Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 5, Sayı: 45, Mayıs 2017, s. 255-261 Yayın Geliş Tarihi / Article Arrival Date Yayınlanma Tarihi / The Publication Date 03.02.2017 12.05.2017 Okt. Dr. İrfan MARANGOZ Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi imarangoz@ksu.edu.tr Öğr. Gör. Harun MUSLU. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi harunmuslu@ksu.edu.tr Öğr. Gör. Ömer KARATUTLU Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi okaratutlu@ksu.edu.tr TEHLİKELİ VE ÇOK TEHLİKELİ İŞ KOLLARINDA İLK YARDIM EĞİTİMİNİN ÖNEMİ 1 Öz Kaza ve felaketlerin nerede ve ne zaman oluşacağı önceden tahmin edilemediğinden sağlık personeli olay yerinde bulunmayabilir. Bunun için ilk yardım çoğu zaman orada bulunanlarca yapılır. Herkes her an kazaya maruz kalabilir ya da ilk yardım yapmak zorunda kalabilir. Bunun için herkesin ilk yardım kurallarını bilmesi ve uygulaması gerekir. İlk yardım, hasta ya da yaralının kendisi tarafından yapıldığı gibi etraftakiler tarafından da yapılır. Kazaların %10 kadarına ilk 5 dakikada, %50 sine ise ilk yarım saatte uygulanacak ilk yardım, ölümleri azaltacaktır. İlk yarım saatte kazazedeler herhangi bir sağlık kuruluşuna yetiştirilemeyeceğinden yaralının kurtarılması ilk yardım kurallarının öğretilmesi ile gerçekleşebilir. Bu çalışmanın amacı, Afşin- Elbistan A ve B Termik santralleri ile TKİ Afşin- Elbistan Linyit işletmelerinde çalışan işçilerin ilk yardım eğitimi ve önemi konusundaki bilgi düzeyleri araştırılmıştır. Bu çalışma esnasında 500 işçi üzerinde anket yapılmıştır. Araştırmada ölçümler sonunda elde edilen veriler, SPSS 22.0 paket programı kullanılarak analiz edilmiştir. Sonuç olarak; Afşin- Elbistan A ve B Termik santral- 1 Bu makale 6. Uluslararası meslek yüksekokulları sempozyumunda sözel bildiri olarak sunulmuştur.
leri ile TKİ Afşin- Elbistan Linyit işletmelerinde çalışanların %60,55 inin ilk yardım konularını bildiği, %39,45 i ilk yardım konularını bilmediği ortaya çıkmıştır. Anahtar kelimeler: Tehlikeli, Çok Tehlikeli, İşçi, İlk Yardım, Kazalar DANGEROUS AND VERY DANGEROUS BUSINESS IMPORTANCE OF FIRST AID EDUCATION Abstract The health personnel may not be at the scene of the accident as it is not predictable where and when the accidents and disasters will occur. First aid for this is often done by the people present there. Everyone can be exposed to accidents at any moment and may have to make first aid. This requires everyone to know and apply first aid rules. First aid is done by the patient himself or by the outsider. The first aid to be applied in the first five minutes of the accidents which is 10% and in the first half hour which is 50% will reduce the deaths. As the victims can not be brought in any health facility in the first half hour, rescuing the victim can be done by teaching first aid rules.the aim of this study is to investigate the level of knowledge of first aid training and importance of workers working in Afşin-Elbistan A and B thermal power plants and TKİ Afşin-Elbistan Lignite enterprises. A survey conducted on 500 workers. The data obtained at the end of the measurements in the study analyzed using the SPSS22.0 package program. In conclusion, it has come out that 60,55 % of the people who work in Afşin-Elbistan A and B thermal power plants and TKİ Afşin-Elbistan Lignite enterprises know the first aid and the rest 39,45 % don t know first aid. 256 GİRİŞ VE AMAÇ Keywords: Dangerous, Very Dangerous, Worker, First Aid, Accidents Kaza ve felaketlerin nerede ve ne zaman oluşacağı önceden tahmin edilemediğinden sağlık personeli olay yerinde bulunmayabilir. Bunun için ilk yardım çoğu zaman orada bulunanlarca yapılır. Herkes her an kazaya maruz kalabilir ya da ilk yardım yapmak zorunda kalabilir. Bunun için herkesin ilk yardım kurallarını bilmesi ve uygulaması gerekir (1). İlk yardım, hasta ya da yaralının kendisi tarafından yapıldığı gibi etraftakiler tarafından da yapılır (2). Kazaların %10 kadarına ilk 5 dakikada, %50 sine ise ilk yarım saatte uygulanacak ilk yardım, ölümleri azaltacaktır. İlk yarım saatte kazazedeler herhangi bir sağlık kuruluşuna yetiştirilemeyeceğinden yaralının kurtarılması ilk yardım kurallarının öğretilmesi ile gerçekleşebilir. İlk yardım, ilk yardıma gereksinimi olan hastaya ya da yaralıya, orada bulunanlarca, orada bulunan malzemelerle yardım edilmesine ilk yardım, bilgili ve eğitim görmüş sağlık ekibi tarafından, yaşamı koruyucu ve tedavi edici girişimleri, bu gerişimler için gereken araç ve gereçle, uygun yerde yapılmasına acil yardım denilmektedir (3). Kazaların merkezinde etkilenmiş kişi vardır ve koruma önlemlerinin amacı incinme oranlarını azaltmaktır. İlk yardımın ana hedefi ölümleri azaltmak, sakatlıkları en aza indirmek ve yaşam niteliğini arttırmaktır (1,4). İlk yardımın önemi, beklenmedik bir anda karşılaşılan yaralanma, geçici yada kalıcı sakatlık, mal kaybı yada ölüm gibi sonuçlara yol açan, daha önce planlanmamış olaylar olarak tanımlanan kazalar, çocukluk, gençlik ve yaşlılık dönemlerinde ölüm sıralamalarında önde gelen, sakatlık ve ölüm oranı yüksek, ekonomik olarak yükü fazla, sağlık eğitiminde üzerinde pek
durulmayan, koruyucu programında kısıtlı biçimde ele alınan üzerinde az sayıda yapılmış bir sağlık sorunudur. Kaza ve ani hastalıklarda, hasta yada yaralının doktora yada hastaneye sağ olarak götürülebilmesi, bilgili ilk yardımın anında yapılmış olduğuna bağlıdır (5). Yaralanmaların başında %30 trafik kazaları gelmektedir. Tarım alanındaki kazalar özellikle fosforlu tarım ilaçlarında ileri gelen zehirlenmeler %20 ile ikinci sırayı almaktadır. Ev kazaları da aynı oranda görülmektedir. Spor kazaları %10 oranındadır. İntiharlar çeşitli memleketlere göre değişik oranlarda olmaktadır (6). Türkiye de 2014 yılında 221.366 adet iş kazası bildirimi yapılmış, bunlardan 1626 adedi ölümle, 1421 adedi ise sürekli iş görmemezlik ile (vücutta %10 un üzerinde işlev kaybı) sonuçlanmıştır. İş kazalarının sıklık ve ağırlık derecelerine göre gelişimi Grafik 1 de gösterilmiştir. İş kazası sayılarında 2012 ile 2013 yılları arasında yaklaşık 2,5 kat artış gözlenmektedir. 2012 ve öncesi yıllarda iş kazası geçiren sigortalı sayılarına ait istatistikler verilirken ödemesi yapılıp kapatılan iş kazası vaka sayıları esas alınmaktaydı. 2013 yılından itibaren iş kazası bildirim formunun elektronik ortamda alınmaya başlanması ile iş kazası geçiren tüm sigortalı sayılarına ait veriler Avrupa Birliği standartları (ESAW) dikkate alınarak verilmeye başlanmıştır. 2013 yılında 191.389 olan iş kazası bildirimi sayısı yaklaşık %15 artışla 2014 yılında 221.366 ya yükselmiştir (7,8). 257 Grafik 1. İş Kazalarının Sıklık ve Ağırlık Derecelerine Göre Gelişimi GEREÇ VE YÖNTEM Bu araştırma, Afşin- Elbistan A ve B Termik santralleri ile TKİ Afşin- Elbistan Linyit işletmelerinde çalışan işçilerin ilk yardım eğitimi ve önemi konusundaki bilgi düzeyleri saptamak amacı ile betimleyici, kapsadığı zamana göre de kesitsel olarak yapılmıştır. Çalışmaya Afşin İlçe Kaymakamlığından ve Afşin- Elbistan A ve B Termik santralleri ile TKİ Afşin- Elbistan Linyit işletmelerinden alınan izin sonrasında, bu işletmelerinde görev yapmakta olan çalışanlar (500 kişi) üzerinde yapılmıştır. Araştırmanın verileri 23-28 Kasım 2016 tarihinde anket yöntemi ile toplanmıştır. Araştırmacılar tarafından literatüre uygun olarak oluşturulan, bir anket yapılarak analiz edilmiştir. Çalışanların ilk yardıma ilişkin bilgi düzeyleri biliyorum, bilmiyorum şeklinde değerlendirilmiştir. Bu çalışma Kahramanmaraş-Afşin ilçe merkezinde yer alan Afşin- Elbistan A ve B Termik santralleri ile TKİ Afşin- Elbistan Linyit işletmelerinde çalışan işçiler ile sınırlıdır.
BULGULAR VE TARTIŞMA Tablo 1. Araştırmaya Katılan İşçilerin Cinsiyete Göre Dağılımları Bay 180 90,0 Afşin - Elbistan A Termik Santrali Bayan 20 10,0 Afşin - Elbistan B Termik Santrali Bay 180 90,0 Bayan 20 10,0 Bay 100 100 TKİ Bayan 0 0 Toplam 100 100 Bay 460 92,0 GENEL Bayan 40 8,0 Tablo 2. Araştırmaya Katılan İşçilerin Yaş Dağılımları 20-30 84 42,0 31-40 64 32,0 Afşin - Elbistan A Termik Santrali 41-50 46 23,0 51 ve üstü 6 3,0 20-30 40 20,0 31-40 116 58,0 Afşin - Elbistan B Termik Santrali 41-50 40 20,0 51 ve üstü 4 2,0 20-30 5 5,0 31-40 35 35,0 TKİ 41-50 45 45,0 51 ve üstü 15 15,0 Toplam 100 100,0 20-30 129 25,8 31-40 215 43,0 GENEL 41-50 131 26,2 51 ve üstü 25 5,0 258 Tablo 3. Araştırmaya Katılan İşçilerin Eğitim Düzeyi Dağılımları İlkokul 10 5,0 Ortaokul 20 10,0 Afşin - Elbistan A Termik Santrali Lise 110 55,0 Ön lisans 20 10,0 Lisans 40 20,0 İlkokul Ortaokul Afşin - Elbistan B Termik Santrali Lise 116 58,0 Ön lisans 52 26,0 Lisans 32 16,0 TKİ İlkokul 2 2,0 Ortaokul 8 8,0
GENEL Lise 70 70,0 Ön lisans 15 15,0 Lisans 5 5,0 Toplam 100 100 İlkokul 12 2,4 Ortaokul 28 5,6 Lise 296 59,2 Ön lisans 87 17,4 Lisans 77 15,4 Tablo 4. Araştırmaya Katılan Farklı İşletmelerdeki İşçilerin İlk Yardım İle İlgili Konularda Ne Yapmanız Gerektiğini Biliyor musunuz? Sorusuna Verilen Cevapların Dağılımı Kanamalarda İlk Yardım Biliyorum 350 70,0 Bilmiyorum 150 30,0 Biliyorum 275 55,0 Şokta İlk Yardım Bilmiyorum 225 45,0 Biliyorum 350 70,0 Kırık,Çıkık ve Burkulmalarda İlk Yardım Bilmiyorum 150 30,0 Biliyorum 325 65,0 Solunum Yolu Tıkanıklıklarında İlk Yardım Bilmiyorum 175 35,0 Biliyorum 200 40,0 Bilinç Bozukluğunda İlk Yardım Bilmiyorum 300 60,0 Biliyorum 325 65,0 Yanık ve Donmalarda İlk Yardım Bilmiyorum 175 35,0 Biliyorum 240 48,0 Yabancı Cisim Batmalarında İlk Yardım Bilmiyorum 260 52,0 Biliyorum 360 72,0 Yaralanmalarda İlk Yardım Bilmiyorum 140 28,0 Biliyorum 300 60,0 Yaralı Taşıma Tekniklerinde İlk Yardım Bilmiyorum 200 40,0 259 Tablo 4 te araştırmaya katılan farklı işletmelerdeki işçilerin ilk yardım ile ilgili konularda ne yapmanız gerektiğini biliyor musunuz sorusuna; Afşin - Elbistan A Termik Santrali çalışanlarının %55,20 biliyorum, %44,80 bilmiyorum, Afşin - Elbistan B Termik Santrali çalışanlarının %62,0 biliyorum, %38,0 bilmiyorum, TKİ Afşin- Elbistan Linyit işletmelerinde çalışanlarının %65,0 biliyorum, %35,0 bilmiyorum, genel olarak bakıldığında ise %60,55 biliyorum, %39,45 bilmiyorum cevabını vermişlerdir. Şenol vd. (9) Çalışma süresi 10 yıldan daha az olanların ilk yardım konusundaki bilgileri meslekte 10 yıldan uzun süredir çalışanlara göre daha yüksek olduğunu belirtmiştir. Şoförlerin % 8.3'ü ilk yardım konusundaki bilgilerinin yeterli olduğuna, % 40.5'i kısmen yeterli ve %
51.2'si ise yetersiz olduğuna inanmaktadır. Şoförlerin % 64.3'ü ilk yardım konusunda yapılacak olan eğitime katılmak istemektedirler. Erkan ve Göz (10) İlköğretim Okullarında görev yapmakta olan öğretmenlerin ilk yardım konusundaki bilgi durumlarının belirlenmesi amacı ile gerçekleştirmiş olduğu çalışmada elde edilen bulgulara göre öğretmenlerin ilk yardım ile ilgili yeterli bilgilere sahip olmadıkları ve bu eksikliklerinin de farkında olarak eğitim ihtiyaçlarını dile getirdikleri belirlenmiştir. Bu yetersizlik durumu bütün branşlarda gözlemlenmiştir. Tosun vd. (11) Gülhane Askeri Tıp Akademisi Sağlık Astsubay Meslek Yüksekokulu nda öğrenim görmüş stajyer sağlık astsubayları üzerinde ilk ve acil yardım konusunda yaptıkları çalışmada, teorik ve uygulamalı eğitim düzeylerinin bilgi ve beceri düzeyinin yükseltilmesi gerektiği, çalışma hayatına başlamadan önce meslek içi eğitime alınarak yeterli olmadıkları saptanan konularda geri besleme yapılmasının yararlı olacağı ifade edilmiştir. Vaizoğlu vd. (12) İlköğretim öğrencilerinin temel ilk yardım bilgi düzeyinin değerlendirilmesi üzerine Ankara'daki bir İlköğretim Okulunun 6, 7 ve 8. Sınıfları (n= 533) üzerinde yaptıkları çalışmada öğrencilerin ilk yardım bilgi düzeylerinin yetersiz olduğu ifade edilmiştir. Bayraktar vd. (13) Şoförlere yapılan ilk yardım eğitiminin etkinliğini değerlendirmek amacıyla yaptıkları çalışmada elde edilen sonuçlara göre, ilk yardıma ilişkin sorulara doğru yanıt veren şoför oranının son testte artış gösterdiği saptanmıştır. Eğitim sonucunda şoförlerin ilk yardım uygulamalarına ilişkin çoğunlukla tam yada tama yakın puan aldıkları belirlenmiştir. Gerek yaptığımız çalışmada gerekse diğer çalışmalarda, eğitim düzeyi yüksek olan ve olmayan her düzeydeki çalışanın ilk yardım konusunda yeterli bilgiye sahip olmadıkları tespit edilmiştir. 260 SONUÇ VE ÖNERİLER Afşin- Elbistan A ve B Termik santralleri ile TKİ Afşin- Elbistan Linyit işletmelerinde çalışanların %60,55 sının ilk yardım konularını bildiği, %39,45 ü ilk yardım konularını bilmediği ortaya çıkmıştır. Bu da çalışan işçilere ilk yardım eğitimi ve önemi konusunda eğitim verildiğini ancak çalışanların eğitim düzeylerinin farklılığından dolayı tam manada verim alınamadığı istatiksel sonuçlardan da anlaşılmaktadır. Bunun için eğitim düzeylerine (ilköğretim, lise, üniversite) göre çalışanların tasnif edilerek ilk yardım konularının herkesin anlayabileceği düzeyde verilmesi halinde ilk yardım eğitimi ve önemi konusunda daha yüksek başarı oranı alınabileceği düşünülmektedir. Ayrıca, ilk yardım eğitim programlarının çeşitli kurum ve kuruluşların işbirliği ile toplumun tüm kesimlerine yaygınlaştırılması, sürekli ve uygulamalı olması, televizyon ve radyo başta olmak üzere toplu iletişim araçlarında ilk yardım eğitim programlarına daha fazla zaman ayrılması, çalışanlara eğitim düzeylerine göre ilk yardım ile ilgili eğitim verilmesi ve işletmelerde ilk yardım uzmanı çalışanının bulundurulması önerilmektedir. Bu sonuçlar doğrultusunda; ülkemizde ilk yardım konusunda temelden başlayan çok ciddi bir eğitime ihtiyacımız olduğu düşünülmektedir.
KAYNAKLAR Sürücü Rehberi, Lider Yayıncılık s.329, Ankara, 1992. Güngör, T. İlk Yardım, Nüve Matbaası, s.1-6, Ankara,1997. Ayoğlu F. Bumin Ma, Kazalarda İlk Yardım ve Acil Bakım Hizmetlerinin Önemi, Sürekli Tıp Eğitimi Dergisi, Cilt 5, Sayı 11, s: 380-83, Kasım 1996. Cassens BJ. Preventive Medicine and Puplic Healt. 2.nd Edition. William And Wilkins p: 189, 1992. T.C Ziraat Bankası Genel Müdürlüğü, Savunma Sekreterliği, İlk Yardım, Ankara. Çelik, M., Büyükbeşe, A., Marangoz, İ İlk Yardım Eğitiminin Önemi, TSE Standart Dergisi, Sayı: 477, Yıl: 40, Eylül 2001, Ankara. http://www.isteguvenlik.tc/2014%20sgk%20analiz.pdf, 2014 Yılı SGK İş Kazası İstatistiklerinin Analizi Kemal ÜÇÜNCÜ,22.11.2015, Erişim Tarihi:10.11.2016. http://www.sgk.gov.tr/wps/portal/sgk/tr/kurumsal/istatistik/sgk_istatistik_yilliklari, Erişim Tarihi:11.11.2016. Şenol, V., Çetinkaya, F., Yıldırım, C. Otobüs ve Kamyon Şoförlerinin İlk Yardım Konusundaki Bilgi Tutum Ve Davranışları. Ulus Travma Acil Cerrahi Derg, 5(1), 19-23, 1999. 261 Erkan, M., and GÖZ, F. Öğretmenlerin İlk Yardım Konusundaki Bilgi Düzeylerinin Belirlenmesi. Journal of Anatolia Nursing and Health Sciences 9.4 2006. Tosun U., Kızılkan Ç., Kılıç S., Özer M., Yıldıran N. New Graduate Paramedics First and Emergency Aid Formal and Practical Training Levels and Perception of Competency. TAF Preventive Medicine Bulletin, 8(4), 291-296, 2009. Vaizoğlu, S., Evci, D., Kapısız, E., Özcan, S., Soylu, G., Ünal, B., Güler, Ç. İlköğretim Öğrencilerinin Temel İlk yardım Bilgi Düzeyinin Değerlendirilmesinde Soru Tekniğinin Etkisi. Sted, 12, 227-30, 2003. Bayraktar N., Şenol Çelik S., Ünlü H., Bulut H. Şoförlere Verilen İlk Yardım Eğitiminin Etkinliğinin Değerlendirilmesi. Hacettepe Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Dergisi, 16(1), 047-058, 2009.