Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun Av.Şükran EROĞLU İstanbul Barosu Tüketici hakları ve Rekabet Hukuku Merkezi Üyesi Bilindiği gibi 15.03.1962 yılında ABD Başkanı Kennedy tarafından açıklanan Evrensel tüketici hakları, 1985 yılında Birleşmiş Milletler genel kurulu tarafından kabul edilen ''Tüketici Hakları Deklarasyonu" ile genişletilmiş ve 8 temel hak olarak tüm dünyaya ilan edilmiştir. Bu haklar; 1- Tüketicinin temel gereksinimlerinin karşılanması hakkı. Beslenme, barınma, ısınma, aydınlanma, içecek ve kullanılacak su bulma ulaşım, haberleşme en temel haklarıdır. 2- Sağlık ve Güvenliğin korunması hakkı. Tüketilmek üzere satışa sunulan her tür mal ve hizmet yaşam ve sağlık açısından kullanıcılara zarar vermeyecek durumda bulunmalıdır. 3.Bilgi edinme hakkı. Mal ve hizmeti satın alırken doğru karar vermeye yardımcı olacak bilgilerin yerilmesi, yanlış, eksik reklam, etiket ve ambalaja karşı korunma hakkıdır. 4- Mal ve Hizmetlerin serbestçe seçilmesi hakkı. Tüketicilere değişik çeşitte, kaliteli mal ve hizmetlerin uygun fiyatlara sunulması, satış sonrası hizmetlerin yeterli düzeyde olmasının yanı sıra, satıcının suistimalini gösterir tek yanlı sözleşmeler, haksız hükümler, zorlayıcı kredi şartları ve baskı yaratan satış yöntemlerine karşı korunma hakkıdır. 5- Temsil edilme hakkı. Tüketicilerle ilgili politikalar oluşturulması sürecinde kararlara katılım ve kamu organlarında temsil, firmalarda özellikle ürün geliştirme aşamasında görüşü alınma hakkıdır. 6- Tazmin edilme hakkı. Ayıplı mal veya hizmetin geri alınması, yenisiyle değiştirilmesi, zararın tazmini hakkıdır. 7-Eğitim hakkı. Tüketicilerin kendi hak ve yararlarını koruyup, geliştirmesi, bilinçlenmesi, yönlendirilen değil, yönlendiren olması amacıyla eğitim kurumlarında eğitilme hakkıdır. 8- Sağlıklı bir çevrede yaşama hakkı. Sağlık koşullarına uygun bir çevrede yaşama, çevresel tehlikelerden korunma, günümüz ve gelecek nesiller için çevreyi koruma hakkıdır. Dolayısıyla Tüketiciyi koruyan yasalar da Evrensel Tüketici Hakları çerçevesinde düzenlenmek ve bu hakları korumak zorundadır. 1995 yılına kadar ülkemizde tüketicinin korunduğu özel bir yasa yoktu. Çeşitli kanunların içinde yer alan hükümlerle tüketici hakkını aramaya ve kullanmaya çalışıyordu. Oysa Amerika ve Avrupa ülkeleri yıllar önce bu konuda yasalarını yapmışlar, hatta tüketicilere son derece geniş hak ve özgürlükler getirmişlerdi. Avrupa Birliğine giriş sürecinde getirilen mecburiyetler yıllardır önemli ihtiyacımız olan yasa değişikliklerini ve yeni yasaların yapılması sonucunu getirdi ki bu da ülkemiz açısından olumlu bir adım oldu. 23.02.1995 tarihinde kabul edilip, 6 ay sonra da yürürlüğe giren 4077 sayılı TÜKETİCİNİN KORUNMASI HAKKINDA KANUN bu süreçte yapılan yeni yasalardan biri oldu. Bu tarihe kadar tüketicinin haklarına saygı göstermeyip, sadece kendi haklılıklarını ileri süren üreticiler karşılarında cezalandırıcı hükümler görünce tavırlarını önemli ölçüde değiştirip, tüketiciye söz hakkı tanımaya başladılar. Ancak bu 1
yasa maddeleri de yeterli olmadı ve birtakım suistimallerin önüne geçilemeyince, yasanın yeniden gözden geçirilmesi ve birtakım maddelerin değiştirilmesi gündeme geldi. Nitekim ihtiyaçların dayatması ve Avrupa Uyum yasalarıyla örtüşmesi gereği yasada önemli değişiklikler yapılarak yeni yasa 06.03.2003 tarihinde kabul edildi. Yeni yasayla Tüketici hakları daha güvence altına alındı ve eski yasada olmayan tüketicinin zararlarının tazminini isteme hakkı da getirildi. Yasayı maddeler halinde ele alırsak: 1- AYIPLI MAL kanunda ambalajında, etiketinde, tanıtma ve kullanım kılavuzunda ya da reklam ve ilanlarında yer alan ve satıcı tarafından bildirilen veya teknik düzenlemesinde tespit edilen nitelik ve niteliği etkileyen niceliğine aykırı olan ya da tahsis ve kullanım amacı bakımından değerini veya tüketicinin ondan beklediği faydaları azaltan veya ortadan kaldıran maddi, hukuki ve ekonomi eksiklikler içeren mallardır şeklinde tarif edilmektedir. Alınan malın ayıplı olduğu ortaya çıktığında Tüketici; A- Malın teslimi tarihinden itibaren 30 GÜN içinde ayıbı satıcıya bildirecek ve B- Bedelinin iadesini de içeren bir sözleşmeden dönme, C- Ücretsiz onarım yapılmasını, D- Ayıp oranında bedelden indirimi, E- Malın değiştirilmesini Talep edebilecektir. Ayrıca da ayıplı malın neden olduğu ölüm, yaralanmaya yol açan ya da kullanımdaki diğer mallara zarar veren hallerde imalatçı-üreticiden tazminat isteye bilecektir. Zarar talebi 3 yıl içinde ileri sürülebilecektir. Ayıbın gizli olması ve kullanımla ortaya çıkması durumunda 30 gün değil, 2 yıl içinde tüketicinin yukarıda yazılı taleplerde bulunmaya hakkı vardır. 2- AYIPLI HIZMETTE aynı ayıplı mal gibi olup, yine 30 gün içinde bu ayıp sağlayıcıya bildirilecek, bu kez tüketici; A- Sözleşmeden dönme, B- Hizmetin yeniden görülmesini isteme, C- Ayıp oranında bedelden indirim talep etme haklarına sahip olacaktır. Yeni yasada konut ve tatil amaçlı taşınmaz mallarda (devre mülk ve devre tatiller) yasa kapsamına alınmış ve 5 yıllık zamanaşımına tabi tutulmuştur. 3- Yine tek yanlı olarak düzenlenen, tüketiciyle tartışılmaksızın sadece imzalatılan sözleşmelerdeki şartlarda geçersiz kabul edilerek, bu şartların tüketiciyi bağlamadığı belirtilmiştir. 4- taksitli satışlarda sözleşmenin yazılı olarak yapılması ve bir nüshasının da tüketiciye verilmesi zorunludur. 5- Tüketicilerin sürekli problem yaşadıkları kapıdan satışlarda 7 gün içinde malı hiçbir gerekçe göstermeksizin iade hakkı aynen bırakılmıştır. Satıcının düzenlediği sözleşmelere en az 16 punto ve koyu siyah harflerle 7 günlük cayma hakkını yazması ve tüketicinin sözleşmeye kendi el yazısı ile tarih atarak, imzalaması şartı getirilmiştir. 6- Yeni yasaya yazılı, görsel, telefon veya elektronik ortamda yapılan; alım satım işlemleri de alınmış, mesafeli sözleşme denilen bu çeşit sözleşmelerde tüketicinin bilgilendirilmesi şartı getirilmiş ve bu bilgileri edindiğini yazılı olarak teyit etmedikçe, sözleşmenin akdedilmiş olmayacağı belirtilmiştir. Satıcı verilen siparişi 30 gün içinde teslim etmek zorunda olup, tüketiciye cayma hakkı da tanınmıştır. 2
7- Tüketici kredilerinde temerrüt faizi oranı''akdi faiz oranının %'30 fazlasını geçmemek üzere" indirilmiştir. Ayrıca asıl borçluya başvurmadan, kefilden borcun ödenmesinin istenilemeyeceği hükmü getirilmiştir. Kredi veren faiz artırımını 30 gün önceden tüketiciye bildirmek zorundadır. Bu oran geçmişe dönük uygulanamaz. 8- Garanti belgelerinin süresi 2 yıla çıkarılmıştır. Garanti süresi içinde malın sık sık arızalanması, bu nedenle maldan yararlanamamanın süreklilik arz etmesi, tamir için gerekli sürenin aşılması veya tamirinin mümkün, olmaması halinde tüketici ayıplı mallar için sayılan seçimlik, haklarından herhangi birini kullanabilecektir. 9- Yurt içinde üretilen veya yurt dışından ithal edilen sanayi malları için Türkçe kullanım kılavuzu verilmesi zorunludur. 10- Yasaya getirilen en önemli hüküm kredi kartlarıyla ilgili olanıdır. Bu kanunun yayınından önce borçlunun temerrüdü nedeniyle ödenmeyerek icra takibi aşamasına gelen veya icra takibine konu edilen kredi kartı borçları temerrüt tarihindeki anaparaya, yıllık % 50'yi geçmemek üzere gecikme faizi uygulanmak suretiyle 12 eşit taksitte ödenir" denilerek kredi kart borçları taksitlendirmeye tabi tutulmuştur. Her türlü takip ilk taksitin ödenmesiyle duracak, son taksit ödendiğinde de ortadan kalkacaktır. Bu kanuna göre tüketici kanunun yayınlanmasından itibaren 30 gün içinde yazılı olarak bankaya müracaat ederek taksitlendirme talebinde bulunabilecektir. Tüketicinin Korunması yasasıyla gündeme gelen Tüketici Hakem Heyetleri çalışmalarına, devam etmektedirler; İlde İl Sanayi Ticaret Müdürlüğü, ilçelerde de Kaymakamlıklarda bulunan bu heyetler tüketicilerin şikayetlerini halletmektedirler. Değeri 500 milyon liraya kadar olan şikayetler de Hakem Heyeti kararları bağlayıcıdır. Ancak Tüketici Mahkemesinde karara itiraz edilebilir Yine kanunla kurulan Tüketici Konseyi tüketici haklarının korunması için yeni politikalar geliştirmekte, Reklam Kurulu da reklamlar konusundaki şikayetleri sonuca bağlamaktadır. Şunu hepimiz iyice bilmeliyiz ki; Yasanın yapılması değil uygulanması esastır. Eğer haklarımızı bilmez ve aramazsak daima kaybetmeye mahkumuzdur. Onun için satın aldığımız mal ve hizmetlerde herhangi bir ayıp olması durumunda derhal Hakem Heyetine şikayet edelim, böylece sadece kendi sorunumuzu halletmekle kalmayıp,satıcıya da ürününün sağlamlığını denetleme imkanı getirelim. Unutmayalım bilinçli yurttaş, bilinçli tüketici, bilinçli insan olduğumuzda hem kendimiz, hem ülkemiz için yeniliğin, uygarlığın ve gelişmenin yolunu açmaktayız. Yasalar biz insanlar içindir. Yasal haklarımızı bilelim ve kullanalım. 3
4
1
2
3