Endüstriyel Tasarım Hipodrom Cad. No: 115 06330 Yenimahalle/ANKARA Tel: (0312) 3031000 Faks: (0312) 3031173 www.turkpatent.gov.tr info@tpe.gov.tr İnteraktif Sesli Yanıt Sistemi: (0312) 303 1 303 http://online.turkpatent.gov.tr PATENT akıl rüzgarıyla buluş TÜRK PATENT ENSTİTÜSÜ
İÇİNDEKİLER Sınai Mülkiyet", insan yaratıcılığının, buluşlarının ve orijinal tasarımlarının geliştirilmesi ve koruma altına alınmasıyla ilgili bir kavramdır. Sözü edilen tüm faaliyetler sınai mülkiyet hakları kapsamındadır. Bu hakların geliştirilmesi ve korunmasındaki amaç, insanlarımızın zeka ürünlerini rahat ve serbest bir şekilde ortaya koymaları yönünde onları teşvik etmek, karşılığında bu ürünlere ait bilgileri açıklamalarını sağlamak ve ürünlerin, yeniliklerin, teknolojilerin korunmasını güvence altına almaktır. Bu broşür, endüstriyel tasarım ve tescili konusunda bilgi vermek amacıyla hazırlanmıştır. Daha detaylı bilgi almak için Türk Patent Enstitüsü'nün internet sitesi ziyaret edilebilir. İnternet sitesinde yasalar, yönetmelikler, tasarım tescil sistemi ile ilgili tanıtıcı bilgiler, başvuru kılavuzları, ücretler gibi konularda ayrıntılı bilgi bulunmaktadır. Başvuru işlemleri için vekil tutma zorunluluğu bulunmamakla beraber dilerseniz başvurunuzu hazırlamak ve takip etmek için Enstitü siciline kayıtlı vekillerinden de yardım alabilirsiniz. 3> Endüstriyel Tasarım nedir? 3> Ürün nedir? 4> Tasarım hakkı kapsamı nedir, tescil nasıl bir koruma sağlar? 4> Tasarımda yenilik nedir? 4> Ayırt edici nitelik nedir? 7> Rüçhan hakkı nedir? 7> Koruma kapsamı dışında tutulan tasarımlar nelerdir? 7> Tasarımların piyasada rekabet gücüne katkıları nelerdir? 8> Ülkemizdeki tasarım tescil sistemi nasıl işlemektedir? 12> Tasarım hakkı talep eden ile tasarımcı arasındaki fark nedir? 12> Endüstriyel tasarımlar kaç yıl süre ile koruma altına alınır? 12> Çoklu başvuru nedir, koşulları nelerdir? 12> Endüstriyel tasarım tescil başvurusu tarihinin kesinleşmesi için hangi belgeler gereklidir? 15> Endüstriyel tasarım başvurusu için nereye müracaat edilir? 15> Türkiye de tescilli bir endüstriyel tasarım, tüm dünyada geçerli midir? 16> Endüstriyel tasarım başvurusunun ya da tescilinin konu olabileceği hukuki işlemler ve değişiklikler nelerdir? Bunların Enstitüye bildirilmesi zorunlu mudur? 19> Tasarım hakkına tecavüz sayılacak fiiller ve mahkeme tarafından verilecek cezalar nelerdir? 20> Türk Patent Enstitüsü nde bir danışma merkezi var mıdır? 20> Endüstriyel tasarım tescili sistemi konusunda nerelerden bilgi alınabilir? Güncelleme Tarihi: Şubat 2012
Teknoloji, kalite ve fiyat açısından benzer özellikli ürünler, günümüz piyasasında tasarımlarıyla rekabet etmektedir. Endüstriyel Tasarım nedir? Günlük hayatımızın her anında bize eşlik eden, hayatımızı kolaylaştıran her türlü ürün veya ürün parçaları; hayatımıza renk katan, estetik duyularımıza hitap eden desenler, süslemeler endüstriyel tasarımdır. Su içtiğimiz bardak, sinemaların tanıtım afişleri, giysilerimizin desenleri, hesap makinemiz, klavyemiz, sandalyemiz, ceketimiz, arabamız, trafik levhaları, saatimiz, termometre, oyuncaklar, ajandamızın sayfa düzeni, gözlüğümüz, çantamız buna örnek verilebilir. O halde tasarım, bir ürünün tümü, bir parçası veya üzerindeki süslemenin çizgi, şekil, biçim, renk, doku, malzeme gibi insan duyuları ile algılanan çeşitli unsur ve özelliklerinin oluşturduğu bütün olarak ifade edilebilir. Ürün nedir? Tasarımların tescil edilebilmesi için öncelikle "ürün" tanımına da uymaları gerekmektedir. Kanunda "ürün", bilgisayar programları ve yarı iletkenlerin topografyaları hariç olmak üzere; endüstriyel yolla veya elle üretilen herhangi bir nesnenin yanı sıra bileşik bir sistem veya bunu oluşturan parçaları, setler, takımlar, ambalajlar gibi nesneleri, birden çok nesnenin veya sunuşun bir arada algılanabilen bileşimleri, grafik sembolleri ve tipografik karakterleri içine alan geniş bir tanıma sahiptir. 2 3
Tasarım hakkı kapsamı nedir, tescil nasıl bir koruma sağlar? Bir endüstriyel tasarımın tescil edilerek korunması ile hak sahibi, inhisari haklara sahip olur. Bu sayede üçüncü kişiler tasarım hakkı sahibinin izni olmaksızın bu tasarımları üretemez, piyasaya sunamaz, satamaz, ithal edemez, sözleşme yapmak için icapta bulunamaz, ticari amaçla kullanamaz veya bu amaçlarla elde bulunduramaz. Yenilikçilik, yeni mal ve hizmetlerin tasarımını, tanıtımını ve yeni işlemlerle yeni işletme yöntemlerini kapsar. Tasarımda yenilik nedir? Ayırt Bir tasarımın aynısı başvuru tarihinden veya rüçhan tarihinden önce dünyanın herhangi bir yerinde kamuya sunulmamış ise o tasarım yeni kabul edilir. Tasarımlar sadece küçük ayrıntılarda farklılık gösteriyorsa aynı kabul edilir. Kamuya sunma; sergileme, yayımlama, ticari şekilde piyasaya çıkarma, kullanma, tanıtım gibi faaliyetleri kapsamaktadır. Tasarım, başvuru tarihinden önceki on iki ay içerisinde tasarımcı veya halefi veya bu kişilerin izni ile üçüncü bir kişi tarafından kamuya sunulursa, endüstriyel tasarımın yeniliği etkilenmez. edici nitelik nedir? Endüstriyel tasarımın görsel olarak, bilinen diğer tasarımlardan belirgin bir farklılığa sahip olması, ayırt edici niteliğe sahip olması anlamına gelir. 4 5
Tasarım yoluyla katma değer yaratmak, farklılaşmak, marka yaratmanın da temelini oluşturur. Rüçhan hakkı nedir? Rüçhan, kısaca öncelik anlamına gelir. Başvuru sahipleri, Türkiye dışında bir ülkede tasarım tescili için usulüne uygun olarak yaptıkları başvurulara ya da açılan sergilerdeki teşhire dayanarak, başvuru tarihinden itibaren altı ay içerisinde aynı tasarım için Türkiye'de başvuru yapma konusunda rüçhan hakkından yararlanır. Koruma kapsamı dışında tutulan tasarımlar nelerdir? Yeni ve ayırt edici niteliğe sahip olmayan tasarımlar, Teknik fonksiyonunun gerçekleştirilmesinde tasarımcıya, tasarıma ilişkin özellik ve unsurlarda hiçbir seçenek özgürlüğü bırakmayan tasarımlar, Kamu düzeni veya genel ahlaka aykırı tasarımlar, Tasarlanan veya tasarımın uygulandığı ürünü başka bir ürüne mekanik olarak monte edebilmek yahut bağlayabilmek için ancak zorunlu biçim ve boyutlarda üretilebilen tasarımlar koruma kapsamı dışındadır. Tasarımların piyasada rekabet gücüne katkıları nelerdir? Piyasada müşteriye aynı faydayı sağlayan ve aynı vaatleri sunan, kalite bakımından birbirine yakın ürünlere dair verilen satın alma kararlarında, üretilen malın estetik özellikleri önem kazanmaktadır. Dolayısıyla, tüketici, kalitesi aynı olan mallar arasında çekici olanı seçmeye başlamıştır. Üretici firmalar bu durumda, hitap ettikleri müşteri kesimine göre belirli tasarım modeli geliştirmektedir. Bu çaba kalitenin ötesinde ikinci bir rekabet ortamı yaratmaktadır: Bu kez ürünün formu, rengi, hacmi gibi faktörler önem kazanmaya başlamıştır, yani estetik açıdan rekabet söz konusu olmuştur. Bununla birlikte tasarımlar, yaşamımıza estetik bir katkının yanı sıra fonksiyonellik, kullanım kolaylığı, ergonomi gibi unsurları da taşır. 6 7
Ülkemizdeki tasarım tescil sistemi nasıl işlemektedir? Ülkemizde endüstriyel tasarımların tescil süreci özet olarak şekli inceleme, endüstriyel tasarım siciline kayıt ve yayın, itirazlar ve belgelendirme olarak dört ana işlem sürecinden oluşmaktadır. Şekli İnceleme: Tasarım tescil başvurularının ilgili KHK'nın 3.maddesi hükmünce yapılan re'sen inceleme ile başvurunun Yönetmelikte öngörülen hükümler çerçevesinde incelenmesidir. Yapılan re'sen inceleme, bu madde altında ifade edilen tasarım ve ürün tanımlarına göre başvuruların incelenmesi ve bu tanımlar dışında kalan başvuruların reddedilmesi işleminden oluşmaktadır. Şekli inceleme ise başvuru için gerekli evrakların başvuruda sunulup sunulmadığı, sunulmuş ise bu evrakların ilgili Yönetmelik maddelerinde açıkça ifade edilen nitelikte olup olmadığının incelenmesidir. Bir tasarım tescil başvurusu, başvuru aşamasında "yenilik" ve "ayırt edici nitelik" kriterlerine göre incelemeye tabi tutulmamaktadır. Bu nedenle endüstriyel tasarım tescili, uluslararası düzeyde bir kaç ülke dışında genel kabul görmüş itiraza dayalı incelemesiz (yenilik ve ayırt edici nitelik açısından) bir sistem olarak anılmaktadır. Koruma şartları olan yenilik ve ayırt edicilik kriterlerinin mevcut yasamıza göre dünya çapında olması gerekliliği, bilinen ve anonim kullanımda bulunan materyallerin neler olduğu hususunun büyük oranda subjektivite içermesi, böyle bir ayrımın yapılmasında objektif yaklaşımı sağlayacak kriterlerin zorluğu gibi nedenlerle insiyatifin araştırma yapacak kişilerde toplanacağı gerçeği daha fazla karışıklığa neden olacağı düşünülmekte ve endüstriyel tasarım tescil sistemi için itiraza dayalı incelemesiz sistem benimsenmektedir. Yukarıda bahsedilen inceleme sonucunda, herhangi bir eksikliği bulunmayan başvurular tasarım siciline kayıt edilir ve Resmi Endüstriyel Tasarımlar Bülteni'nde yayınlanarak ilan edilir. TPE'de, tasarım tescil başvurularına yönelik 'yenilik' ve 'ayırt edici nitelik' araştırması yapılmaz. 8 9
Endüstriyel tasarım tescil belgesi verilmesine karşı yasal itiraz süresi 6 aydır. Yayın tarihinden itibaren 6 ay süre ile ilanı yapılmış tasarımla ilgili gerçek veya tüzel kişiler, ilgili meslek kuruluşları gerekçelerini açıkça belirtmek ve ilgili yönetmelikle öngörülen şartları yerine getirmek koşuluyla tasarım tescil belgesinin verilmesine karşı Enstitü nezdinde itirazda bulunabilirler. Yapılan itiraz ve gerekçesi, kendi görüşlerini açıklayabilmesi için tasarım hakkı talep edene gönderilir. İlanı yapılmış bir tasarımla ilgili olarak, gerçek veya tüzel kişiler ile ilgili meslek kuruluşları tasarımın yenilik ve ayırt edici nitelik vasfına sahip olmadığı gerekçesiyle ya da hak sahipliğine dayanarak ilan tarihinden itibaren altı ay içinde tasarım tescil belgesinin verilmesine karşı Enstitü nezdinde itirazda bulunabilirler. Yapılan itirazlar öncelikle şekli olarak incelenir ve karşı görüş alınması için başvuru sahibine gönderilir. İtiraz edilen tasarımın hak sahipliği ile yenilik ve ayırt edici nitelik vasfına sahip olup olmadığı, sunulan belgeler ışığında Yeniden İnceleme ve Değerlendirme Kurulu tarafından incelenir. Tescile 6 aylık yasal itiraz süresi içerisinde herhangi bir itiraz olmaması ya da yapılan itirazların reddedilmesi sonucunda tasarım tescil belgesi başvuru sahibine gönderilmektedir. 6 aylık yasal itiraz süresinin kaçırılması durumunda, tasarım tescilinin iptali ya da hükümsüzlüğü için ilgili mahkemelere dava açılabilir. 10 11
Tasarım hakkı talep eden ile tasarımcı arasındaki fark nedir? Gerçek veya tüzel kişiler tasarım hakkı talebinde bulunabilirler. Tasarım hakkı sahibi, tescile konu tasarımı veya tasarımın uygulandığı ürünü üreten, piyasaya sunan, satan, sözleşme yapmak için icapta bulunan, ticari amaçlı kullanandır. Tasarımcı ise, tasarımı gerçekleştiren kimsedir. Tasarım hakkı sahibi, tescile konu tasarımı ticari amaçlı kullanma hakkına sahip kimsedir. 12 Endüstriyel tasarımlar kaç yıl süre ile koruma altına alınır? Tescilli tasarımların koruma süresi başvuru tarihinden itibaren 5 yıldır. Koruma süresi, tescilin beşer yıllık dönemler halinde yenilenmesi suretiyle 25 yıla kadar uzatılabilir. Çoklu başvuru nedir, koşulları nelerdir? Çoklu başvuru, tek bir başvuru ile birden çok tasarım için koruma talep edilmesidir. Tasarımların çoklu başvuruya konu olabilmesi için ürünlerin; Aynı alt-sınıfa ait olması veya Aynı set/takıma ait olması veya Bileşik bir ürünün parçaları olması veya Birden çok nesnenin ya da sunuşun bir arada algılanabilen bir bileşimi oluşturması gerekir. Endüstriyel tasarım tescil başvurusunun işleme alınabilmesi ve başvuru tarihinin kesinleşebilmesi için hangi belgeler gereklidir? Tescillli tasarım koruması, başvuru tarihinin kesinleştiği zaman itibariyle başlar. Şayet aşağıda ifade edilen belgeler başvuru aşamasında verilmiş ise başvuru tarihi itibariyle, verilmemiş ise bu eksik belgelerin tamamlandığı tarih itibariyle başvuru kesinlik kazanmış olur. Bu belgeler: Başvuru sahibinin kimlik bilgilerini içeren imzalı başvuru formu, Tasarıma ilişkin görsel anlatım. 13
TPE aracılığıyla uluslararası tasarım tescil başvurusu yapılabilir. TÜRK PATENT ENSTİTÜSÜ Endüstriyel tasarım başvurusu için nereye müracaat edilir? Endüstriyel tasarım tescil başvurusunda bulunmak isteyen kişi, "Türk Patent Enstitüsü, Hipodrom Caddesi No:115 06330 Yenimahalle-ANKARA" adresine başvuruda bulunabilir. Faks ile yapılan başvurular kabul edilmemekte olup, başvuruların elden, posta yoluyla veya elektronik imza ile internet ortamında yapılması gerekmektedir. Türkiye'de tescilli bir endüstriyel tasarım, tüm dünyada geçerli midir? Endüstriyel tasarım tescili, başvuru sahiplerine ulusal bir koruma sağlamaktadır. Bir başka ifadeyle, tasarım koruması sadece tasarımın tescil edildiği ülke sınırları içerisinde geçerlidir. Bu nedenle tasarımın birden fazla ülkede korunması isteniyorsa, korunma istenen ülkelerin ofislerine ayrı ayrı tasarım tescil başvurusu yapılması takip edilmesi gereken en genel yoldur. Ancak geçen süreç içerisinde, her ülke ofisine ayrı ayrı başvuru yapılması; farklı başvuru prosedürleri ve farklı dil kullanımı gibi sorunları beraberinde getirdiği görülmüş ve yapılacak tek bir başvuru ile birden fazla ülkede tasarımın koruma altına alınmasını sağlayan sistemler oluşturulmuştur. Ülkemizde de bu amaçla, Endüstriyel Tasarımların Uluslararası Tesciline İlişkin Lahey Anlaşması, 1 Ocak 2005 tarihinde yürürlüğe konmuştur. 14 15
Endüstriyel tasarım başvurusunun ya da tescilinin konu olabileceği hukuki işlemler ve değişiklikler nelerdir? Bunların Enstitüye bildirilmesi zorunlu mudur? Tasarım tescil başvurusunun veya tescil edilen tasarım hakkının başkasına devredilmesi mümkündür. Ayrıca, tasarım hakkı ile elde edilen kullanma yetkisi lisans sözleşmesine konu olabilir, yani sözleşme yolu ile başka kişilere kiralanabilir. Tasarım hakkının veraset yolu ile varislere intikal edebilmesi ve rehnedilmesi de mümkün olmaktadır. Tasarım tescili üzerinde yapılan bu tür hukuki işlemler ile tasarım hakkı sahibinin adres,unvan ya da nev'i değişikliklerinin, üçüncü kişilere karşı hüküm ifade edebilmesi için endüstriyel tasarım siciline kayıt edilmesi gereklidir. Bu sebeple bu tür işlemlerin ve değişikliklerin Türk Patent Enstitüsü'ne bildirilmesi önem arz etmektedir. Endüstriyel tasarım hakkı devredilebilir, lisans verilebilir, miras bırakılabilir. 16 17
Tasarım hakkı sahibi, tasarım hakkına yapılabilecek tecavüzlerden dolayı hukuk ve ceza davası açmaya yetkilidir. Tasarım hakkına tecavüz sayılacak fiiller ve mahkeme tarafından verilecek cezalar nelerdir? Gerçeğe aykırı bir şekilde tasarım hakkı sahibi olarak bildirimde bulunanlar veya eşya veya ambalaj üzerine konulmuş tasarım koruması olduğunu belirten işareti; yetkisi olmadan kaldıranlar veya kendisini haksız olarak tasarım başvurusu sahibi, tasarım hakkı sahibi olarak gösterenler hakkında hapis ve para cezaları uygulanır. Mevcut olmadığını veya üzerinde tasarruf yetkisi bulunmadığını bildiği veya bilmesi gerektiği halde, tasarım ile ilgili haklardan birini veya bu hakla ilgili lisansı başkasına devreden, veren, rehin eden, bu haklar üzerinde herhangi bir tasarrufta bulunanlar ile korunan bir tasarım hakkının sahibi olmadığı veya koruma süresinin bittiği veya tasarım hakkının hükümsüzlüğü veya tasarım hakkının korunmasından doğan hakkının sona ermesi durumlarında kendisinin veya başkasının imal ettiği veya satışa çıkardığı eşyaya/ambalajlarına/ticari evrakına/ilanlarına hukuken korunan bir tasarım hakkıyla ilgili olduğu kanısını uyandıracak şekilde işaretler koyanlar veya bu amaçla ilan ve reklamlarda bu tarz yazı/işaret/ifadeleri kullananlar hakkında hapis ve para cezaları uygulanır. 554 sayılı KHK nın 48. maddesinde Tasarım Hakkına Tecavüz Sayılan Fiiller in neler olduğu düzenlenmiştir. Anayasa Mahkemesinin 05/02/2009 tarih ve E.2005/57, K.2009/19 sayılı kararı ile cezai hükümleri yönünden iptal edilen 48. maddenin a bendi, hukuki uyuşmazlıklar yönünden ve tecavüz eyleminin hukuki yönden tespiti açısından geçerliliğini korumaktadır. Madde hükmüne göre; Tasarım hakkı sahibinin izni olmaksızın tasarımın aynını veya belirgin bir şekilde benzerini yapmak, üretmek, piyasaya sunmak, satmak, sözleşme akdi için icabda bulunmak, kullanmak, ithal etmek ve bu amaçla depolama, elde bulundurmak; tasarım hakkına tecavüz olarak nitelendirilmektedir. 18 19
Türk Patent Enstitüsü'nde bir danışma merkezi var mıdır? Türk Patent Enstitüsü, Enformasyon, Dokümantasyon ve Bilgi İşlem Dairesi Başkanlığı, Hipodrom Caddesi No:115 06330 Yenimahalle-ANKARA adresindeki binada danışma hizmetleri de vermektedir. Ayrıca, başvurularını vekil aracılığı ile yapmak isteyen başvuru sahipleri, Türk Patent Enstitüsü nezdinde işlem yapma yetkisi olan vekillerin listesine internet sitesinden ulaşabilmektedirler. e-mail: info@turkpatent.gov.tr Endüstriyel tasarım tescili sistemi konusunda nerelerden bilgi alınabilir? Bu broşürde bahsi geçen bütün konular hakkında, Türk Patent Enstitüsü'nün; Endüstriyel Tasarım Belgesi Başvuru Kılavuzu ve Sınai Mülkiyet Hakları Mevzuatı yayınlarından, Düzenli olarak güncelleştirilen http://www.turkpatent.gov.tr internet web sayfasından, Hipodrom Caddesi, No:115 06330 Yenimahalle- ANKARA adresinden, 0 312 303 10 00 no'lu telefonundan, 0 312 303 11 73 no'lu faksından, bilgi alınabilir. 20