MAHKEMELER (TÜRK YARGI ÖRGÜTÜ) Dr. Barış TEKSOY Hukukun Temel Kavramları Dersi
ÖĞRENME HEDEFLERİMİZ - ADLİYE MAHKEMELERİ, YARGITAY - İDARE MAHKEMELERİ, DANIŞTAY - UYUŞMAZLIK MAHKEMESİ - ANAYASA MAHKEMESİ - SAYIŞTAY, YÜKSEK SEÇİM KURULU - AVRUPA İNSAN HAKLARI MAHKEMESİ
ADLİYE MAHKEMELERİ (İlk Derece) A) CEZA YARGISI: - Asliye Ceza Mahkemeleri: Genel Yetkili - Ağır Ceza Mahkemeleri: 10 yıldan fazla hapis cezası gerektiren suçlar + özel olarak belirtilmiş suçlar (yağma, resmi belgede sahtecilik, hileli iflas, vb.) - Çocuk Mahkemeleri ve Çocuk Ağır Ceza Mahkemeleri (18 yaş) - (?) Sulh Ceza Hâkimlikleri (Gözaltı, arama, yakalama, tutuklama, vb..)
ADLİYE MAHKEMELERİ (İlk Derece) B) HUKUK YARGISI (Medenî Yargı) : - Asliye Hukuk Mahkemeleri : Genel Yetkili - Sulh Hukuk Mahkemeleri (Belirli davalar-hmk m.4: taşınmaz kirası, ortaklığın giderilmesi, vb.) - Uzmanlık Mahkemeleri: Aile Mahkemeleri, Ticaret Mahkemeleri, İş Mahkemeleri, Tüketici Mahkemeleri, Fikrî ve Sınaî Haklar Hukuk Mahkemeleri
BÖLGE ADLİYE MAHKEMELERİ (İstinaf-Ara Derece) -7 adet: Ankara, İstanbul, İzmir, Antalya, Gaziantep, Samsun, Erzurum - Hukuk daireleri + Ceza Daireleri - İlk derece mahkemelerince (hukuk yargısı+ceza yargısı) verilen ve kesin olmayan hüküm ve kararlara karşı başvurulabilir.
YARGITAY (Temyiz-Üst Derece) Adlî yargının (ceza ve hukuk yargısı için) üst derece mahkemesidir, bölge adliye mahkemelerinden gelen kararların temyiz merciidir. - Hukuk İşleri Daireleri ve Ceza İşleri Daireleri - Hukuk Genel Kurulu ve Ceza Genel Kurulu - Temyiz başvurusu: onama/bozma - Yargıtay İçtihadı Birleştirme Kararları
İdarî davalara bakarlar. İDARÎ YARGI 1- İptal Davası: - Hukuka aykırı olduğu iddia edilen idarî işlemin sadece iptali talep edilir. 2- Tam Yargı Davası: - İdarî işlem veya eylemlerden zarar görenlerin, zararlarının giderilmesi talep edilir. 3- İdarî Sözleşmelerden Doğan Davalar
İDARÎ YARGI İlk derece: - İdare Mahkemeleri Genel yetkili mahkemelerdir. - Vergi Mahkemeleri Vergi ve benzeri malî yükümlülüklerden kaynaklanan uyuşmazlıklara bakar. Ara Derece/İstinaf: - Bölge İdare Mahkemeleri Yargı çevresi içerisinde bulunan idare ve vergi mahkemelerince verilen kararlar
DANIŞTAY (Temyiz-Üst Derece) - İdarî yargının üst derece mahkemesidir, son inceleme ve temyiz merciidir. - Bakanlar Kurulu ve kamu yönetimi kurumlarına danışma organı olarak hizmet etme ve görev bildirme işlevi de vardır. - (!) Bazı idarî davalarda ilk derece mahkemesidir. (Danıştay K. m.24) Örn: Bakanlar Kurulu kararları, müşterek kararnameler, Başbakan tarafından alınan kararlar, Tüzükler, ülke genelinde uygulanacak yönetmelikler - Danıştay İçtihadı Birleştirme Kararları
Uyuşmazlık Mahkemesi: Adlî yargı ve idarî yargı mercileri arasında çıkabilecek, olumlu ya da olumsuz, görev ve hüküm uyuşmazlıklarını kesin olarak çözümlemeye yetkilidir. (?) Anayasa Mahkemesi ve diğer mahkemeler (?) Danıştay ve Sayıştay
ANAYASA MAHKEMESİ (ANAYASA YARGISI) Kanunlar Anayasa ya aykırı olamaz. (Anayasa m.11/2) Kanunların anayasaya uygunluğunun denetimini Anayasa Mahkemesi yapar. (!) Tüm mahkemelerin üzerinde bir temyiz mahkemesi değildir. + Bireysel Başvuru ve diğer görevler
Anayasaya uygunluk denetiminin kapsamı: - Kanunlar: Şekil+Esas - Kanun Hükmünde Kararnameler: Şekil+Esas (!) Olağanüstü dönemlerde çıkarılan KHK. ler - TBMM İçtüzüğü ndeki değişiklikler: Şekil+Esas - Anayasa Değişiklikleri: Yalnızca şekil bakımından (teklif ve oylama çoğunluğu, ivedilikle görüşülmeme) (!) Uluslararası Antlaşmalar
Başvurma yolları: A) İptal Davası-Soyut Norm Denetimi: - C.Başkanı, İktidar Partisi Grubu, Ana Muhalefet Partisi Grubu, 1/5 TBMM=110 milletvekili - Başvuru süresi: Resmi Gazete + 60 gün (!) Şekil: 10 gün-c.başkanı/110 milletvekili B) İtiraz Yolu-Somut Norm Denetimi: Mahkemeler: Anayasaya aykırılık itirazı AYM. 5 ay içinde cevaplandırmalıdır.
Anayasa Mahkemesi nin diğer görevleri: 1) Bireysel Başvuru: Anayasa+AİHS nde güvence altına alınmış temel hak ve hürriyetlerin kamu gücü tarafından ihlâli İdarî ve yargısal başvuru yollarının tükenmiş olması şartı (+30 gün) 2) Yüce Divan: C.Başkanı, Başbakan, Bakanlar, Yüksek Mahkemelerin Üyeleri, G.Kurmay Başkanı, Kuvvet Komutanları Görevleriyle ilgili suçlardan dolayı 3) Dokunulmazlıkların kaldırılması kararlarının denetimi 4) Siyasal partilerin denetimi ve açılacak davalar
Sayıştay: (Hesap Yargısı) Merkezî yönetim kamu idareleri, yerel yönetimler ile sosyal güvenlik kurumlarının bütün gelir ve giderleri ile mallarını, sorumluların hesap ve işlemlerini TBMM adına denetlemekle görevlidir. Yüksek Seçim Kurulu: (Seçim Yargısı) Seçimlerin düzen içinde yürütülmesi için gerekli işlemleri yapma, itirazların incelenmesi ve nihaî kararların verilmesi görev ve yetkilerine sahiptir. Yargıtay: 4 üye + Danıştay: 3 üye (+2 şer yedek)
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Avrupa Konseyi ne bağlıdır. (! Avrupa Birliği ile ilgisi yoktur) Kuruluş: 1953- Türkiye: 1954 (Bireysel Başvuru: 1987) Bireysel başvurunun temel şartları: 1- AİHS ve ek protokollerde öngörülen bir temel hak veya özgürlüğün ihlâli halinde 2- İç hukuk yollarının tüketilmiş olması halinde (en geç +6 ay) Sözleşmeye taraf devlet aleyhine ve bu devletin fiilen egemen olduğu yerlerde yapılan ihlaller dolayısıyla dava açılabilir. (!) Devletin ülkesi ile sınırlı değildir. (Fiilen egemen olma) (!) Vatandaş-yabancı ayrımı yoktur. (Herkese karşı sorumlu) Karar: Tespit ve tazminat kararı niteliğindedir. Temyiz mercii değildir, iptal veya bozma kararı vermez. (Türk hukukunda yargılamanın yenilenmesi nedenidir.)