V ergi Usul Kanununun 172 nci maddesinde say lan gerçek ve tüzel kiflilerin

mali ÇÖZÜM 233 DEFTER VE BELGELER N BRAZ ZORUNLULU U VE BRAZ ED LMEMES HAL NDE UYGULANACAK MÜEYY DELER LE CEZA SORUMLULUK Murat ALTUNSABAK * V ergi Usul Kanununun 172 nci maddesinde say lan gerçek ve tüzel kiflilerin defter tutma mecburiyeti yan s ra ayn kanunun 253-256 nc maddeleri hükmü gere ince tuttuklar defter ve belgeleri ibraz mecburiyeti de bulunmaktad r.vergi denetimi ve bunun en önemli merhalesi olan vergi incelemesi, mükellef veya sorumlularca ibraz ödevinin tam olarak yerine getirilmesine ile gerçeklefltirilebilir.bu anlamda vergi incelemesine defter ve belgelerin vergi inceleme elemanlar na ibraz ile bafllan r. Vergi incelemesi ile vergi ödeyen ile ödemeyenin ayr flt r lmas yan s ra ödenmesi gereken vergilerin do rulu u araflt rarak tespit etmek ve mükelleflerin do ru beyan sa lanacakt r. Bu meyanda vergi kanunlar na göre tutulan veya düzenlenen ve saklanma ve ibraz mecburiyeti bulunan defter, kay t ve belgelerin vergi incelemesine yetkili kiflilere ibraz edilme yükümlülü ünün yerine getirilmeme eylemi müeyyideye ba lanarak ceza-i yapt r mlar öngörülmüfltür. I-DEFTER VE BELGELER N BRAZ ZORUNLULU U: 1- Defter ve Belgelerin Muhafazas : Vergi Usul Kanununun defter ve vesikalar muhafaza bafll kl 253. maddesine göre, Vergi Usul Yasas hükümlerine göre defter tutmak mecburiyetinde olanlar, tuttuklar defterlerle Vergi Usul Kanununun 227. maddesinden sonra bafllayan k s mda belirtilen düzenledikleri vesikalar, ilgili bulunduklar y l * Vergi Denetmeni

234 mali ÇÖZÜM takibeden takvim y l ndan bafllayarak befl y l süre ile muhafaza etmeye mecburdurlar. Defter tutmak mecburiyetinde olmayanlar ile ilgili muhafaza ödevi ise Vergi Usul Kanununun 254. maddesinde flu flekilde belirlenmifltir. Vergi Usul Yasas na göre defter tutmak mecburiyetinde olmayanlar, 232, 234 ve 235 inci maddeler mucibince almaya mecbur olduklar fatura ve gider pusulas ve müstahsil makbuzlar n tarih s ras ile tanzim tarihlerini takip eden takvim y l ndan bafllayarak befl y l süre ile muhafaza etmeye mecburdurlar Vergi Usul Kanununun 256. maddesi ise Defter ve Belgelerle di er kay tlar n ibraz mecburiyetine aç kl k getirmifltir. Buna göre, Defter ve belgelerini muhafaza etmek zorunlulu unda bulunanlar, muhafaza etmek zorunda olduklar her türlü defter, belge ve karneler ile vermek zorunda bulunduklar bilgilere iliflkin mikro fifl, mikro film, manyetik teyp, disket ve benzeri ortamlardaki kay tlar n ve bu kay tlar eriflim veya kay tlar okunabilir hale getirmek için gerekli tüm bilgi ve flifreleri muhafaza süresi içerisinde yetkili makam ve memurlar n talebi üzerine ibraz ve inceleme için arz etmek zorundad rlar. Bu zorunluluk Maliye Bakanl nca belirlenecek usule uygun olarak tasdike konu hesap ve ifllemlerin do rulanmas için gerekli kay t ve belgelerle s n rl olmak üzere, bu hesap ve ifllemlere do rudan ya da silsile yoluyla taraf olanlara, defter ve belgelerin tetkiki amac yla yeminli mali müflavirler taraf ndan yap lan talepler için de geçerlidir. Yukar da sözü edilen Vergi Usul Yasas ndaki hükümlere göre mükellefler muhafaza etmek zorunda bulunduklar defter ve belgelerini talep edilmesi halinde yetkili kiflilere ibraz etmek mecburiyetinde bulunmaktad rlar. 2- braz çin Süre Verilmesi: Mükelleflere defter ve belgelerini ibraz için Vergi Usul Kanununun 14. Maddesindeki Kanunda aç kça yaz l olmayan hallerde 15 günden afla olmamak flart yla hükmüne göre en az onbefl günlük süre verilir. Mükellefin defter ve belgelerini ibraz etmek durumunu engelleyen mücbir bir sebebin varl halinde, Vergi Usul Kanununun 15. maddesi hükümlerine göre mücbir sebep hali ortadan kalk ncaya kadar süreler ifllemez Mücbir sebepler 1. Vergi ödevlerinden herhangi birinin yerine getirilmesine engel olacak derecede a r kaza, a r hastal k ve tutukluluk; 2. Vergi ödevlerinin yerine getirilmesine engel olacak, yang n, yer sars nt s ve su basmas gibi afetler

mali ÇÖZÜM 235 3. Kiflinin iradesi d fl nda vukua gelen mecburi gaybubetler; 4. Sahibinin iradesi d fl ndaki sebepler dolay s yla defter ve vesikalar n n elden ç km fl bulunmas, gibi hallerdir. Ayr ca, Vergi Usul Kanununun ölüm halinde sürenin uzamas bafll kl 16. maddesindeki Ölüm dolay s yla mirasç lara geçen ödevlerin yerine getirilmesinde, bildirme ve beyanname verme sürelerine üç ay eklenir hükümlere göre ölüm halinde mükelleflerin defter ve belgelerini ibraz süresine üç ay eklenmektedir. Bunlar n yan nda, Vergi Usul Kanununun mühlet verme bafll kl 17. maddesine göre, Zor durumda bulunmalar hasebiyle vergi muamelelerine müteallik ödevleri süresi içinde yerine getiremeyecek olanlara, kanuni sürenin bir kat n geçmemek üzere Maliye Bakanl nca münasip bir süre verilir. Bu sürenin verilebilmesi için; 1. Süreyi isteyen, sürenin bitmesinden önce yaz ile istemde bulunmal - d r. 2. stemde gösterilen mazeret, süre verecek makam taraf ndan kabule lay k görülmelidir. 3. Mühletin verilmesi halinde verginin al nmas tehlikeye girmemelidir. Mükellefler yukar da gösterilen flartlar çerçevesinde Vergi Usul Kanununda belirtilen tutmak zorunda olduklar defterlerini ve gene ayn yasaya göre muhafaza etmek zorunlulu unda bulunduklar belgelerini inceleme elemanlar na ibraz zorunda bulunmaktad rlar. 3- Zayi Belgesi Al nmas : Vergi Usul Yasas hükümlerine göre tutulmas ve muhafaza edilmesi zorunlu bulunan defter ve belgelerin zayi olmas (kaybolmas ) durumunda, mükellefler bu defter ve belgelerini yetkililere ibraz edemeyeceklerdir. Bu durumda herhangi bir cezaî durumla veya yapt r mla karfl laflmamalar için mükelleflerin Türk Ticaret Kanununun saklama müddeti bafll kl 68. maddesinin son f kras ndaki hükümler çerçevesinde ilgili mahkemeye müracaat ederek, defter ve belgelerinin kayb ile ilgili bir belge almalar gerekmektedir. Türk Ticaret Kanununun 68. maddesinin son f kras, Bir tacirin saklamakla mükellef oldu- u defter ve kay tlar, yang n, su bask n veya yer sars nt s gibi bir afet sebebiyle ve kanuni müddet içinde ziyaa u rarsa tacir z ya ö rendi i tarihten itibaren onbefl gün içinde ticari iflletmesinin bulundu u yerin selahiyeti mahkemesinden kendisine bir vesika verilmesini isteyebilir. Mahkeme lüzumlu gördü ü delillerin toplanmas -

236 mali ÇÖZÜM n emredebilir. Böyle bir veya vesika bir k sm almam fl olan tacir defterlerini ibrazdan tutulmam fl veya tasdik kaç nm fl say l r hükmünü tafl maktad r. Türk Ticaret Kanununun yukar ya ç - kar lan 68. maddesinin son f kras na göre vergi mükellefleri saklamak zorunda olduklar defter ve belgelerini yang n, su bask n veya yer sars nt s gibi bir afet sebebiyle kaybettikleri takdirde, ticari iflletmelerinin bulundu u yerin yetkili mahkemesinden zayi belgesi talebinde bulunmalar gerekmektedir. Zayi belgesinin al nmamas halinde vergi mükellefleri kaybettikleri defter ve belgelerini yetkili makamlara ibraz edememe durumu ile karfl laflacaklar ve sonuçta yasalar karfl s nda ibrazdan kaç nm fl duruma düfleceklerdir. II- BRAZ ZORUNLULU UNUN YER NE GET R LMEMES : Mükellefler Vergi Usul Yasas na göre tutmak ve muhafaza etmek zorunlulu unda bulunduklar defter ve belgelerini talep edilmesine karfl n kendilerine verilen süre içinde denetim için ibraz etmemeleri halinde karfl laflacaklar durumlar Vergi Usul Yasas ile sair mevzuatta belirtilmifltir. 1- Re sen Vergi Tarh : Vergi Usul Kanununun Re sen Vergi Tarh bafll kl 30. maddesinin 2. bendinin 3. f kras ndaki hükümlerine göre Vergi Usul Yasas na göre tutulmas mecburi olan defterlerin hepsi ettirilmemifl olursa veya vergi incelemesi yapmaya yetkili olanlara herhangi bir sebeple ibraz edilmezse vergi matrah n n tamamen veya k smen defter, kay t ve belgelere veya yasal ölçülere dayan larak tespitinin mümkün olmad kabul edilerek re sen vergi tarh yoluna gidilir. Burada ibraz, Vergi Usul Kanununun 135. maddesinde belirtilen vergi incelemesi yapmaya yetkili olanlara yap lmas gerekmektedir. 2-Özel Usulsüzlük Cezas n n Tatbiki: Vergi Usul Kanununun Mükerrer 355 nci maddesi gere ince defter ve belge ibraz etmeyen mükellefler hakk nda tabi olduklar s n flar baz al narak özel usulsüzlük cezas kesilecektir. Buna göre; 1. Birinci s n f tüccarlar ile serbest meslek erbab hakk nda 100.000.000 lira, (354 S ra No.lu V.U.K Genel Tebli i ile 1.1.2006'dan itibaren 1.290, - YTL) 2. kinci s n f tüccarlar, defter tutan çiftçiler ile kazanc basit usulde tespit edilenler hakk nda 50.000.000 lira, (354 S ra No.lu V.U.K Genel Tebli i ile 1.1.2006'dan itibaren 600, - YTL) 3. Yukar daki bentlerde yaz l bulunanlar d fl nda kalanlar hakk nda 25.000.000 lira, (354 S ra No.lu V.U.K Genel Tebli i ile 1.1.2006'dan itibaren 290, - YTL) Özel usulsüzlük cezas kesilir.

mali ÇÖZÜM 237 Bu hükmün uygulanmas için, bilgi ve ibraz ödevinin yerine getirilmesiyle ilgili olarak yap lacak tebli lerde bilginin verilmesi için tayin olunan sürede cevap verilmemesi, eksik veya yan lt - c bilgi verilmesi veya defter ve belge ibraz için tayin olunan süre ile defter ve belgelerin süresinde ibraz edilmemesi durumunda haklar nda Kanunun ceza hükümlerinin uygulanmas cihetine gidilece inin ilgililere yaz l olarak bildirilmesi flartt r. Özel usulsüzlük cezas kesilmesine ra men mecburiyetleri yerine getirmeyenlere yeniden süre verilerek bu mecburiyetleri yerine getirmeleri tebli olunur. Verilen sürede bu mecburiyetlerin yerine getirilmemesi halinde yukar da yaz l özel usulsüzlük cezalar bir kat art r larak uygulan r. Ayr ca Vergi inceleme eleman n n defter ve belge ibraz yaz s na ra men, kanuni süre içerisinde defter ve belgeleri ibraz etmeyen mükellef hakk nda ne yap lmas gerekti i 1999/5 s ra numaral VUK ç Genelgesi'nde flu flekilde hüküm alt - na al nm flt r. Mükelleflerin; tutmak, düzenlemek ve muhafaza etmek zorunda olduklar defter ve belgelerle di er kay tlar n yetkili makam ve memurlar ile tasdikin kapsam ile s n rl olmak üzere yeminli mali müflavirlere ibraz etmemeleri özel usulsüzlük cezas kesilmesini gerektiren fiiller kapsam na al nm flt r. Ayr ca mükerrer 257 nci madde uyar nca getirilen zorunluluklara uyulmamas halinde kesilecek ceza da bu maddede düzenlenmifl ve kamu idare ve müesseselerinde bilgi verme görevinin yerine getirilmemesi halinde bunlar n yöneticilerine ceza kesilmesi öngörülmüfltür. Yine bu maddede, özel usulsüzlük cezas kesilebilmesi ve bu cezan n art r larak uygulanabilmesi için gerekli hususlar aç klanm flt r. Öte yandan, re'sen vergi tarh n n düzenlendi i 30. Maddenin 3 numaral bendine göre, tutulmas mecburi olan defterlerin vergi incelemesi yapmaya yetkili olanlara herhangi bir sebeple ibraz edilmemesi hali re'sen takdir nedeni olarak belirlenmifltir. Yukar daki aç klamalardan da anlafl - laca üzere, mükelleflerin defter ve belgelerle di er kay tlar n incelemeye yetkili olanlara ibraz etmemeleri halinde ilgili dönem matrah n n re'sen takdiri gerekmektedir. Bu husus gözönüne al nd nda defter ve belgelerin ibraz edilmemesi hali mükerrer 355 inci maddede say lan di- er mecburiyetlerden farkl l k arzetmektedir. Bu itibarla, vergi incelemelerinde incelemeye yetkili olanlara istenilen defter ve belgelerin ibraz edilmemesi halinde dönem matrah n n belirlenerek rapora ba lanmas gerekmektedir. Dolay s yla, vergi incelemelerinde

238 mali ÇÖZÜM defter ve belgelerin ibraz için ikinci defa süre verilmesi ve rapor düzenlenmesi için sürenin beklenilmesine gerek bulunmamaktad r An lan iç genelge daha sonra Bakanl kça yay mlanan 280 seri numaral VUK Genel Tebli i ile iyice pekifltirilmifltir. An lan Tebli 'de konuyla ilgili olarak afla daki aç klamalar yap lm flt r. "...Ceza kesilmesine ra men bilgi ve ibraz ödevini yerine getirmeyenlere yeniden süre verilerek bu mecburiyetlerin yerine getirilmesi tebli edilecek, verilen süre içinde bu mecburiyetlerin yerine getirilmemesi halinde ise, daha önce kesilen özel usulsüzlük cezas bir kat art r lmak suretiyle uygulanacakt r. Ancak, vergi incelemesine yetkili olanlarca inceleme yap lmak üzere istenilen defter ve belgelerin verilen süre içinde ibraz edilmemesi hali 30. maddenin 3 numaral bendi uyar nca vergi matrah belirlenerek rapora ba lanacakt r. Dolay s yla vergi incelemelerinde defter ve belgelerin ibraz ikinci defa süre verilmesi ve vergi matrah n n belirlenmesine iliflkin raporun düzenlenmesi için bu sürenin beklenilmesi gerekmeyecektir." Yukar daki iç genelge ve tebli hükümlerinden de anlafl laca üzere, inceleme eleman defter ve belge ibraz yaz s na uymayan mükelleflerin ilgili dönem matrah n takdir ederek ceza kesmekte ve ilgili madde hükümlerini çal flt rmaktad r. Konu çok önemlidir. Zaten Bakanl n böyle bir de iflikli e gitme sebebi de denetim de etkinlik ve s n rl say daki denetim elemanlar n n zaman kayb n n asgariye indirilmesi gereklili indendir. Çünkü bir denetim eleman bir incelemede gereksiz yere bir ay kaybedebilmektedir. Zaman n optimal kullan labilmesi de elbette ki Kanunlara da riayet etmekle olmaktad r. 3- Kaçakç l k Suçu ve Cezas : Kaçakç l k suçunun oluflmas için ise Vergi Usul Kanunu nun 359. maddesinde bulunan tan ma uygun suç fiilerinden birinin olmas gerekmektedir. Mükelleflerin defter ve belgeleri ibraz etmemeleri durumu Vergi Usul Kanununun 359. maddesinde flu flekilde hüküm alt na al nm flt r. a)vergi Kanunlar uyar nca tutulan veya düzenlenen ve saklanma ve ibraz mecburiyeti bulunan: 1) Defter ve kay tlarda hesap ve muhasebe hileleri yapanlar, gerçek olmayan veya kayda konu ifllemlerle ilgisi bulunmayan kifliler ad na hesap açanlar veya defterlere kayd gereken hesap ve ifllemleri vergi matrah - n n azalmas sonucunu do uracak flekilde tamamen veya k smen baflka defter, belge veya di er kay t ortamlar na kaydedenler,

mali ÇÖZÜM 239 2) Defter, kay t ve belgeleri tahrif edenler veya gizleyenler (varl noter tasdik kay tlar veya sair suretlerle sabit oldu u halde, inceleme s - ras nda vergi incelemesine yetkili kimselere defter ve belgelerin ibraz edilmemesi gizleme demektir.) veya muhteviyat itibariyle yan lt c belge düzenleyenler veya bu belgeleri kullananlar (Muhteviyat itibariyle yan lt c belge, gerçek bir muamele veya duruma dayanmakla birlikte bu muamele veya durumu mahiyet veya miktar itibariyle gerçe e ayk r flekilde yans tan belgedir.), Hakk nda alt aydan üç y la kadar hapis cezas hükmolunur. Hükmolunan hapis cezas n n para cezas na çevrilmesinde, hapis cezas n n her bir günü için, sanayi sektöründe çal flan 16 yafl ndan büyük iflçiler için yürürlükte bulunan asgari ücretin bir ayl k brüt tutar n n yar s esas al n r ve hükmolunan bu para cezas ertelenemez. 371 inci maddedeki piflmanl k flartlar na uygun olarak durumu ilgili makamlara bildirenler hakk nda bu madde hükmü uygulanmaz. Kaçakç l k suçlar n iflleyenler hakk nda bu maddede yaz l cezalar n uygulanmas 344 üncü maddede yaz l vergi ziya cezas n n ayr ca uygulanmas na engel teflkil etmez. Hükümleri mevcuttur. V.U.K. nun 359. maddesine göre defter ve belgeleri gizleme fiili kaçakç l k suçu olarak tan mlanm fl ve defter ve belgeleri gizleme suçunu iflleyenler hakk nda alt aydan üç y la kadar hapis cezas, hükmolunur denilerek suç ve müeeyyide kanunda belirlenmifltir. Mükellef gruplar bak - m ndan cezan n muhattablar afla - da gibidir. III- CEZANIN SORUMLULARI: A-Gerçek Kiflilerde Cezai Sorumluluk : Gerçek kifliler, vergiyi do uran faaliyetlerini ya tek bafllar na ya da birden çok kiflinin oluflturdu u ancak tüzel kiflili i haiz olmayan ortakl klar arac - l yla gerçeklefltirirler. VUK'a konu teflkil eden faaliyetleri tek bafllar na yürüten kiflilerde, cezai sorumluluk, prensip olarak bu kiflilere aittir. Defter ve belgelerini ibraz etmeyen mükellef bu suçun failidir, cezaya muhatap olacak kiflidir Prensip bu olmakla birlikte her zaman cezai sorumlulu un mükellefte olmad durumlar da vard r: 1- Mükellef, iflyerine ait faaliyetlerini vekili arac l yla yürütüyorsa vergi kaçakç l suçunun sorumlusu vekildir. Ancak burada dikkat edilmesi gereken nokta fludur: vekalet, resmi nitelikte olmal (örne in noterlikten) ve suça konu faaliyetleri kapsayacak nitelik tafl mal d r.

240 mali ÇÖZÜM 2- VUK'un 332. maddesi uyar nca; "velayet ve vesayet alt nda bulunanlar veya ifllerinin idaresi bir kayy ma tevdi edilmifl olanlar, kendilerine izafeten veli, vasi veya kayy m n vergi kanunlar na ayk r hareketlerinden dolay cezaya muhatap tutulmazlar. Bu hallerde cezan n muhatab veli, vasi ve kayy md r." 3- VUK'un 12. maddesine göre; "ölüm halinde mükelleflerin ödevleri, miras reddetmemifl kanuni ve mansup mirasç lara geçer." 12. madde mirasç lar n sorumlulu unu düzenlemifltir. Mirasç n n sorumlulu u birtak m flartlara ba lanm flt r. Öncelikle miras n reddedilmemifl olmas gerekir. Ayr ca fiille mirasç aras nda iliflki kurulabilmelidir. Somutlaflt racak olursak, yetkililerce ibraz istenilen defter ve belgelerin mirasç ya intikal etmifl oldu unun kan tlanmas gerekmektedir. Miras b rakan n yok etti i defter ve belgeleri, mirasç n n ibraz yükümlülü ü yoktur. B- Adi Ortakl kta Cezai Sorumluluk: ki veya daha fazla kiflilerce oluflturulmufl tüzel kiflili i bulunmayan ortakl klar "Adi ortakl k" olarak nitelendirilmektedir. Adi ortakl klarda prensip olarak her orta n idare ve temsil yetkisi vard r. Ancak, bu yetki ortakl k sözleflmesiyle veya sonradan ortaklardan birine veya birkaç na b rak labilir. VUK'un 10. maddesi uyar nca; "... Tüzel kiflili i olmayan teflekküllerin mükellef veya vergi sorumlusu olmalar halinde bunlara düflen ödevler, kanuni temsilcileri, tüzel kiflili i olmayan teflekkülleri idare edenler veya varsa bunlar n temsilcileri taraf ndan yerine getirilir." Adi ortakl oluflturan ortaklar n vergi suçlar ndan sorumlulu unu flöylece özetleyebiliriz. Suçu oluflturan fiiller tüm ortaklar taraf ndan birlikte gerçeklefltirilmiflse hepsinin cezai sorumlulu u vard r. Ortaklar görev bölüflümü yapm fllarsa ve fiil hangisinin görev alan içerisinde ise o ortak veya ortaklar sorumludur. Ortakl k, kendi içerisinden veya d flar dan birisini ifllerin idaresi konusunda "vekil" tayin edebilir. Bu takdirde cezai sorumluluk vekile aittir. C- fiirketlerde Cezai Sorumluluk: Gerçek kifli olarak faaliyet yürüten mükelleflerin, vergi kaçakç l suçlar n ifllemeleri halinde, cezai sorumlulu un kime ait olaca n belirlemek daha kolayken, tüzel kiflili e sahip flirketlerde bu durum biraz daha karmafl kt r. Sorumlulu un kanuni dayanaklar na bakacak olursak; VUK un 10. maddesinin birinci f kras na göre; Tüzel kiflilerin mükellef veya vergi sorumlusu olmalar halinde bunlara düflen ödevler ka-

mali ÇÖZÜM 241 nuni temsilcileri taraf ndan yerine getirilir. Ayn Kanun un 333. maddesinin son f kras uyar nca da Vergi Usul Kanunu nun 359. maddesinde yaz l fiillerin ifllenmesi halinde bu fiiller için 359 ve 360. maddelerde öngörülen cezalar bu fiilleri iflleyenler hakk nda hükmolunur. Görüldü ü gibi yukar da sözü edilen maddelerdeki hükümler, flirketlerde cezai sorumlulu un genel ilkelerini belirlemifltir. fiimdi bu ilkeler çerçevesinde, çeflitli flirket türlerinde kimlerin kanuni temsilci oldu una ve cezai sorumluluklar na k saca göz atal m. 1- Anonim fiirketlerde Sorumluluk: Anonim flirketlerde sorumlulukla ilgili hükümler Türk Ticaret Kanunu'nun 317, 319 ve 321. maddelerinde düzenlenmifltir 317. maddeye göre; "Anonim flirket idare meclisi taraf ndan idare ve temsil olunur." 319. maddenin birinci f kras na göre; "Esas mukavelede idare ve temsil ifllerinin idare meclisi azalar aras nda taksim edilip edilmeyece i ve taksim edilecekse bunun nas l yap laca tespit olunur. dare meclisinin en az bir azas na flirketi temsil selahiyeti verilir. Esas mukavele ile temsil selahi-yetinin ve idare ifllerinin hepsini veya baz lar n idare meclisi azas olan murahhaslara veya pay sahibi olmalar zaruri bulunmayan müdürlere b rakabilmek için umumi heyete veya idare meclisine selahiyet verilebilir." Görüldü ü gibi anonim flirketlerde genelde birden fazla kanuni temsilci vard r. Ancak cezai sorumlulukta ana ilke fludur: Vergi kaçakç l suçunu oluflturan olay n mahiyetine göre, fiilin ayr nt lar n bilen ve oluflumunda rolü bulunan temsilci veya temsilcilerin cezai sorumlulu u as ld r. Yasalarda ya da sözleflmelerde gösterilen kanuni temsilcilerin tümünün cezai sorumluluklar söz konusu de ildir. Kanuni temsilciler aras nda görev bölüflümü yap lm flsa, suçun konusunu oluflturan olay, hangi temsilci veya temsilcilerin görevine giriyorsa cezan n muhatab da onlard r. Anonim fiirketin yetkili kifli ya da kurullar n n temsil ve idare konusunda herhangi bir kifliyi vekil olarak atamas da mümkündür. Geçerli bir vekaletnameyle yetkilendirilmifl olan vekilin, yetkileri dahilinde, suç teflkil eden fiillerinden dolay cezai sorumlulu u vard r. Bu durumda, suça maddi veya manevi ifltiraki bulunmayan flirketin kanuni temsilcilerinin cezaya muhatap tutulmalar söz konusu olmaz.

242 mali ÇÖZÜM 2- Limited fiirketlerde Sorumluluk: Türk Ticaret Kanunu'nun 540. maddesine göre; "Aksi kararlaflt r lm fl olmad kça, ortaklar hep birlikte müdür s fat yla flirket ifllerini idareye ve flirketi temsile mezun ve mecburdurlar. fiirket mukavelesi veya umumi heyet karar ile flirketin idare ve temsili ortaklardan bir veya birkaç na b rak labilir." Yine ayn Kanun'un 541. maddesine göre de; "flirket mukavelesi veya umumi heyet karar yla flirketin idare ve temsili, ortak olmayan kimselere de b rak labilir." Yukar daki maddelerden anlafl laca gibi limited flirketi müdür ya da müdürler temsil ve idare ederler. Müdür, flirketin orta olabilece i gibi d flar - dan da atanabilir. Bu durumda vergi kaçakç l suçlar n n muhatab müdürdür. Müdürün birden fazla olmas ve ifllerin vekaletle bir baflkas na gördürülmesi hallerinde cezai sorumluluk konusunda anonim flirketler için yapt m z aç klamalar burada da aynen geçerlidir. 3- Kollektif fiirketlerde Sorumluluk: Türk Ticaret Kanunu'nun 160. maddesine göre; "ortaklardan her biri ayr ayr flirketi idare hak ve vazifesini haizdir. fiu kadar ki, flirket mukavelesiyle veya ortaklar n ekseriyeti ile idare iflleri, ortaklardan birine veya birkaç na yahut hepsine verilebilir." Yukar da anonim flirketlerin kanuni temsilcilerinin cezai sorumluluklar hakk nda yapt m z aç klamalar kollektif flirket temsilcileri için de geçerlidir. 4- Komandit fiirketlerde Sorumluluk: Türk Ticaret Kanunu'nun 257. maddesi uyar nca; "Komandit flirketlerin idare ve temsili komandite ortaklara aittir..." Komanditer ortaklar flirketi temsil ve idare salahiyetlerini haiz de- ildirler. fiu kadar ki, flirket mukavelesinde aksine hüküm olmamak flart yla komanditer ortak; yaln z ticari mümessil, ticari vekil veya ticari memur olarak tayin edilebilir." Komandite ortaklar n her biri ayr ayr flirketi temsil ve idare hak ve yetkisine sahiptir. fiirket sözleflmesi veya ortaklar n ço- unlu unun verece i kararla temsil ve idare yetkisi, komandite ortaklardan birisine veya birkaç na ya da ortak olmayan di er bir flahsa b rak labilir. 5- Kooperatiflerde Sorumluluk Kooperatifler Kanunu'nun 55/1. maddesine göre; "Yönetim kurulu, kanun ve ana sözleflme hükümleri içinde kooperatifin faaliyetini yöneten ve onu temsil eden icra organ d r." Ayn Kanun'un 58. maddesi uyar nca

mali ÇÖZÜM 243 da kooperatifin yönetimi ve temsili, kooperatif orta olan ya da olmayan bir veya birkaç müdüre b rak labilir. Bu durumda prensip olarak kooperatifin kanuni temsilcisi yönetim kuruludur. Ancak ana sözleflmede hüküm bulunmak kayd yla, kooperatif genel kurulu veya yönetim kurulu bir veya birden fazla müdüre ya da yönetim kurulu üyesine temsil yetkisi verebilir. Müdürlerin kooperatif orta olmas flart de ildir. IV-SONUÇ: Defter ve belgelerin ibraz zorunlulu- u ve ibraz edilmemesi halinde uygulanacak müeyyideler ile bu konudaki cezai sorumluluk yukar da ayr nt lar ile aç klanm fl olup 213 Say l Vergi Usul Kanunu hükümlerine göre defter tutmak zorunda olan gerçek ve tüzel kiflilerin, defter ve belgelerini muhafaza ederek ibraz mecburiyetine uymamalar durumu, usulsüzlük cezas n n kesilmesini ve re sen takdir yolu ile cezal tarhiyat yap lmas n gerektirmektedir. Ayr ca bu konuda kaçakç l k suçu cezas n n hükmolunuca hususu da gözönünde bulundurulmal d r. KAYNAKÇA; 213 Say l Vergi Usul Kanunu [çevrimiçi]www,gib.gov.tr 280 Seri numaral VUK Genel Tebli i, 07.12.1999 tarih ve 23899 say l Resmi Gazete'de yay mlanarak yürürlü e girmifltir. 1999/5 s ra numaral VUK ç Genelgesi,[çevrimiçi]www,gib.gov.tr Beyanname Düzenleme Klavuzu (2006 stanbul, Hesap Uzmanlar Derne i, Çavufl, Adnan, (2001) "Vergi Kaçakç l Suçunda Ceza", Yaklafl m, (Temmuz) Say : 103, K z lot, fiükrü, (2002) "fiirketlerde görev da l m yoluyla hapis cezas ndan kurtulma", Yaklafl m, (Temmuz) Say :115. Özyer,Memet Ali (2003) Vergi Usul Kanunu Uygulamas 3 bs. stanbul: Hesap Uzmanlar Derne i Sak p fieker, "Defter ve Belgelerin nceleme Eleman na braz Edilmemesinin Sonuçlar ", Yaklafl m Dergisi (Agustos) Say 92

244