SİVİL TOPLUM AFET PLATF ORMU SİTAP SİVİL TOPLUM AFET PLATFORMU Afet Alanında Çalışan veya Çalışma Potansiyeli Olan STK lara Yönelik Durum Saptama Araştırması MAYIS / 2014 Araştırma Danışmanı ve Raportör: Zeynep M. Türkmen Sanduvaç Bu proje Avrupa Birliği Sivil Düşün programı tarafından desteklenmektedir. Ancak bu belgenin içeriği Avrupa Birliği nin görüşlerini yansıtmamaktadır.
İçindekiler: İçindekiler:... 2 Kısaltmalar... 3 Tablo Dizini:... 4 Şekil Dizini... 5 1. Giriş... 6 2. Araştırma Metot ve Yöntemi... 7 3. Sonuçlar... 8 4. Değerlendirme ve Öneriler... 21 5. Ekler... 23 Ek 1: Anket Formu (PDF Dosyası)... 23 2
Kısaltmalar AFAD: Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı HDD: Hayata Destek Derneği ISDR: International Strategy for Disaster Reduction MAG: Mahalle Afet Gönüllüleri Vakfı MK: Mavi Kalem Derneği SİTAP: Sivil Toplum Afet Platformu STK: Sivil Toplum Kuruluşu 3
Tablo Dizini: Tablo 1: Ankete katılan STK ların ana çalışma alanları... 9 Tablo 2: Afet ve acil durumlar ile ilgili çalışmalarda, çalışmaların gerçekleştirildiği afet aşaması... 10 Tablo 3: Web tabanlı bilgi sistemi için öncelikli alt modüller... 19 4
Şekil Dizini Şekil 1: Afet ve acil durumlar ile ilgili çalışması olan STK lar... 9 Şekil 2: Türkiye de afet ve acil durumlara ilişkin sivil toplumun durumu /... 11 Şekil 3: STK ların gözü ile hükümetlerin STK lara verdiği önem /... 12 Şekil 4: Hükümetlerin STK ları önemsememe nedenleri... 12 Şekil 5: Üyesi olduğunuz STK da etkinlikleri yürütürken hükümetlerle sorun yaşadığınız oldu mu?... 13 Şekil 6: Mevzuat STK ların afet ve acil durumlar konusunda kamu kuruluşları ile birlikte çalışmalarını sağlayacak şekilde düzenlenmiş mi?... 14 Şekil 7: Başka STK lar ile işbirliği tecrübesi... 15 Şekil 8: STK ların ortak kullanımı için oluşturulabilecek web tabanlı bilgi sisteminde öncelikli olması gereken modül... 16 Şekil 9: Web tabanlı bilgi sistemi için öncelikli alt modüller... 18 Şekil 10: SİTAP a katılma istemi... 20 5
1. Giriş Türkiye çok çeşitli tehlikelere ve yüksek afet risklerine sahip bir ülkedir. Bunlardan deprem, sel, heyelan ilk üç sırada yer almaktadır 1. Yaşadığımız 17 Ağustos 1999 depremi ve beklenen Marmara depremi ile ilgili yayınlar, bilgi paylaşımları, toplantılar bu gerçeği bize sık sık hatırlatmaktadır. 17 Ağustos ve 12 kasım 1999 depremlerinde resmi rakamlara göre 18.000 den fazla vatandaşımız hayatını kaybetmiş ve yaklaşık 50.000 vatandaşımız yaralanmıştır 2. Japonya Uluslararası İşbirliği Ajansı (JICA) ile İstanbul Büyükşehir Belediyesi ve 4 üniversitenin ortaklaşa yürüttüğü ve 4 farklı senaryo depremi esas alınarak hazırlanan Afet Zararlarını Önleme/Azaltma Master Planı ile mahalle bazında tüm alt ve üst yapılarda meydana gelecek hasar miktarları tespit edilmiş bulunmaktadır. Beklenen Marmara depreminde ise hazırlanan ve referans alınması yönünde büyük ölçüde ortak bir anlayış olan senaryoya göre 30.000 40.000 ölüm ve 120.000 den fazla hastane ihtiyacı olacak yaralanma beklenmektedir 3. Böylesi bir tablo ile baş edebilmek için bireylerin, toplumun ve devletin birlikte hareket etmesi gerekmektedir. Nitekim Birleşmiş Milletler ISDR (International Strategy for Disaster Reduction Uluslararası Afet Riski Azaltma Stratejisi) kapsamında afet riskini azaltma sürecini hükümetler, toplumlar ve bireyler arasında paylaşılan bir sorumluluk olarak tanımlamaktadır 4. 1 http://www.emdat.be/result-country-profile#summtable (erişim: 05.11.2013) 2 Sayıştay Başkanlığı (2002/3) Bayındırlık ve İskan Bakanlığının Marmara ve Düzce Depremleri Sonrası Faaliyetleri Raporu 3 BU (2003) Earthquake Risk Assesment for the Istanbul Metropolitan Area Final Report. İstanbul Boğaziçi University Press 4 ISDR (2004) Living With Risk 2004 version Geneva, Switzerland, ISDR Secretariat 6
Sivil toplum örgütleri bu ortak sorumluluğun önemli bir bileşenidir, bu nedenle afetler konusunda çeşitli çalışmalar yürütmekte olan Hayata Destek Derneği (HDD), Mahalle Afet Gönüllüleri Vakfı (MAG), Mavi Kalem Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Derneği (MK) bir araya gelerek Sivil Toplum Afet Platformunu (SİTAP) kurmak üzere çalışmalara başlamıştır. Atılan bu adımın amacı Sivil Toplum Afet Platformunun kurulması ve faaliyet göstermesi yoluyla afet risklerinin azaltılması ve afet müdahalesi çalışmalarının etkinliğinin ve verimliliğinin arttırılmasıdır. Sürecin somut veriler ve değerlendirmeler üzerinden ilerlemesi için afet ve acil durumlarda çalışan ya da çalışma potansiyeli olan STK ların çalışma alanlarını tanımak, sahada gördükleri sıkıntıları ve deneyimlerini öğrenmek, önceliklerini tespit etmek üzere bu anket çalışması gerçekleştirilmiştir. Anketin sonuçları platformun gündemini ve atacağı adımları belirlemekte önemli ipuçları sunmaktadır. 2. Araştırma Metot ve Yöntemi Tanımsal bir araştırma olan bu çalışma, kesitsel yöntem kullanılarak gerçekleştirilmiştir. Çalışma kapsamında 2 Ekim 4 Kasım 2014 tarihleri arasında web tabanlı anket uygulanmıştır. SİTAP ın devam eden çalışmaları sonucunda 24 Mart 22 Nisan 2014 tarihleri arasında yeni kurumlara aynı anket gönderilmiştir. Anket 25 sorudan oluşmaktadır. Anket, ankete katılan STK ların ve bağlantı kişilerinin iletişim bilgileri, STK ların çalışma alanları, Türkiye de sivil toplumun yeri, sorunları ve atılması gereken adımlar, STK ların deneyimleri ve SİTAP üyesi olmak isteyip istemediklerine ilişkin soruları içermektedir. Sorular ağırlıklı olarak kapalı uçlu sorular olmakla birlikte katılımcıların fikirlerini ve deneyimlerini kendi ağızlarından öğrenmek amacı ile açık uçlu sorulara da yer verilmiştir. Veri girişi ve analizinde, kapalı uçlu soruların yanıtları için SPSS 21 istatistik programı kullanılmıştır. Frekans analizleri yapılmış ve çapraz tablolar oluşturulmuştur. Çapraz tablolarda istatistiksel anlamlılık ki-kare testi ile test edilmiştir. Az sayıdaki açık uçlu soruların yanıtları ise oluşturulan kodlar dâhilinde sınıflandırılarak veri yönetimi sağlanmıştır. Sonuçlar grafik ve tablolar ile verilmektedir. Bazı grafiklerde yuvarlamalardan dolayı %100 ü biraz geçen sonuçlar söz konusu olmuştur. Birinci grup anketlerde 218, ikinci grup anketlerde 165 STK ya olmak üzere toplam 383 STK ya eposta gönderilmiş ve anketi yanıtlamaları istenmiştir. Dağıtım listesi oluşturulurken afetle ilgili çalışan veya çalışma potansiyeli olan STK lara ulaşmak hedeflenmiştir. Bu sebeple afet yönetimi çalışmalarında etkin olmuş, çalışma alanı afet olan 7
sivil kuruluşları listeye eklenmiş ve buna ek olarak çalışma konusu kadın, çocuk veya gençlik olan yani çalışma konusu afetlerde zarar görebilecek grupları içeren kuruluşlara da listede yer verilmiştir. Ayrıca çalışma alanı afete hazırlık, risk azaltma veya müdahale olmayan fakat herhangi bir afet sonrası insani yardım çalışmalarına katılma veya bu çalışmaları destekleme potansiyeli olan STK lar da listeye eklenmiştir. Kuruluşlar seçilirken aktif olmalarına özen gösterilmiştir. Son olarak, afet yönetimi veya araştırma birimleri olan üniversiteler ve hem uzmanlıkları hem de geçmiş afetlerdeki rolleri sebebiyle meslek odaları da listeye eklenmiştir. Birinci grup anketlerde 2 Ekim 2013 tarihinde, ikinci grup anketlerde 24 Mart 2014 tarihlerinde listedeki STK lara ilk eposta gönderilmiş ve anketi doldurmaları istenmiştir. Bir hafta sonra hatırlatma epostası gönderilmiştir. Takip eden hafta içinde ise listedeki tüm STK lar telefon ile aranmış ve hatırlatmada bulunulmuştur. Yapılan telefon görüşmelerinde anket epostalarının genellikle STK ların info epostalarına gittiğini ve ilgili kişilere yönlendirilmediği görülmüştür. İlgili kişilerin isimleri ve onların kişisel veya iş e-postaları alınarak, bunlara tekrar eposta atılmıştır. 3. Sonuçlar Sonuçlar her iki grubu da kapsayacak şekilde ortak olarak değerlendirilmiştir. Gönderilen 383 anketten 47 si cevaplanmıştır. Yanıtlama oranı % 12 dir. STK ların Çalısma Alanları Yanıtlayan STK lardan 19 tanesi (%44) afet ve acil durumları ağırlıklı çalışma alanları olarak belirtmişlerdir. Bunu insan hakları (%33; n=14), kadın çalışmaları (%30; n=13) ve çocuk çalışmaları (%30; n=13) takip etmektedir (Tablo 1). Afet ve acil durumlarda çalışma yapmış olan STK lara baktığımızda sayının 28 e çıktığını görüyoruz. Dağılım Şekil 1 de önce sayı sonrada yüzde (n; %) olarak verilmiştir. 6 STK ana çalışma alanı afet ve acil durumlar olmasa da, bu konuda çalışma yaptıklarını belirtmişlerdir. Bu 21 STK nın afet ve acil durumların hangi aşamalarında çalışmalar yürüttüğüne baktığımızda ise afet döngüsünün tüm aşamalarının söz konusu olduğu görülmekle birlikte, hazırlık, risk azaltma ve müdahale çalışmaları (%70) ilk sırayı almakta, arama kurtarma çalışmaları ise en son sırada (%40) bulunmaktadır (Tablo 2). 8
Ana Çalışma Alanı Yanıtlar* %** N Afet ve acil durumlar %44 19 Kadın %30 13 Çocuk %30 13 Engelli %23 10 Sağlık %23 10 İnsan Hakları %33 14 *Toplam yanıtlayan: 43 **Birden fazla çalışma alanı seçeneği mümkün Tablo 1: Ankete katılan STK ların ana çalışma alanları Yapılan çalışmalara ilişkin verilen örneklere bakıldığında, çalışma alanı ile ilgili eğitim ve farkındalık çalışmaları, insani yardım faaliyetleri, kadın, çocuk, genç ve yaşlı sağlığı ile ilgili çalışmalar, psiko-sosyal destek çalışmaları, afetler ile baş edebilmeye yönelik kapasite geliştirme, arama kurtarma çalışmaları ve çeşitli atölye çalışmaları yer almaktadır. 19, 40% 28, 60% Evet Hayır Şekil 1: Afet ve acil durumlar ile ilgili çalışması olan STK lar 9
Afetlerde Çalışma Alanı Yanıtlar* %** N Hazırlık, risk azaltma %67 18 Müdahale %67 18 Müdahale (arama- kurtarma) %41 11 İnsani yardım %70 19 İyileşme - toparlanma %63 17 *Toplam yanıtlayan: 27 **Birden fazla çalışma alanı seçeneği mümkün Tablo 2: Afet ve acil durumlar ile ilgili çalışmalarda, çalışmaların gerçekleştirildiği afet aşaması Türkiye'de Afet ve Acil Durumlar için Güçlü ve Etkili Bir "Sivil Toplum" un Varlığı Ankete katılan STK ların %71 i afet ve acil durumlara ilişkinin Türkiye de sivil toplumun yeni yeni gelişmekte olduğunu düşünmektedir (soruyu yanıtlayan sayısı 45; Şekil 2). Sivil toplumun gelişmesi için gereken unsurlar arasında, dünyadaki genel eğilime bağlı olarak hükümetlerin STK ları önemsemesi ve dikkate alması birinci sırada, STK ların yönetim-organizasyon-koordinasyon- haberleşme becerilerinin artması ikinci sırada, STK ların uluslararası insani yardım standartlarını öğrenme ve uygulama becerilerinin artması ise üçüncü sırda yer almaktadır. 10
7, 16% 6, 13% 32, 71% Evet Hayır Yeni yeni gelişmekte Şekil 2: Türkiye de afet ve acil durumlara ilişkin sivil toplumun durumu / Türkiye'de afet ve acil durumlar için güçlü ve etkili bir "sivil toplum" un var olduğunu düşünüyor musunuz? STK ların Gözü ile Hükümetlerin STK lara Verdiği Önem Ankete katılan STK lar % 77 oranında Türkiye de hükümetlerin STK ları yeteri kadar önemsemediğini düşünmektedir (Şekil 3). STK ların önemsendiğini düşünen 10 STK temsilcisi STK ların önemsenme nedeni olarak sırasıyla, hükümetlerin STK ları kendilerine yardımcı kuruluşlar olarak görmeleri (% 90; n= 9), Avrupa Birliğine üyelik, siyaset vb. nedenlerden dolayı önemsemek durumunda olmaları nı (%20, n=2) görmektedir. STK ların önemsenmediğini düşünen 34 STK temsilcisi ise en büyük önemsenmeme nedeni Kendilerine yakın bulmadıkları STK ları dışlamaları seklinde bir algıyı dile getirmişlerdir (% 63; n=26), bunu STK ları güvenilir veya sürekli bulmamaları (%44, n=18) ve STK ların uzmanlıklarına/bilgilerine güvenmemeleri (%32; n=13) seklindeki ifadeler takip etmektedir (Şekil 4). 11
10, 23% 34, 77% Evet Hayır Şekil 3: STK ların gözü ile hükümetlerin STK lara verdiği önem / Sizce Türkiye'de hükümetler STK'ları yeteri kadar önemsiyor mu? Kendilerine yakın bulmadıkları STK'ları dışlamaları 63% STK'ları güvenilir ve/veya sürekli bulmamaları 44% STK'ların uzmanlıklarına/bilgilerine güvenmemeleri 32% Fikrim yok 10% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% Şekil 4: Hükümetlerin STK ları önemsememe nedenleri 12
STK nin Etkinlikleri Yürütürken Hükümetlerle Sorun Yaşama Durumu Ankete katılan STK temsilcilerinin % 61 i çalışmaları sırasında hükümetler ile sorun yaşamadıklarını belirtirken % 37si sorun yaşadıklarını söylemiştir. Sorun yaşamadıklarını söyleyen STK temsilcilerinden 6 sı sorun yaşamama nedeni olarak ilişki veya ortak projelerinin olmamasını belirtmiştir. Diğer temsilciler arasında ise en çok sorun yaşamama nedeni olarak çalışmaların iyi anlatılması, prosedürlerin zamanında ve eksiksiz yerine getirilmesi belirtilmiştir. Sorun yaşadıklarını söylen STK temsilcilerinin yaşadıkların sorunun nedenine ilişkin açıklamaları ise oldukça çeşitlilik göstermektedir. Dışlanma, gönüllülerin görevlendirilmesi, taleplerin karşılanmaması, yapılan çalışmalardan çeşitli nedenlerle rahatsız olma bunlardan bazılarıdır. Söz konusu temsilcilerin yarıdan fazlası sorunun aşılamadığını, diğer kısmı ise ikili ilişkiler, sabır ve ısrar, daha uzlaşmacı çözüm yöntemleri benimsenerek sorunu aştıklarını belirtmişlerdir. 1, 2% 16, 37% 27, 61% Evet Hayır Fikrim yok Şekil 5: Üyesi olduğunuz STK da etkinlikleri yürütürken hükümetlerle sorun yaşadığınız oldu mu? 13
Mevzuatın STK ların Afet ve Acil Durumlar Konusunda Kamu Kuruluşları ile Birlikte Çalışmalarını Sağlayacak Şekilde Düzenlenme Durumu Ankete katılanların %86 sı mevzuat ve yasaların STK ların afet ve acil durumlar konusunda kamu kuruluşları ile birlikte çalışmalarını sağlayacak şekilde düzenlenmediğini düşünmektedir (Şekil 6). Bu konuda yapılması gerekenlere verilen örnekler ise özetle şöyledir: Akreditasyona ilişkin belirsizliklerin giderilmesi, gönüllü kavramının yasalarda açık olarak belirtilmesi, kamuya tanınan hakların STK lara tanınması, rollere ilişkin tanımların oluşturulması, mevzuatın yanı sıra uygulamaya ilişkin kısıtlamaların kaldırılması, AFAD ın koordinasyon görevini yerine getirmesi, STK ların temsiliyetlerinin arttırılması, STK ların uluslararası standartlar yönünde teşvik edilmesi. 6, 14% 37, 86% Evet Hayır Şekil 6: Mevzuat STK ların afet ve acil durumlar konusunda kamu kuruluşları ile birlikte çalışmalarını sağlayacak şekilde düzenlenmiş mi? 14
Başka STK lar ile İşbirliği Tecrübesi Ankete katılan STK temsilcilerinin % 86 sı kuruluşlarının başka STK lar ile işbirliği tecrübesi olduğunu belirtmiştir (Şekil7). 6, 14% 37, 86% Evet Hayır Şekil 7: Başka STK lar ile işbirliği tecrübesi Bu tecrübelere ilişkin verilen örnekler; ülkemize göç eden Suriyelilere yönelik çalışmalarda ve Van depremi sonrası yürütülen çalışmalarda gerçekleştirilen işbirlikleri, afet eğitimi, afet gönüllüleri ve afet tatbikatları, psiko-sosyal destek çalışmaları, çocuk eğitimi, çocuk işçiliği, çocuğa karşı şiddetin önlenmesi ve çocuk hakları, köy okulları, cezaevleri, seks işçileri, insan hakları ihlalleri, kadın sağlığını koruma ve geliştirme, kadın emeği ve istihdamı, sağlık taramaları ve sosyal yardım, STK ların geliştirilmesi konularında yapılan işbirlikleri örneklerini içermektedir. STK ların Ortak Kullanımı için Oluşturulabilecek Web Tabanlı Bilgi Sistemini Yararlı Bulma Durumu Katılımcıların neredeyse tamamı (%98, n= 42) afet ve acil durumlarda STK ların birbirini tamamlayıcı ve işbirliği halinde çalışabilecekleri bir platformun olmasını yararlı bulduğunu belirtmiştir. Böyle bir platformun etkili ve verimli olması için gereken unsurlar arasında platformun stratejik planının olması birinci sırada, sürekli ve aktif haberleşme 15
ortamının olması ikinci sırada, düzenli toplantılar görüşmeler yapılması ve üye STK ların zaman-emek taahhüdü ve bunu yerine getirmeleri birlikte üçüncü sırada belirtilmiştir. STK ların Ortak Kullanımı için Oluşturulabilecek Web Tabanlı Bilgi Sistemindeki Modüllerin Önceliklendirilmesi Oluşturulabilecek web tabanlı bir bilgi sistemindeki modüller, afet dönemlerine göre su şekilde önceliklendirilmiştir:, %67 si (n=26) afet öncesi döneme, %33 ü (n=13) ise afet müdahale sürecine ilişkin bir modüllere öncelik verilmesini ifade etmişlerdir. Afet sonrasına ilişkin bir modüle katılımcıların hiç birisi öncelik vermemiştir. 13, 33% 26, 67% Afet öncesi durum bilgisine ait modüller Afet müdahalesi süresindeki bilgilere ait modüller Şekil 8: STK ların ortak kullanımı için oluşturulabilecek web tabanlı bilgi sisteminde öncelikli olması gereken modül Ankete katılan STK lardan olası bir web tabanlı afet bilgi sistemi için afet öncesi ve afet müdahale aşamasına ilişkin 8 maddeden oluşan bilgileri (a-görevliler, b-gönüllüler, c- mevcut risk tanımları, d-demirbaşlar, e-projeler, f-taahhütler, g-gönderilenler, h-teslim alınanlar) önceliklendirmeleri istenmiştir. STK temsilcilerinin verdikleri yanıtlarda görevliler (tüm kuruluşların görevlileri) en sıklıkla (%71; n=27) çok önemli olarak işaretlenen madde olmuştur, mevcut risk tanımları 16
(%62; n=23) ikinci ve gönüllüler (%52; n=19) ise üçüncü sıklıkla işaretlenen maddeler olarak takip etmiştir (Şekil 9, Tablo 3). 17
Teslim alınanlar 2 17 17 Gönderilenler (Henüz teslim alınmamış iç ve dış tüm yardımlar) 3 17 17 Taahhütler (İç ve dış kaynaklı her çeşit (mali dahil) vaat edilen yardımlar) 4 16 19 Projeler (Süren veya yakın geçmişte gerçekleştirilen afet öncesi, sırasında veya sonrası kapsamındaki tüm projeler) 3 17 18 Demirbaşlar (Kuruluşların elindeki araç ve gereçler) 2 13 22 Mevcut risk tanımları 3 11 23 Gönüllüler 2 16 19 Görevliler (Tüm kuruluşların görevlileri) 2 9 27 0 5 10 15 20 25 30 Çok önemli Orta derecede önemli Önemsiz Şekil 9: Web tabanlı bilgi sistemi için öncelikli alt modüller
Afet alanında faaliyet gösteren sivil toplum kuruluşlarının ortak kullanımı için web tabanlı afet bilgi sistemi için aşağıdaki Afet Öncesi Durum Tanıtımı Bilgileri (a-d) ve Afet Müdahalesi Aşamasında Gereken Bilgiler (f-h) ile ilgili modülleri uygun bulduğunuz önem sırasına göre derecelendiriniz. Önemsiz (Sayı; %) Orta derecede önemli Çok önemli Toplam Yanıtlayan a-görevliler (Tüm kuruluşların görevlileri) b-gönüllüler c-mevcut risk tanımları d-demirbaşlar (Kuruluşların elindeki araç ve gereçler) e-projeler (Süren veya yakın geçmişte gerçekleştirilen afet öncesi, sırasında veya sonrası kapsamındaki tüm projeler) f-taahhütler (İç ve dış kaynaklı her çeşit -mali dâhil- vaat edilen yardımlar) g-gönderilenler (Henüz teslim alınmamış iç ve dış tüm yardımlar) h-teslim alınanlar 2; 5% 9; 24% 27; 71% 38 2; 5% 16; 43% 19; 52% 37 3; 8% 11; 30% 23; 62% 37 2; 5% 22; 60% 13; 35% 37 3; 8% 17; 45% 18; 47% 38 4; 10% 16; 41% 19; 49% 39 3; 8% 17; 46% 17; 46% 37 2; 6% 17; 47% 17; 47% 36 Tablo 3: Web tabanlı bilgi sistemi için öncelikli alt modüller 19
SİTAP Üyeliği Ankete katılan 47 STK dan 40 STK nın temsilcileri SİTAP üyeliğine ilişkin soruyu yanıtlamıştır. Soruyu yanıtlayanların %80 i (n= 32) SİTAP a üye olmak istediklerini belirtmişlerdir (Şekil 10). SİTAP a katılım konusunda pozitif cevap vermenin başka STK lar ile işbirliği deneyimi olan ve afet çalışan STK lar arasında daha yaygın olduğu yönünde bir eğilim STK isimleri üzerinden belirlenmiştir. Bununla birlikte bu gruplar arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark olup olmadığı örneklemin sınırlı olması nedeni ile test şartlarının yerine gelmemiş olmasından dolayı test edilememiştir. 8, 20% 32, 80% Evet Hayır Şekil 10: SİTAP a katılma istegi
4. Değerlendirme ve Öneriler SİTAP çalışmaları bünyesinden yapılan bu anket çalışması afet alanında çalışan veya çalışma potansiyeli olan STK lara yönelik gerçekleştirilmiştir. Anketin geri dönüşleri sınırlı olmakla birlikte web tabanlı anket çalışmalarında bu bilinen ve tarafımızca da beklenen bir durumdur. Web tabanlı anket çalışmaları hem toplumun geneline kıyasla hem bilgisayar kullanımında etkin olan örneklemlerde tercih edilebildiği hem de daha hızlı ve masrafsız olduğu için günümüzde giderek artan bir şekilde kullanılmaktadır 5. Bazı STK ların anketlerin cevaplanması için yönetim kurulu kararına ihtiyaç duyması da cevaplanma oranını düşüren bir başka nedendir. Örneklemin kısıtlılığına rağmen söz konusu çalışma SİTAP ın ilk adımlarına ilişkin önemli ipuçları vermektedir. Her ne kadar ana çalışma alanı olarak 19 STK afet ve acil durumları belirtmişse de 28 STK da afet ve acil durumlara ilişkin çeşitli çalışmalarda bulunduğunu ifade etmiştir. Bu sonuç, farklı birçok alanda faaliyet gösteren STK nın aslında potansiyel bir SİTAP üyesi olabileceğinin önemli bir ipucudur. Profesyonel bir eğitim gerektiren arama kurtarma çalışmaları dışında örneklemimiz afet döngüsünün her aşamasında hemen hemen benzer bir dağılımla çalışmalarda bulunmuştur. Çalışmanın en önemli sonuçlarından birisi örneklemin %71 inin Türkiye de afet ve acil durumlar için sivil toplumun yeni yeni geliştiğini düşünmeleridir. Bu pozitif ve dinamik yaklaşım hem SİTAP ın ilerlemesini sağlayabilir hem de SİTAP ile birlikte ülke çapındaki gelişmeye katkıda bulunabilir. Sivil toplumun gelişmesi için ifade edilen gerekli unsurlara baktığımızda en sık dile getirilen unsurlar birlikte çalışmayı gerektiren (Hükümetlerin STK ları önemsemesi ve dikkate alması) veya kolektif öğrenme ile gelişecek (STK ların yönetimorganizasyon-koordinasyon-haberleşme becerilerinin artması STK ların 5 Sinclair, M et al., 2012 Comparison of response rates and cost effectiveness for community-based survey: postal, internet and telephone modes with generic or personalised recruitment approaches BMC Medical Research Methodology, 2012; 12;132 21
uluslararası insani yardım standartlarını öğrenme ve uygulama becerilerinin artması) unsurlardır. Örneklemin önemli bir kısmı (%77) STK ların önemsenmediğini düşünmektedir bu sonuç da ortak hareket etmenin önemini bir kez daha hatırlatmaktadır. Diğer önemli bir bulgu ise katılımcıların neredeyse tamamına yakınının (%86) mevzuat ve yasaların STK ların afet ve acil durumlar konusunda kamu kuruluşları ile birlikte çalışmalarını sağlamaya uygun olmadığını belirtmesidir. SİTAP ın ilk hedeflerinden birisi bu konuda hem STK lar hem de ilgili kamu kuruluşlarında farkındalık yaratarak yeni bir mevzuat çalışmasına girmesi olabilir. Bu konuda atılacak güçlü bir adım şu sıralar AFAD bünyesinde yürütülen afet yönetmeliği çalışmalarını STK lar lehine etkileyebilir. Kamu kuruluşları ile işbirliği daha sıkıntılı bir konu olarak karşımıza çıkarken, ankete katılan STK ların işbirliği deneyimine bakarak (%86) STK ların büyük oranda bir birbirleriyle işbirliği içinde çalıştıkları söylenebilir. Ayrıca katılımcıların neredeyse tamamı bir işbirliği platformunu yararlı görmektedir (%98) ve SİTAP a katılma konusunda olumlu yanıt verme oranı da oldukça yüksektir (%80). Bu olumlu hava iyi bir başlangıç hamlesi için kalkış noktası olabilir. Platformun verimli olması için gerekenler konusunda en sık belirtilen stratejik plan, katılan STK ların böylesi bir platforma uzun vadeli ve sağlam temelli bir yaklaşım içinde bulundukları şeklinde yorumlanabilir. Takip eden gereklilikler arasında belirtilen düzenli haberleşme ve toplantılar ise SİTAP ın gerekliğinin altını bir kez daha çizmektedir. Oluşturulabilecek web tabanlı bir bilgi sistemi için katılımcılar önceliği afet öncesi döneme ve afet müdahale sürecine vermekte, afet sonrasına herhangi bir öncelik verilmemektedir. Bu sonucun alt nedenlerinin ayrıntıları ile ele alınması gerekmektedir. Söz konusu modüllerde de profesyonel ve gönüllü insan gücüne ilişkin bilgiler, yer alması en çok önemli görülen bilgiler olarak belirtilmiştir. 22
5. Ekler Ek 1: Anket Formu (PDF Dosyası) 23