Stres ve Stresle Başa Çıkma Prof. Dr. Güler Bahadır Dr.Nilüfer Alçalar İ.Ü. İstanbul Tıp Fakültesi Psikiyatri Anabilim Dalı
Amaç : Stres kavramını, biyo-psiko-sosyalsosyal boyutlarını ve baş etme yöntemlerini kavramak
Öğrenim Hedefleri: Öğrenciler; Stresi tanımlayabilmeli Stres vericileri(stresörleri) sayabilmeli Stresi tetikleyen durumları açıklayabilmeli Çatışma çeşitlerini sayabilmeli Stresle başa çıkma yollarını sayabilmeli Genel uyum sendromunu ve evrelerini açıklayabilmeli Stres belirtilerini sayabilmeli Stres ve hastalık ilişkisini açıklayabilmeli Stresle baş etme tekniklerini sayabilmeli
STRES NEDİR?
STRES Organizmanın fiziksel ve ruhsal sınırlarının tehdit edilmesi ve zorlanması ile ortaya çıkan psikolojik durum Zorlayan,kısıtlayan, engelleyen olaylar ve durumlar karşısında verilen tepkiler
Stres Organizmanın dengesini bozan herhangi bir durum Beklentiler/ Sorumluluklar/ İhtiyaçlar Kendimizden Beklediklerimiz Başkalarından Beklediklerimiz Dünyadan Beklediklerimiz Tehdit: Talepler Kaynaklar Meydan okuma: Talepler Kaynaklar Adapted from: Stress Management on www.mindtools.com, 2004 and Powell, Trevor, Free Yourself from Harmful Stress, 1997.
STRES KAYNAKLARI ÇEVRESEL (DIŞ) ETKENLER PSİKOLOJİK (İÇ) ETKENLER
Stres Kaynakları İç etkenler Yaşam stili Olumsuz iç konuşma Zamanı iyi kullanmama Karamsar düşünme Gerçekçi olmayan beklentiler Kişilik özellikleri Girişken olmama Dış etkenler Hastalık, yas İşsizlik, işten çıkma, yeni işe başlama Evlenme, boşanma, çocuk Başka bir kente taşınma Başkalarının olumsuz yargıları Ekonomik sorunlar
Yaşamda değişikliğe neden olan her olay strese yol açabilir
Stres Oluşturan Yaşam Olayları ( Holmes ve Rahe) Eşin ölümü Boşanma Eşinden ayrı yaşama Hapis cezası Yakın akrabanın ölümü Ciddi sakatlık yada hastalık İşten çıkarılma
Stres Oluşturan Yaşam Olayları ( Holmes ve Rahe) Emeklilik Yakınların hastalanması Hamilelik İş değişikliği Çocukların evden ayrılması
STRES ÇEŞİTLERİ Negatif stres Bireyin kaynaklarını ve baş etme yeteneklerini tüketen durumlar Yaralanma, boşanma, kayıp vs Pozitif stres Sonucunda kazanç veya keyif sağlayan durumlar Başarı sağlamak, işe girmek vs
STRESİN OLUMLU ETKİLERİ Koruyucu bir tepkidir Uyarıcı etki yapar Zor durumlarla başa çıkmamızı sağlar
STRESİN OLUMSUZ ETKİLERİ Sağlığı olumsuz etkiler Kolay yorulma olur Çabuk sinirlenmeye neden olur Enerji ve güdüde azalma olur Performans olumsuz etkilenir
STRES PERFORMANS İLİŞKİSİ P Hipo Stres İdeal Stres Hiper Stres E R F O R M A N S Yeterli Performans Düzeyi Stres ya da Uyarı
STRES PERFORMANS İLİŞKİSİ
Stresi Tetikleyen Durumlar Baskı Engellenme Çatışma
Çatışma Tipleri Yaklaşma- Yaklaşma Çatışması Kaçma- Kaçma Çatışması Yaklaşma- Kaçma Çatışması
Stres onu zihninde taşıyan kişiye aittir Stresi algılama ve tepki göstermede bireysel ayrılıklar vardır
Bilişsel değerlendirme Negatif Automatic Thinking Düşünceler Rasyonel Düşünme Yansıma 20
Olumlu düşünme Kardeşim sen düşünceden ibaretsin Geriye kalan et ve kemiksin Gül düşünür gülistan olursun Diken düşünür dikenlik olursun MEVLANA
Stres algısında etkili faktörler Zihinsel özellikler İçinde bulunulan ruhsal durum Olayları algılama ve yorumlama biçimi Kişilik özellikleri Sosyal durum, ekonomik koşullar
STRES VE KİŞİLİK TİPLERİ K İ Ş İ L İ K A T İ P İ B T İ P İ
A VE B TİPİ KİŞİLİK ÖZELLİKLERİ A Tipi Kişilik Özellikleri Daima faaliyet içerisindedir Sabırsızdır Hızlı yürür, hızlı konuşur Aynı anda iki şeyi yapar Atılgandır, rekabetçidir Kendini zaman tehdidi altında hisseder Ben merkezcidir ve duygularını ifade etmez B Tipi Kişilik Özellikleri Sabırlıdır Zaman tehdidi yoktur Asla aceleci değildir İşini yaparken eğlenir Sıcakkanlı ve yumuşaktır Ailesine ve sosyal yaşama zaman ayırır 24
Stres ve kişilik yapısı ilişkisi A tipi kişilik yapısı Mükemmelli arayan kişilik yapısı
Stres olumlu bir değişmeden, gündelik sıkıntılardan, bir engellenmeden, bir çatışmadan ya da bir felaketten kaynaklanmış olabilir. Kaynağı ne olursa olsun stres uyumu gerektirir
Stresle Başa Çıkma Yolları 1- Doğrudan başa çıkma yolları * Yüzleşme * Geri çekilme * Uzlaşma
Stresle Başa Çıkma Yolları 2- Savunucu başa çıkma yolları *İnkar *Bastırma *Tepki oluşturma vs.
Genel Uyum Sendromu (G.A.S) Alarm Evresi Direnç Evresi Tükenme Evresi H. Selye, 1977
Genel Uyum Sendromu (G.A.S) Alarm Direnme Tükenme Stres yaratan olaya tepki Normal düzeyde direnç
Genel Uyum Sendromu (G.A.S) Alarm Evresi Strese gösterilen ilk tepkidir Duyguların şiddetlenmesi, daha duyarlı ve atik hale gelme, solunum sıklığı ve kalp atışında hızlanma, kaslarda gerginlik gibi fizyolojik değişmeler yaşanır
Genel Uyum Sendromu (G.A.S) Direnç Evresi Fizyolojik değişmeler ve stresin getirdiği zorlanma daha belirgin yaşanır Stresle baş etmek için yoğun çaba harcanır Stres uzun sürerse yada aşırı ise uyumsuz davranışlar ve savunmalar gelişebilir
Genel Uyum Sendromu (G.A.S) Tükenme Evresi Dikkati toplama güçlüğü, sinirlilik, erteleme, hiç bir şeyin anlamı olmadığı, hiç bir şeyin değmediği inancını içeren tükenmişlik belirtileri görülür Bazı kişilerde alkol yada madde bağımlılığı gelişebilir Stres devam ederse fiziksel yada psikolojik bozukluklar görülebilir
STRES BELİRTİLERİ STRES ETKENİ STRES TEPKİSİ Ruhsal Duygusal Sosyal Zihinsel Fiziksel
Stres Belirtileri Ruhsal Belirtiler İçinde bir boşluk hissetme Affetmeyip kin duyma Hayatın anlamının kaybolması Suçluluk duygusu Diğer insanlara düşmanlık duyma Can sıkıntısı
Stres Belirtileri Duygusal Belirtiler Duyguların sık değişmesi Heyecan duymama Sık sık kabus görme Aşırı ağlama Sinirsel gülme krizleri Kızgınlık, huzursuzluk, ümitsizlik, karamsarlık
Stres Belirtileri Sosyal Belirtiler Diğer insanlardan soyutlanmak Yalnızlık Hoş görülü olamamak İnsanlarla ilişki kuramamak
Stres Belirtileri Kafa karışıklığı Hafıza sorunları Zihinsel Belirtiler Konsantrasyon güçlüğü Karar vermede güçlük çekme
Stres Belirtileri Çarpıntı Fiziksel Belirtiler Kan basıncının artması Boğazda ve ağızda kuruluk Baş dönmesi Düzensiz yemek yeme
Stres Belirtileri Fiziksel Belirtiler (devamı) Ağrılar (Baş, sırt, göğüs ağrısı) Uykusuzluk Kronik yorgunluk Alkol ve sigara tüketimi Psikosomatik hastalıklar
Stresin Bireye Etkileri Davranışsal sonuçları: Alkol,sigara Psikolojik sonuçları:kaygı,depresyon, uykusuzluğa yol açabilir Fizyolojik sonuçları: Kalp- damar, sindirim,dolaşım,iç salgı bezleri v.s. üzerine etkisi
Stres ve Psikosomatik Hastalıklar Ruhsal kökenli çatışma ve zorlanmaların neden olduğu fiziksel hastalıklara psikosomatik hastalıklar denir Stres sürekli ve yoğun yaşanırsa, psikosomatik hastalıklar gelişebilir
Stres ve Psikosomatik Hastalıklar Kronik stresin büyük ölçüde sorumlu olduğu hastalıklar Bronşial astma Nörodermatitis (Döküntülü cilt hastalığı) Romatoid artrit (Eklem iltihabı) Hipertansiyon Ülseratif kolitis (Barsak hastalığı) Ülser Treotoksikoz (Troid hastalığı)
Stres ve Kalp Hastalıkları Psikolojik durum ve ruhsal zorlanmalar kalp hastalığının gelişimini kolaylaştırabilir Psikolojik durum kalp hastalığının seyrini ve gidişini etkileyebilir
Stres ve Kanser Uzun süreli ve yoğun stres kansere duyarlılığı arttırır Stres kansere neden olmaz ; ancak bedenin bağışıklık sisteminin bozulmasına neden olarak kanserojen hücrelerin yerleşmesine yada tüm bedene yayılmasına yol açabilir
Stres ve Bağışıklık Sistemi Stres immun supresyon yapar, yani bağışıklık sistemini baskılar. Bu da gripal enfeksiyonlardan AIDS e kadar bağışıklık sistemi ile ilgili bir çok hastalıkta etkilidir Nöropsikoimmunoloji sinir sistemi, hormonal sistem ve bağışıklık sistemi arasındaki ilişkiyi inceleyen bilim dalıdır
STRESLE BAŞ ETME
Stresle Baş Etme Teknikleri Zihinsel Teknikler Olumsuz düşüncelerinizi fark edin Mantıksız inançlarınızı belirleyin Düşüncelerinizi yeniden yapılandırın Alternatif olumlu düşünce geliştirin
Stresle Baş Etme Teknikleri Davranışsal Teknikler Kısa zamanda çok şey yapma düşüncesinden vazgeçin Bekleyin, düşünün, yavaşça ilerleyin Geleceği planlayın Gününüzü planlayın Yaratıcı hobiler edinin Rutin işler arasında kaybolmayın Hayır demeyi öğrenin
Stresle Baş Etme Teknikleri Bedenle ilgili Teknikler Gevşeme egzersizleri uygulayın Derin nefes alma alıştırmaları yapın Yüzme, koşma gibi fiziksel bir aktivitede bulunun Beslenmenize dikkat edin Uykunuzun düzenli olmasına dikkat edin