Bağcılıkta Don Riski ve Önlemleri Turcan TEKER Ziraat Yüksek Mühendisi Yetiştirme Tekniği Bölüm Başkanlığı Bağcılık Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü MANİSA
Don Zararı Her türlü tarımsal ürünlerin yetiştiriciliği sırasında görülebilen, gerekli önlemlerin alınmadığı zaman en ciddi iklimsel tehdit oluşturma potansiyeline sahip olan don zararı, bağcılıkta da yetiştiricilerin zaman zaman ciddi anlamda ürün kaybetmesine neden olmaktadır. Bağları dondan korumada en iyi zaman, bağların tesis edildiği zamandır (W.J. Humphries 1914)
Don Nasıl Oluşur? 1 Sıcaklığın ters dönmesi gerçekleştikçe, İklim sıcaklık yükselmekte. Yükselti Soğuk hava akımı Bölge 4 Bölge 3 Soğuk hava birikimi Bölge 2 Bölge 1 Michelle Moyer, Lynn Mills, Gwen Hoheisel, and Markus Keller, 2011. Assessing and Managing Cold Damage in Washington Vineyards, Washington State Universty Extension, Technical Report,EM042E.
Don Hangi Dönemlerde Oluşabilir? Aralık Ocak 1 Kış Donları Şubat Mart 2 Nisan İlkbahar Geç Donları Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim 3 Sonbahar Erken Donları Kasım Aralık
Kış Donları sıcaklığın düşme hızına ve etkili olma süresine bağlı olarak; - 12 0 C de kış gözleri zarar görmektedir. İkincil sürgün Koltuk sürgünü Üçüncül sürgün Temel (birincil) sürgün Sürgün yataklarının zararlanması
Kış Donları Temel (birincil) sürgün İkincil sürgün Üçüncül sürgün 2 1 3 1 2 3 1 2 3 Michelle Moyer, Lynn Mills, Gwen Hoheisel, and Markus Keller, 2011. Assessing and Managing Cold Damage in Washington Vineyards, Washington State Universty Extension, Technical Report,EM042E.
Kış Donları - 16 0 C de dallar ve 20 0 C de ise kollar ve gövdenin dış kısımları zarar görmeye başlar. O S O S O S Michelle Moyer, Lynn Mills, Gwen Hoheisel, and Markus Keller, 2011. Assessing and Managing Cold Damage in Washington Vineyards, Washington State Universty Extension, Technical Report,EM042E.
İlkbahar Geç Donları Zamansal açıdan en kötü ve üreticiyi zarara uğratıcı don olayıdır. Ne zaman olur? Etkisi? Bağların uyanma dönemi sonrasında, Tomurcukların sürdüğü dönemde Taze sürgünlerin kısmen veya tamamen zarara uğramaları sonucu gelişme ve şekil bozukluklarının yanı sıra, önemli ürün kayıplarına neden olabilmektedir.
İlkbahar Geç Donları Hava sıcaklığının 3.5 0 C ye düşmesi ile açılmak üzere olan kış gözlerinde primer tomurcuklar zarar görmekte, Taze sürgünler düşük sıcaklıklara daha duyarlı olduklarından, - 2.5 0 C deki soğuklar ancak 3 dakika dayanabilmektedirler. Taze sürgünler üzerindeki çiçek salkımları ve yapraklar soğuklara karşı sürgünün kendisinde çok daha duyarlıdırlar.
Sonbahar Erken Donları Vejetasyon süresi uzun süren çeşitlerde, Hasat tarihi sonbahar mevsimine denk gelen, üzümler için risk oluşturabilecek sonbahar erken donları, daha çok soğuk yerlerde görülebilmektedir. Hasat olgunluğuna gelmemiş üzümler için risk oluşturan sonbahar erken donları, sıcaklık 3 0 C ile -5 0 C ye düştüğü zaman üzüm salkımlarına zarar vermektedir. Daha çok kuzeye bakan bağ bölgelerinde veya karasal iklime sahip yetiştirme alanlarında, ürünü geç olgunlaştıran yüksek yaylalarda Eylül veya Ekim aylarında hasat öncesinde meydana gelmektedir.
Neler yapabiliriz? Havalar normal gidiyor mu sizce? Bu sene erken uyanmalar olmadı mı? İklim değişikliği..
Önlemler DOLAYLI OLARAK ETKİLİ ÖNLEMLER Çeşit Seçimi Budama Zamanının Belirlenmesi Uygun Terbiye Sistemleri Lokasyon Seçimi Toprak Yüzeyinde Bitki Bulundurma DOĞRUDAN ETKİLİ ÖNLEMLER Hava Sıcaklığının Yükseltilmesi Havanın Karıştırılması Yapay Sisleme Yapılması Su Uygulaması Toprak Yönetimi Bağların Örtü Altına Alınması
DOLAYLI OLARAK ETKİLİ ÖNLEMLER Çeşit Seçimi Çeşit seçimi özellikle kış donlarının risk oluşturacağı bölgelerde çok önemlidir. Geç süren çeşitlerin seçimi kritik ekolojilerde geç don riskini azaltmaktadır Kışları soğuk geçen yörelerde, soğuklara toleranslı çeşitleri, zayıf anaçlar üzerinde alçak gövdeli yetiştirerek, geç dönemde ve gereğinden fazla sulama ve azotlu gübrelemeden kaçınarak, özellikle fosfor ve potasyum yönünden yeterli ve dengeli bir beslenme uygulanarak kış donlarından kısmen ya da tamamen korunmak mümkün olabilir. turcan teker 2014
DOLAYLI OLARAK ETKİLİ ÖNLEMLER Lokasyon Seçimi Bağcılık yapılacak olan yerin iklimsel durumu, meydana gelebilecek don boşlukları veya don çukurlarına dikkat edilmelidir. Don boşluk veya çukurları değişebilen yükseklik seviyelerinde meydana gelebilmekte, rüzgâr akımlarından korunan ve dolayısıyla da hava hareketinin minumum olan küçük vadiler olarak tanımlanmaktadır. Riskli olan bu alanlarda yetiştiricilik yapılmamalıdır. Bağların meyilli alanlara kurulması tercih edilmeli böylece soğuk hava akımının eğim yönünde aşağılara doğru yönelmesi sonucu hava akışının sağlanması gerekmektedir.
DOLAYLI OLARAK ETKİLİ ÖNLEMLER Uygun Terbiye Sistemlerinin Oluşturulması Asma gövdesinin toprak seviyesinden yüksekliği göz ününde bulundurulmalıdır Serin iklimin hakim olduğu bölgelerde sınırlı gelişme durumu dikkate alınarak, 80-100 cm lik gövde yüksekliği önerilebilmektedir Budama Zamanının Belirlenmesi Mevcut hava koşulları ve fenolojik dönemler dikkate alındığında, kış budamasının geç yapılması ilkbaharda meydana gelebilecek donların zararını azaltabilmektedir. Bir yaşlı çubuğun gözlerinde kabarma başladığı zaman yapılan budama ise erken budanan asmalara göre bırakılan gözler 7-10 gün geç uyanmaktadır.
DOLAYLI OLARAK ETKİLİ ÖNLEMLER Toprak Yüzeyinde Bitki Bulundurulması Bu uygulama toprağın ısınması ve ardından topraktan atmosfere doğru hızlı ısı kaybını azaltacağından, geç don tehlikesini azaltmaktadır. Don tehlikesinin olduğu günlerde toprak işlenmemelidir. Geç don tehlikesi olan dönemlerde, bağlarda toprak işleme yapılamaması, toprağın nemli tutulması ve sıra aralarına ince bir katman halinde biçilmiş ot yığınlarının serilmesi, dondan korunmada etkili ve pratik bir uygulamadır.
DOĞRUDAN ETKİLİ ÖNLEMLER Hava Sıcaklığının Yükseltilmesi Bağın çevresinde saman balyaları, budama artıkları vb. materyallerin yakılarak bağ içindeki sıcaklığın 0 0 C üzerinde tutulması sağlanmaktadır. Yakılan ateşin çok ufak fakat çoğu yere konumlandırılmış, açığa çıkan ısının don çatısı altında kalacak şekilde tüm bağa yayılmasına olanak verilmelidir.!!!şayet büyük ateşler yakılırsa, don çatısında bir delik oluşmakta tüm sıcaklık bağ alanına yayılmamaktadır. Yayılması istenen ısı oluşan delikten havaya doğru yükselmektedir. Yapay Sisleme Yapılması Kalın bir bulut tabakası bağdaki sıcaklık derecesini çevre sıcaklık derecesinden 3,5 0 C daha yüksek tutabilir. Sisleme zift ve zeytinyağı posası ile karıştırılmış budama artıklarının yanında saman ve kuru otun yakılmasıyla da oluşturulabilir.
DOĞRUDAN ETKİLİ ÖNLEMLER
DOĞRUDAN ETKİLİ ÖNLEMLER SONUÇ? % 8-10 % 50-60 % 70-80
DOĞRUDAN ETKİLİ ÖNLEMLER Havanın Karıştırılması Bu durum asmaların çevresinde biriken soğuk hava hareket ettirilerek, daha üstteki sıcak havanın karıştırılmasıyla olmaktadır. Örneğin; 10 dekarlık bir bağ için, 20 beygir gücünde bir rüzgar makinası havanın karıştırılması için yeterli olmaktadır. Su Uygulaması Don zararının azaltılmasında en yaygın kullanılan önlemlerden birisi de, asmaların üzerinden yapılan yağmurlama (pülverize) sulamadır. Sulama ile asmaların yeşil aksamı üzerinde su zerreciklerinden oluşan ince bir su tabakası meydana getirilir. Sıcaklık 0 0 C nin altına düştüğünde, bu tabaka ince bir buz kılıfına dönüşerek sürgünlerin donmasını önler. Genel prensip olarak, bağ içindeki sıcaklık -1 0 C ye düştüğünde yağmurlama başlıkları çalıştırılır, ortam sıcaklığı 0 0 C nin üzerine çıkıncaya ve sürgünlerin etrafındaki buz tabakası erimeye başlayıncaya kadar yağmurlamaya devam edilir.
DOĞRUDAN ETKİLİ ÖNLEMLER Toprak Yönetimi Toprağın nemli, yabancı otları temizlenmiş, düzeltilmiş ve pekiştirilmiş olması don zararının en aza indirilmesi konusunda önemli sayılmaktadır. Tüm bu işlemlerin sonrasında toprak sulanmalı ve kuru kalmasına fırsat verilmemelidir. Bağların Örtü Altına Alınması Erkencilik sağlamak amacıyla kullanılan polietilen benzeri plastik örtülerden, dondan korunma amacıyla da yararlanılmaktadır.
Bağcılık Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü MANİSA Teşekkürler Turcan TEKER Ziraat Yüksek Mühendisi / Yetiştirme Tek. Böl. Bşk.lığı Eğitim Yayım Koordinatörü turcan.teker@tarim.gov.tr