalır? Sorusunun cevabı Y = -231.80+0.7194($6000) Y= $4,084.6 1994 rakamıdır. r. $3,240 1991 rakamı Tüketimin artış değeri eri toplamda ortalama $844,6 25
Clinton Yönetimi 1993 de çıkardıgı yeni kanunla geliri $140000 üzeri olanlar ilave vergi vermek zorunda kaldılar lar. Ek eneji vergiler leri kondu. Benzine ilave 5 centlik vergi kondu bunların ne tür t etkisi olmuştur ekonomiye dersek Yatırımlar azalmıştır tüketim azalmıştır ve istihtam düzeyi etkilenm lenmiştir. Yine Keynesyen ekonomi derki yatırımlarda olası 1 dolarlık degişim im gelirdek rdeki muhtemel degişimi imi gelir çarpanı kadar olur. M( gelir çarpanı) ) = 1/(1-MTUE) M( gelir çarpanı) ) = 1/(1-0.72)= 3.57 Yatirimlar $1 artarsa gelirlerdeki artis $3.57 olur. 26
Bir Ekonometrik Modelin AşamalarA amaları 27
Çizim G.5 Ekonometrinin BölümleriB 28