Тurkic Weekly 2017 26 (77) (14-20 Ağustos) Turkic Weekly, Türk dünyasında yer alan haftanın en önemli gelişmelerini değerlendirmektedir. Turkic Weekly, Türk dili konuşan ülkelerde cereyan eden güncel meseleler hakkında güvenilir bilgi ve objektif analiz sunmaktadır. Тurkic Weekly analitik bülteni Uluslararası Türk Akademisi tarafından hazırlanmıştır.
ASTANA DA AVRASYA HÜKÜMETLERARASI KONSEYİ TOPLANTISI GERÇEKLEŞTİ 14 Ağustos 2017 tarihinde Astana'da Avrasya Hükümetlerarası Konseyi Toplantısı yapıldı. Toplantıya Avrasya Ekonomik Birliği ne (AEB) üye ülkelerin Başbakanları dahil olmak üzere Rusya, Beyaz Rusya, Ermenistan ve Kırgızistan'dan gelen heyetler katıldı. Anılan toplantı çerçevesinde sanayi, tarım ve enerji sektörlerindeki engellerin kaldırılması gibi önemli konular değerlendirildi. АЕВ Hükümet Başkanları farklı alanları içeren 12 meselenin üzerinde dikkatlice durdu. Bu konulara, Birliğin üye ülkeleri arasında ortak dijital alanın oluşturulması, malların kontrol ve izlenebilirlik mekanizması ve gümrük beyannamesi gibi meseleler de dahil edilmiştir. Bununla birlikte, taraflar emeklilik güvenliği alanındaki sözleşme taslağını değerlendirdiler. Uzmanlara göre bu anlaşma, АЕВ nin hangi ülkesinde olmasına bakılmaksızın, emek faaliyetinin sona ermesiyle tüm emeklilik birikimlerinin hesaba katılmasını sağlayacaktır. Kazakistan Cumhuriyeti Başbakanı Bakıtjan Sagintayev katılımcılara yaptığı konuşmada şunları kaydetti: "Karşılıklı ticarette engellerin ortadan kaldırılması hususuna akıllıca yaklaşılmalıdır. Engeller ve sorunları formal olarak kağıt üzerinde ortadan kaldırmaya çalışmak değil, bu işi kaliteli ve pratik bir şekilde yürütmektir. Aynı zamanda АЕВ anlaşmalarında öngörülen şartlara uyulması ve uygulanması gereklidir Zaman ve durum sabit bir yerde durmamakta olup, hep değşmektedir. İşbirliğimizin dijital gündem gibi diğer alanları üzerinde çalışmaya devam etmeliyiz". Görüşmede ticaret alanındaki etkileşime ve ekonomik entegrasyonu derinleştirmeye yönelik önlemlere büyük önem verildi. Rusya Başbakanı D.Medvedev'e göre, "İlk dört ayda АЕВ nin iç ve dış ticaret hacmi en az %25 arttı. İstisnasız olarak tüm ülkeler dış pazarlardaki varlığını güçlendirdi ve ihracat hacmi yaklaşık % 10 artış gösterdi. Emtia yapısı da olumlu değişim sergileyerek, makine ve teçhizat ihracatı neredeyse üçte bir oranında, yani %34 büyüyor, gıda ve tarımsal hammadde ise %26 artıyor", diye açıkladı. Toplantı sonucunda AEB üye ülkeleri Hükümet Başkanları bir takım önemli anlaşmalar imzaladılar. Özellikle, taraflar emeklilik güvenliği sözleşmesinin yakın bir zamanda kabul edilmesi konusunda bir anlaşmaya vardılar. Uzmanlar belgenin yürürlüğe girmesinden sonra, üye ülkelerin vatandaşlarının Avrasya Ekonomik Birliği ülkelerinden herhangi birinde istihdam ve emeklilik sürelerini kaybetmeden başka bir ülkede çalışabileceklerini belirttiler. Bu belgenin 2018 yılında AEB Devlet Başkanları tarafından imzalanması beklenmektedir. 1
Avrasya Hükümetlerarası Konseyi Toplantısından sonra Başbakanlar Kazakistan'ın uluslararası EXPO fuarını ziyaret ederek, "Nur Alem" ulusal pavyonundaki sergilere katıldı. Genel olarak, AEB Hükümetlerarası Konseyi toplantıları düzenli şekilde organize edilmekte olup, ülkeler çok taraflı işbirliğinin derinleştirilmesi konularını sistematik bir şekilde çözmeyi başarmaktadır. Kazakistan Devlet Başkanı Nursultan Nazarbayev, Avrasya Ekonomik Birliği Hükümetlerarası Konseyi üyelerini kabul etti. Özellikle, Kırgızistan Başbakanı Sooronbay Ceyenbekov ile yapılan görüşme esnasında Kazakistan Devlet Başkanı iki ülke arasındaki işbirliği temelini Devlet Başkanlarının şahsi ilişkilerinden ziyade, kardeş halkların tarihi birlikteliği ve birbirine olan güvenli ilişkilerinin oluşturduğuna dikkat çekti. 2
KIRGIZ-ÖZBEK İLİŞKİLERİNDE ÖNEMLİ GELİŞME Geçtiğimiz dönemde Özbekistan Başbakanı Abdulla Aripov Kırgızistan'a bir çalışma ziyaretinde bulundu. Ziyaret esnasında Aripov, Kırgızistan Devlet Başkanı Almazbek Atambaev ile bir araya gelerek, mevkidaşı Sooronbay Ceyenbekov ile görüştü. Aripov, ayrıca Kırgız Cumhuriyeti ve Özbekistan Cumhuriyeti Sınırlarının Demarkasyonu ve Belirlenmesine dair Hükümetlerarası Komisyonu nun oturumuna katıldı. Özbekistan Hükümetinin Başkanını kabul eden Kırgızistan Devlet Başkanı A. Atambayev, Özbekistan Cumhuriyeti Devlet Başkanı Şavkat Mirziyoyev'in Kırgız-Özbek işbirliğinin güçlendirilmesinde büyük katkıda bulunduğuna dikkat çekerek, Özbekistan Hükümeti Başkanı ziyaretinin ikili ilişkilerin daha da gelişmesine yeni bir ivme kazandıracağını dile getirdi. Aynı zamanda Bişkek'te Özbekistan ve Kırgızistan Hükümetlerarası Komisyonu nun son 8 yılda yapılan ilk toplantısı gerçekleştirildi. Toplantıda transit yüklerin ulaştırılması, yük kontrol kargolarının açılması, ortak lojistik merkezleri ve işletmelerin oluşturulması konularında da görüş alışverişinde bulunuldu. Taraflar, Eylül 2016 tarihinden bu yana geçen kısa bir süre içinde Kırgız-Özbek ikili ilişkilerinin tüm esas alanlarda gözle görülür şekilde yoğunlaştığına dikkat çekti. Özbek Başbakanı A.Aripov, "Bu gelişmeler, Başkanlarımız Şavkat Mirziyoyev ve Almazbek Atambaev arasındaki sürekli temasların sağlanmasıyla mümkün oldu", dedi. Özbekistan Başbakanı, Devlet Başkanlarımız Kırgızistan-Özbekistan ilişkilerinde tamamen yeni bir sayfa açtı", diye konuştu. Bunun yanısıra, Özbekistan-Kırgızistan devlet sınırlarının demarkasyonu ve belirlenmesi alanında hükümet heyetlerinin çalışma grupları geçici bir anlaşma için hazırlıkları tamamlamak üzere olduklarını belirtti. Özbekistan ile Kırgızistan arasındaki sınırın toplam uzunluğu 1378 kilometredir. Yaklaşık 300 kilometreyi kapsayan 50'den fazla alana ilişkin halen müzakere ve koordinasyon çalışmaları sürdürülmektedir. Sonuç olarak, en üst seviyede yoğunlaşan temasların pratik sonuçlar verdiğini ve kardeş Türk cumhuriyetler ilişkilerinin bu yeni gelişmelerden işbirliğinin genişletilmesi anlamında güçlü ivme kazandığını belirtmek gerekir. 3
TAPİ PROJESİ PRATİK ANLAM KAZANMAKTA 13-15 Ağustos 2017 tarihinde Türkmenistan Başbakan Yardımcısı ve Dışişleri Bakanı Raşid Meredov başkanlığındaki Türkmenistan hükümeti heyeti Hindistan'ı ziyaret etti. Türkmenistan medyasında yayınlanan haberlere göre, Türkmenistan-Hindistan görüşmelerinin esas amacı iki ülkenin enerji sektöründeki işbirliğini genişletme planları ile ilgilidir. Özellikle, Türkmenistan heyeti Hindistan'ın Dış İşler Bakanı Sushma Swaraj ın da katıldığı Türkmenistan ve Hindistan arasındaki ticaret, ekonomik, bilimsel ve teknolojik işbirliğine dair Hükümetlerarası Komisyonu nun olağan toplantısına katıldı. Taraflar enerji, ticaret, ekonomi, ulaşım, sivil havacılık, bilgi teknolojisi, bilim, kültür ve eğitim alanlarındaki işbirliği meselelerini görüştüler. Bunun yanısıra taraflar finans, nakliye ve petrol ile gaz endüstrisi bakanlıklarında diğer görüşmeler gerçekleştirdi. Hindistan'ın ilgili bakanlıklarında TAPİ projesinin perspektiflerini değerlendiren taraflar anılan doğal gaz boru hattı projesinin zamanında uygulanmasının önemini vurguladılar. Daha önce, Türkmen medyası, TAPİ doğalgaz boru hattının 214 kilometre uzunluğundaki Türkmen bölümü inşaatının Aralık 2015 tarihinde başladığını bildirmişti. Diğer alanlarda ise, arama çalışmaları halen yürütülmektedir. TAPİ Boru Hattı Şirketi Konsorsiyumu nun (TAPI Pipeline Company Limited) lideri olan Turkmengaz devlet şirketi anılan projenin kontrol paketinin sahibi sayılmaktadır. Konsorsiyum a ayrıca Afgan Gaz Şirketi, Pakistan Inter State Gas Systems (Private) Limited şirketi ve Hindistan ın GAIL şirketi de dahildir. Yıllık 33 milyar metreküp doğalgaz kapasitesine sahip olan boru hattının toplam uzunluğu Afganistan topraklarında 774 kilometre, Pakistan'dan Hindistan sınırındaki Fazilka yerine kadar 826 kilometre de dahil olmak üzere toplam 1,814 kilometre olacağı planlanmaktadır. Hindistan, TAPİ boru hattı vasıtasıyla Türkmen gazının potansiyel ithalatçısı olma konumundadır. Pakistan da Türkmen gazına büyük ilgi duymaktadır. Bununla birlikte, TAPİ projesinin bariz cazibesine rağmen, inşaat çalışmaları halen birtakım zorluklarla karşı karşıyadır. Özellikle, boru hattının ayrı alanlarının yanısıra Afgan kesiminin finansmanı meseleleri hala çözülmemektedir. 4
ÖZBEKİSTAN BÜYÜKELÇİLİĞİ ASTANA YA TAŞINACAK Geçen hafta Özbekistan ın Kazakistan'daki Büyükelçiliği faaliyet gösterdii ülkenin başkenti Astana daki yeni binaya taşınacağını ilan etti. Şu ana kadar Özbekistan Büyükelçiliği, hala Kazakistan'ın güney başkenti sayılan Almatı'da bulunan birkaç diplomatik misyonlardan biri idi. Özbekistan Dışişleri Bakan Yardımcısı Sayidikram Niyazhojayev in başkanlığındaki Özbekistan heyeti Astana'da Kazakistan Dışişleri Bakanı Kayrat Abdrahmanov tarafından kabul edildi. Kazakistan Dışişleri Bakanlığı Basın Müşavirliğine göre, "Taraflar, Özbekistan Devlet Başkanı Şavkat Mirziyoyev in geçtiğimiz Mart ayında Kazakistan a yaptığı resmi ziyaret esnasında iki ülke Devlet Başkanları arasında varılan anlaşmaların uygulanması da dahil olmak üzere, ikili işbirliğinin geliştirilmesinin güncel konularını ele aldılar". Bununla birlikte, taraflar Özbekistan Büyükelçiliği'nin Astana'daki yeni binasının inşa edilmesi ve Almatı'daki diplomatik misyonun mevcut binasında Özbekistan Başkonsolosluğu'nun açılmasıyla ilgili konuları görüştüler. Bu husus, Kazakistan Yatırım ve Kalkınma Bakanlığı İnşaat, Konut ve Toplumsal Hizmetler Komitesi nde, Kazakistan İçişleri Bakanlığı Göç Komitesi nde ve Astana Belediyesi tarafından değerlendirilmiştir. Bundan sonra Özbek heyeti, Kazakistan'ın başkentinde düzenlenen uluslararası EXPO-2017 fuarında bulunarak, Özbekistan pavyonlarını ziyaret etti. Önceki sayımızda yazdığımız gibi, Şavkat Mirziyoyev'in Devlet Başkanı seçilmesi ile birlikte Özbekistan ın politikasında yeni reformlar hayta geçirilmeye başladı. Bu reformlar Taşkent'in dış politikasını da etkilemeye başladı. Sonuç olarak, Özbekistan lideri komşu Orta Asya ülkeleri ile işbirliğinin geliştirilmesine büyük önem vermeye başladı. Bundan hareketle, Özbekistan'ın diplomatik misyonunun Kazakistan ın başkentine taşınması kararı gündemdeki konulardan biriydi. Böylece, yakında Kazakistan'daki Özbekistan Büyükelçiliği Almatı'dan Astana'ya taşınacaktır. 5
KUZEY KORE SORUNU CİDDİLEŞMEKTE Kuzey Kore Halk Cumhuriyeti liderinin Amerikan askeri üslerine karşın sürekli yaptığı tehditlere cevaben Washington'dan Pyongyang'a füze saldırısı yapılabileceğine ilişkin dile getirilen karşı tehditler son günlerdeki en güncel konulardandır. Bununla birlikte, geçen hafta karşılıklı tehditleri içeren durum kritik noktaya yaklaşarak, tarafların tam bir çatışmanın eşiğine geldiği söylenmekteydi. Bilindiği gibi, Kuzey Kore nin nükleer programı ile ilgili kritik durum dünya topluluğu ve esas olarak Amerika Birleşik Devletleri için kalıcı ve tedirgin edici faktör olagelmiştir. Bununla birlikte, ABD ve müttefikleri neredeyse her zaman Kore yarımadasındaki durumun istikrarını korumaya başarabilmiştir. Kuzey Kore lideri tarafından hep politik nitelikli açıklamalar dile getirilmiştir. Daha önce Kim Jong- Un un babası tarafından da sert ve yüksek sesli ifadeler kullanılmaktaydı. Kuzey Kore etrafındaki durum, gücünü göstermeye karar veren D. Trump'in saldırgan ifadeleri ve eylemlerinden sonra yeni ivme kazanmaya başladı. Afganistan'a atılan bombalar ve Suriye'deki hava üssüne yapılan füze saldırısı açıkça Kuzey Kore ye yönelik olmasının yanısıra, Trump ın tehdit durumunda hiç düşünmeden rejimi vurabileceği anlamına geliyordu. Bununla birlikte, Pyongyang, tam tersine, kıtalararası sistemler de dahil olmak üzere, her türlü füze testini yoğun bir şekilde gerçekleştirmeye başladı. Durum 15 Ağustos 2017 tarihinde bir kez daha ciddileşti. Kuzey Kore lideri Kim Jong-Un ordunun her an saldırı yapmaya hazır olmasını emretti. Kim Jong-Un un, ayrıca Guam yönünde füze saldırısının yapılabileceği hususundaki ordu planlarını değerlendirdiği belirtilmektedir. Reuters in, Kim Jong-un'un Kuzey Kore medyasında aktarılan sözlerine atıfta bulunarak, yayınladığı haberinde "ABD... doğru karar alarak, bizzat eylemleri ile Kore yarımadasındaki gerginliği azaltmak ve tehlikeli askeri çatışmayı önlemek istediklerini göstermek zorundadır", denmekteydi. Şu anda durumun nispeten istikrara kavuştuğu söylenebilir. Buna rağmen, Kuzey Kore nükleer programı en büyük uluslararası meselelerden biri olmaya devam etmektedir. Bu arada, Kuzey Kore meselesi son haftalarda enformasyon alanında güncelliği açısından Suriye krizini bile geçmiştir. 6
MOĞOLİSTAN DA ULUSLARARASI SAHA SEMİNERİ GERÇEKLEŞTİ Moğolistan ın Kentay bölgesine ait Delgarhaan ilçesinde Uluslararası Türk Akademisi (TWESCO) Moğolistan Ulusal Müzesinin desteği ile Kentay dan Ulıtau a: Tarihsel Hafızanın Yenilenmesi konulu 3. Uluslararası Keşif Çalışması gerçekleşti. Bilimsel etkinliğe Akademi Başkanı Darhan Kıdırali ile Moğolistan Ulusal Müzesi Direktörü D.Sühbaatar başta olmak üzere seçkin tarihçiler, arkeologlar, Türkologlar ve bilim adamlarının yanısıra iki ülkenin önde gelen basın mensupları katıldı. Uluslararası keşif üyeleri seminer öncesinde Cengiz Han ın doğum yeri olan Burhan Haldun dağına çıktı ve saygı duruşu yaptı. Keşif grubunun bu bölgedeki Hayaa Hudag ve Günbürd isimli eski Türk abideler külliyelerinde arkeolojik kazı çalışmalarını yürüterek, etraflıca inceleyeceği düşünülmektedir. Moğolistan topraklarında üçüncü defa düzenlenen bu keşif çalışmasının amacı Türk halklarına ortak kutsal yerleri tanıtmak ve tarihsel şuuru canlandırmaktır. Keşif katılımcıları Moğolistan ve Kazakistan daki Türk tarihi için önem arz eden yerleri ziyaret edecektir. Böylece, Cengiz Han ın doğduğu Burhan Haldun dağından başlayan keşif çalışması Ulıtau daki Alaşa Han ve Cuçi Han ın mozolesine kadar devam edecektir. 7
Azerbaycan, Kazakistan, Kırgızistan ve Türkiye Devlet Başkanları tarafından 2010 yılında kurulan Türk Akademisi Uluslararası Teşkilatı, Türk dünyasının dillerini, kültürünü ve kadim çağlardan günümüze kadarki tarihini titizlikle ve kapsamlı bir şekilde inceleyen ve benzer konulardaki bilimsel araştırmaların koordinasyonunu üstlenen uluslararası örgüttür. Uluslararası Türk Akademisi, Türk dünyasının araştırma ve eğitim merkezleri arasındaki bilimsel işbirliğini teşvik etmektedir. www.twesco.org 57-49-86 57 Tauelsizdik caddesi, Barış ve Uyum Sarayı Astana, 010000 Kazakistan @intturkicacadem https://www.facebook.com/intturkicacadem/