Farmasötik Toksikoloji 2014 2015 2.Not Doç.Dr. Gül ÖZHAN
Absorbsiyon Kan hücreleri Dağılım Dokularda depolanma Eliminasyon Kimyasal Serum proteinleri Kan veya plazma Etki bölgesi Metabolizma Eliminasyon 2
Absorpsiyon (Emilim) Absorpsiyon oranını belirleyen faktörler; Maruziyet yolu Maruziyet bölgesindeki konsantrasyon Maddenin fiziksel ve kimyasal özellikleri
Hücre membranları önemli engel! Çevre İnterstisyel sıvı Mukoza deri Plazma Kapiler membranı İnterstisyel sıvı İntraselüler sıvı İntraorganel sıvı Kapiler membranı Hücre membranı Organel membranı Membranlardan geçiş -Pasif difüzyon -Kolaylaştırılmış difüzyon -Aktif transport --Biyomekanik geçiş
Emilim ile ilgili kurallar: Molekül büyüklüğü Lipitte çözünürlüğü (Lipit/su dağılım katsayısı) İyonizasyon derecesi (Henderson-Hasselbach bağıntısı) 5
Henderson-Hasselbach Denklemi Asidik ilaçlar için (ni) noniyonize ilaç Log = pka ph (i) iyonize ilaç Bazik ilaçlar için Örnek : Benzoik asid, pk : 4 Mide ph : 2 Log (ni) noniyonize ilaç (i) iyonize ilaç = ph pka 4-2 = log (ni/i) ni/i = 10 2 = 100 Barsak ph : 6 4-6 = log (ni/i) ni/i = 10-2 = 1/100 bağırsaktan zor emilir. 6
GI sistemden emilimde; Çevre kirleticileri besinler İntihar olayları aşırı dozda ilaç Çocuk zehirlenmeleri Alveollere ulaşamayan büyük partiküllü maddeler İritasyona/Korozyona neden olmayan maddeler genelde lokal etkilidirler, emilmedikleri sürece sistemik etki göstermezler. 7
En etkin emilim: ince bağırsak Nedeni; Geniş absorpsiyon yüzeyi Uzun kalış süresi Farklı PH lar 8
GI emilimi etkileyen başlıca faktörler: Maddenin fizikokimyasal özelliği ph Süre Gİ sistem boyunca hücrelerin özellikleri İlk-geçiş etkisi İntestinal flora ile madde arasındaki etkileşimler 9
Pasif difüzyon - organik zayıf asid ve bazlar Aktif transport - kurşun, talyum, parakuat Fagositoz - büyük moleküller, polistiren, botulinum toksini Nikotin ağız mukozasından, nitrogliserin dil altından kolaylıkla emilir.
İnce barsaktan Lipit/Su absorpsiyon oranı dağılım katsayısı Thiopental 67 100 Anilin 54 26.4 Asetilsalisilik asit 21 2.0 Barbitürik asit 5 0.008
İlk-geçiş etkisi (İlk geçişte eliminasyon) 12
Azo sınıfı boyar maddeler bağırsak mikroflorasındaki bakterilerin etkisi ile aromatik aminlere redüklenerek kolayca emilir. Aromatik aminlerin büyük bölümü toksik ve hatta karsinojen etkilidir! Örn: 4-Dimetilaminoazobenzen (tereyağ sarısı)
Deri yoluyla emilimde; Emilimde önemli bir engel. Birçok kimyasal ile temas. Meslek zehirlenmelerinde önemli giriş yolu. Geniş bir alan. 5
Derinin geçirgenliği; Stratum corneumun kalınlığına, kıl ve kıl folikülüne açılan yağ bezi sıklığına göre değişir. S.corneumun kalınlığı; kulak arkası koltuk altı ön kol bacak S. corneum tabakasının hasar görmesi epidermis geçirgenliğini arttırır. Hasar; yaralanma aşındırıcı madde sabun deterjan organik çözücü (metanol, aseton, eter, heksan ve karışımları) 15
Bazı maddeler ölüme sebebiyet verecek ölçüde emilir. Organik fosforik asit esterleri Organik çözücüler derinin lipit tabakasını uzaklaştırır. Metanol, aseton, eter - yüksek hasar Yüksek alkoller, esterler - daha az hasar Karbon tetraklorür - sistemik etki oluşturacak kadar hasar Sulu çözeltiler ve çoğu iyonik ksenobiyotikler için geçirgen değil. Gazlar emilebilir. HCN emilir, CO emilmez Küçük, polar maddelerden hidrazin hem lokal hem de sistemik etki oluşturur. Metaller (Civa, org. kurşun bileşikleri) 16
Sentez yolunu değiştirmek suretiyle karsinojen etkili β-naftilaminin meydana gelmesini önleme 17
Solunum sisteminden emilimde; Emilim çok hızlı ve etkili. Nedeni; yüzey alanı geniş (50 100 m 2 ) kan akımı fazla alveollerdeki hava ile kan dolaşımı arasındaki engel çok ince (1.5 μm) büyük konsantrasyon farkı 18
Lokal etkili maddelerin suda çözünürlüklerine bağlı olarak solunum yolunda etkili oldukları yerler CS, CN 19
Partikül büyüklüğüne göre solunum yolundaki dağılımlar 5 µm burun-boğaz boşluğu 2-5 µm nefes borusu - bronşcuklar ~1 µm alveoller <1 µm ekspirasyon havası ile dışarı 20
Tozlu akciğer hastalığı (pnömokonyozis) Asbestozis Silikozis Antrakozis 21