PROTEİN KISITLI VEYA NORMAL ETLİK PİLİÇ RASYONLARINA ZEOLİT VE ENZİM İLAVESİNİN BESİ PERFORMANSI ÜZERİNE ETKİLERİ *

204 PROTEİN KISITLI VEYA NORMAL ETLİK PİLİÇ RASYONLARINA ZEOLİT VE ENZİM İLAVESİNİN BESİ PERFORMANSI ÜZERİNE ETKİLERİ * Ahmet AYDIN Hüsrev DEMİRULUS Kazım KARA Arzu SOYLUOĞLU Sibel ERDOĞAN Y.Y.Ü. Ziraat Fak. Zootekni Böl. 65080 Van-Türkiye ÖZET: 100 er adet etçi civciv ile yapılan ve 6 hafta süren 2 çalışmanın birincisinde, % 2 protein kısıtlaması yapılan rasyonlara %1 zeolit ve %1 enzim ilavesinin besi performansı üzerine etkisi araştırılmıştır. İlk üç hafta %22 HP ve 3000 kcal/kg ile % 20 HP ve 3000 Kcal/kg ME, son üç hafta da % 20 HP ve 3100 kcal/kg ME içeren rasyonlar hayvanlara yedirilmiştir. İstenen telafi olayı gerçekleşmiş olup, %1 enzim ilavesiyle de canlı ağırlıkta önemli (P<0.05) artış sağlanmıştır. Yem tüketimleri bakımından gruplar arası farklar önemli (P<0.05) bulunmuştur. Yemden yararlanma değerleri 6. hafta sonunda sırasıyla 2.44, 1.94, 2.28, 1.91, 2.24 olarak bulunmuştur (P>0.05). Karkas ağırlığı bakımından gruplar arasındaki farklılıklar önemli (P<0.05) bulunurken, diğer kriterler açısından ise önemsiz (P>0.05) bulunmuştur. Protein kısıtlı rasyonlara %1 enzim ilavesi karkas ağırlığını önemli şekilde (P<0.05) arttırmış olup en yüksek randımanı vermiştir. 2. çalışmada ise, hayvanlara ilk üç haftada %22 HP ve 3000 kcal/kg ME, son 3 haftada ise %20 HP ve 3100 kcal/kg ME içeren rasyonlar verilmiştir. En yüksek canlı ağırlık 1491.68 g ile %2 zeolit ilaveli grupta, en düşük canlı ağırlık ise 1365.50 g ile %2 zeolit +%1 enzim ilaveli grupta elde edilmiştir (P<0.05). Yem tüketimi ve yemden yararlanma bakımından en iyi sonuçlar enzim ilaveli gruplardan elde edilmiştir (P<0.05). Yem tüketimi ve yemden yararlanma bakımından en iyi sonuçlar, gruplardan elde edilmiştir (P<0.05). Karkas ve iç yağ ağırlıları bakımından % 2 zeolit ilaveli gruplarda farklılıklar önemli (P<0.05), diğer kriterler açısından önemsiz bulunmuştur. Anahtar Kelimeler: Etlik piliç, Protein kısıtlaması, Enzim, Zeolit, Besi performansı. The Effect Of Using Protein Restricted And Non-Restricted Ration Added Zeolit And Enzyme On Fattening Performance Of Broiler SUMMARY: In the 2 experiment,total 200 Broilers were used for 6 weeks. In the first experiment 2 % protein restricted ration added 1 % enzyme and 1% zeolit on fattening performance were determined. The rations, containing 22% CP and 3000 kcal/kg ME with 20% CP and 3000 kcal/kg ME; 20% CP and 3100 kcal/kg, were fed to animals in the first and last 3 weeks respectively. Restricted feeding groups componsated enough and live weight significantly increased (P<0.05) with this groups added 1% enzyme. The difference among the groups with respect to feed consumption was significant (P<0.05). Feed efficiency according to the feeding groups was 2.44, 1.94, 2.28, 1.91 and 2.24 respectively (P>0.05). Differents among of the groups carcass weight was significant (P<0.05); while the effect of feed other criteria wasn t significant. The carcass weight was increased significantly (P<0.05) with restricted protein rations added 1% enzyme. The performance was highest in the groups added 1% enzyme. In the 2. experiment, was added 1% zeolit and 1% enzyme in rations and fattening performance were determined. A ration containing 22 % CP and 3000 kcal/kg ME was fed to animals in the first week, 20 % CP and 3100 kcal/kg ME was fed to animals in the last week respectively. The highest live weight was 1491.68 g and the lowest live weight was 1365.5 g were obtained 2 % zeolit grup and 2 % zeolit+ 1 % ezyme group respectively (P<0.05). The best results were obtained with to respect to feed consumption and feed efficiency in the groups added enzyme to the ration (P<0.05). Carcass weight and fat weight were significant (P<0.05). The other criteries were nt significant. Key Words: Broiler, Restricted protein, Enzyme, Zeolit, Fattening performance. Keywords: Broiler, Restricted protein, Enzyme, Zeolit, Fattening performance

205 GİRİŞ Kanatlı yetiştiriciliğinde girdilerin yaklaşık %80 ini yem oluşturmaktadır(1). Yem fiyatları giderek artmakta ve amaca uygun daha ucuz alternatif yem kaynakları denenmeye başlanmış ve devam etmektedir. Bu kaynaklardan birisi de zeolit adı verilen bir mineraldir. Zeolit K,Na, Mg, Ca gibi alkali ve toprak alkali elementler içeren kristaller halinde üç boyutlu sonsuz bir yapıya sahip alüminyum silikat bileşikleridir(2). Şimdiye kadar laboratuvarda 150 tür sentezlenmiş olup 12-14 ünün ekonomik önemi olduğu bildirilmektedir(1). Yem üretiminde niteliği arttırmanın bir yolu da rasyonlara enzim ilave etmektir. Enzimler, canlı organizmaların genetik yapılarında kodlanmış olan kimyasal reaksiyonların binlercesini gerçekleştirmede katalizör görevi görmektedirler(3). Yem karmalarında kullanılan enzimlerin çoğu bakteriyel yada fungal orijinli α-amilaz preparatlarıdır(4). Mikrobiyal enzimler, yemin sindirilebilirliliğini ve dolayısıyla yemden yararlanmayı arttıran maddeler olarak kabul edilmektedir(5). Bu çalışmada kullanılan Grindazym GP-5000 (Ksilanaz 12000 ü/g,β-glukanaz 5000 ü/g ve pektinaz 7 ü/g ) in kanatlı hayvanların performansını iyileştirdiği bildirilmektedir(6). Yemin maliyetinin düşürülmesinin diğer bir yolu da rasyonda protein kısıtlamasıdır. Araştırıcılar ek yemlerinden tasarruf sağlamak ve dolayısıyla daha ekonomik bir üretim yapabilmek için başlangıç döneminde düşük protein içeren yem karmaları vererek geciktirilen gelişmenin ileriki dönemlerde ne ölçüde telafi edildiği konusu üzerinde durmuşlardır (7,8). Koçak (1984) tarafından Geciktirilmiş Gelişme olarak türkçeye tercüme edilen ve Compensatory Growth adı verilen yemleme modeli ilk kez 1969 yılında Auckland tarafından gündeme getirilmiştir. Bu yöntemde hayvanlara başlangıçta ihtiyacın altında yem verilmektedir. Belli bir süre sonra bu hayvanların canlı ağırlıkları normal beslenen hayvanlara göre düşük olmaktadır. Ancak sonraki dönemlerde normal beslenmeye geçildiğinde hayvanlar bu gelişme geriliğini telafi etmektedirler (9). Son yıllarda kanatlı rasyonlarına zeolit ve enzim katılması ile protein kısıtlı yemleme konusunda yoğun çalışmalar vardır (1,2,10,11,12,13). Broyler lerde yapılan denemelerde zeolit ilavesinin su ve yem tüketimini iyileştirdiği ve bu hayvanların dışkılarında % 25 daha az nem bulunmuş olduğu bildirilmektedir(1). Yalçın ve ark (2) rasyonlara zeolit ilavesinin yumurta verimini önemli bir şekilde arttırdığını belirlemişlerdir. Gonzales ve ark. (10), broiler rasyonlarına %5 zeolit ilavesinin canlı ağırlık artışını, yem tüketimini ve yemden yararlanmayı iyileştirdiğini bildirmişlerdir (P<0.05). Hossain ve ark.(11) ise rasyonlara %1-1.5 zeolit ilavesinin performans üzerine etkisinin önemsiz olduğunu vurgulamaktadırlar. Sukan ve ark. (12) Broylerlerde yaptıkları bir çalışmada %1 zeolit+%1 enzim içeren yemin ilk iki hafta civcivlerde bir uyum söz konusu olmasından dolayı ancak 2-4 haftalarda canlı ağırlık üzerine olumlu etkisi olduğunu bildirmişlerdir. Öztürk ve Erener (13) in bildirdiklerine göre Okan ve ark., Frencesch ve ark., ayrıca Broz ve ark. (14), rasyonlara enzim ilavesinin yem tüketimini iyileştirdiğini belirtmişlerdir. Rotter ve ark (15) ile Öztürk ve Erener (13) yaptıkları çalışmalarda enzim ilavesinin canlı ağırlığı önemli şekilde (P<0.05) arttırdığını bildirirken, bazı araştırıcılar da enzim ilavesinin canlı ağırlık üzerine olan etkisinin önemsiz olduğunu bildirmektedirler (3,16,17). Bazı çalışmalarda protein kısıtlaması ile istenen telafinin gerçekleştiği tespit edilirken (1,8,9), bazı çalışmalarda yeterli telafinin elde edilemediği bildirilmektedir (7,10).

206 Birinci denemede, broyler civcivlerde yürütülen bu çalışmada, daha ekonomik bir rasyon elde etmek için protein kısıtlaması yapılması ve belli oranlarda zeolit ve enzim katılmasının telafiyi ne oranda gerçekleştireceğinin araştırılması, ikinci çalışmada ise zeolit oranında artış yapmanın ne gibi etkisi olacağının araştırılması amaçlanmıştır. MATERYAL VE METOD Materyal: Araştırmanın hayvan materyalini her iki çalışma için toplam bir günlük 200 adet Ross PM3 etlik civcivler oluşturmuştur. Araştırma Kullanılan yem ham maddeleri piyasadan temin edilmiş ve bölüm laboratuvarında ham protein miktarları tespit edildikten sonra karmalar, bu değerler esas alınarak işletmede hazırlanmıştır. Tablo 1. Denemede Kullanılan Ham Maddelere Ait Analiz Sonuçları Yemler HP (%) HK (%) KM (%) HS (%) HY (%) ME kcal/kg* Mısır 8.24 1.98 89.08 5.20 3.35 3350 Buğday 11.52 1.72 90.51 4.36 3.00 3120 SFK 46.88 4.60 90.71 7.55 1.08 2230 Balık Unu 67.50 15.81 91.00 2.26 7.84 2880 Bitkisel Yağ - - - - 100 8800 *: ME değerleri 18 ve 19 no lu literatürden alınmıştır. Araştırmada kullanılan karmalar 1. denemede; 2 dönem için ayrı ayrı hazırlanmıştır. 1.dönemde; 1. gruba (kontrol) normal yem yedirilmiştir. 2. grup ise %2 protein kısıtlı yem yemiştir. 3. grup, 2. grup yemine %1 zeolit ; 4. grup, 2. grup yemine %1 enzim ; 5. grup ise 2. grup yemine %1 zeolit+ %1 enzim ilaveli yemler yemişlerdir. 2. dönemde; %2 protein kısıtlaması yapılmamış olup tüm gruplar 1. dönemdeki yemlerini tüketmişlerdir. 2. Denemede ise; 1.dönemde 1. gruba (kontrol) normal yem yedirilmiştir. 2. grup %1 zeolit ilaveli, 3. grup ise %2 zeolit ilaveli rasyonları tüketmişlerdir. 4. grup 2. gruba %1 enzim, 5. grup ise 3. gruba %1 enzim ilaveli rasyonları tüketmişlerdir. 2. dönemde yine aynı rasyonlar tüketilmiş ancak ham protein oranı % 22 den % 20 ye düşürülmüş, metabolik enerji ise 3000 kcal/kg dan 3100 kcal/kg a yükseltilmiştir. Araştırmada kullanılan yem ham maddelerinin analizi bölüm laboratuvarımızda yapılmış olup Tablo 1 de sunulmuştur.

207 Tablo 2. Denemede Kullanılan Karmaların Yapısı ve Besin Madde İçerikleri (%), (Deneme 1) (0. - 3. Hafta) (3. - 6. Hafta) Yemler Kontrol %2 (Prot.Kısıt) %2P+%1 Zeolit Kontrol %1 Zeolit Mısır 34.8 34.0 32.7 34.7 35.0 Buğday 26.7 34.2 33.8 30.7 28.7 SFK 27.1 21.3 21.2 22.7 22.3 Balık Unu 5.0 5.0 5.2 4.4 5.0 Zeolit - - 1.0-1.0 Tuz 0.35 0.35 0.35 0.35 0.35 Mineral 0.175 0.175 0.175 0.175 0.175 Vitamin 0.175 0.175 0.175 0.175 0.175 Kireç Taşı 1.6 1.6 1.6 1.6 1.6 Bitkisel Yağ 2.9 2.0 2.6 4.0 4.5 DCP 1.2 1.2 1.2 1.2 1.2 Toplam 100.00 100.00 100.00 100.00 100.00 Ham Protein(%) 22.03 20.09 20.03 19.99 20.00 ME, kcal/ kg 3004.60 3002.54 3003.24 3108.31 3108.7 Tablo 3. Denemede Kullanılan Karmaların Yapısı ve Besin Madde İçerikleri (%), (Deneme 2) (0. - 3. Hafta) (3. - 6. Hafta) Yemler Kontrol %1 Zeolit %2 Zeolit Kontrol % 1 Zeolit %2 Zeolit Mısır 34.8 32.7 32.0 35.0 35.0 35.0 Buğday 26.7 33.8 25.4 28.7 28.7 27.0 SFK 27.1 21.2 27.9 22.3 22.3 22.5 Balık Unu 5.0 5.2 5.0 5.0 5.0 5.0 Zeolit - 1.0 2.0 1.0 1.0 2.0 Tuz 0.35 0.35 0.35 0.35 0.35 0.35 Mineral 0.175 0.175 0.175 0.175 0.175 0.175 Vitamin 0.175 0.175 0.175 0.175 0.175 0.175 Kireç Taşı 1.6 1.6 1.6 1.6 1.6 1.6 Bitkisel Yağ 2.9 2.6 4.2 4.5 4.5 5.0 DCP 1.2 1.2 1.2 1.2 1.2 1.2 Toplam 100.00 100.00 100.00 100.00 100.00 100.00 H. P. (%) 22.03 22.01 21.99 20.00 20.00 19.90

208 ME, kcal/ kg 3004.60 3000.90 3003.4 3108.7 3108.7 3104.6 Metod : Civcivler bir günlük iken tartılarak erkek ve dişi karışık olarak her bölmeye 20 hayvan tesadüfi olarak yerleştirilmiştir. Hayvanlara newcasstle ve gumboro aşıları uygulanmıştır. 6 hafta süren ve 2 tekerrürlü olarak yürütülen denemelerin birincisinde; ilk 3 hafta %2 protein kısıtlaması yapılmış ve son 3 hafta ise ad libitum yemlemeye geçilerek hayvanların gelişme geriliklerini telafi etmeleri izlenmiştir. Ayrıca %2 protein kısıtlı gruplara %1 enzim, %1 zeolit ve %1 enzim+ %1 zeoit ilave edilerek telefi olayı üzerine etkileri incelenmiştir. İkinci denemede ise; ad libitum yemleme yapılmış olup, rasyonlara %1 ve %2 zeolit ilave edilmiştir. Ayrıca bu iki gruba %1 enzim ilavesi yapılarak performans üzerindeki etkisi araştırılmıştır.karmalarda kullanılan yemlerin ham madde analizinde Wender (20) metoduna göre yapılmış ve sonuçlar tablo 1 de verilmiştir. Tartımlar her hafta düzenli bir şekilde yapılmıştır. 6. hafta sonunda her gruptan rastgele 10 hayvan alınarak kesilmiş ve karkas ağırlığı, randıman, taşlık, karaciğer, kalp ve iç yağ ağırlıkları belirlenmiştir. Elde edilen değerler tesadüf parselleri deseninde faktöriyel olarak denenmiş ve varyans analizi yöntemiyle F testi (21) uygulanmıştır. Ayrıca kombinasyonlar arasındaki farklar Duncan testi (21) ile belirtilmiştir. SONUÇLAR VE TARTIŞMA Birinci denemede, Tablo 4 den de anlaşılacağı üzere deneme sonunda beklenen telafi olayı gerçekleşmiş olması literatür bildirişlerine uygun bulunmuştur (8,9). Tablo 4. Deneme Sonu Ortalama Canlı Ağırlıklar (g), Yem Tüketimi (g) ve Yemden Yararlanma Sonuçları. Gruplar N C.A. (0-3. Hf) C.A. (3-6. Hf) Yem Tük. (0-3. Hf) Yem Tük. (3-6. Hf) Y.Y. (0-3.Hf) Y.Y. (3-6.Hf) Ö.S. xx xx xx xx Ö.S. Kontrol 20 311.75±27.5 1376.55±55.0 a 895.30±44.3 c 3403.0±15.4 ab 3.19±0.1 c 2.55±0.1 %2 P 20 287.30±9.2 1607.00±55.0 ab 687.00±28.0 ab 3129.0±11.9 a 2.74±2.0 b 1.94±0.1 %2P+%1Z 20 308.50±3.5 1591.00±13.0 ab 677.00±26.0 ab 3663.0±10.3 c 2.46±0.1 ab 2.35±8.0 %2p+%1Z 20 319.00±4.3 1771.00±23.3 b 711.05±10.9 b 3386.0±8.1 ab 2.49±2.0 b 1.95±0.2 %2p+%1Z+%1E 20 296.00±6.0 1393.00±130.0 a 597.00±4.0 a 3113.0±9.8 a 2.26±2.5 a 2.28±4.5 Ö.S. : Önemsiz, xx:p<0.01, x: P<0.05, a,b,c, : Farklı harfleri taşıyan ortalamalar arasındaki farklar önemlidir (P<0.05) Zeolit ilavesinin kontrol grubuna göre canlı ağırlığı arttırdığı görülmektedir. İstatistiki olarak önemsiz olsa da, nisbi bir artış sağlanmıştır. Ancak telafi olayında herhangi bir etkisi olmadığı görülmüştür. Zeolit ilavesinin kontrol grubu ile benzer sonucu vermesi literatürle uyum içinde olduğunu göstermektedir (10,11,22,23). Enzim ilavesi kontrol grubuyla karşılaştırıldığında canlı ağırlığı önemli bir şekilde (P<0.05) arttırmış olduğu görülmüştür. Ancak telafi olayında oransal olarak artış sağlanmasına rağmen istatistiki olarak

209 önemsiz bulunmuştur. Sukan ve ark. (12) enzim ilaveli yemleri tüketen grupların daha az yem tüketerek istenen kesim ağırlığına daha erken ulaştıklarını belirlemişlerdir. Birçok araştırma sonuçları da bunu desteklemektedir (15,16,17,23). Enzim ve zeolitin beraber rasyonlara ilavesinin canlı ağırlık üzerine herhangi bir etkisi görülmemiştir. Enzim ilaveli grupla kontrol grubu karşılaştırıldığında ise ortalama canlı ağırlığı önemli derecede (P<0.05) düşürdüğü görülmüştür. Sukan ve ark. (12) enzim ve zeolitin birlikte yemlere katılmasıyla önceleri bir uyum problemi gösterdiğinden canlı ağırlığın ilk dönemde düşük olduğunu ve daha geç kesim yaşına ulaştıklarını dolayısıyla herhangi bir olumlu etkisinin görülmediğini tespit etmişlerdir. Yemden yararlanma bakımından deneme sonu itibariyle farklılıkların önemsiz olduğu görülmektedir. Ancak, oransal olarak enzim ilavesinin yemden yararlanmayı iyileştirdiği görülmüştür. Çiftçi ve ark. (23) ile Yu ve ark. (24) enzim ilavesinin yemden yararlanma üzerine etkisinin önemsiz olduğunu bildirmektedirler. Zeolit ilavesinin yemden yararlanma üzerine herhangi bir etkisi görülmemiştir. Valdive ve ark. (22), Rodrugez (25), Hossain ve ark. (11) nın bulduğu sonuçlarla bir uyum içerisindedir. Araştırmada elde edilen kesim sonuçlarına ilişkin değerler tablo 5 de sunulmuştur. Buna göre en yüksek karkas ağırlığı 1240 g ile enzim ilaveli gruptan elde edilmiştir (P<0.05). Diğer grupların kontrol grubu ile arasındaki farkın önemsiz olduğu belirlenmiştir. Rotter ve ark. (15), Çiftçi ve ark. (23) ve Öztürk ve Erener (13) de enzim ilavesinin karkas ağırlığını önemli bir derecede arttırdığını belirlemişlerdir. Zeolit ilaveli gruplarda ise farklılıklar önemsiz bulunmuştur. Randıman değerleri açısından en iyi sonucu %1 enzim ilaveli grup vermiştir (%70.01). En düşük değer ise kontrol grubunda gerçekleşmiştir (%62.57). Diğer yenebilen iç organlar bakımından ise gruplar arasında dikkate değer bir farklılık görülmemeştir. Tablo 5. Kesim Sonuçlarına İlişkin Ağırlık Ortalamaları (g) Gruplar N Karkas Rand. (%) Taşlık Karaciğer Kalp İç Yağ xx Ö.S. Ö.S Ö.S. Ö.S Kontrol 10 861.4±61.4 a 62.57 29.62±3.9 28.52±3.6 7.13±0.9 10.0±2.3 %2 P 10 1093.0±89.0 ab 68.01 34.24±2.1 35.01±2.5 10.72±1.8 17.49±5.4 %2P+%1Z 10 1240.0±20.0 b 70.01 35.32±1.9 35.25±4.3 10.92±2.1 18.57±5.0 %2p+%1Z 10 1063.5±18.5 ab 66.84 36.20±2.9 33.37±2.5 9.07±0.9 16.09±2.7 %2p+%1Z+%E 10 973.0±20.0 ab 69.84 33.98±2.7 28.71±7.3 8.80±0.3 14.09±5.9 Ö.S. : Önemsiz, xx: P<0.01, x: P<0.05, a,b,c, : Farklı harfleri taşıyan ortalamalar arasındaki farklar önemlidir (P<0.05) 2. denemede ise; Ortalama canlı ağırlıklara ilişkin sonuçlar tablo 6. te verilmiştir. Rasyonlara ilave edilen zeolit miktarı arttıkça canı ağırlığın önemli miktarda arttığı görülmektedir. Nitekim kontrol grubuyla %2 zeolit ilaveli grup arasındaki fark önemli (P<0.05) bulunmuştur. Dobeic (26), %1, 2, 4 ve 6 oranında zeolit kullandığı çalışmada

210 Tablo 6. Deneme Sonu Ortalama Canlı Ağırlıklar, Yem Tüketimi ve Yemden Yararlanma (g). Gruplar Canlı Ağırlık Yem Tüketimi Yemden Yararlanma.n xx Xx xx 1. Kontrol 20 1376.55±50.0 a 3403.00±153.0 a 2.53±0.11 a 2. %1 zeolit 20 1401.73±118.5 ab 3778.42±35.57 a 2.75±0.63 a 3. %2 zeolit 20 1491.68±134.6 b 3609.79±59.42 a 2.48±0.91 a 4. %1 z+%1enzim 20 1365.50±58.5 ab 3008.00±27.0 b 2.26±6.53 b 5. %2 z+%1enzim 20 1409.00±12.0 ab 2543.00±147.0 b 1.84±4.52 b Canlı ağırlığın önemli bir şekilde arttığını belirlemiştir (P<0.05). Yine Balevi ve ark. (27) ve Zlobina (29) da rasyonda zeolit miktarının arttırılmasıyla canlı ağırlığın önemli şekilde arttığını belirlemişlerdir (P0<0.05). Zeolit içeren gruplara % 1 enzim ilavesinin herhangi bir etkisi olmadığı görülmüştür. Sukan ve ark. (12) yaptıkları çalışmada zeolit ve enzimin birlikte kullanılmasının uyum problemi gösterdiğinden kesim yaşına geç ulaşılmakta olduğunu ve dolayısıyla canlı ağırlık üzerine etkisinin önemsiz olduğunu bildirmişlerdir. Bu çalışmada da benzer sonuçlar elde edilmiştir.yem tüketimi ve yemden yararlanma açısından sadece % 1 enzim ilavesi yapılan gruplarda önemli bir iyileşme göze çarpmaktadır (P<0.05). Literatürde de benzer sonuçlara rastlanmıştır (7,11,13,17,15,25,31,32). Kesim sonuçlarına ait sonuçlar ise aşağıda tablo 7. te sunulmuştur. En yüksek karkas ağırlığı 970.05 g ile % 2 ilaveli grupta, en düşük ağırlık ise 861.4 g ile kontrol grubunda görülmüştür. Farklılıklar önemlidir (P<0.05). Randıman değerleri bakımından en yüksek değer %67.25 ile yine % 2 ilaveli grupta, en düşük değer de %62.57 ile yine kontrol grubunda elde edilmiştir. Enzim ve zeolit ilavesi randımanı olumlu etkilemiştir. Taşlık karaciğer ve kalp ağırlıkları bakımından gruplar arası fark önemsiz bulunurken, iç yağ ağırlığı % 2 ilaveli grupta kontrol grubuna göre önemli (P<0.05) bulunmuştur. Tablo 7. Kesim Sonuçlarına İlişkin Ağırlık Ortalamaları (g). Gruplar.n Karakas Rand. (%) Taşlık Karaciğer Kalp İç Yağ xx Ö.S Ö.S Ö.S xx 1. Kontrol 10 861.40±61.4 a 62.57 29.62±3.9 28.52±3.6 7.13±0.9 10.00±2.3 a 2. %1 zeolit 10 886.14±66.3 ab 64.13 31.21±4.1 29.98±3.5 7.53±0.5 10.94±2.0 a 3. %2 zeolit 10 970.05±72.5 b 67.25 31.04±4.1 31.73±2.0 8.95±0.9 14.15±3.3 b 4. %1z+%1enzim 10 898.00±82.0 ab 65.76 29.75±5.6 30.72±4.1 7.49±0.4 9.95±0.4 a 5. %2z+%1enzim 10 940.00±73.0 ab 66.71 34.52±4.4 32.07±1.5 8.81±0.8 10.28±2.1 a Ö.S. : Önemsiz, xx: P<0.01, a,b : Farklı Harfleri Taşıyan Ortalamalar Arasındaki Farklar Önemlidir (P<0.05). Sonuç olarak; Birinci denemeye bakarak %2 protein kısıtlaması ekonomik bir rasyon için rahatça yapılabileceği söylenebilir. Enzim ilavesi olumlu sonuç vermiştir. Enzim ve zeolitin birlikte kullanılmasının

211 herhangi bir etkisi görülmediğinden kullanılması uygun görülmemiştir. Sonuç olarak % 2 zeolit rasyonlara katılabilir. Zeolit ilaveli rasyonlara ayrıca enzim ilavesi gereksizdir. Bu konuda yeni çalışmalara gerek vardır. KAYNAKLAR 1. Erener, G. ve Sarıçiçek, B.Z. Kanatlı Hayvan Beslemede Zeolit Kullanımı. Teknik Tavukçuluk Derg. 88, 18-22. 1995. 2. Yalçın, S., Ergün, A., Çolpan, İ, ve Küçükersan, K. Zeolitin Yumurta Tavukları Üzerindeki Etkileri. Lalahan Hay. Arş. Derg. 27, (1-4): 28-49.1987. 3. Demir E. ve Öztürkcan, Ö. Kanatlı Rasyonlarında Eksojen Enzim Kullanımı. Tav. Derg. 78: 20-26. 1993. 4. Hesselman, K., Elwinger, K., Nilsson, M., Thomke, S. The Effect of β- Glucanase Supplemantation Stage of Ripeness and Storage Treatment of Barley in Diets Feed to Broiler Chicken. Poultry Sci. 60: 2664-2671. 1981. 5. Cowan, D. Advanced in Feed Enzyme Technology Agro Feed Industry. May- Juna: 9-11. 1992. 6. Tuncer, E.D. Nişasta Olmayan Polisakkaritler ve Kanatlı Beslenmesinde Enzim Kullanımı. Katkı, İnterkim, Kimya San. A.Ş. Yayın Organı. 2: 4-5. 7. Öğretmen,T., Demirel, M., Eratak, S., Çetin, M., ve Aydın, A. Farklı Besleme Koşullarının Bronz Hindilerin Gelişme ve Karkas Özellikleri Üzerine Etkileri. Güneydoğu Anadolu. 1. Hay. Kong. 12-15 Mayıs, Ş.Urfa. 1993. 8. Kanat, R. Broiler Piliçlerde Başlangıç ve Büyütme Döneminde Başlatılan Değişik Süreli Kısıtlı Yemlemenin Verim Performansı ve Bazı Karkas Özelliklerine Etkisi. Teknik Tav. Derg. 75: 17-28. 1992. 9. Özkan, K., ve Bulgurlu, Ş. Kümes Hayvanlarının Beslenmesi. Ege Üniv. Ziraat F. Yay. 264s. 1988. 10. Gonzales, L. M., Valdive, M. and Lon-Wo, A. Saccharina and Zeolite in Broiler Feeding. Nut. Abs. Vol:67,3. 1996. 11. Hossain, S., Bertechini, A.G. and Nobre, T.C. Effect of Natural Zeolit and Amounts of Calcium on Performance and Characteristics of Plasma and Tibia of Broiler Fowls. Nut. Abs. Vol:65, 11. 1995. 12. Sukan, S. Erkek, R. Öngen-Baysal, G. Civciv Yemi Katkı Maddesi Olarak Farklı Kompozisyonlarda Enzim ve Zeolit Kullanımı. T. J. Of Anim. Agric. And Forestry. 18(2): 141-144. 1994. 13. Öztürk, E. ve Erener, G. Etlik Piliç Rasyonlarına Enzim İlavesinin Performansa Etkileri. Trakya Bölgesi II. Hay. Kong. 9-11 Ocak, Tekirdağ: 324-339. 1997. 14. Broz, J. Oldae, P. and Perrin-Voltz, A.H. Effects of Broiler Chicken Receiwing Pencted Diets. Arch. Geflügelk, 58(4): 182-185. 1994. 15. Rotter, B.A., Nesskar, M., Marquardt, R.R. and Guenter, W. Effects of Different Enzyme Preperations on the Nutritional Value of Barley in Chicken Diets. Nut. Rep. Int. 39(1): 107-120. 1994. 16. Azman, M. A. Başer, E., Arat, E. ve Tetik H. Etlik Piliç Rasyonlarına Tritikale İlavesinin Performans Üzerine Etkisi. Hay. Araş. 7(1): 21-24. 1997. 17. Kırkpınar, F. A., Taluğ, M., Erkek, R. ve Sevgican, F. Arpa Temeline Dayalı Etlik Civciv Karma Yemlerine Enzim İlavesinin Besin Maddelerinden Yararlanma Üzerine Etkileri. 1. Ulusal Zootekni Bilim Kong. 5-7 Şubat, Antalya. 1996. 18. Coşkun, B., Şeker, E., ve İnal, F. Hayvan Besleme. Selçuk Üniv. Vet. F. Yay. Konya. 1997. 19. Anonim. Kümes Kanatlılarının Besin Madde Gereksinmeleri. U.Ü. Ziraat.Fak. (National Academy of Sci. Washington) dan Tercüme.1987. 20. Bulgurlu, Ş., ve Ergül, M. Yemlerin Fiziksel, Kimyasal ve Biyolojik Analiz Metodları. E.Ü. Z.F Yay. 127, İzmir. 1978. 21. Düzgüneş, O., Kesici, T., Kavuncu, O., ve Gürbüz, F. Araştırma ve Deneme Metodları. (İstatistik Metodları II). Ank. Üniv. Z. F. Yay. 1021. 1987. 22. Valdivie, M., Elias, A., and Gonzales, L.M. Saccharina in Rations for Broilers With Zeolite, Sugar and Torula Yeast. Nut. Abst. Vol.65, 11. 1995. 23. Çiftçi, İ., Yenice, E., Gökçeyrek, D., ve Öztürk, E. Arpa ve Buğday İçeren Tavuk Yemlerinde Enzim Kullanımı. Çiftlik Derg. 180: 87-97.1999. 24. Yu, B., Hsu, J.C. Chiou, P.W.S. Effects of β-glucanase Supplementation of Borley Diets on Growth Performance of Broilers. Anim. Feed. Sci. Tech. 70: 353-361. 1998. 25. Rodriguez, J.R. Use of Sorghum With Zeolite or Sugar in Diets for Broiler Chickens Nut. Abst. 1995. Vol. 65,2.

212 26. Dobeic, M. Influence of Clinoptiloties on Chicken Growth. Nut. Abst. Vol: 65 (8). 27. Balevi, T. Coşkun, B., Kurtoğlu, V., Umulcanlar, D. Etlik Piliç Rasyonlarına Katılan Zeolitin Büyüme Performansı 28. ile Altlığın Islaklığı, Azot, Amonyak ve Fosfor Düzeyi Üzerine Etkisi. S.Ü. Vet. F. Ulus.Kümes Hay. Semp.1996 29. Zlobina, I. E. Retention of Trace Elements From Zeolites in Birds and the Effect of Perasin on the Meat Quality of Broiler Chicken. Nauchno- Tekhnicheskii Byulleten. Zhivotnovodstva No: 2, 28-30. 1990. 30. Matserushka, A. A Valuable Product From Whey-With Zeolite. Nut. Abs.(B) 1997. 67, 4. 1995. 31. Çiftçi, İ., Yenice, E., Gökçeyrek, D., ve Öztürk, E. Arpa ve Buğday İçeren Tavuk Yemlerinde Enzim Kullanımı. Çiftlik Deg. 180: 87-97.1999. 32. Pettersson, D., Graham, H., Aman, P. Enzyme Suplementation of Broiler Chicken Diets Based on Cereals with Endosperm Cell Walls Rich İn Arabinoxilans or Mixed Linked β-glukans. Anim. Prod. 51: 201-207.1990.