tmmob makina mühendisleri odası İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ Oda Raporu Genişletilmiş Üçüncü Baskı Mart 2010 Yayın No:...MMO/2010/529
tmmob makina mühendisleri odası Meşrutiyet Caddesi No: 19 Kat: 6-7-8 Tel: (0 312) 425 21 41 Faks: (0 312) 417 86 21 e-posta: mmo@mmo.org.tr http://www.mmo.org.tr YAYIN NO: MMO/2010/529 ISBN: 978-9944-89-960-4 Bu yapıtın yayın hakkı Makina Mühendisleri Odası na aittir. Kitabın hiçbir bölümü değiştirilemez. MMO nun izni olmadan kitabın hiçbir bölümü elektronik, mekanik vb. yollarla kopya edilip kullanılamaz. Kaynak gösterilmek kaydı ile alıntı yapılabilir. Mart 2010 / Ankara Baskı :
İÇİNDEKİLER Sunuş 1. GİRİŞ -------------------------------------------------------------1 1.1. Dünyada Durum --------------------------------------------------- 1 1.2. Genel Çerçeve------------------------------------------------------ 2 2. İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KAVRAMININ DÜNYA VE ÜLKEMİZDEKİ GELİŞİMİ -------------------------------------------4 2.1 Dünyadaki Gelişmeler--------------------------------------------- 4 2.2 Türkiye deki Gelişmeler ------------------------------------------- 7 2.3 60. Hükümet Programında İş Sağlığı ve Güvenliğinin Ele Alınışı ---------------------------------------------------------16 2.4 İş Sağlığı ve Güvenliğinde Durum ve Türkiye deki İş Kazalarına İlişkin Bazı Veriler------------------------------------18 3. MESLEK HASTALIKLARI--------------------------------------- 30 3.1 Meslek Hastalıkları ve İş Kazaları -------------------------------30 3.2 Meslek Hastalıklarının Sınıflandırılması--------------------------34 3.3 Meslek Hastalıklarının Nedenleri:--------------------------------35 4. İŞ KAZALARI --------------------------------------------------- 36 4.1 İş Kazalarının Sınıflandırılması ----------------------------------36 4.2 İş Kazalarının Nedenleri -----------------------------------------38 4.3 İş Kazalarının Maliyeti -------------------------------------------41 5. İŞ GÜVENLİĞİ-------------------------------------------------- 46 5.1 Genel Yaklaşım ---------------------------------------------------46 5.2 Temel Yöntem ----------------------------------------------------46
6. İŞYERİ SAĞLIK VE GÜVENLİK BİRİMLERİ İLE ORTAK SAĞLIK VE GÜVENLİK BİRİMLERİ ------------------------ 49 6.1 İşyeri Sağlık ve Güvenlik Birimleri ile Ortak Sağlık ve Güvenlik Birimleri ------------------------------------------------49 7. İŞYERİ HEKİMİNİN GÖREV VE YETKİLERİ --------------- 54 7.1 İşyeri Hekiminin Yetkileri ve Nitelikleri--------------------------54 7.2 İşyeri Hekiminin Görevleri --------------------------------------55 8. İŞ GÜVENLİĞİ MÜHENDİSİNİN GÖREV VE YETKİLERİ - 56 8.1 İş Güvenliği Mühendisinin Çalışma İlkeleri----------------------56 8.2 İş Güvenliği Mühendisinin Önemi -------------------------------57 8.3 İş Güvenliği Mühendisi Çalıştırılmasında Yasal Durum ---------58 9. ODAMIZIN ÇALIŞMALARI ---------------------------------- 62 10. ÇÖZÜM ÖNERİLERİ ----------------------------------------- 70 10.1 TMMOB Makina Mühendisleri Odası nın Düzenlediği İş Sağlığı ve Güvenliği Kongrelerinin Sonuç Bildirgeleri--------71 11. EKLER -------------------------------------------------------- 92 EK 1: İş Sağlığı ve Güvenliği ile İlgili MMO Açıklamaları -------------92 EK 2: 4857 Sayılı İş Kanunu Kapsamında Yayımlanan Yönetmelikler ------------------------------------------------- 118 EK 3: Türkiye Cumhuriyeti Tarafından Onaylanan ILO Sözleşmeleri --------------------------------------------------- 124
SUNUS İş Sağlığı ve Güvenliği bütün çalışanları ilgilendiren, çalışma yaşamının en temel unsurlarından biridir. İş Sağlığı ve Güvenliğine ilişkin göstergeler, temel insan hakları, çalışma yaşamı ve ülkelerin gelişmişliklerine ilişkin önemli göstergeler sunmaktadır. Ancak SGK ve diğer resmi istatistikler bile göstermektedir ki ülkemizde İş Sağlığı ve Güvenliğine ilişkin gereken önem verilmemekte; yasa, yönetmelik ve uygulamalarda yetersiz kalınmaktadır. Gerek işveren kesimi gerekse kamu işvereni konumundaki devlet, neo liberal ekonomik politikaların da etkisiyle konuya gereken özeni göstermemektedir. Küreselleşme ve neo liberal ekonomi politikaları sonucunda iş güvencesinin azalması, çalışma koşullarının ağırlaşması; özelleştirme, sendikasızlaştırma ve taşeronlaştırmanın yaygınlaşması; sosyal güvenlik ve güvenceden yoksun kayıt dışı işçilik ve çocuk işçi çalıştırma iş kazalarının nedenleri arısındadır. Bu nedenle ülkemiz iş kazalarında Avrupa ve dünyada ilk sıralarda yer almaktadır. 2007 2008 yılları ülkemizde iş kazalarının yoğun olarak konuşulduğu bir dönem oldu. 2009 yılı içerisinde ve 2010 yılının başlarında gerçekleşen, mühendislerin ve işçilerin yaşamlarına mal olan kazalar konunun tüm yakıcılığı ile gündemde kalmasını sağlamıştır. Balıkesir in Dursunbey ilçesinde yeraltı kömür işletmesinde 1 i maden mühendisi, 13 kişinin hayatını kaybetmesi; Bursa ili Devecikonağı beldesinde bir yeraltı kömür işletmesinde 10 Aralık 2009 tarihinde grizu patlaması sonucu 19 maden işçisinin yaşamını yitirmesi; Giresun ili Şebinkarahisar ilçesindeki kurşun-çinko ocağında 15 Eylül 2009 tarihinde TMMOB üyesi Deniz TANRIÖVER in yaşamını yitirmesi bunların arasındadır. Bu olaylar, dizginsiz kâr hırsı ile insan hayatını hiçe saymanın acı sonuçlarının yalnızca bazı örnekleridir. Odamız iş kazalarında yaşamlarını yitiren, sakatlanan ve meslek hastalıkları sonucu yaşamları kısıtlanan insanlarımızın dramlarının nedenlerini bu raporda bilimsel, teknik, ekonomik ve sosyal boyutlarıyla irdelemektedir. İş Sağlığı ve Güvenliği konusunda beş dönemdir kongreler düzenleyen, eğitimler yapan ve yayın faaliyetlerinde bulunan Odamız; bu konudaki yasa ve uygulama sorunlarını güncellenen bu raporda irdelemekte ve kapsamlı çözüm önerileri dile getirmektedir. Raporu hazırlayan Ali Akber ÇAKAR, Tahsin AKBABA, Mustafa YAZICI, Bedri TEKİN, Yıldırım ÇAKAR, Oda İş Sağlığı ve Güvenliği Komisyonu üyeleri ve emeği geçen herkese teşekkür ederiz. TMMOB Makina Mühendisleri Odası Yönetim Kurulu