BELGESELC N N GÖZÜYLE Çetin mir Tralleis Antik Kenti (Ayd n) Tralleis Antik Kenti bugünkü Ayd n ilinin hemen kuzeyinde, Kestane Da n n (Mesogis) güney eteklerinde, Büyük Menderes ovas na hakim bir noktada kurulmufltur. 103
BD A USTOS 2012 Tralleis antik kenti dünyan n en eski ve büyük antik kentleri aras nda yer al yor Efes in ard ndan gelir ama yerleflim itibari ile Efes antik kentinden daha büyüktür. Uygun iklim koflullar, do- al savunmas, verimli ve sulak topraklar sayesinde antikça n güçlü kentlerinden biri olmufltur. Kaz çal flmalar hala devam etti i için kentin tüm yap lar henüz gün fl na ç kamam flt r. Roma ile Seleukoslar aras ndaki savaflta Roma ya karfl tav r alan kent, Bergama Krall 'na ba lanm fl ve Cam atölyesi ve f r n Tralleis ad n alm fl ve M.Ö. 189-133 y llar aras ndaki birçok Asya kentleri gibi Tralleis için de huzur ve bar fl dönemi olmufltur. Antik Ça yazarlar o dönemin zengin ve önemli kentleri aras nda Tralleis kentini de sayarlar. Kentin ticaret yollar üzerinde yer almas, co rafi konumu ve bereketli Menderes havzas na sahip olmas bu kadar zenginleflmesine olanak sa lam flt r. Amazon savaflç lar ndan Tralla' n n kenti kurdu u rivayet edilir. Fakat yap lan araflt rmalar sonucunda kentin Dor Göçleri s ras nda yurtlar ndan olan barbar Trakyal Tralleisliler taraf ndan kuruldu u saptanm flt r. Kentin eski dönemleri hakk nda pek fazla bilgi yoktur. Perslerin M. Ö. 546 y l nda Lidya'l lar yenilgiye u rat p Anadolu'nun tamam na hâkim olmalar n n ard ndan Tralleis Bat Anadolu'da kurulan Karia Satrapl - na (valili i) ba l bir merkez haline gelmifltir. M. Ö. 334 y l nda Makedonya Kral Büyük skender'in Perslileri yenilgiye u ratarak Anadolu'ya girmesiyle beraber kent gönüllü olarak Makedonyal lar n egemenli i alt na girmifltir. 104
Trailles dönemi sikkeleri M.Ö. 188 - M.Ö. 133 y llar aras nda Tralleis kenti Bergama Krall 'na ba l olarak kalm flt r. Bergama Krall na ba l oldu u bu dönemde en parlak dönemini yaflam flt r. Bu dönemde ekonomik anlamda da rahatlam fl, çok iyi nitelikli ve kaliteli cistophor olarak adland r lan sikkeler basmaya bafllam flt r. Son Bergama kral olan III. Attalos'un vasiyeti olarak bütün Bergama Krall topraklar n Roma mparatorlu u'na b rakmas sonucunda Tralleis M.Ö. 129 y l nda Asya Eyaletine ba lanarak prokonsüllerce (yetkili vali) yönetilmeye bafllanm flt r. BD A USTOS 2012 Roma mparatoru Augustus Döneminde M. Ö. 26 y l nda yaflanan büyük depremde Tralleis kenti çok büyük bir tahribata u ram flt r. mparator Augustus kentin tekrar infla edilmesi için büyük yard mda bulunmufl ve kentin ad Augustus'a olan minnettarl göstermek için Caesara olarak de ifltirilmifl ve Roma mparatoru Traianus dönemine kadar kentin ad Caesara olarak kalm flt r. K ent hakk ndaki ilk bilgiler Anadolu'yu 19. yüzy lda dolaflm fl olan Bat l gezginler taraf ndan verilir. Tralleis'i ziyaret eden ilk gezginlerden olan Frans z Charles Texier Osmanl döneminde, antik kentin yap malzemesinin tafl oca olarak kullan ld için tahrip edildi inden bahsetmektedir. Detayl araflt rmalardan birisi O. Tralleis kaz çal flmalar 105
BD A USTOS 2012 Rayet ile A. Thomas taraf ndan yap - lan çal flmad r. O. Rayet ve A. Thomas bu çal flmalar nda Tralleis'in tarihi hakk nda ayr nt l bilgiler vermifller, Kentte bulunmufl heykelt rafll k eserlerini ve mimari parçalar da inceleyerek, bütün eski kaynaklar saptamaya çal flm fllard r. lk kaz çal flmalar 1888 y l nda C. Humann ve W. Dörpfeld taraf ndan yap lm fl, 1 Ekim 1888 de bafllayan kaz çal flmalar befl hafta boyunca devam etmifl ve ilk olarak cimnazyum, tiyatro ve çevresinde bafllat lan kaz çal flmalar na daha sonraki haftalarda stadyum ve tiyatronun çevresinde gerçeklefltirilmifltir. Prof. Dr. Abdullah Yaylal Kentte uzun süre ara verilen kaz çal flmalar 1996-2002 y llar aras nda devam etmifl, Adnan Menderes Üniversitesi Arkeoloji Bölüm Baflkan Prof. Dr. Abdullah Yaylal baflkanl - nda 2006 y l nda tekrar bafllam flt r. C MNAZYUM Cimnazyum lar kelime olarak ç plak 106 Cimnazyum anlam na gelen Gymnos'tan türemifllerdir. Bunun sebebi Yunanlar n ç plak olarak spor yapmalar d r. Cimnazyum kiflinin fiziksel ve zihinsel olarak geliflimini sa lamak için yap lm fl spor tesisleridir. Roma mparatorluk Döneminde cimnazyumlarda bir tak m de iflikliklere gidilerek Romal lar n hamam yap s ile birlefltirilmifl, böylece Tralleis'te de karfl m za ç kan Hamam-Cimnazyum karmafl k yap lar oluflmufltur. Halk n "Üçgözler" olarak adland rd an tsal boyutlardaki Hamam- Cimnazyum yap s, bat -do u do rultusunda infla edilmifl, yaklafl k olarak 25.000 metrekarelik bir alan kaplamaktad r. Yap kompleksinin an tsal boyutlarda olmas tamamen imparatorluk gelene i ile ilgilidir. ROMA KONUT ALANI Roma Villas, cimnazyum yap kompleksinin 150 m. bat s nda yer al r. Do- u-bat yönünde uzanan Roma ve Bizans Döneminde kullan lan ana caddenin güneyinde konuflland r lm flt r.
Yan yana dizilmifl odalardan oluflan, mozaik salonlu, avlulu ve su havuzuna sahip villa yak n Roma mparatorluk Dönemine tarihlenmektedir. T YATRO Tiyatrolarda dinsel törenler, tragedya ve komedya türü oyunlar sergilenmektedir. Yaklafl k 10.000 kiflinin gösterileri rahatl kla izleyebilece i büyüklükte yap lm fl olan Tralleis Tiyatrosu Akropolis tepesinin güney ete inde e imden yararlan larak infla edilmifltir. Ünlü Romal mimar Viruvius De Architectura isimli mimarl k üzerine yazd kitab n n bir bölümünde Tralleis Tiyatrosundan bahsetmektedir. Alabandal Apatourios isimli bir ressam n "Halk Meclisi" olarak da adland r lan ve temsillerin sergilendi i Tralleis Tiyatrosunun sahne binas n ustaca boyad ndan bahsetmektedir. Yap m ndan bir süre sonra bu boyal sahne binas modas n yitirmifl, yerine mermer malzeme kullan larak BD A USTOS 2012 zengin kabartmal mimari ve heykelt rafll k eserleriyle dekore edilmifl, gösteriflli bir sahne binas yap lm flt r. Tiyatroda sahne temsillerinin yan s ra halk toplant lar da yap l rd. Roma Döneminde yap lm fl benzer tiyatro örneklerinin fl nda Tralleis Tiyatrosu M. S. 50 y l na tarihlenmektedir. KANAL ZASYON (veya Askeri Depo) Kanalizasyon sistemi oldu u düflünülen yap n n girifl k sm cimnazyumun 300 m do usunda yer almaktad r. Askeri depo veya s nak oldu u da di er görüfllerde yer al r. Üç katl an tsal bir yap n n birinci kat (M. Ö. 300-30) yap lm fl, daha sonralar ikinci ve üçüncü katlar da eklenerek yap n n güçlendirilmesi sa lanm flt r. Ana kayan n oyulmas yla yap lan bu tüneller, tavan üzerindeki yükü hafifletmek amac yla k vr mlar yaparak ilerletilmifltir. Do al yap n n zay f oldu u, çökme tehlikesi olabilecek yerlerde duvarlar örülerek yap sa lamlaflt r l- Kanalizasyon 107
BD A USTOS 2012 m flt r. Tünel yüksekli i konusunda belli bir standart yoktur. Tüneller baz yerlerde 9 m. baz yerlerde 4 m. yüksekli indedir. Tünellerde belirli aral klarda kap - lar ve savunma setleri yap lm flt r. Hava dolafl m n n sa lanmas için, belirli aral klarla havaland rma bacalar aç lm flt r. STADYUM Antik Ça da kentlerin en önemli mimari yap lar ndan birisi hiç kuflkusuz stadyumlard. Antik Ça daki stadyumlar; atletizm ve spor müsabakalar n n yap ld alan ve bu alan Askeri Depo çevreleyen seyirci basamaklar ndan oluflan karmafl k yap - lard r. Stadyum kelimesi eski ça lardan günümüze kadar de- iflime u ramadan kalm fl sözcüklerden biridir. 108 Ayd n Müzesi AGORA Agoralar kentlerin merkezinde yer alan yurttafllar n politik, dini, ticari ve kenti ilgilendiren her türlü konuda konuflup tart flt klar pazar yerleridir. Düz ve genifl bir alan ile bu alan çevreleyen karmafl k yap lardan oluflur. Kaz alan nda bulunmufl eski tak, toprak kap, minik heykeller, saklama kaplar, çok amaçl sürahi, vazo, kandil ve günlük kullan ma yönelik eflyalar Ayd n Müzesi nde sergilenmektedir. cetinimir@butundunya.com.tr