BİY 471 Lipid Metabolizması-I. Yrd. Doç. Dr. Ebru SAATÇİ Güz Yarı Dönemi

Transkript

1 BİY 471 Lipid Metabolizması-I Yrd. Doç. Dr. Ebru SAATÇİ Güz Yarı Dönemi

2 Lipoproteinler Türev lipidler: Glikolipidler Lipoproteinler Lipoproteinler, lipidlerin proteinlerle oluşturdukları komplekslerdir. Lipid + apoprotein = Lipoprotein Apoproteinler, suda çözünmeyen lipidlerin kanda taşınmasında görev alırlar. Lipidlerin ince bağırsaktan ve KC den kan dolaşımına ve ordan da organ ve dokulara taşınmasını sağlarlar.

3

4 Plazma lipoproteinlerinin genel yapısı

5 Plazma lipoproteinlerinin ultrasantrifüj yöntemi ile ayrılması ve sınıflandırılması

6 Plazma lipoproteinlerinin elektroforez ile ayrılması

7 KATOD (-) Oriji n ŞL LDL, β-lipoprotein VLDL, preβ-lipoprotein ŞL VLDL, preβ-lipoprotein LDL, β-lipoprotein HDL, α-lipoprotein HDL, α- lipoprotein ANOT (+) Elektoforez Ultra santrifüj

8

9 Apoproteinlerinin fonksiyonu Lipidlere suda çözünürlük özelliği kazandırırlar. Enzim kofaktörüdürler. Lipid transfer proteinleri olarak rol oynarlar. Dokularda lipoprotein reseptörleri ile etkileşim için ligand olarak görev yaparlar.

10 İnsan plazma lipoproteinlerindeki apolipoproteinler Apolipoprotein Lipoprotein Ek bilgi Apo A-I HDL LCAT aktivatörüdür ve HDL reseptörünün ligandı olduğu düşünülmektedir. Apo A-II HDL LCAT inhibitörü olduğu düşünülmektedir Apo A-IV ŞL la salgılanır fakat HDL ye aktarılır Barsakta sentezlenir, işlevi bilinmiyor

11 Apo B 100 LDL, VLDL, IDL Karaciğerde sentezlenir, LDL reseptörünün ligandıdır Apo B-48 ŞL, ŞL kalıntıları Apo C-I Apo C-II Apo C-III VLDL, HDL, ŞL VLDL, HDL, ŞL VLDL, HDL, ŞL Apo D HDL nin alt tipleri Barsakta sentezlenir. ŞL larla beraber dolşıma geçer LCAT in olası aktivatörüdür Lipoprotein lipaz aktivatörüdür Lipoprotein lipazı inhibe eder Kolesterol ester transfer proteini olarak da adlandırılır. Apo E VLDL, HDL, ŞL, ŞL kalıntıları Karaciğerde ŞL kalıtlarının ve LDL reseptörünün ligandıdır.

12 Yağların sindirimi mobilizasyonu ve taşınması Besin lipitleri

13 GİS fonksiyonlar için Lipid Sindirimi Lipidlerin sindirimi için: Sindirim enzimleri Pankreas sıvısı Safra tuzları Elektrolitler Bazı polipeptidler gereklidir.

14

15 Ağızda başlayan lipid sindiriminde, çiğnenip ufaltılan besinlere linqual lipaz etkir ve trigliseridlerin orta ve kısa zincirli uç yağ asidini parçalar (hidrolizler). Bu sindirim kısmen midenin üst kısmında devam eder ve hidrolizlenen yağ asitleri mide duvarından kana karışabilir. Sindirim sırasında mideden gelen asit kimus, duedonumda Kolesistokinin ve Sekretin salgılarını uyarır.

16 Safra salgısı ile asid kimus nötralleşir ve pankreas enzimleri için hafif bazik ph sağlanır. Safra salgısı, lipidleri ve yağda eriryen vitaminleri emülsiyonlaştırır. Pankreas kökenli proenzimleri aktifler. Kolesterol, toksinler, metal iyonları ve Hb yıkım ürünlerinin atılımını sağlar. Safra salgısı pankreatik lipazın salınımınıda uyarır.

17 Pankreas Lipazını Aktifleyen Faktörler Safra tuzları Ca 2+ iyonları Fosfolipidler Kolipaz (pankreastan salgılanan bir polipeptid, enzimin yağ emülsiyonuna bağlanmasını sağlar) Lipaz aktivitesi:

18 Trigliseritlerin Sindirimi

19 Fosfolipidlerin Sindirimi

20 Kolesterol Esterlerinin Sindirimi

21 Lipidlerin Emilimi Lipidlerin %98 i difüzyon yolu ile intestinal mukoza hücresine emilir. Burada yeni bir düzenleme ile kana karışır.

22

23

24 Plazma Lipoproteinleri

25 Şilomikronlar Lipidlerin sindirimi ve emiliminden sonra, ince bağırsak mukoza hücresinde 2-monogliseridlerden ekzojen trigliseridler oluşur. Bu ekzojen trigliseridler, az miktarda serbest kolesterol, kolesterol esteri ve fosfolipid ile bir araya gelirler, bir protein tabakasıyla da kaplanarak suda çözünebilir ve transport edilebilir şilomikronları oluştururlar. Şilomikronlar da lenf sistemi yoluyla dolaşıma katılırlar:

26 Şilomikronlarda ağırlıkça % 2 oranında protein, %1 oranında serbest kolesterol, %3 oranında kolesterol esteri, %9 oranında fosfolipid, %85 oranında trigliserid bulunur. Başlangıçta ApoB-48 ve ApoA içerirler. Daha sonra dolaşım sürecinde HDL ile etkileşme sonucunda ApoE ve lipoprotein lipazı aktive eden ApoC-II apolipoproteinleri şilomikronlara katılır.

27 Şilomikronların Yapısı

28 Şilomikronlar, aktive olan lipoprotein lipaz (LPL) etkisiyle trigliserid içeriğinin çoğunu kaybederler ve daha küçük çaplı şilomikron kalıntılarına dönüşürler. Karaciğer hücrelerindeki ApoE reseptörleri şilomikron kalıntılarını tanır. Bu reseptörlerin etkisiyle şilomikron kalıntıları endositoz yoluyla karaciğer hücresi içine alınırlar ve orada yıkılırlar.

29 Lipazlar

30 Lipoprotein Lipaz

31 VLDL metabolizması Karaciğerde şilomikron kalıntılarından VLDL ler oluşur ve bunlar da dolaşıma verilirler:

32 Yakıt olarak gerekenden daha fazla yağ asidi veya karbonhidrat bulunduğu durumlarda, karaciğerde yağ asitlerinden veya karbohidratlardan sentezlenen endojen trigliseridlerden de VLDL yapılmakta ve kana verilmektedir.

33 VLDL ler, endojen trigliseridlere ek olarak serbest kolesterol, kolesterol esterleri, fosfolipid, ApoB- 100, ApoC-I, ApoC- II, ApoC-III, ApoE apolipoproteinlerini de içerirler.

34 LDL Metabolizması ApoC-II, lipoprotein lipazı aktive ederek VLDL trigliseridlerinden serbest yağ asitlerinin salıverilmesine neden olur. Böylece lipid içeriği gittikçe azalan VLDL ler, yaklaşık olarak eşit miktarlarda trigliserid ve kolesterol içeren ara dansiteli lipoprotein (IDL) ve daha sonra düşük dansiteli lipoprotein (LDL) haline değiştirilirler. Lipoprotein lipaz (LPL) vasıtasıyla şilomikronlardan ve VLDL lerden salıverilen yağ asitleri, yağ doku hücrelerinde trigliseridler (TG, triaçilgliserol) olarak depolanırlar.

35

36 Beslenme sırasında veya tokluk durumunda yağ doku hücrelerinde depolanan trigliseridler (TG), açlık durumunda hormona duyarlı lipaz ve diğer lipazlar vasıtasıyla yağ asitleri ve gliserole hidroliz edilmektedirler.

37 IDL ler ApoE reseptörleri tarafından LDL ler ise LDL reseptörleri tarafından tanınarak karaciğer hücreleri içine alınırlar. IDL ler ve LDL ler, karaciğer hücrelerinde hepatik lipaz etkisiyle daha ileri yıkılırlar.

38

39

40

41

42

43

44 HDL Metabolizması Karaciğerde ve ince bağırsak duvarlarında sentezlenen bir önemli lipoprotein sınıfı HDL lerdir. HDL ler, ağırlıkça %55 oranında protein (ApoA-I, ApoA-II, ApoC-I, ApoC-II, ApoC-III, ApoD, ApoE apolipoproteinleri), %2 oranında serbest kolesterol, %15 oranında kolesterol esteri, %24 oranında fosfolipid, %4 oranında trigliserid içerirler. Yeni sentezlenen HDL, diskoid şekillidir; ApoA-I, ApoA-II, lesitin ve serbest kolesterol içerir. Bu HDL, dolaşım sırasında diğer lipoproteinlerden kolesterol esterlerini alır. Ayrıca yeni sentezlenen HDL nin yüzeyindeki lesitin: kolesterol açil transferaz (LCAT) da serbest kolesterol ile lesitinden, kolesterol esteri ve lizolesitin oluşturur. Yeni sentezlenen HDL, yapısındaki kolesterol esterlerinin artmasıyla küre şeklinde olgun HDL ye dönüşür.

45 İlk oluşan olgun HDL, HDL3 olarak bilinir. Daha sonra kolesterol esterlerinin artması ve ApoE katılmasıyla HDL2 ve daha ileri aşamada HDL1 (HDLC) oluşur. Dolaşım sırasında kolesterolden zenginleşen HDL, karaciğere dönünce kolesterolünü karaciğerde bırakır:

46

47