tarih SORU BANKASI Fatih KAHYA LYS KONU ALT BÖLÜM TESTLERİ GERİ BESLEME TESTLERİ KONU ÖZETLERİ Öğrenci Kitaplığı
tarih SORU BANKASI LYS EDAM Öğrenci Kitaplığı 34 EDAM ın yazılı izni olmaksızın, kitabın tümünün ya da bir kısmının elektronik, mekanik ya da fotokopi yoluyla basımı, yayımı, çoğaltılması ve/veya dağıtımı yapılamaz. Dizi Editörü Süleyman ERTEKİN sertekin@edam.com.tr Yazar Fatih KAHYA Kapak Tasarım Nevzat ONARAN Grafik Tasarım ve Uygulama Ahmet KARATAŞ ISBN: 978-605-4919-05-5 1. Basım: Mart 2014, İstanbul Baskı ve Cilt Limit Ofset Litros Yolu, 2. Matbaacılar Sitesi, A Blok, ZA 13, Topkapı / İstanbul - Tel: +90 212 613 8737 eğitim danışmanlığı ve araştırmaları merkezi Ferah Mah. Ferah Cad. Bulduk Sok. No:1 34692 Üsküdar - İstanbul / Türkiye Tel./Fax: +90 216 481 30 23 www.edam.com.tr egitim@edam.com.tr
ÖN SÖZ Sevgili Öğrenciler, Elinizdeki kitap TAM TEŞEKKÜLLÜ BİR SORU BANKASIDIR. LYS Matematik adına tüm aradıklarınızı bulabileceğiniz tek kitaptır. Konu Özet Anlatım kısımlarıyla öz olarak konuları öğrenin. Konu Alt Bölüm Testleriyle konuları pekiştirin. Unutmayı engellemek için Geri Besleme Testleriyle tekrar yapın. LYS-Tarih Soru Bankasını çalışırken bu sıralamayı tekrar ederek eksiklerinizi giderebilirsiniz. LYS-Tarih Soru Bankası kitabının sınavdaki başarınızda olumlu etkiler oluşturması temennisiyle... EDAM
İÇİNDEKİLER İLK TÜRK DEVLETLERİ... 6 İLK MÜSLÜMAN TÜRK DEVLETLERİ... 22 GERİ BİLDİRİM 1-2... 36 TÜRKİYE TARİHİ ve ORTA ASYA ile YAKINDOĞU DA KURULAN DİĞER DEVLETLER... 40 GERİ BİLDİRİM 3-4... 64 BEYLİKTEN DEVLETE (1300-1453)... 68 GERİ BİLDİRİM 5-6... 78 DÜNYA GÜCÜ OSMANLI DEVLETİ (1453-1600)... 82 GERİ BİLDİRİM 7-8... 98 ARAYIŞ YILLARI (XVII YÜZYIL)... 102 GERİ BİLDİRİM 9-10... 114 XVIII. YÜZYILDA DEĞİŞİM VE DİPLOMASİ... 118 GERİ BİLDİRİM 11-12... 130 EN UZUN YÜZYIL (1800-1922)... 134 GERİ BİLDİRİM 13-14... 148 YENİ TÜRK DEVLETİNDE TEŞKİLATLANMA VE KÜLTÜR... 152 GERİ BİLDİRİM 15-16... 160 XX. YÜZYIL BAŞLARINDA DÜNYA... 164 GERİ BİLDİRİM 17-18... 176 II. DÜNYA SAVAŞI... 180 GERİ BİLDİRİM 19-20... 194 SOĞUK SAVAŞ DÖNEMİ... 198 GERİ BİLDİRİM 21-22... 210 YUMUŞAMA DÖNEMİ ve SONRASI... 214 GERİ BİLDİRİM 23-24... 228 KÜRESELLEŞEN DÜNYA... 232 GERİ BİLDİRİM 25-26 - 27-28 - 29-30 - 31-32... 246
İLK TÜRK DEVLETLERİ Türk: Kelime olarak; güçlü, kuvvetli, türeyen, çoğalan, töreli anlamlarına gelir. Türklerin Anayurdu Batıda Ural Dağları, Aral Gölü ve Hazar Denizi Kuzeyde Sibirya ORTA ASYA Güneyde Himalayalar Doğuda Kingan Dağları Orta Asya da Tarih Öncesi Dönemden Kalma Önemli Kültür Siteleri Anav kültürü-cilalı Taş ve Tunç Devirleri Afanasyevo kültürü-tunç Devri Andronova kültürü-tunç devri Karasuk kültürü-demir Devri Tagar kültürü-demir Devri Türk Göçlerinin Sebepleri İklimin kuraklaşmasına bağlı olarak kıtlık ve açlığın ortaya çıkması Hayvanlar arasında salgın hastalıkların ortaya çıkması Boylar arası mücadeleler Yeni topraklar alma düşüncesi (cihan hakimiyeti) Çin in baskısı Nüfusun hızla artması Türk boylarının bazılarının Orta Asya dan göç etmesine neden olmuştur. Türk Göçlerinin Sonuçları Yeni devletler kurdular. Kültür etkileşimine neden oldular. Gittikleri yerleri Demir Devri ne yükselttiler. Orta Asya da kalan Türkler tarafından kurulan devletler, günümüz Orta Asya Türk cumhuriyetlerinin temelini oluşturmuştur. Kimmerler (MÖ XIII. YY - MÖ VI. YY) Haklarında az bilgi olmakla birlikte Anadolu ya ilk gelen ve Friglerin yıkılmasında rol oynayan prototürkler (Türklerin öncü boyları) olduğu kabul edilen topluluk. Demir Çağı nda Karadeniz in kuzeyindeki bozkırlara İskitlerden önce göç ettikleri bilinir. İskitler/Sakalar (MÖ XI. YY - MS II. YY) Atlı-göçebe kavimlerdendir. Sakalar olarak da anılan, tarihte önemli rol oynadığı bilinen ilk Türk topluluğudur. MÖ VII. yüzyılda Tuna Nehri ne ulaştılar. Herodot un Historika adlı kitabında adı geçen İskitler, günümüzdeki Yakut Türklerinin atalarıdır. Ölümden sonraki hayata inandıkları için ölülerini kurgan olarak bilinen çadır mezarlara gömerlerdi. Şamanisttiler. İskitlerin Asya daki mücadeleleri Alper Tunga Destanı nda anlatılmıştır. İskitlerde savaşçı kadınlara amazon, İskit kraliçesine tomris denilmiştir. Asya Hun Devleti (MÖ IV. YY - MS 216) Göçlerden sonra Orta Asya da kalan Türk boyları tarafından tarihte kurulan ilk teşkilatlı Türk devletidir. Bilinen ilk hükümdarları Teoman dır. Hunlar Orhun ve Selenga ırmakları ile Ötüken bölgesinde yaşamışlardır. Teoman zamanında Çinliler Türklerin Çin i işgal etmesini engellemek için Çin Seddi ni yapmışlardır. Teoman ın oğlu Mete Han döneminde Hunlar en parlak dönemlerini yaşamışlardır. MS 48 yılında Hunlar, Çinlilerin Hun beylerini birbirine düşürmesi sonucunda Kuzey Hunları ve Güney Hunları olmak üzere ikiye bölündüler. Kuzey Hunları Hazar denizi ve Karadeniz in kuzeyinden Tuna ırmağına kadar ilerleyerek Kavimler Göçü ne neden oldular ve IV. yüzyılın sonlarına doğru Avrupa Hun Devleti ni kurdular. Güney Hunları ise 216 yılında Çin egemenliğine girdiler. 375 KAVİMLER GÖÇÜ NÜN SONUÇLARI 1. Roma İmparatorluğu; Doğu ve Batı Roma İmparatorluğu olmak üzere ikiye ayrıldı (395). Batı Roma İmparatorluğu 476 yılında barbar kavimler tarafından yıkıldı. 2. Avrupa nın etnik yapısı değişti. Barbar kavimlerin Avrupa daki yerli kavimlerle karışması sonucu yeni milletler ortaya çıktı. 3. Türkler Avrupa da Batı Hun (Avrupa Hun) Devleti ni kurdular. 4. İngiltere, Fransa gibi Avrupa devletlerinin temeli atıldı. 5. Avrupa da feodalite (derebeylik) rejimi ortaya çıktı. 6. İlk Çağ kapandı, Orta Çağ başladı. Böylece Avrupa da antik kültür ortadan kalktı ve kilise merkezli skolastik düşüncenin egemenliği başladı. 7. Roma İmparatorluğu nun parçalanmasıyla Hıristiyanlık da Katolik ve Ortodoks mezhepleri olarak ikiye ayrıldı. Avrupa Hun Devleti (375-469) Balamir öncülüğünde merkezi Macaristan olmak üzere 375 te kurulmuştur. Avrupa da kurulan ilk Türk devletidir. 6
İLK TÜRK DEVLETLERİ En parlak dönemi Attila dönemidir (434-453). Cihan hakimiyetini düşünen Attila önce Batı Roma ile iyi ilişkiler kurup, Bizans ı mağlup ederek ağır vergiye bağlamış, sonra Batı Roma üzerine iki sefer düzenlemiştir: 451 Galya, 452 Roma (İtalya) seferi. Attila nın ölümünden sonra (453) barbar kavimlerin isyanları, iç karışıklıklar, Türk göçleriyle beslenememeleri ve Bizans entrikaları sonucu 469 da Avrpa Hun Devleti yıkılmıştır. Avrupa Hunları, Avrupa nın siyasi hayatına yaklaşık 100 yıl yön vermiştir. Akhunlar (V. YY-567) Çin hakimiyetine girmek istemeyen Hun Devleti nden kalan Türklerce kuruldu. Akhunlar ticaretle uğraştılar. Akhun Devleti Sasaniler ve Göktürkler tarafından yıkıldı. elde ettiler. Uygur Devleti 840 yılında Kırgızlar tarafından yıkıldı. Moğolların devlet teşkilatını ve kültürel hayatını etkilemişlerdir. Avarlar Göktürk mağlubiyetinden sonra (552) Doğu Avrupa ya göç ettiler. Çin kaynaklarında Juan Juan adıyla geçen Avarlar, İstanbul u kuşatan ilk Türk devletidir (619). İstanbul u Sasanilerle birlikte ikinci kez kuşatmışlardır (629). Oğuzlar İslamiyet i toplu halde kabul etmişlerdir. Osmanlı ve Selçuklu Devleti nin kurucularıdır. Bugünkü Türkiye, Irak, İran, Kıbrıs, Suriye, Azerbaycan, Türkmenistan ve Balkanlardaki Türklerin atası Oğuzlardır. Göktürkler (552-659) Göktürk Devleti, Bumin Kağan ve kardeşi İstemi Yabgu tarafından 552 yılında Avarların egemenliğinden kurtularak kurulmuştur. Devletin merkezi Ötüken dir. Tarihte Türk adıyla kurulan ilk Türk devletidir. Ülkenin batısını İstemi Yabgu yönetmiştir. İstemi Yabgu İpek Yolu üzerinde hakimiyet kurabilmek için önce Sasanilerle birleşerek Akhunları yıkmış, sonra Bizans la ittifak yaparak Sasanileri yenmiştir. Mukan Kağan dan sonra Çin entrikaları ve kardeş kavgaları sonucu Doğu-Batı olarak ikiye ayrılmıştır (582). 630 da Doğu, 659 da Batı Göktürkleri Çin esaretine girmiştir. Not: İlk Türk alfabesi Göktürkler e aittir. Millet duygusu gelişmiştir. Göktürkler İslamiyet öncesi kurulan Türk devletlerinin en güçlüsüdür. Kutluk (II. Göktürk Devleti) (682-745) Çin esaretindeki Türk boylarını toplayan İlteriş Kutluk Kağan Kutluk Devleti ni 682 yılında kurdu. Kutluk Devleti nin en önemli özelliği 38 harfli alfabe kullanması ve bu alfabeyle yazılmış abideler bırakmasıdır. Türklere ait ilk yazılı belgeler olan Orhun Abideleri (Anıtları) Bilge Kağan, Kül Tigin ve Vezir Tonyukuk adına yapılmıştır. Günümüzde hâlen Moğolistan sınırları içindedir. 745 te Uygur, Karluk ve Basmiller tarafından yıkılmıştır. Uygurlar (744-840) Kutluk Bilge Kül Kağan tarafından 745 te Karabalasagun (Ordu Balık) şehri merkez olarak kuruldu. Tarihte yerleşik hayata geçen ilk Türk devletidir. Talas Savaşı (751) bu dönemde yapılmıştır. Uygurlar Gök Tanrı dinini terk ederek Maniheizm ve Budizm dinine inandılar. Bu dinler onların savaşçılık kabiliyetlerini yitirmelerine ve pasifleşmelerine neden oldu. Çinlilerden öğrendikleri matbaayı geliştirdiler. Pamuktan kâğıt Türgişler Türk tarihinde ilk kez parayı kullandılar. Emevilerin Orta Asya yı Araplaştırmasını önlediler. Karluklar İslamiyet i toplu halde seçen ilk Türk boyudur. Karluklar, Çin in teşvikiyle Göktürklerin yıkılmasında, Uygur ve Karahanlı devletlerinin kurulmasında önemli bir yere sahiptir. Hazarlar Museviliği kabul eden tek Türk boyudur. Emevileri Kafkaslar da durdurmuşlardır. Macarlar Ural nehri çevresinden Doğu Avrupa ya göç ettiler. 1000 yıllarında Hıristiyanlığı kabul ettiler. Dünyada ilk Türk araştırmalarının yapıldığı Türkoloji kürsüsünü, başkentleri Budapeşte de kurmuşlardır. Bulgarlar İki kola ayrılırlar. Tuna Bulgarları Hıristiyanlığı seçip asimile oldular. Volga (İdil) Bulgarları ise İslamiyet i seçtiler ve İslamiyet i kabul eden ilk Türk devletçiği oldular. Kırgızlar Uygurları yıkarak devletlerini kurdular. Manas Destanı Kırgızlara aittir. Kırgız Devleti Moğollar tarafından yıkıldı. Türklerin efsanevi başkenti olan Ötüken e sahip olan son Türk devletidir. Kimekler Batı Göktürk topluluklarındandır. İrtiş ırmağı civarında yaşamışlardır. XI. yüzyıla doğru diğer Türk topluluklarıyla kaynaşarak yok oldular. 7
İLK TÜRK DEVLETLERİ Sibirler/Sabarlar Avar baskınları nedeniyle Kuzey Kafkasya ya yerleştiler. Sasanilerle birleşip Bizans la savaştılar. Sibirya adı Sibirlerden gelmektedir. Kıpçaklar/Kumanlar V. yüzyıldan itibaren Avrupa da sarışın Türkler olarak bilinen, Karadeniz in kuzeyindeki bozkırlarda yaşayan, Altın Orda, Memlüklü Devleti ve bazı Slav devletlerinin kuruluşunda rol oynayan, aynı zamanda Kuman Lügati olarak bilinen en eski karşılaştırmalı Türkçe sözlüğü de ortaya çıkaran Türk boyudur. Oğuzlarla olan mücadeleleri Dede Korkut Hikayeleri ne konu olmuştur. İLK TÜRK DEVLETLERİNDE KÜLTÜR VE UYGARLIK Devlet Anlayışı: İslam öncesi Türklerde devlet için İl kelimesi kullanılmıştır. İl kelimesi aynı zamanda barış anlamını da ifade etmiştir. Kut Anlayışı: İslam öncesi Türklerde hakanın devleti yönetme yetkisini Gök Tanrı dan aldığına ve bu yetkinin babadan oğula geçtiğine inanılırdı. Hanedan üyesi olan her erkeğin tahta çıkma hakkı bulunurdu. Bu durum hanedan üyeleri arasında taht kavgalarının yaşanmasına neden olmuştur. Veraset Sistemi: Ülke hanedanın ortak malıdır anlayışı ilk Türk devletlerinden itibaren Osmanlı padişahı I. Murat a kadar kabul görmüştür. İkili Teşkilat: İslam öncesi Türklerde ülkenin doğu-batı şeklinde iki koldan idare edilmesidir. Hakan doğuya oturur ve genelde kardeşi yabgu unvanıyla batıyı yönetirdi. Not: İslam öncesi Türklerde kut, veraset anlayışı, ikili teşkilat uygulamaları ve boylar federasyonu tarzında örgütlenilmesi devletlerin kısa sürede yıkılmasında etkilidir. Kurultay (Toy): Ülke meselelerinin görüşülüp karara bağlandığı meclistir. Kurultayda son söz hakana aittir. Bu durum kurultayın danışma meclisi olduğunu gösterir. Kurultaya, hakan, hatun, boy beyleri, askerî ve idari yüksek dereceli görevliler katılırdı. Hakan: Türk devletlerinde ülkeyi yöneten hakan orduya komuta eder, kurultaya katılır, halkın refahını ve adaleti sağlardı. Hatun: İlk Türk devletlerinde hakanın eşidir. Hatun kurultaya katılır, elçi kabulünde bulunurdu. Hatunun ordusu ve sarayı vardı. Orta Asya Türk Kültür ve Uygarlığını Tanıtıcı Kavramlar Kağan, Hakan: Devletin başındaki yönetici Kurultay: Devlet işlerinin görüşüldüğü danışma meclisi Otağ: Hakanın çadırı Hatun (Katun): Hakanın karısı (Devlet yönetimine yardımcı olurdu.) Tigin: Hakanın erkek çocuğu, prens Şad: Hanedan üyelerine verilen unvan Aygucı: Vezir Tudun: Devletin vergi ve gelir işlerinden sorumlu kişi Yargucu (Yargıç): Davalara bakan kişi Tarkan (Tarhan): Askerlik işlerinden sorumlu komutanlar Bitikçi (Tamgacı): Devletin yazışma ve dış işlerinde hakana yardımcı olan kişi (Osmanlı da Nişancı) Ordu Teşkilatı İslam öncesi Türk devletlerinde Asya Hun hükümdarı Mete Han ın geliştirdiği Onlu Sistem uygulanmıştır. Ordu Millet anlayışı benimsenmiş, her Türk asker sayılmıştır. Türklerde askerlik bir meslek olarak görülmemiştir. Türk ordusu savaşlarda sahte ricat (geri çekilme) ile başlayan, düşmanın istenilen bölgeye getirilmesinden sonra sağ ve sol kanatlardaki askerlerin düşmanı kuşatmasını amaçlayan Turan taktiği ni uygulamıştır. Atlı birliklerden (süvari) oluşan Türk ordusu savaşlarda ok, yay, kılıç, mızrak gibi silahlar kullanmıştır. Hukuk İslam öncesi Türklerde hukuk sözlü kurallara dayanır ve buna töre denirdi. Adalet, eşitlik ve kişi hakları törenin değişmez kurallarıydı. Göçebe hayatın etkisiyle uzun süreli hapis cezaları görülmezdi. Hakan da dahil olmak üzere tüm halk töreye uymak zorundaydı. Sosyal Yapı Oğuş Aile Urug Sülale Bod Boy Budun Millet İl Devlet İslam öncesi Türklerde toplum sınıflara ayrılmazdı eşitlik esastı. Çekirdek aile, dışarıdan evlilik (exogami) ve tek eşlilik (monogami) vardı. Yarı göçebe yaşam tarzı egemendi; yazın yaylalarda, kışın kışlaklarda yaşanırdı. Kopuz: Geleneksel Türk çalgısı Kımız: Kısrak sütünden yapılan içki 8
İLK TÜRK DEVLETLERİ Atlı Göçebe Kültürünün Türklere Sağladığı Avantajlar Teşkilatçı bir yapıya sahip olma/kolay organizasyon kurma Sınıf farklılıklarının önlenmesi (köleliğin bulunmaması) Savaşçı ve fetihçi bir siyasi yapı (yayılma) Hafif ve portatif araçlar (dokuma, silah, çadır vb. üretimi) Hayvanların evcilleştirilmesi ve atın ustaca kullanımı Ekonomi İslam öncesi Türklerde temel geçim kaynağı hayvancılıktır. Hayvancılığın yanında tarım, dokumacılık, maden işlemeciliği ve ticaret de önemli geçim kaynaklarıydı. Asya da Türk-Çin mücadelesinin temelinde İpek Yolu hakimiyeti mücadelesi vardı. Ticarette yaygın olarak takas usulü kullanılmıştır. Uygurlarda kumaş cinsinden para (böz), Göktürklerde madeni para kullanılmıştır. Din ve İnanış İlk Türk topluluklarında yaygın olan inanış Gök Tanrı inanışıdır. Gök Tanrı inanışında yeri ve göğü yaratan tek tanrı olduğuna inanılırdı. Sihir ve büyüye dayalı Şamanizm (Budizm, Maniheizm, Musevilik, Hıristiyanlık ve İslamiyet de Türkler arasında yayılan din ve inanışlardandır.) Göçebe yaşam tarzının etkisiyle farklı kültürlerle tanışılması ve Türklerde egemen olan hoşgörü anlayışı Türklerin farklı dinleri benimsemelerine zemin hazırlamıştır. Türklerde yuğ denilen cenaze törenleri düzenlenirdi. Ölüler mezarlara (kurgan) eşyaları ile gömülürdü. (Bu uygulama Türklerde ölümden sonraki hayata inanıldığını göstermektedir.) Sanat Göçebe hayat tarzının etkisiyle kalıcı mimari eserin pek görülmediği Türkelerde sanat taşınabilir malzeme üzerine işlenmiştir. Çadır sanatı gelişmiştir. Türklerde ilk mimari eserlere Uygurlar döneminde rastlanmaktadır. Uygurlarda tapınakları süslemek için yapılan duvar resimleri, minyatürler Türklere ait önemli örneklerdir. Türkler yaptıkları eserleri çeşitli hayvan figürleri ve hayvanlar arasındaki mücadeleleri gösteren motiflerle süslemişlerdir. Bilim - Edebiyat İslam öncesindeki Türkler matematik ve astronomi ile ilgilenmişler, On İki Hayvanlı Türk Takvimi ni geliştirmişlerdir. Güneş ve ayın hareketlerini izleyen Türkler Venüs ve Merkür gezegenlerini sabah ve akşam yıldızları şeklinde adlandırmışlardır. Türkler tıp alanıyla da ilgilenmişler, Uygurlarda otacı denilen kişiler çeşitli karışımlardan ilaçlar üretmişlerdir. Tarih Boyunca Türkler in Kullandıkları Takvimler - On İki Hayvanlı Türk takvimi - Hicri takvim - Celali takvim - Rumi takvim - Miladi takvimi Türklerin kullandıkları ilk alfabe Göktürk alfabesidir. Türklere ait ilk yazılı eserler yine Göktürklere ait Orhun Yazıtları dır. Türklerin Kullandıkları Alfabeler Göktürk Alfabesi: 38 harfli (Kutluk Devleti) Uygur Alfabesi: 22 harfli Arap Alfabesi: 29 harfli (İslamiyet e giriş sonrası Karahanlı- Gazneli-Tolunoğlu-İhşit-Selçuklu ve Osmanlı Devleti) Soğd Alfabesi Latin Alfabesi: 29 harfli (Türkiye Cumhuriyeti-1 Kasım 1928) Kiril Alfabesi: Günümüzde bazı Orta Asya Türk cumhuriyetleri tarafından kullanılmaktadır. TÜRK DESTANLARI (Yazısız-sözlü edebiyat) Türk Destanları Sakalar (İskitler): Alp Er Tunga ve Şu destanları Asya Hunları: Oğuz Kağan Destanı Göktürkler: Ergenekon ve Bozkurt destanları Uygurlar: Türeyiş ve Göç destanları Kırgızlar: Manas Destanı Not: Oğuzların düşmanlarıyla olan mücadelelerini anlatan Dede Korkut Hikayeleri de eski Türk edebiyatının önemli bir eseridir. İlk Türk Yazıtları Orhun Yazıtları: Bilge Kağan-Kül Tigin-Vezir Tonyukuk adına Yolluğ Tigin tarafından Türk tarihinin ilk yazılı belgeleri olarak yazılmış ve Danimarkalı Thomsen tarafından çözülmüştür (1893). Ayrıca Yenisey Yazıtları da Türklerin yaşamı hakkında bilgi vermektedir. 9
İLK TÜRK DEVLETLERİ TEST NO: 1 1. Orta Asya da kurulan kültür merkezlerinin tarihi MÖ 5000 yıllarına kadar uzanmaktadır. Yapılan arkeolojik çalışmalar bu kültürlerin Orta Asya da kurulan Türk devletlerini birçok yönden etkilediğini ortaya koymuştur. Aşağıdakilerden hangisi Orta Asya uygarlığını oluşturan ve bu bölgedeki Türk devletlerini etkileyen kültür merkezlerinden biri değildir? A) Andronova kültürü B) Tagar kültürü C) Karasuk kültürü D) Truva kültürü E) Afanasyevo kültürü 5. Orta Asya ve Karadeniz in kuzeyinde uygarlık kuran topluluklardan biri de İskitlerdir. İskitler, Kafkasya üzerinden Anadolu ya seferler düzenlemişler ve Medlerle birleşerek Urartu Devleti ni yıkmışlardır. Suriye yi geçerek Mısır a kadar ilerleyen İskitler Perslerle de savaşmışlardır. Bu bilgiler doğrultusunda İskitlerle ilgili aşağıdaki yargılardan hangisine ulaşılamaz? A) Savaşçı bir topluluktur. B) Geniş bir bölgede etkili olmuşlardır. C) Yerleşik hayata geçen ilk Türk topluluğudur. D) İran medeniyetleriyle ilişkisi dönemlere göre farklılık göstermiştir. E) Kendilerine ait bir uygarlık oluşturmuşlardır. 2. Altay-Sayan dağlarının kuzeybatısında yapılan kazılarda ortaya çıkarılmıştır. Türklerin en eski kültürüdür. Yukarıda verilen bilgiler Orta Asya kültür merkezlerinden hangisine aittir? A) Afanasyevo kültürü B) Anav kültürü C) Andronova kültürü D) Karasuk kültürü E) Tagar kültürü 3. Batı Türkistan da Aşkabat yakınlarında yapılan kazılarda Anav kültürüne ait, I. kerpiçten yapılmış evler, II. bakırdan yapılmış aletler, III. yanmış buğday taneleri bulunmuştur. Verilenlerden hangileri yerleşik hayata geçildiğine doğrudan kanıt olabilir? 6. Alp Er Tunga Şehname Yukarıdaki destanların ortak özelliği aşağıdakilerden hangisinde verilmiştir? A) Türklere ait destanlardır. B) İskit-Pers savaşlarına yer vermişlerdir. C) Göktürk alfabesi ile yazılmışlardır. D) Perslere ait destanlardır. E) Günümüze ulaşmamışlardır. A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II D) I ve III E) II ve III 4. I. Abakan bölgesi a) Anav kültürü II. Altay-Sayan dağları b) Afanasyevo kültürü III. Aşkabat yakınları c) Tagar kültürü Yukarıda verilen Orta Asya kültür merkezleri ve ait olduğu bölgeler aşağıdakilerden hangisinde doğru eşleştirilmiştir? A) I-a, II-b, III-c B) I-a, II-c, III-b C) I-b, II-a, III-c D) I-b, II-c, III-a E) I-c, II-b, III-a 7. İskitlere ait kurganlarda altın ve gümüş malzeme üzerine at, geyik, kuş motiflerinin işlendiği buluntulara rastlanmıştır. Bu bilgiler İskitler ile ilgili aşağıdaki yargılardan hangisine kanıt olamaz? A) Ölümden sonraki hayata inandıkları B) Sanatta bozkır hayvan üslubunun önemli bir yer tuttuğu C) Yaşam tarzlarının sanatlarını etkilediği D) Yerleşik hayat tarzını benimsedikleri E) Değerli maden işçiliğini bildikleri 10
İLK TÜRK DEVLETLERİ TEST NO: 1 8. İskitlerin aşağıda verilen özelliklerinden hangisinin konargöçer yaşam tarzıyla ilişkisi en azdır? A) İskit sanatında hayvan üslubunun önemli yer tutması B) Ölümden sonraki hayata inanmaları C) Çadır şekline getirilmiş arabalar içinde yaşamaları D) Temel geçim kaynağının hayvancılık olması E) Sanatta taşınabilir malzemelerin kullanılması 12. I. İlk Türk kadın hükümdardır. II. Pers kralı Darius ile mücadele etmiştir. III. Alp Er Tunga nın torunlarındandır. IV. İskitlerin yöneticisidir. V. İskitlerin bilinen ilk hükümdarıdır. Yukarıdakilerden hangisi Tomris ile ilgili doğru bir bilgi değildir? A) I B) II C) III D) IV E) V 9. İskitler, ölülerini kurban ettikleri atlarıyla birlikte gömerlerdi. Ayrıca İskitlerin ölülerini ilkel biçimde mumyaladıkları da bilinmektedir. Bu bilgiler İskitler hakkında aşağıdaki yargılardan hangisini kanıtlar niteliktedir? A) Tek tanrılı inanışı benimsedikleri B) Politeizmin egemen olduğu C) Ölümden sonraki hayata inandıkları D) Tarihte bilinen ilk Türk topluluğu oldukları E) Yazılı eserler bıraktıkları 10. Eski dönemlerden itibaren Türklerin geniş bir coğrafyaya yayılmış olmaları, I. Türklerin ilk anayurdunun sınırları konusunda değişik görüşler ileri sürülmesi, II. Türk tarihinin bir bütün olarak incelenmesinin güçleşmesi, III. Farklı kültürlerle etkileşim yaşanması durumlarından hangileri üzerinde etkilidir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) II ve III E) I, II ve III 11. Türklerin ilk anayurdu olan Orta Asya denizlerden uzak olduğu için karasal iklime sahiptir. İçinde yaşadıkları bu coğrafyanın Türkler üzerindeki etkileri arasında aşağıdakilerden hangisi yer almaz? A) Göçebe hayat tarzını benimsemeleri B) Mücadeleci bir karaktere sahip olmaları C) Zamanla farklı bölgelere göç etmek zorunda kalmaları D) Tektanrılı dini benimsemeleri E) Ekonominin hayvancılığa dayanması 13. İskitler, İran daki Medler ve Persler arasında uzun yıllar süren savaşları anlatan şair ve eseri aşağıdakilerin hangisinde birlikte verilmiştir? A) Mevlana-Mesnevi B) Firdevsi-Şehname C) Yusuf Has Hacip-Kutadgu Bilig D) Edip Ahmet-Atabetü l-hakayık E) Nizamülmülk-Siyasetname 14. Uygur metinlerinde güç, kuvvet, Divan-ı Lügatü *-t-türk te olgunluk çağı, Çin kaynaklarında miğfer, Ziya Gökalp e göre kanun-nizam sahibi Yukarıda verilenler aşağıdakilerden hangisi ile ilgilidir? A) Türk adının anlamı B) Türklerin anayurdu C) Türk göçlerinin sebepleri D) Avar kelimesinin anlamı E) Töre kavramının anlamı 1. D 2. A 3. A 4. E 5. C 6. B 7. D 8. B 9. C 10. E 11. D 12. E 13. B 14. A 11
İLK TÜRK DEVLETLERİ TEST NO: 2 1. Aşağıdakilerden hangisi Orta Asya Türk göçlerinin sebeplerinden biri değildir? A) Otlak ve tarım alanlarının daralması B) Yaşanan toprakların artan nüfusa yeterli olmaması C) Yeni yurtlar edinme düşüncesi D) Boylar arasında mücadeleler yaşanması E) Farklı kültürlerle etkileşim yaşanması 4. Türk tarihini bir bütün halinde incelemeyi zorlaştıran temel etken aşağıdakilerden hangisidir? A) Türklerin farklı coğrafyalarda dağınık bir şekilde yaşamış olmaları B) Anayurdun Orta Asya olması C) Temel geçim kaynağının hayvancılık olması D) Uygurların Maniheizm i benimsemesi E) Veraset anlayışının egemen olması 2. Orta Asya Türk göçlerinin sebep ve sonuçlarından bazıları şunlardır: I. Salgın hastalıklar ve hayvan hastalıkları II. Türk boyları arasında dinî, kültürel, sosyal ve siyasi farklılıkların meydana gelmesi III. Dış baskılar IV. Farklı bölgelerde değişik adlarla devletler kurmaları Türk göçleri ile ilgili yukarıdaki bilgilerin sebep ve sonuç olarak doğru gruplandırılması aşağıdakilerden hangisinde verilmiştir? Sebep Sonuç A) I ve II III ve IV B) I ve III II ve IV C) II ve IV I ve III D) III ve IV I ve II E) II ve III I ve IV 5. Çin kaynaklarında, Orta Asya nın Hunlardan önceki sahiplerinden... diye bahsedilmektedir. Yukarıdaki paragrafta boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir? A) Yüeçiler B) Avrupa Hunları C) Hiung-nu D) Sarı Uygurlar E) Juan Juan 6. Tarihteki ilk Türk topluluğu olarak bilinen İskitler, Büyük İskender ile mücadelelerini destanlaştırmışlardır. İskitlerin, Büyük İskender ile mücadelelerini konu edinen destan aşağıdakilerden hangisidir? A) Alp Er Tunga Destanı B) Şu Destanı C) Manas Destanı D) Ergenekon Destanı E) Oğuz Kağan Destanı 3. MÖ 200 de Mete Han ın izlediği devlet politikası yüzünden baskı altında kalan Çin, baskıdan kurtulmak için Hunlarla bir antlaşma yapmıştır. Yapılan antlaşma ile Çin in kuzeyindeki bozkırlar Hunlara bırakılmış, Çinliler Hunlara yıllık vergi vermeyi kabul etmiştir. Yukarıdaki bigilerden hareketle aşağıdaki yargılardan hangisine ulaşılamaz? A) Mete Han ın başarılı bir devlet adamı olduğu B) Çin in, Hunların üstünlüğünü kabul ettiği C) İki devlet arasında diplomatik ilişkiler yürütüldüğü D) Çin in antlaşma imzalayarak Türk baskısından tamamen kurtulduğu E) Hunların egemenlik alanının genişlediği 7. I. Tarihte bilinen ilk Türk topluluğudur. II. Orta Asya da bilinen ilk teşkilatlı Türk devletidir. Yukarıda özellikleri belirtilenler aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? I A) Hiung-nu İskitler B) İskitler Avrupa Hun Devleti C) Uygurlar Göktürkler D) İskitler Asya Hun Devleti E) Göktürkler Asya Hun Devleti II 12
İLK TÜRK DEVLETLERİ 8. Orta Asya da bilinen ilk teşkilatlı Türk devletidir. Başkenti Ötüken dir. Bilinen ilk hükümdarı Teoman dır. Yukarıda özellikleri verilen devlet aşağıdakilerden hangisidir? A) İskitler B) Büyük Hun Devleti C) Avrupa Hun Devleti D) Göktürk Devleti E) Uygurlar TEST NO: 2 11. Kavimler Göçü nün aşağıdaki sonuçlarından hangisi Türklerin tarihin akışına yön verdiklerinin en açık kanıtıdır? A) İlk Çağ sona ermiş, Orta Çağ başlamıştır. B) Türkler Avrupa Hun Devleti ni kurmuşlardır. C) Avrupa da skolastik düşünce egemen olmuştur. D) Türk kültürü Avrupa da yayılma göstermiştir. E) Roma İmparatorluğu ikiye ayrılmıştır. 12. Kavimler Göçü nün aşağıdaki sonuçlarından hangisi Hıristiyanlığın Katolik ve Ortodoks mezhepleri olarak ikiye ayrılmasında etkilidir? 9. Türk boyları bağımsızlıkları tehlikeye düştüğünde, bir başka topluluğun egemenliği altına girmektense özgür yaşayabilecekleri yerlere göç etmeyi tercih etmişlerdir. Aşağıda verilen Orta Asya Türk göçlerinin nedenlerinden hangisi Türklerdeki bu prensip ile ilgilidir? A) Tarım alanlarının daralması B) Yeni yurtlar edinme düşüncesi C) Boylar arası mücadele D) Nüfus artışı E) Dış baskılar A) Türklerin Avrupa Hun Devleti ni kurmaları B) Avrupa da derebeylik rejiminin ortaya çıkması C) Roma İmparatorluğu nun doğu ve batı olmak üzere ikiye ayrılması D) Avrupa nın etnik yapısının değişmesi E) Avrupa da skolastik düşüncenin egemen olması 13. Asya Hunlarının bir kolu olan ve Asya Hunlarının yıkılmasından sonra Çin deki karışıklıklardan yararlanarak Çin in kuzeyinde devlet kuran topluluk aşağıdakilerden hangisidir? A) Turfan Uygurları B) Kansu Uygur Devleti C) Tabgaçlar D) Sasaniler E) Akhunlar 10. Asya Hun İmparatorluğu nun dağılmasından sonra Asya nın batısında bulunan Hunlar Karadeniz in kuzeyine gelerek Kavimler Göçü nü başlatmışlardır. Kavimler Göçü nün etkisiyle; I. Roma İmparatorluğu doğu ve batı olarak ikiye ayrıldı. II. Türk kültürü Arupa da yayılma gösterdi. III. Avrupa da kilisenin önemi arttı. IV. Avrupa da feodalite egemen oldu. V. İlk Çağ sona erdi, Orta Çağ başladı. Verilenlerden hangisi Kavimler Göçü nün Avrupa daki siyasi yapıyı değiştirdiğini gösterir? A) I B) II C) III D) IV E) V 14. Cesur kavimlerin efendisi Tanrı nın kamçısı Yukarıdaki unvanlarla anılan Türk hükümdarı ve bu hükümdarın yönettiği devlet aşağıdakilerden hangisinde verilmiştir? A) Attila-Avrupa Hun Devleti B) Mete Han-Büyük Hun Devleti C) Uldız-Avrupa Hun Devleti D) Teoman-Asya Hun devleti E) Bumin Kağan-Göktürk Devleti 1. E 2. B 3. D 4. A 5. C 6. B 7. D 8. B 9. E 10. D 11. A 12. C 13. C 14. A 13
İLK TÜRK DEVLETLERİ TEST NO: 3 1. Uygur Devleti nin yıkılmasından sonra Beşbalık, Turfan, Koçu bölgesinde yerleşen Uygurlar Doğu Türkistan Uygur Devleti ni (Turfan Uygurları) kurmuşlardır. Turfan Uygurları 1209 yılında Moğol egemenliğini tanımışlar ve Moğol devlet kademelerinde memurluk, kâtiplik, hatta yöneticilik yapmışlardır. Bu durumun aşağıdaki gelişmelerden hangisine ortam hazırladığı savunulabilir? A) Moğolların Türk kültüründen etkilenmesine B) Uygurların yeniden bağımsız olmalarına C) Avrupa da Roma İmparatorluğu nun egemen olmasına D) Moğolların savaşçı özelliklerini yitirmesine E) Uygurların yerleşik hayata geçmesine 2. Balamir den sonra Avrupa Hunlarının başına geçen Uldız, Avrupa Hun Devleti nin geleneksel politikasının temellerini atan kişidir. Avrupa Hun hükümdarı Uldız ın politikasında; I. Doğu Roma yı etkisiz hale getirmek, II. Batı Roma üzerine yürümek, III. Çin i baskı altına alarak vergiye bağlamak esaslarından hangilerinin yer aldığı söylenebilir? A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II D) II ve III E) I, II ve III 3. Avrupa Hun Devleti ile Bizans arasında 434 yılında imzalanan Margas Antlaşması nın; I. Bizans, Romalı esirlerden her biri için Avrupa Hunlarına sekiz altın fidye ödeyecek, II. Ticaret yapmak için eşit şartlar altında bir araya gelinecek, III. Ticari faaliyetler belirli sınır kasabalarında devam edecek, IV. Antlaşma devamlı olacak ve her iki taraf da antlaşmaya uyacak. maddelerinden hangileri devletler arası eşitlik ilkesi doğrultusundadır? A) Yalnız II B) I ve II C) II ve III D) II ve IV E) II, III ve IV 4. Merkezi Macaristan dır. Avrupa da kurulan ilk Türk devletidir. En parlak dönemi Attila dönemidir. Yukarıda özellikleri verilen Türk devleti aşağıdakilerden hangisidir? A) Asya Hun Devleti B) Avrupa Hun Devleti C) II. Göktürk Devleti D) İskitler E) Uygurlar 5. II. Göktürk Devleti hükümdarı Kapgan Kağan bütün Türk boylarını Göktürk egemenliğinde toplamayı amaçlamıştır. Kapgan Kağan ın bu politikası aşağıdakilerden hangisi doğrultusunda hareket ettiğini gösterir? A) Laik devlet B) Ulus devlet C) Mutlak monarşi D) Demokratik cumhuriyet E) Meşruti monarşi 6. II. Göktürk Devleti nin kurucusu Kutluk Kağan öldüğünde çocukları, Bilge ve Kül Tigin küçük oldukları için yerine kardeşi Kapgan Kağan geçmiştir. Bu gelişme İslam öncesi Türk devletlerinde görülen; I. Kut anlayışı, II. Veraset sistemi, III. Boylar federasyonu uygulamalarından hangileri ile ilgilidir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) I ve III E) II ve III 7. I. Bumin Kağan a) Göktürk Devleti II. İlteriş Kağan III. Kutluk Bilge Kül Kağan b) Kutluk Devleti c) Uygur Devleti Yukarıda verilen hükümdarlar ve kurucusu oldukları devletler aşağıdakilerden hangisinde doğru eşleştirilmiştir? A) I- a B) I- a C) I-b D) I-b E) I-c II-b II- c II-a II-c II-a III-c III-b III-c III-a III-b 14
İLK TÜRK DEVLETLERİ TEST NO: 3 8. Avarlar, Mezarlara eşya, yiyecek ve içecek gibi şeyler koymuşlar, Devlet adamlarının ölülerini deriye sararak tabut içine yerleştirmişlerdir. Bu bilgiler Avarlarla ilgili aşağıdaki yargılardan hangisini kanıtlar niteliktedir? A) Hıristiyanlığı benimsedikleri B) Madencilikte ilerledikleri C) Slavlaştıkları D) Ekonomide hayvancılığa önem verdikleri E) Ölümden sonraki hayata inandıkları 9. Avarların, Avrupa da belli bir süre sonra benliklerini kaybederek Slavlaşmalarına ortam hazırlayan temel etken aşağıdakilerden hangisidir? A) Sasanilerle işbirliği yapmaları B) İstanbul u kuşatmaları C) Hıristiyanlığı kabul etmeleri D) Slavları ordu ve devlet düzeninde etkilemeleri E) Ölüleri eşyalarla gömmeleri 11. Uygur sanatında aşağıdaki örneklerden hangisine yer verildiği söylenemez? A) Resim ve heykel B) Tapınak C) Minyatürlü kitap D) Cami ve medrese E) Budist mezar yapıları 12. Uygurlar, yeni dinleri Maniheizm i halkın öğrenmesi amacıyla çok sayıda kitap yazmışlardır. Bu durum Uygurlarda aşağıdakilerden hangisinin gelişmesine ortam hazırlamıştır? A) Kalıcı mimari eserler B) Matbaacılık C) Cihan hakimiyeti düşüncesi D) Ordu millet anlayışı E) Onlu sistemi 13. Ötüken ve çevresi İslamiyet öncesinde kurulan bazı devletlerin merkezi olmuştur. Aşağıdaki Türk devletlerinden hangisi bunun dışındadır? A) Asya Hun Devleti B) I. Göktürk Devleti C) Kutluk Devleti D) Uygur Devleti E) Avrupa Hun Devleti 10. Uygur hakanı Bögü Kağan Maniheizm i benimseyerek Mani dinini devletin resmi dini haline getirmiştir. Ancak bu din sadece kağan ve çevresinde kabul görmüştür. Bu durum Uygurlarla ilgili aşağıdaki yargılardan hangisine kanıt olabilir? A) Kâğıt ve matbaa kullandıkları B) Kendilerine has bir alfabe geliştirdikleri C) Çin kültürü altında asimile oldukları D) Halka din ve vicdan özgürlüğü tanındığı E) Yerleşik hayat tarzını benimsedikleri 14. Hazarlar ile Türgişlerin ortak özelliği aşağıdakilerden hangisidir? A) Museviliği benimsemeleri B) İlk Türk parasını kullanmaları C) Müslümanlarla savaşmaları D) İslamiyet i kabul etmeleri E) Avrupa da kurulmaları 1. A 2. C 3. D 4. B 5. B 6. C 7. A 8. E 9. C 10. D 11. D 12. B 13. E 14. C 15
İLK TÜRK DEVLETLERİ TEST NO: 4 1. Aşağıdakilerden hangisi Avarlar ile ilgili doğru bir bilgi değildir? A) Göktürk mağlubiyetinden sonra Doğu Avrupa ya göç etmişlerdir. B) Çin kaynaklarında Juan Juan adıyla geçerler. C) İstanbul u kuşatan ilk Türk devletidir. D) Slav topluluklarını ordu ve devlet teşkilatı konularında etkilemişlerdir. E) İstanbul a yönelik ikinci kuşatmayı Uygurlarla birlikte gerçekleştirmişlerdir. 4. Aşağıdakilerden hangisi Avarlar ile Tuna Bulgar Devleti nin ortak özellikleri arasında gösterilemez? A) Avrupa da hüküm sürmeleri B) Bizanslılarla mücadele etmeleri C) Hıristiyanlığı benimsemeleri D) Aynı yüzyılda kurulmaları E) Zamanla Slavlaşmaları 5. Aşağıdakilerden hangisi Tuna Bulgar Devleti ile ilgili doğru bir bilgi değildir? 2. Büyük Bulgar Devleti nin yıkılmasından sonra Tuna boylarında Tuna Bulgar Devleti, İtil ve Kama nehirlerinin birleştiği bölgede de İtil (Volga) Bulgar Devleti kuruldu. Tuna Bulgarları zamanla Slavlaşırken İtil Bulgarları kimliklerini korumayı başardı. İtil Bulgarlarının kimliklerini koruyabilmelerinin temel nedeni aşağıdakilerden hangisidir? A) İslamiyet i kabul etmeleri B) Ticari faaliyetlerle uğraşmaları C) Maden işleme sanatını önemsemeleri D) Başlangıçta Hazar Hakanlığı na bağlı yaşamaları E) Başkentinin Bulgar şehri olması 3. Hazarlar, Bizans-Sasani savaşlarında Bizans tarafını tutarak Sasanilerin zayıflamasında rol oynadılar. Zayıflayan Sasani Devleti, Hz. Ömer zamanında yıkıldı ve İran Müslümanların eline geçti. Bu durumun aşağıdaki gelişmelerden hangisine neden olduğu söylenebilir? A) Hazarların İslamiyet i benimsemesine B) Hazarlar ile Müslümanların karşı karşıya gelmesine C) Hazarların Peçenek akınlarıyla zayıflamasına D) Hazarların ticaret yolları üzerindeki denetimlerini kaybetmesine E) Hazar ekonomisinin bozulmasına A) Asparuh liderliğinde Tuna boylarında devlet kurmuşlardır. B) Bizanslılarla mücadele etmişlerdir. C) Slavları yönetimleri altına almışlardır. D) Hıristiyanlığı benimsemişlerdir. E) Hazarlar tarafından yıkılmışlardır. 6. Hazarlar ile Müslüman Araplar arasındaki ilk savaş Hz. Osman zamanında yaşanmış, Hazar topraklarına giren Arap orduları geri çekilmek zorunda kalmıştır. Bu durum Hazarlarla ilgili aşağıdaki yargılardan hangisine kanıt olabilir? A) Museviliği benimsedikleri B) İslam ın yayılmasını destekledikleri C) Savaşçı özelliklerini korudukları D) Sasanilere karşı Araplarla birlikte hareket ettikleri E) Müslüman oldukları 7. Hazar bölgesinde VII. ve IX. yüzyıllar arasındaki döneme Hazar Barış Çağı denilmesinde Hazarların; I. Güçlü bir orduya sahip olmaları, II. Bölgede huzuru ve ulaşım güvenliğini sağlamaları, III. Museviliği benimsemeleri özelliklerinden hangilerinin etkili olduğu söylenebilir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) I, II ve III 16