Kemoterapi nedir? Kanser hücreleri -normal hücrelerden türeyen ama -yapılarındaki bazı değişiklikler nedeniyle -vücudun emirlerini dinlemez hale gelen hücrelerdir. Kemoterapi insan vücudunda anormal çoğalan hücrelerin büyüme ve çoğalmalarını durdurmayı veya yok etmeyi amaçlayan bir tedavi biçimidir.
Kemoterapi ne zaman tek başına,ne zaman cerrahi sonrası veya RT ile uygulanır? Bazı tümörlerde tek tedavi yöntemi kemoterapidir. Diğerlerinde ise kemoterapi diğer tedavilerle (cerrahi ve radyoterapi) peşpeşe veya eş zamanlı olarak uygulanır. Örneğin ameliyat öncesinde tümörü küçültmek amacıyla veya ameliyattan sonra ilerde oluşabilecek nüksleri azaltmak için kemoterapi yapılabilir. Aynı uygulamalar radyoterapi öncesinde ve sonrasında yapılabildiği gibi, radyoterapi ile aynı anda uygulanabilir.
Kemoterapi sırasında neden yan etkiler oluşur? Her ne kadar kemoterapi ilaçları anormal olarak çoğalmakta ve büyümekte olan zararlı hücreleri hedefliyor olsa da, çoğu kere normal hücre büyüme ve çoğalmasına da etki etmektedir.kemoterapi sırasında ortaya çıkan yan etkilerin büyük kısmından da bu etki sorumludur.
Verilecek ilaçlar nasıl seçilir? İlaç seçimi tümörün vücutta yerleştiği organa, yaygınlık durumuna, hastanın yaşına,genel durumuna ve mevcut başka hastalıklarına(kalp hastalığı,yüksek tansiyon,şeker hastalığı ve böbrek hastalığı vb)göre karar verilir.
Kemoterapi hangi yollarla uygulanır? Damar içi,ağız yoluyla ya da tümörün olduğu bölgeye yani karın ya da idrar boşluğuna ilaç vermek şeklinde olabilir.
Kemoterapi alan hasta başka ilaçlar kullanabilir mi? Tansiyon yüksekliği,kalp hastalığı,şeker hastalığı sizde tanıdan önce veya sonra ortaya çıkabilir.bu hastalıklar için kullanılan ilaçların büyük kısmının kemoterapi üzerine olumsuz bir etkisi yoktur. Ancak bazı ilaçlar kemoterapi ilaçları ile etkileşebilir.bu nedenle kullandığınız tüm ilaçları yazılı bir liste şeklinde tutunuz ve mutlaka doktoruza bildiriniz.
Tıp dışı tedaviler??? Sizlere doktorlarınız tarafından uygulanan tıbbi tedaviler uzun yıllar binlerce hasta üzerinde denenmiş,etkinliği bilimsel olarak kanıtlanmış ve yan etkileri bilinen ilaçlardır.ülkemizde onkolojide kullanılan tüm ilaçlar Amerika Birleşik devletleri ve Avrupa Birliğinin sağlık otoriteleri tarafından da onaylanmış ilaçlardır.bu ilaçların etkinliği,tüm yan etkileri ve diğer ilaçlarla etkileşimleri doktorlar tarafından bilinirken,tıp dışı tedavilerin etkinlikleri bilinmemektedir.
Tıp dışı tedaviler??? Ayrıca bu ilaçların içindeki maddelerin vücudunuza ve uygulanan tıbbı tedavilere olumsuz bazı etkilerinin olabileceğini de unutmayınız.bu tür tedavileri hala kullanmak istiyorsanız mutlaka doktorunuza bu konuda bilgi veriniz. Çünkü çok masum olduğunu varsayarak kullanıdığınız bu yöntemler,gerçek tedavilerin etkinliğini azaltıp bazı kan değerlerinin bozulmasına yol açabilir.
Tedavi dönemini iyi geçirmek için ne yapmalıyım? Tedavi süzesince olumlu bir bakış açısında sahip olmanız,iyileşmeniz açısından en az kullandığınız ilaçlar kadar önem taşımaktadır. Sakin olmanız bağışıklık sisteminizi güçlü kıllarak hem hastalığınızı daha kolay yenmenizi hem de tedaviyi daha az yan etkilerle geçirmenizi sağlar. Tedaviler sırasında ortaya çıkabilecek yan etkilerin çoğunun geçici olduğunu unutmayınız.olabilecek yan etkileri önceden bilip bunlara karşı önlemlerinizi alırsanız,bu yan etkilerle rahatlıkla başa çıkabilirsiniz.
Tedavi dönemini iyi geçirmek için ne yapmalıyım? Doktorunuzla koridorda yaküstü görüşmelerin hatalara yol açabileceğini unutmayın.doktorunuzla dosyanızla birlikte poliklinikte veya sakin bir ortamda konuşmaya gayret edin. Doktorunuzla görüşme gününden önce aklınıza takılan sorular varsa bunları unutmamak için mutlaka evde sorularınızdan oluşan yazılı bir liste oluşturun. Hastaneden ayrılırken bir sonraki ziyaret zamanınızı ve neler getirmeniz gerektiğini mutlaka sorun.
Kemoterapi uygulaması sırasında neler yapmalısınız? Kemoterapi günü sabahı hafif bir kahvaltı yaparak hastaneye geliniz.eğer doktorunuz gelmeden önce ağızdan almanız gereken herhangi bir ilaç konusunda sizi uyardıysa bu ilacıda önerilen dozda alınız. Damardan ilaç uygulaması sırasında iğnenin bulunduğu yerde ağrı,kızarıklık,yanma,batma hissi duyduğunuzda hemşirenize hemen haber verin.bu ilaç damar dışına çıkıyor demektir ve ilaç uygulaması hemen durdurulacaktır.
Kemoterapide oluşabilecek yan etkiler nelerdir? Kemoterapi özellikle hızlı çoğalan sindirim sistemi,saç,kemik iliği hücreleri en fazla etkilenen normal hücrelerdir.bunlara bağlı olarak da kemoterapi ile en sık bulantı,kusma, hazımsızlık,kabızlık,ishal,ağız yaraları, saç dökülmesi, yorgunluk,kan hücrelerinde azalmaya bağlı enfeksiyonlara yatkınlık,kansızlık,kanamaya eğilim gibi sorunlarla karşılaşılmaktadır.
Kemoterapide oluşabilecek yan etkiler nelerdir? Kemoterapide uygulanan ilaçların yan etkileri her hastada farklıdır.bu nedenle hastalarda mevcut hastalıklarına ve uygulanan ilaçlarına göre yan etkilerde farklılık görülmektedir.aynı ilaç bir hastada önemli bir yan etki oluşturmaya bildiği gibi başka bir hastada ciddi yan etkilere neden olmaktadır.
Alerjik reaksiyonlar Çok sık olmamakla birlikte kemoterapi ilaçları uygulanırken bazı alerjik reaksiyonlar ortaya çıkabilir.uygulama sırasında kendinizi kötü hissettiğinizde veya herhangi bir anormal durumda hemşirenize haber veriniz.(fenalık hissi,çarpıntı,terleme,yüzde ve vücutta ani gelişen kızarıklık,bulantı-kusma,nefes darlığı,karın ağrısı,kaşıntı ve deri döküntüsü)
İğne giriş yerinde ağrı,şişlik veya kızarıklık Bu gibi durumlarda ilaç damar dışına kaçmış olabilir. Hemen hemşirenize haber veriniz. İlacın çeşidine göre doktorun ve hemşirenin size önereceği şekilde ağrılı bölgeye soğuk ve sıcak uygulamalar yapınız.
Bulantı-kusma Kemoterapide kullanılan ilaçlar beyinde yer alan kusma merkezini ve midenizi uyararak kusmaya neden olabilir Bulantı ve kusmanın şiddeti kullanılan ilacın tipine,dozuna ve sizin kişisel bazı özelliklerinize göre değişkenlik gösterebilir. Günümüzde gelişmiş ilaç teknolojileri sayesinde bulantı-kusma yakınmaları çok büyük oranda kontrol altına alınabilmektedir.
Bulantı-kusma Bulantınızın olmaması için size kemoterapi öncesinde bulantıyı önleyici ilaçlar uygulanacaktır.bunun yanı sıra size evde kullanmanız için de bulantı önleyici ilaçlar verilecektir. Bulantı-kusma önleyici ilaçlarınızı kullanmanıza rağmen yakınmalarınız devam ediyorsa doktorunuz ile görüşmelisiniz.bulantı kusma yakınmalarınız çoğunlukla ilk 24 saatte başlayabilir.ancak bazı hastalarda daha sonraki günlerde başlayan ve 7-10 gün süren yakınmalar olabilir.
Bulantı-kusma olmaması için ne gibi önlemler alabilirim? 1.Tedaviye hafif yiyecekler yiyerek geliniz. 2.Tedaviden hemen önce ve sonra 1-2 saat bir şey yemeyiniz. 3.Uygulama sonrasındaki ilk günlerde sıvı ve yumuşak gıdalar tercih ederek az ve sık yemeğe çalışınız. 4.Yağlı ve kızartılmış gıdalardan kaçının. 5.Yemekleri iyice çiğneyerek yiyiniz.
Bulantı-kusma olmaması için ne gibi önlemler alabilirim? 7.Bulantı sırasında limonlu çaylar,ıhlamur,soda, leblebi,kraker yiyebilirsiniz. 8.Sigara,parfüm ve yemek kokularından uzak durup bulunduğunuz yeri sık sık havalandırınız. 9.Bulantı ve kusmanızın şiddetli olduğu dönemlerde kendinizi yemek için zorlamayın ve kusmadan en az 2 saat sonra sıvı gıdalarla yemeğe başlayınız.daha sonra az miktarda başlayıp,eğer sorun yoksa normal beslenmenize katı gıdalarla devam ediniz
Bulantı-kusma olmaması için ne gibi önlemler alabilirim? 10.Azar azar sık sık yiyiniz.unutmayınız ki açlık bulantı hissinizin artmasına neden olabilir. 11.Kendinizi oyalayacak ve sizi rahatlatacak çeşitli aktiviteler(müzik dinlemek,televizyon seyretmek gibi) bulunuz. 12.Bulantınız olduğunda nefes eksersizleri yapın 13.Yatakta kusarsanız başınızı hemen yana çeviriniz.bu kusmuğun hava yoluna kaçmasını engeller. 14.Eğer kullanmakta olduğunuz ilaçlara rağmen bulantıkusmanız kontrol altında değilse doktorunuz ilaç ya da doz değişikliği yapabilir.
İştahsızlık Kemoterapide kullanılan ilaçlar iştahsızlığa neden olabilir. İştahsızlığa bağlı kilo kaybı istenmeyen bir durumdur.bu nedenle sadece canınız istediği için değil mecbur olduğunuz içinde yemek yemeniz gerektiğini unutmayınız. Bol sıvı alın ve bu sıvıların besleyici olmasına özen gösteriniz (süt,ayran,taze meyve suları,size önerilen beslenme solüsyonları) Sütlü içecekler hem protein hem kalori desteği sağlar (ballı süt,meyveli süt) Düzenli egzersiz yapmak iştahı açar.
İştahsızlık Kürler arasında iştahınızın daha iyi olduğu zamanlarda eksiğinizi kapatabileceğinizi unutmayınız.iştah artırıcı ilaçlar konusunda doktorunuzdan yardım isteyebilirsiniz. Hem vücutta tümör olması, hem de kemoterapi iştah azalması, beslenme bozukluğu ve zayıflamaya yol açabilir. Ancak tedavi sırasında kilo kaybı hasta ve doktor tarafından istenmeyen bir olaydır. Kemoterapi alırken bulantı, kusma, ishal, tat duyusunda azalma, ağız- boğaz yaraları, hastalıktan kaynaklanan ağrılar ve uyku bozuklukları iştahı azaltan diğer unsurlardır. İştahsızlık durumunda beslenmenin sağlanabilmesi için basit bazı önlemler alınabilir.
İştahınız yok,ne yapılabilir? 1. Bol sıvı alınız. Sıvı alırken bunların yüksek kalorili ve besleyici olmasına dikkat ediniz (süt, ayran, meyva suyu gibi). 2. İştahınızı kapatan ağız yarası, bulantı, ağrı gibi başka sorunlar varsa bunları diğer bölümlerde önerilen yöntemlerle gidermeye çalışın.
İştahınız yok,ne yapılabilir? 3. Rahat olabileceğiniz hoş bir ortamda yemek yemeye çalışın. Aileniz veya sevdiklerinizle birlikte yemek iştahınızı arttırabilir. 4. Kokusu olmayan, soğuk yiyecekleri tercih edin. 5. Tedavi aralarında kendinizi iyi hissettiğiniz dönemlerde besin değeri yüksek gıdalara ve en sevdiğiniz yemeklere ağırlık vererek açığınız varsa kapatabilirsiniz. Kalori aldığınız sürece ne yerseniz faydalıdır.
İştahınız yok,ne yapılabilir? 6. Ağız yaranız yoksa limon, sirke, baharat, nane, maydanoz ve kekikle tatlandırılan yemekleri tüketebilirsiniz. 7-Yemekten önce hafif bir egzersiz (yürüyüş, hareket) iştah açabilir. 8- Tümörlü hastaların genellikle besin ve özellikle proteinli besin (et, tavuk, balık, yumurta, süt vb.) ihtiyacı artar.
Tat alma bozukluğu Nedeni kemoterapi ilaçlarının ağzın tat almada görevli yumuşak dokuya hasar vermesi,ağız içi yara ve enfeksiyonlardır. Kemoterapi esnasında ilacın tadını ağzınızda hissediyorsanız bu sürede kraker veya katı şeker yiyebilirsiniz. Ekşi besinler daha lezzetli gelebilir.
İshal İshalin nedeni kemoterapi ilaçlarının bağırsak dokusunu tahrip etmesi veya mikroplara karşı azalan direnç sonucu ortaya çıkan enfeksiyonlardır. Dışkılama sayısını takip ediniz günde en az 2-3 litre sıvı almanız gerekmektedir.haşlanmış patetes,muz gibi potasyumdan zengin gıdaları tercih ediniz. Kurufasulye,nohut,mercimek gibi gaz yapıcı yiyeceklerden kaçınınız. Doktorunuzun önerdiği ishal kesici ilaçları düzenli kullanınız. Dışkılama sayısı 6 geçiyorsa,dışkı kan içeriyorsa,38 derecenin üzerinde ateşiniz varsa doktorunuza acil şekilde başvurunuz.
İshal
Kabızlık Bol sıvı alınız Posalı gıda(komposta,kepek ekmek) yürüyüş İki günden fazla süren gaz ve dışkı çıkışının olmaması,şiddetli kramp tarzında karın ağrısı,dışkıda kan
Ağız yarası Ağızda yer alan hücreler hızlı çoğalan hücreler olduğundan kemoterapi ilaçlarından sıklıkla etkilenirler.ağız yaralarını önlemede en etkin birinci yolun ağız ve diş sağlığından geçtiğini ve bunun için ağız ve diş temizliğine önem vermeniz gerektiğini unutmamalısınız.bu nedenle dişlerinizi hergün küçük ve yumuşak bir diş fırçası ile düzenli olarak temizleyiniz. Kemoterapi başlamadan önce diş doktorunuz ile ağız ve diş sağlığınız konusunda görüşünüz ve gerekli tedavileri yaptırınız. Özellikle baş boyun bölgesine uygulanan radyoterapi tükürük salgısını azaltarak ağız ve dilin kurumasına neden olur.
Ağzımda yara oluştu,ne yapmalıyım? Genellikle yumuşak,ılık ve asitsiz gıdaları tercih ediniz.yemeklerden sonra ve yatmadan önce bir su bardağına bir çay bardağı karbonat koyarak bununla ağzınızı çalkalayınız. Diş protezi kullanıyorsanız ağzınıza iyi oturup oturmadığını kontrol ediniz.doktorunuz tarafından ağız yaraları için verilen gargaraları düzenli olarak kullanınız.
Kilo kaybı Hastaların büyük çoğunluğu tedavi sırasında kilo verirler. Pilav ve çorbalarınızı et suyu ile yapınız. Ceviz,badem,fındık,fıstık,ballı süt kek,poaça,gözleme gibi hamur işlerinin içine extra yumurta ve yoğurt katarak protein içeriğini ayrıca fındık badem gibi kuruyemişler ekleyerek enerji içeriğini artırınız.
Böbrek ve idrar yolları üzerine etkileri Bazı ilaçlar idrar renginde değişikliğe neden olabilir.epirubicin ve doksorubisin idrarı kırmızıya boyayabilir İdrar renginde değişikliği fark ettiğinizde bol sıvı alınız ve sık aralıklarla idrarı bekletmeden idrar yapınız. Ancak hipertansiyon,kalp yetmezliği ve böbrek yetmezliği gibi aşırı svı alınımından kaçınılması gereken durumunlarda bol sıvı almanız sağlığınızı olumsuz etkileyebilir.bu durumda doktorunuz size gerekli önerilerde bulunacaktır. İdrar yaparken yanma,karın ağrısı,idrar miktarında azalma,titreme,ateş,bacaklarda ödem varsa doktorunuza haber veriniz.
Kan değerlerinde düşme Kan değerinde düşme genellikle tedaviden 7 ile 14. günlerde ortaya çıkmaktadır.doktorunuz kan tahlillerinizi hangi günlerde yaptırmanız gerektiğini size bildirecektir.kanın içinde üç tip önemli hücre vardır. Lökosit,akyuvar,beyaz kan(wbc,neu) Eritrosit,alyuvar,kırmızı kan(hgb) Trombosit,kan pulcukları(plt)
Lökositlerde azalma Lökositler yani akyuvarlar vücutta kemik iliğinde üretilirler ve enfeksiyonlara neden olan mikroplarla savaşırlar.bu sebepten,lökosit sayısında azalma olursa enfeksiyonlara yatkınlık oluşur.lökositler kemoterapinin etkilediği en sık olarak etkilediği hücrelerdir. Her tedavi öncesi doktorlarınız kan tahlil sonuçlarına bakarak lökosit değerlerinizin tedavi için uygun olup olmadığına karar verecektir.eğer uygun sınırda değilse tedaviniz ertelenecektir.bu erteleme bazı hastalarımızda tedavinin aksaması olarak yorumlanarak üzüntüye neden olmaktadır.ancak kan değerleri uygun olmayan hastaların tedavi almaları durumunda hayati risklerin oluşabileceğini unutmayınız.
Lökositlerde azalma Besinlerle lökosit değeri artıp azalamayacağından,lökosit değeriniz yükselmeniz için yenebilecek özel bir besin türü yoktur. Sağlıklı beslenme kurallarına uymanız yeterlidir.bu durum genellikle birkaç gün ile bir hafta içinde kendiliğinden düzelen bir durumdur. Doktorunuz lökosit değeriniz düşmemesi için koruyucu iğneler önerebilir.
Lökosit değerlerinizin düşük olduğunu öğrendiniz,ne yapmalısınız? 1.Vücudunuz mikroplara karşı zayıf olacağından temizli kurallarına dikkat ediniz. 2.pişmemiş gıda yemeyiniz 3.Açıkta satılan gıdaları almayınız ve bu dönemde lokantalardan yemek yememeye çalışınız. 4.Tüm çiğ sebze ve meyveleri çok iyi yıkayınız. 5.Yumurtayı tamamen katı pişiriniz
Lökosit değerlerinizin düşük olduğunu öğrendiniz,ne yapmalısınız? 6.çig köfte,çiğ pastırma, salam gibi çiğ et ürünlerinden kaçınınız. 7.Bulaşıcı hastalığı olan kişilere kesinlikle yaklaşmayın.kalabalık ve kirli ortamlarda bulunmayınız 8.Hayvanlarla olan olan temasınızı kesiniz. 9.Kemoterapi alan hasta evinde ateş izlemi yapabilmek için bir temometre bulundurmalıdır.ateş olduğunda mutlaka doktorunuza haber veriniz.
Eritrositlerde azalma Kandaki eritrositlerin yani alyuvarların azalması kansızlık(anemi) olarak adlandırılır. Bu durum halsizlik,çabuk yorulma,çarpıntı,baş dönmesi ve nefes darlığına neden olabilir. Kansızlık durumunda 1.yorucu işlerden kaçınınız 2.yataktan ani olarak kalkmayınız 3.Eğer engeliniz yoksa pekmez,kırmızı et gibi demir açısından zengin gıdalar alınız.
Trombositlerin azalması Trombositler(kan pulcukları) kanda bulunan bir diğer hücre topluluğudur. Kanamayı durdurma görevi vardır.kemoterapi ilaçları trombositlerin sayılarını da azaltabilir.trombositlerin azalması kanamaya eğilimi ortaya çıkarır. Trombosit düşüklüğü durumunda 1.tıraş bıcağı yerine eletrikli tıraş makinası tercih ediniz 2.yumuşak diş fırçası kullanınız 3.kabızlık için gerekli önlemleri alın ve gerekirse doktorunuzdan yardım isteyin 4.Bu durumda enjeksiyon yaptırmayınız.
Saç dökülmesi Kemoterapinin hızlı çoğalan saç hücrelerini etkilemesi ve saç büyümesinin önemli bir devresini durdurması sonucunda ortaya çıkan geçici bir durumdur.saçlarınız tedavi bittikten sonra yeniden uzayacaktır.saçlarınızı kısa kestirebilirsiniz,yumuşak tarak,saç kurutma makinesini mümkün olan en düşük sıcaklıkta kullanınız.güneşten ve soğuktan korunmak için şapka ve eşarp kullanınız.
Genel Yasaklar 1)greyfurt,sarı kantaron,soya, keten tohumu, ekinezya 2)fastfood,kızartma,döner,konserve,yapay soslar 3)asitli içeçek(kola,gazoz) 4)alkol,sigara 5)oda spreyleri,sprey deodrantlar
Genel Serbestler 1)meyve(mevsiminde ve taze) 2)sebze(iyice yıkanmış ve elma sirkesinde 10 dk bekletilmiş) 3)ekmek günde 4-6 dilim (tam bugday,çavdar.) 5)kahvaltıda peynir,zeytin,bal,pekmez 6)günlük yumurta ve yoğurt
Acil olarak başvurulması gereken durumlar ateşin 38 derecenin üstünde çıkması vücudun herhangi bir yerinde kanama olması ciltte oluşan morluklar idrarda ve dışkıda kan kusmada kan görülmesi kemoterapi alınan damar çevresinde oluşan ağrı ve kızarıkluk 3 günden fazla süren dışkı ve gaz çıkaramama ani gelişen uyuşma,çift görme,hareket bozukluğu ve bilinç kaybı
Sonuç olarak Kemoterapiyi alıp eve gittiklerinde hasta ve hasta yakınları bu sorunlarla baş başa kalacaktır. Evde yapılacak olan bu uygulamalar yan etkilerinin önlenmesini ve tedavisini kolaylaştıracaktır. TEŞEKKÜRLER