Bistech Projesi Faz II Bilgilendirme *** Takasbank VİOP Takas Hizmeti. Dr. Necla İ. Küçükçolak

Bistech Projesi Faz II Bilgilendirme *** Takasbank VİOP Takas Hizmeti Dr. Necla İ. Küçükçolak 24/08/2016

Kapsam Takas Operasyon Üyelik Hesap yapısı Kullanıcılar ve yetkilendirme Teminat yatırma çekme İşlem ve pozisyon yönetimi Hesapların taşınabilirliği Takas süreci Temerrüt süreci Komisyonlar Raporlar ve dosya formatları 2

Üyelik 3

Üyelik Türleri Genel Takas Üyesi (GCM) Doğrudan Takas Üyesi (DCM) İşlemci Kuruluş-Piyasa Üyesi (NCM) Doğrudan takas üyeliğinin (DCM) yanı sıra genel takas (GCM) ve işlemci üye (NCM) uygulaması devreye alınacak NCM-GCM arasındaki sözleşmeye dayalı ilişki çerçevesinde NCM işlemci üye tanımlanırken takas üyesi GCM olarak tanımlanacak NCM üyesinin işlem hesapları, NCM üyelik tanımlaması yapılırken Takas üyesi olarak tanımlanan GCM tarafından açılacak MKK hesap açım ekranında GCM in hesapları için 3 haneli NCM kodunu girmesi için bir alan eklenecektir

Hesap Yapısı 5

Pay Piyasası DCM, GCM Hesap Yapısı VİOP DCM, GCM NCM Client Derivatives Trading Position Margin Collateral Client Derivatives Trading Margin Collateral Position

Hesap Özellik-I İşlem Hesapları: Sadece işlem gerçekleştirebilecek hesaplardır. Pozisyon ve teminat tutamazlar, bir pozisyon hesabıyla eşleştirilmeleri gerekir. Pozisyon & Marjin & Teminat Hesapları: İşlem hesaplarının ilişkilendirileceği pozisyon tutabilen, marjin hesaplayabilen ve teminat tutabilen saklama hesaplarıdır. İşlem & Pozisyon & Marjin & Teminat Hesapları: Hiçbir ayrıma ya da ilişkilendirmeye konu olmayan işlem & saklama hesaplarıdır. Piyasa yapıcı ya da çoklu hesap özelliklerine sahip olabilirler. Üye ihtiyaçları çerçevesinde üye bazında ilave hesap özellikleri oluşturulabilir. 7

Hesap Özellik-II Pay fiziki teslimatlı türev sözleşmelere ait fiziki takas işlemlerinin gerçekleştirilmesi için müşteri ve portföy için ayrı olmak üzere üye bazında delivery tipinde takas hesapları yaratılmış ve Pay Piyasasının takas havuzlarıyla ilişkilendirilmiştir. Üye bazında komisyonların toplanacağı türev hesapları ( BI XYZ DE-FEE) açılmıştır. Mevcutta portföy hesapları risk limiti aşımında kullanılırken geçişle birlikte üye bazında açılan EXTRA-MRGN hesapları (BI XYZ DE-EXTRA-MRGN) teminatlandırılacaktır. İşlem öncesi risk yönetimi fonksiyonu PTRM ile emir girişinde hesap kontrolü yapmaktadır. Kontrolü dışında bir vaka olması durumunda; Müşteri ve portföy için ayrı olabilecek şekilde üye bazında defaccclient ve defacchouse olarak tanımlanan hesaplarda pozisyonlar oluşacaktır. Default hesaplar hatalı/eksik tanımlanırsa kullanılmak üzere her üye için tanımlı olan DA hesabının gün içinde takip edilmesi ve eğer burada pozisyon görülürse gün sonu işlemlerinden önce doğru hesaba yönlendirilmesi gerekecek. 8

Hesap Şablonları (Account Template) Üye ihtiyaçları çerçevesinde üye bazında ilave hesap şablonları oluşturulabilir. 9

Hesap Açılış -I Üyeler (DCM, GCM), Takasbank tarafından merkezi veri tabanı (CDB) üzerinde yaratılan hesap şablonları ile MKK dan gelen hesap bilgilerini eşleştirerek hesap açma işlemlerini gerçekleştireceklerdir. Hesap yetkileri açısından 3 ana özellikte şablon tanımlanmıştır. (1) sadece işlem yapabilme (TA) (2) pozisyon tutabilme, marjin hesaplayabilme ve teminat tutabilme (PMC) (3) işlem yapabilme, pozisyon tutabilme, marjin hesaplayabilme ve teminat tutabilme (TPMC) Hesap türleri açısından şablonlar portföy hesap, müşteri hesap, piyasa yapıcı hesap ve çoklu hesap tanımlamalarının yukarıdaki yetkiler ile gerçek kişi / tüzel kişi ile kombinasyonu sonucu yaratılmıştır. MKK dan gelen hesap mesajı sonrasında VİOP hesap numaralarının başına türev piyasa için DE- eklenecektir. Global hesap sadece PYŞ ler tarafından açılabilir. Üyelerin kendi sicilleri için açtıkları global hesapları kapatması gerekecektir. Birden fazla portföy hesabı açılabilecektir. Hesap açılış süreci giriş ve onay şeklinde iki aşamalı olarak tasarlandı. 10

İşlemci Hesap Açılış ve İlişkilendirme-II İşlemci hesabın olduğu üye pozisyon hesabı, teslimat hesabı, takas hesabı ve call account bilgilerini güncelleyerek ilişkilendirmeyi tamamlar. Ve işlemci hesap açılır. Hesaba ilişkin Bistech e aktarılan bilgiler

Kullanıcılar ve Yetkilendirme 12

Kullanıcılar ve Yetkileri Kullanıcılar, üye tarafından yeni sistemde hesap bazında yetkilendirilebilecek Kullanıcıların menü yetkileri özelleştirebilecektir Takas Terminali yetkili kullanıcısı diğer kullanıcılar için hesap ve menü bazında kısıtlar tanımlayabilecek, kullanıcı şifrelerini değiştirebilecektir Aracı kurumların isteğine bağlı olarak piyasa bazında yetkili kullanıcı tanımlanması yapılabilecek; birden fazla piyasada yetkili kullanıcı tanımlanabilecek I. I. Faz da tanımlanan kullanıcıların II. Faz uygulaması için de geçerli kullanıcı olarak tanımlanabilecek II.Faz için aracı kurumların isteğine bağlı olarak proje bazında yetkili kullanıcı tanımlanması sistemsel olarak mümkün, buna karar verilmesi durumunda üyelerden alınacak talepler ile kullanıcı tiplerin matris 13 oluşturulabilecek, hazırlanacak bu matriste aracı kurumların işaretleyeceği kullanıcı tiplerinin sisteme tanımlanabilecek -Üyelerden Genel Mektup ile görüşleri sorularak talep toplandı.

Üye ekranları Üye Takas Terminali BISTECH Entegrasyon Menüsü (Nakit İşlemleri Menüsü) Raporlar Hesap-Fon İlişkilendirme, Global üst-alt hesap ilişkilendirme vb 14

Teminat Yatırma-Çekme İşlemleri 15

Teminat Yatırma/Çekme İşlemleri-I Teminat yatırma-çekme işlemleri; Üye ekranlarından (Bistech Takas Terminali) ve Üyeler adına Takasbank ekranlarından (CO- Clearing Office) yapılabilecektir. Dosya aktarımı yoluyla da teminat yatırma çekme işlemi yapılabilecektir. Simülasyon imkanı: Üyeler işlem öncesinde bulunması gereken teminatlarını BISTECH takas ekranlarından hesaplayabilecekler. 16

Teminat Yatırma/Çekme İşlemleri-II 17

İşlem ve Pozisyon Yönetimi 18

Hatalı İşlem düzeltme/ İşlem iptali Hatalı işlem düzeltme BISTECH Takas Terminali ekranlarından üye kullanıcıları tarafından yapılacak Hesap numarası hatası düzeltilebilecek İşlem iptali Borsa yetkilileri tarafından yapılacak Karşı üyenin onayı halinde aynı gün yapılan işlemin iptali yapılabilecek

Hatalı İşlem düzeltme 20

Global Hesap Global hesaplarda sehven off-set edilmeden girilen emirlerin işlem sonrasında düzeltilebilme imkanı olacak Alt hesap ilişkilendirmesi ve Global hesap pozisyon bildirimi BISTECH Entegrasyon menülerinden yapılacak

Give-up/ Take-up - 1 Yeni sistemde, pozisyonların başka bir üyeye devredilmesi 2 değişik yolla yapılabilecektir. Hesap İlişkilendirme= Otomatik Give up {DCM-DCM (mevcuttaki uygulama), NCM-GCM, DCM-GCM} NCM işlemlerini izleyebilecek, ancak pozisyonlar otomatik olarak daha önce anlaşma yaptığı bir GCM de oluşacak. (Hesap İlişkilendirme) İşlem Sonrası Give-up Give-up için, pozisyonu devralacak üyenin onayı (Take-up) gerekmektedir. 22 DCM ve GCM ler arasında da give-up mümkün olacak.

Give-up & Take-up - 2 : Otomatik Give-up DCM-DCM, DCM-GCM İşlemci Saklama hesabı ilişkilendirmesi ile işlemci hesabın pozisyonları otomatik olarak saklama hesabında oluşacaktır. İşlemci hesabın olduğu üye (DCM), pozisyonların kar ve zararını kendi üye ekranlarından görüntüleyebilecektir.

Give-up & Take-up - 3 : Otomatik Give-up NCM-GCM NCM için Takas Üyesi tanımlan ır. İşlemler NCM hesabında izlenir. İşlem ve Pozisyon Hesap İlişkilendirm e İşlem hesabı açılırken Hesap Açılış Ekranında GCM tarafından yapılır. Pozisyon ve risk/teminat d GCM de izlenir. 24

Give-up & Take-up 4: İşlem Sonrası 25

Opsiyon Kullanım Nakit ve fiziki uzlaşılı opsiyonlar ITM ise otomatik olarak kullanılacak ve üyelere kullanımı reddetme için web servis sağlanacaktır. Web-servise ilişkin çözüm geldiğinde

Hesapların Taşınabilirliği 27

Hesap Aktarım Süreci Hesapların pozisyon ve teminatlarıyla aktarımı artık üyeler tarafından BISTECH üye ekranlarından sisteme girilebilecek ve pozisyon & teminatları devralan alan üyenin onayına düşecek. Daha sonrasında Takasbank tarafından aktarım işlemi gerçekleştirilecek Tüm nakit ve kıymet transferi yapılabilecek Aktarım sırasında sicil kontrolü imkanı mevcuttur Bu fonksiyon üyenin temerrüdü durumunda da back-up üyeye aktarım 28 için de kullanılabilecek

Takas Süreci 29

Genel Takas Esasları Kar ve Zararlar aynı anda teminat hesaplarına yansıtılacak Teminat tamamlama (Margin call) nedeniyle kar alacağına bloke koyulmayacak Netleştirme sonuçları (MtM ve Opsiyon prim borç/alacak) ve ücretler aynı menü altında takip edilebilecek Geçici Kar/Zarar Netleştirme ekranlarından değil; Teminat raporlarından takip edilecek 30 Üyeler takas ücretlerini işlem öncesinde hesaplayabilecekler.

Pay VİS ve Opsiyon Fiziki Teslimatı Paya dayalı sözleşmelerde fiziki teslimat tarihi Pay piyasasında olduğu gibi T+2 olacak VİOP daki fiziki teslimatlı sözleşmeler vade sonunda Pay takas pozisyonları oluşturacak ve Pay Piyasası ile aynı takas batch inde fiziki teslimat gerçekleştirilecek Pay ile ortak takas havuzu kullanılacak İki piyasa yükümlülüklerinin

Pay Fiziki Teslimat- Ortak Havuz

Pay Dışındaki Kıymet/Varlıkların Fiziki Teslimatı Takasbank ın VİOP ve ilgili spot piyasada MKT olması durumunda Pay ile benzer yapı Takasbank ın spotta MKT olmaması durumunda ofiziki teslimat borç/alacak ve teminatı VİOP da hesap bazında; omutabakat ilgili saklama kuruluşu nezdinde

Temerrüt Süreci 34

Teminat Tamamlama Temerrüt İşlemleri T+1 15:00 T+1 günü saat 15:00 e kadar teminat tamamlama çağrısını yerine getirmeyen hesaplar için temerrüt müeyyideleri uygulanır. İlgili hesabın teminat tamamlama çağrısı tamamlanınca ilgili hesapta işlemler yapılmaya başlanır. Temerrüt cezası işlemleri uygulanır. Fiziki Teslimat Temerrüt İşlemleri Pay T+2-16:30 ELUS T+5-17:00 35

Back-up Üye Tanımlaması Her müşteri kendisine temerrüt riskine karşı back-up üye ve hesap tanımlayabilecek. Hesabının olduğu üyenin temerrüdü durumunda teminat ve pozisyonları, tanımladığı backup üyedeki hesabına otomatik olarak aktarılabilecek. 36

BİSTECH VİOP Zaman Akış Çizelgesi-Taslak Süreç Adı Bir önceki iş günü eksi nakit nedeniyle dağıtılmayan karın dağıtım başlangıç saati 08.15 (T+1) Nema dağıtım 08.30 Teminat Yatırma-Çekme Başlangıç Saati 08.00 Margin call kapama son saati (Temerrüt Başlangıç Saati) 15.00 TL Teminat Çekme Son Saati 15.40 Nemalandırma Son Saati 15.40 Nemalandırmama Talimatı Verme Son Saati 15.40 Döviz Teminat Çekme Son Saati 17.00 TL-Döviz Dışı Teminat Çekme Son Saati 17.30 Teminat Yatırma Son Saati 17.30 MKK da açılan hesapların Bistech e gönderilme son saati 17.30 Hesap Açma/İlişkilendirme Son Saati 19.00 Opsiyon Kullanım Talimatı Son Saati 18.00 (ABB den önce) Uzlaşma Fiyatı İlanı 18.15-18.30 (ABB den önce) Otomatik Opsiyon Kullanım Saati (nakdi uzlaşmalı) 18.15 (Uzlaşma fiyatı ilanından sonra) Karların Eklenmesi/Zarar Tahsilatı 19.30+ (EB sonunda) Teminat Tamamlama Çağrısı 19.30+ (EB sonunda) Hesap Güncelleme İşlemi 19.00 Takas Ekranındaki (TVİS) Gün Sonu İşlemleri 21.30+ Çoklu Hesaplara Ait Pozisyonların Bildirilmesi 21.00

Komisyonlar 38

Komisyonlar Komisyon tutarları muhasebe menüsünde yapılan işlem bazında raporlanacaktır. Sözleşme bazında komisyon detayı Takas Terminali nde olacak; Entegrasyon menüsünde olmayacaktır. 39

Raporlar ve Dosya Formatları 40

Rapor ve Dosya Formatları BISTECH Takas Terminali: sınırlı rapor alma imkanı olacak. BISTECH entegrasyon menüsü: Üyelerin mutabakat için ihtiyaç duydukları raporlar Takasbank tarafından oluşturulacak. İlgili alanlarda bir değişiklik olması halinde üye tarafında da değişiklik gerekebilecek. Takasbank entegrasyon menüsünden alınacak raporlar, dosya ve web servislerde mevcut kurgulanan yapıda DE- öneki gözükecektir Kar/zarar, nema ve teminat yatırma çekme işlemleriyle ilgili ortak raporlarda Pay Piyasası ile ilgili işlem kayıtları ile VİOP kayıtları aynı ekrandan izlenebilecek olup, Pay ve VİOP filtrelenerek ayrı ayrı alınacaktır. Her iki piyasaya ait kayıtlar aynı ekrana 41 çağrılamayacaktır. Kullanıcı bazında ayrıştırma olmayıp, bu ekrana yetkisi olan kullanıcı hem

Geçişte olacak Rapor/Web servis Modül / Ekran Adı Takas Üyesi Margin Call İzleme (ve Kapatma) Fiziki Teslimat Raporu Borç Alacak Raporu Hareket Raporu Toplam Teminat Raporu Webservis Netleştirme Durum Raporu Webservis İşlem Hareket Raporu Webservis Kontrat İzleme Raporu Webservis Teminat Gereksinim Raporu Webservis Opsiyon Kullanımına Konu Eşleşen Hesaplar Raporu Webservis Otomatik Kullanıma Konu Opsiyonlar Raporu Webservis Teminat Bakiyesi Raporu Webservis Brüt Nema Raporu Webservis Açıklama Format revize edilerek entegrasyon menüsünde verilebilecektir. Bistech te «takas pozisyonları" verisinden ELUS için hesap bazında; pay için üye bazında üretilecektir. Bistech te «takas pozisyonları" verisinden ELUS için hesap bazında; pay için üye bazında üretilecektir. Bistech te «takas pozisyonları" verisinden ELUS için hesap bazında; pay için üye bazında üretilecektir. Nakit dışı teminat değeri ve Değerleme dışı ND teminat değerleri Bistech'de yer almıyor. Toplam ile nakit arasındaki farktan bu bilgiye erişebilmektedir. Aynı formatta verilmesi planlanmaktadır. Bistech'de format farklı olarak mevcuttur. Bistech'de format farklı olarak mevcut. (sadece yatırma/çekme ve nema hareket olacak; diğerleri yok) Kur bilgisi alanı eklenerek verilecektir. Bistech de clearing info'da product event alanından "assigned" verisinden üretilecektir. Bistech de general exercise "ITM" verisinden üretilecektir. Bistech'de çekilebilir katkı payı bilgisi dışındakiler mevcuttur. 42 Bistech CW2'da "collateral transaction«menüsünde olduğundan entegrasyon menüsünde verilmeyecektir.

Geçişte olacak Rapor/Web servis Modül / Ekran Adı Açıklama Global Alt Hesap Raporu Aynı formatta verilmesi planlanıyor. Global Hesap Fark Raporu Global Hesap İşlem Detay Raporu Geçerli Teminat Raporu Hesap Risk Durum Log Raporu Aynı formatta verilmesi planlanıyor. Aynı formatta verilmesi planlanıyor. Faz 1- Production a eklenecek olup Faz 2 de de kullanılacaktır. Raporla ilgili çalışmalar devam etmekte olup verilme zamanı ile ilgili bilgilendirme yapılacaktır. Hesap Komisyon Raporu Hesap Fon İlişkilendirilme raporu Entegrasyon menüsünde yer alacaktır. Entegrasyon menüsünde yer alacaktır. 43

Kaldırılan Raporlar Modül / Ekran Adı (Teminat) Üye Bazında İzleme (Teminat) Hesap Bazında İzleme Teminat Çekme İzleme Tahakkuk Raporu Temerrüt Faiz Detay Raporu Temerrüt Takip Raporu Hesap Raporu Açıklama Çekilebilir teminat tutarları dışındakiler Bistech'de mevcut. Çekilebilir teminat tutarları dışındakiler Bistech'de mevcut. Çekilebilir teminat tutarları dışındakiler Bistech'de mevcut. Bistech clearing info olarak mevcut. Bistech clearing info olarak mevcut. Bistech clearing info olarak mevcut. Bistech te mevcut. Takas Üyesi Teminat İzleme Raporu Bistech te mevcut. Teminat Kodu Piyasa Değeri İzleme Raporu Bistech te format farklı olarak mevcut. Bistech te bu rapor üretilmiyor. CW/webservisden işlem hareket raporundan İtfa/Kupon Bakiye Raporu görülebilecektir. Bistech CW'da (trade history) olduğundan entegrasyon menüsünde İşlem Bilgileri Raporu verilmeyecektir. Kontrat Fark Ödeme Bilgileri Raporu Verilemeyecek. Teminat İzleme Detay Raporu Webservis Bistech te çekilebilir katkı payı bilgisi dışındakiler mevcut Toplam Teminat Raporu ve Teminat Bakiyesi Raporu 'ndan verileralınabildiğinden dönüşüme gerek yoktur. Garanti Fonu İçerik Durum Raporu Bistech te var ancak format revize edilecek. Garanti Fonu İşlem Hareket Raporu Bistech te var ancak format revize edilecek. GF İtfa / Kupon Bakiye Raporu Verilemeyecek. 44

Genel Risk parametre dosyası örneği Eylül ayında üyelerle paylaşılacak olup, üyeler testlerini öncelikle yapıp varsa geri bildirimlerini tarafımıza yapmalıdırlar. Otomatik opsiyon kullanımı çözümü gelince, mevcut web servis çerçevesinde sizlerle de paylaşılacaktır. Portföy hesapları Bistech de birden fazla olabilecek; teknik nedenle birden fazla portföy hesabı olup bunu başka tipte açmış üyeler varsa, geçiş sonrası gerekli hesap aktarımlarını acilen yapmaları gerekmektedir. Hesap şablonlarına ilave şablon ihtiyacı varsa, eğitim/üye testleri sonrası tarafımıza taleplerini iletirlerse yardımcı olunmaya çalışılacaktır. Hesaplara ilişkin olarak Bistech geçişine kadar: İşlem hesabı açık ama saklama hesabı olmayan hesapların gözden geçirilip, ya işlem hesabının kapatılması ya da saklama hesabıyla ilişkilendirilmesi gerekmektedir. Saklama hesabı olmayan açık işlem hesapları Bistech e taşınmayacaktır. Hesap özelliğinin gerçek ya da tüzel olması gerektiğinden dolayı müşterek hesaplarda, aynı hesapta hem gerçek hem de tüzel bir arada olması istenmemektedir. Varsa tüzel kişi hesabın ayrıştırılması gerekmektedir. Bankalar ve Pay Piyasası üyesi olmayan aracı kurumların üye testi

Teşekkürler + (90) 212 315 25 25 tat@takasbank.com.tr www.takasbank.com.tr 46

Bistech Projesi Faz II Bilgilendirme *** TAKASBANK Risk ve Teminat Yönetimi Hizmeti 24/08/2016 47

Risk Yönetimi Sistemi- Benzerlikler/Değişiklikler %75 olarak kullanılan sürdürme seviyesi artık kullanılmayacaktır. Teminat değerlemede grup ve alt grup limitleri toplam yatırılan teminat üzerinden hesaplanacaktır. Teminat tamamlama çağrılarının nakit olma zorunluluğu ortadan kalkacaktır. Asgari nakit gereksinimi yalnızca risk hesaplama anlarında kontrol edilecektir. SPAN benzeri bir model olan Delta Hedge Margin Modeli kullanılacaktır. Ürün grupları içerisinde %80 netleştirme kuralı kullanılabilecektir. Gün içerisinde hesaplanan geçici kar/zarar, kullanılabilir teminat tutarına her hesaplama anı sonunda yansıtılacaktır. Fiyatlar mevcutta olduğu gibi 10 dakikada bir güncellenmeyecek, sistemde tanımlanan periyotlarda çalışan hesaplama anlarında güncellenecektir. Elektrik kontratlarında Delta Hedge Margin Modeli kullanılacaktır. SPAN dosyası günde birden fazla yayınlanacaktır. Pay Piyasası ve VİOP için tek dosya kullanılacaktır. EURUSD, XAUUSD gibi sözleşmelerin parametreleri yabancı para birimi cinsinden açıklanacaktır. Risk Seviyesi hesaplamasında değişiklik olacaktır. Piyasa bazında belirlenen VaR tabanlı risk limitleri, üye bazında belirlenecektir. Garanti Fonu hesaplamalarında değişiklikler olacaktır. Opsiyon değerlemesinde değişiklik olacaktır. Gün içi uzlaşma fiyatlarının belirlenme metodolojisinde değişiklik olacaktır. 48

Risk Yönetimi 49

Risk Yönetimi Sistemi BISTECH sistemi ile beraber Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasası nda üç katmanlı bir risk yönetimi sistemi kurulacaktır. İŞLEM ÖNCESİ RİSK YÖNETİMİ (PTRM) İŞLEM ANI RİSK YÖNETİMİ (RTM) İŞLEM SONRASI RİSK YÖNETİMİ (PT) EMİR İşlem Öncesi/Anı Arayüzü (PTRM GUI) Emir iletiminde, Emrin işleme dönmesiyle, Her türlü pozisyon değişiminde, Teminat yatırma/çekme işlemlerinde güncellenir. Takas Terminali Gün içi risk hesaplama anlarında, Teminat yatırma/çekme işlemlerinde güncellenir. 50

Risk Yönetimi Sistemi-İşlem Öncesi Risk Yönetimi İŞLEM ÖNCESİ RİSK YÖNETİMİ İletilen emirin gerçekleşme olasılığı ile emire ait sözleşmenin bireysel risk tutarı (unit margin) dikkate alınarak teminat yeterliliği aranacaktır. Örnek: Gönderilen her 100 F_BIST30 emrinin 10 tanesi eşleşmektedir. F_BIST30 kontratının bireysel risk değeri (PSR) 940 TL dir. F_BIST30 emiri iletebilmek için 940 TL*%10=94 TL kullanılabilir teminat gereklidir. Yetersiz teminatın bulunması halinde emir işlem defterine iletilmeyecektir. Teminat yetersizliği durumunda pozisyon artırıcı emir iletilemeyecektir. İşlem öncesi risk yönetiminde minimum nakit gereksinimi aranmayacaktır. Bireysel risk değerleri, gün başında belirlenecektir. İŞLEM ANI RİSK YÖNETİMİ Emir eşleşip işleme dönüştüğü an, işlem anı risk yönetimi katmanında geçici bir risk hesaplaması yapılacaktır. Bu hesaplama işlem sonrası risk yönetimi mantığından farklıdır. Aynı anda, işlem sonrası risk yönetimi mantığını (SPAN) birebir replike eden, gerçek zamanlı portföy bazlı marjin hesaplaması tetiklenecektir. Hesaplama sonucu bulunan değer, işlem anı risk yönetimi katmanında yapılan hesaplamayı ezecektir. (< 1 d) Sonuçlar İşlem Öncesi Risk Yönetimi Sistemine İletilecektir. Teminat yetersizliği durumunda pozisyon artırıcı işlem yapılamayacaktır. 51

Risk Yönetimi Sistemi-İşlem Sonrası Risk Yönetimi İşlem sonrası risk yönetimi hesaplamalarında, gün içerisindeki hesaplama anlarında toplam teminat yeterliliği ve asgari nakit gereksinimi kontrolleri yapılacaktır. Belirlenen aralıklardaki risk hesaplama anlarında risk-teminat dengesi kontrol edilecektir 08:30 09:00 09:30. İşlem sonrası risk yönetimi, Delta Hedge Margin yöntemi kullanılarak yapılacaktır. Delta Hedge Margin Modeli ile SPAN aynı sonuçları üretmektedir. TEMİNATIN CARİ DEĞERİ TEMİNATIN CARİ TUTARI POZİSYONLARIN CARİ DEĞERİ POZİSYONLARIN CARİ TUTARI 09:10 17:45 İŞLEM SONRASI RİSK YÖNETİMİ RİSK/TEMİNAT DENGESİ MİN. NAKİT GEREKSİNİMİ 52

Risk Yönetimi Sistemi-İşlem Sonrası Risk Yönetimi-GİMC Teminat yetersizliği ya da asgari nakit gereksiniminin karşılanmadığı durumlarda gün içi teminat/nakit tamamlama çağrısı yapılacaktır. 08:30 09:00 09:30. 10:15 12:15 Gün içi teminat tamamlama çağrısı yapılan hesaplarda 90 ya da 120* dakika sonra teminat yeterliliği tekrar aranacaktır. Asgari nakit gereksinimi yalnızca risk hesaplama anlarında kontrol edilecektir. Minimum nakit tutarının mevcudiyeti halinde teminat tamamlama çağrılarının kapanması için nakit dışı teminat yatırılabilecektir. * İş kuralı netleşmemiştir. 53

Teminat Tamamlama Son Saati/MC den Çıkış 08:30 09:00 09:30 15:00 09:10 17:45 Teminat tamamlama son saati 15:00 dir. Saat 15:00 de bir önceki gün, gün sonuna ait marjin değerleri ile mevcut teminatların bir önceki gün sonuna ait fiyatlarla değerlenmiş tutarları karşılaştırılacaktır. Saat 15:00 de Teminat (T-1 fiyatı ile)>marjin (T-1) MC den çıkılır. Ayrıca pozisyon azaltıcı işlem ve/veya teminat yatırma sonrası, Gün içi hesaplama anlarında cari fiyatlarla teminat değeri, marjin değerinden büyük hale gelirse (non-negative) MC den çıkılır. Anlık risk yönetimi hesaplamalarında teminat değeri, marjin değerinden büyük hale gelirse (non-negative) MC den çıkılır. Saat 15:00 te MC dan çıkamamış hesaplar için hemen akabinde güncel pozisyonlar ve teminatları son fiyatlar ile değerlenerek teminat yeterliliği tekrar sınanır ve teknik temerrüt ilan edilir. 54

Risk Yönetimi Sistemi-Risk Hesaplamaları Risk hesaplamaları Delta Hedge Margin Modeli ile yapılacaktır. şeklinde mevcutta olduğu gibi risk hesaplamalarına devam edilecektir. Elektrik kontratlarında da Delta Hedge margin modeli kullanılacaktır. İlerleyen dönemlerde bu kontratlara Power Delta Hedge Margin Modeli uygulanması planlanmaktadır. 55

Risk Yönetimi Sistemi-Geçici Uzlaşma Fiyatları Gün içerisinde, başlangıç ve değişim marjini hesaplamalarında: Vadeli İşlem Sözleşmeleri için, sözleşmeye ait piyasada geçen son işlem fiyatı kullanılacaktır. Opsiyon sözleşmeleri için ise, bir önceki güne ait volatilite ve bugüne ait dayanak varlığın spot fiyatı kullanılarak teorik fiyat hesaplanacaktır. Bu hesaplamalar, risk hesaplamalarının yapıldığı periyodik anlık hesaplamalarla beraber yapılacaktır. 56

Risk Yönetimi Sistemi-Risk Hesaplamaları Toplam Teminat Gereksinimi iki bileşenden oluşmaktadır. Başlangıç Marjini Değişim Marjini Toplam Teminat Gereksinimi Başlangıç Marjini : SPAN Sonucu elde edilen teminat değeridir. Değişim Marjini: kar/zarar (+/- opsiyon primleri) Vadeli işlem sözleşmelerinin başlangıç teminat gereksinimleri PSR ile sözleşme adedinin çarpımından ibarettir. Fiziki Teslimatlı ürünlerde dayanak varlıkta MKT hizmeti veriliyorsa, teminatlandırma için pozisyon ilgili piyasaya aktarılacaktır. MKT hizmeti verilmeyen dayanaklar VİOP ta teminatlandırılmaya devam edilecektir. 57

Risk Yönetimi Sistemi-Risk Hesaplamaları Opsiyonlara ilişkin teminat gereksinimi üç bileşenden oluşur. Başlangıç Teminatı Opsiyon Primi Opsiyon Teminatı Mevcut Yeni MR = min IM + NOV; 0 + OP MR = IM + NOV + OP Net Opsiyon Değeri Opsiyona ait pozisyon oluştuğu anda işlem anı risk yönetimi sisteminde hem alıcı hem satıcı adına teminat gereksinimi doğar. Mevcut yapıda uzun pozisyon taşıyanlar için teminat gereksinimi doğmamakta ve Net Opsiyon Değeri nin Başlangıç Teminatı ndan farkı uzun pozisyon sahibine yansıtılmamaktadır. Yeni sistemde ise uzun pozisyon sahipleri için teminat gereksinimi doğmakla birlikte aradaki fark pozisyon sahiplerinin teminat gereksinimini azaltacaktır. 58

Risk Yönetimi Sistemi-Risk Hesaplamaları Netleştirme etkisi olarak %80 kuralı uygulanabilir. Buna göre: Aynı ürün grubuna bağlı ters pozisyonların %80 i netleştirilir, %20 lik kısmında brüt teminatlandırma uygulanır. Bu uygulama ile, başlangıç teminatı aşağıdaki şekilde hesaplanmaktadır. Portföy Bazlı Net Teminatlandır ma *%80 Portföy Bazlı Brüt Teminatlandır ma *%20 Başlangıç Teminatı 59

Risk Yönetimi Sistemi-Risk Parametre Dosyası(RP) Mevcut sistemde gün sonlarında bir defa olmak üzere yayınlanan SPAN dosyası, yeni sitemle birlikte her risk hesaplama batch inde yayınlanacaktır. Mevcutta gün içi risk hesaplanırken, bir önceki gün yayınlanan SPAN dosyasındaki veriler kullanılırken, yeni sistemle birlikte cari dayanak varlık fiyatı ve cari volatilite, gerçek zamanlı risk hesaplamasında kullanılıp daha doğru değerlere ulaşılabilecektir. 60

Risk Yönetimi Sistemi-Yabancı Para Cinsinden Risk ve Teminat Yeni sisteme geçişle birlikte EURUSD ve XAUUSD sözleşmelerinin parametreleri USD cinsinden duyurulacaktır. Dolayısıyla bu sözleşmelerden kaynaklı riskler de USD cinsinden oluşacak ve talep edilecektir. Bu tip sözleşmelerin baz döviz cinsi YP olan teminat hesaplarında teminatlandırılıyor olması halinde döviz cinsi teminatlara değerleme kesintisi uygulanmazken, Türk Lirası cinsinden teminatlara ilave kur dönüşüm kesintisi uygulanacaktır. 61

Risk Yönetimi Sistemi - Kar/Zarar Gün içerisinde hesaplanan geçici kar/zarar, kullanılabilir teminat tutarına her hesaplama anı sonunda yansıtılacaktır. Geçici kar ile pozisyon alınabilecek, geçici zarar ise alınabilecek pozisyon değerini kısıtlayacaktır. Gün içerisinde geçici karlar sistemden çekilemeyecektir. Gün sonlarında uzlaşma fiyatları ile yapılan MtM sonucu oluşan kar ve zararlar ise doğrudan teminat hesaplarına yansıtılacaktır. 62

Risk Yönetimi Sistemi-Risk Seviyeleri Risk Seviyesi hesaplamasında değişiklik olacaktır. Sürdürme Teminatı Toplam Teminat Tutarı Geçici Kar/Zarar Başlangıç Teminatı+/ Geçici Kar/Zarar Toplam Teminat Tutarı Intraday Derivative Market ARR Equity Market Fixed Income Cash Maintenance (amount) Deficit (amount) Critical 125% 150% 175% 1,000.00 10,000.00 High 100% 125% 150% 500.00 5,000.00 Medium 75% 100% 125% 250.00 2,500.00 End Of Day Critical 100% 100% 100% 0 0 63

Risk Yönetimi Sistemi-Risk Limitleri Mevcutta piyasa bazında her üye için Takasbank ın belirlediği VaR tabanlı risk limitleri, yeni sistemle birlikte üyenin işlem yaptığı tüm piyasaları kapsayacak tek bir limit belirlenecektir. Üyenin bu risk limitini aşmaması beklenmekte, aşılması halinde mevcuttaki gibi ek teminat talep edilmektedir. 64

Risk Yönetimi Sistemi-Garanti Fonu Tranş uygulamasına son verilecektir. Asgari GF büyüklüğü kullanılmaya devam edilecektir. Garanti Fonu sürdürme seviyesi kullanılmayacaktır. Garanti Fonun üyelere dağıtımında (maximum değerler yerine) ortalama piyasa katılımları baz alınacaktır. Hesaplama, belirlenen periyot için aşağıdaki şekilde yapılır: T Garanti Fonu Büyüklüğü T+X Max(En büyük riske sahip üyenin temerrüdü halindeki kaynak ihtiyacı, En büyük riske sahip 2. ve 3. üyenin birlikte temerrüdü halindeki kaynak ihtiyacı) Üye GF Yükümlülüğü = max (Min. GF Yükümlülüğü, GF Büyüklüğü) Ortalama Başlangıç Teminatı Toplam Ortalama Başlangıç Teminatı 65

Teminat Yönetimi 66

Teminat Yönetimi- 1 Teminat yönetimi Takasbank tarafından yapılacaktır. Teminat yatırma çekme işlemleri yeni arayüz Takas Terminali (Clearing Workstation) üzerinden gerçekleştirilecektir. Nakit teminatlardan elde edilecek nema tutarları üyelerin teminat hesaplarına aktarılacaktır. Nema istemeyen üyelere nema dağıtılmayacaktır. Minimum nakit gereksinimi, kompozisyon limitleri ve alt grup limiti uygulamaları devam ediyor olacak. Teminat değerlemesinde baz paradan farklı para birimlerinde teminat gereksinimi bulunan hesaplar için, ek bir değerleme katsayısı kullanılacaktır. (Teminat Gereksinimi->USD, Kullanılabilir teminat TL ise, dönüşümde ek bir katsayı kullanılacaktır) 67

Teminat Yönetimi-2 Mevcut Durum: İşlem Teminatları: Ne kadar nakit teminat var ise, o kadar nakit dışı teminat kabul edilebilir. Kompozisyon limitleri, kabul edilebilir toplam nakit dışı teminat tutarı üzerinden çalıştırılır. Garanti Fonu Katkı Payları: Kompozisyon limitleri GF Bul Ger üzerinden çalıştırılıp, fazla teminatlar değerlemede dikkate alınmamakta. Yeni Durum: Yeni metodoloji hem işlem teminatları hem de GF katkı paylarının değerlemesinde kullanılıyor olacak. Kompozisyon limitleri, teminat hesabına yatırılmış olan toplam teminat tutarı üzerinden çalıştırılıyor olacak. Örnek: Bir teminat hesabında 100.000 TL nakit ve değerlenmiş tutarı 1.000.000 TL olan USD cinsi teminat bulunsun. Asgari TL gereksiniminin % 50 olduğu bir durumda toplam değerlenmiş teminat tutarı kaç TL dir? Mevcut sistem ile toplam değerlenmiş teminat tutarı: 100.000 TL+ 100.000 TL(USD)=200.000 TL BISTECH sistemi ile toplam değerlenmiş teminat tutarı: 100.000 TL+550.000 TL(USD)= 650.00068 TL Yeni sistemde 650.000 TL - 200.000 TL = 450.000 TL değerlemeye dahil edilecektir.

Teminat Serisi Teminat Yönetimi-3 Adet*Fiyat Değerleme Katsayıları Kesinti Sonrası Değeri Teminat Değerleme Grubu TEMİNAT DEĞERLEMESİ Değerleme Grup Limiti (%) Min (Kesinti Değerleme Grup Sonrası Değer, İçi Değeri (DGiD) DGiD) Alt Grup Limiti (AGL%) AGL İçi Değeri (AGLD) Değerlenmiş Teminat (Baz Kur) Değerlenmiş Teminat (Döviz Cinsi) TRT110718T18.COL 100,000 0.98 98,000 Bono 214,119 98,000 98,000 TRT170221T12.COL 100,000 0.95 95,000 Tahvil 214,119 95,000 95,000 TRT110226T13.COL 25,000 0.89 22,250 Tahvil 214,119 22,250 22,250 225,000 215,250 90% 214,119 214,119 100% 215,250 215,250 GARAN.COL 1,000 0.76 760 Pay (Bist-30) 146 146 146 TCELL.COL 1,000 0.70 700 Pay (Bist-100) 146 146 146 2,000 1,460 25% 59,478 1,460 10% 292 292 TL 10,000 1 10,000 TL 10,000 10,000 10,000 10,000 10,000 100% 237,910 10,000 100% 10,000 10,000 AAV.COL 1,000 0.82 820 Fon - A 82 82 82 1,000 820 25% 59,478 820 10% 82 82 IBV.COL 1,000 0.88 880 Fon - Diğer 880 880 880 1,000 880 50% 4,750 880 100% 880 880 EURCASH 5,000 0.95 4,750 EUR 9,500 4,750 1,583 USDCASH 5,000 0.95 4,750 USD 9,500 4,750 1,583 10,000 9,500 50% 118,955 9,500 100% 9,500 3,167 249,000 237,910 236,779 236,004 Gün Sonu Kar/Zarar Nakdi Uzl. 4,000 Minimum Nakit Gereksinimi 50% Döviz Cinsi Hesap Teminat Gereksini Hesabın Baz Döviz Cinsi Döviz Kurları Minimum Nakit Gereksinimi (Baz Kur TL) Toplam Değerlenmiş Teminat Bulunan Nakit Teminat Teminat Fazlası / Açığı Nakit Teminat Fazlası / Açığı Toplam İşlem Öncesi Teminat Fazlası Risk Yönetimi / Açığı Teminatı/Açığı İşlem Sonrası Risk Yönetimi Teminatı/Açığı TRY 50,000 TRY 1 25,000 226,504 10,000 176,504-11,000 180,504 145,004 145,004 USD 15,000 TRY 3 22,500 3,167 0-11,833-22,500-35,500-33,500 145,004

Fiyat Yönetimi 70

Fiyat Yönetimi-1 Fiyat yönetimi Takasbank tarafından yapılacaktır. Gerçek zamanlı risk ve teminat yönetiminin sağlıklı bir şekilde yapılabilmesi için gerçek zamanlı fiyat yönetimi de yapılmaktadır. Her risk ve teminat batch i çalışma sürecinde ilk öncelik fiyat batch indedir. Fiyat batch i sonucunda oluşan yeni fiyatlarla risk ve teminat yönetimi yapılır. Fiyat batch lerinde oluşan fiyatlar Takasbank tarafından izlenecektir. Pay piyasasındaki hisselerin fiyatları son işlem fiyatı olmasına rağmen, türev piyasadaki ürünlerin fiyatlaması farklılık göstermektedir. 71

Fiyat Yönetimi-2a Direct Pricing Fiyatlama modellerinin en basit halidir. Bu modelin seçilmesiyle sistemin risk hesaplmasında kullanacağı fiyat son işlem fiyatıdır. Gün içerisinde işlem geçmediği durumlarda bir önceki günsonu marjin fiyatını sistem yeni marjin fiyatı olarak günceller. Likit piyasalar için uygun olan bu metodu, Takasbank vadeli işlem sözleşmelerinin fiyatlanmasında kullanmayı hedeflemektedir. Örnek: Bir vadeli işlem sözleşmesinin marjin fiyatı 3 TL iken, 3.2 den girilen emir eşleştiği anda future un marjin fiyatı 3.2 TL olur. Bir sonraki risk hesaplama batch ine kadar herhangi bir fiyat değişimi olmaz ise, ürünün marjin fiyatı 3.2 olarak yayınlanır. Yeni çalışan batch de 3 TL den future alan pozisyona, değişen 0.2 TL den kaynaklı bir değişim teminatı çıkarken, 3.2 TL den işlemi gerçekleştiren tarafa herhangi bir değişim teminatı yükümlülüğü çıkmaz. Bu durumda değişim marjininin çıkmadığı veya az çıktığı durumlar, risk hesaplama batch saatine yakın yapılan işlemlerdir. 72

Fiyat Yönetimi-2b Implied Pricing(Vadeli İşlem Sözleşmeleri) Bu fiyatlama modelinde, ürünün dayanak varlığının ve volatilitesinin cari değeri ile teorik fiyatlama yapılmaktadır. Vadeli İşlem Sözleşmeleri bu yöntemle teorik fiyatlanırken aşağıdaki formül kullanılır; FP = SP e r T FP = Future Price = Vadeli işlem Sözleşmesi Teorik Fiyatı SP = Spot Price = Dayanak Varlık Fiyatı r = Implied Rate T = Vadeye kalan süre(yıl) İlgili sözleşmeden işlem geçmesinin ardından sistem bu fiyatı baz alarak bir implied rate üretir. Daha sonrasında bu sözleşmeden işlem geçmese bile, dayanak varlığın fiyatının değişiminden kaynaklı, az önce üretilen implied rate ile teorik fiyatlama yapar. Vadeli işlem sözleşmesinden bir fiyat olmaması halinde, sistem bir implied rate üretemeyeceği için, tanımlı olan risk free rate i kullanarak teorik fiyatlama yapar. Örnek: Dayanak varlık fiyatı 10 TL olan 6 ay vadeli bir future a 11 TL den işlem girilirse, yukarıdaki formülden implied oran r= ln(fp SP ) = %19 olarak hesaplanır. Daha 73 T sonrasında dayanak varlığın fiyatının 9 TL ye düşmesi durumunda; FP = SP e r T =9 e 0,19 0,5 =9,9 TL olarak teorik fiyat hesaplanır.

Fiyat Yönetimi-2b Implied Pricing(Opsiyonlar) Bu fiyatlama modelinde, opsiyonlar Black&Scholes formülüyle dayanak varlığın ve volatilitenin cari değeri kullanılarak teorik fiyatlanmaktadır. Cari volatilite belirlenirken ise, aynı dayanak varlık, aynı vade ve aynı opsiyon tipindeki(c/p) opsiyonlardan başabaş noktasındaki 3 opsiyonun volatilitelerinin ortalaması dikkate alınır. (3- at-the-money) Başabaş noktasındaki opsiyonlardan işlem geçmesi durumunda, sistem Black&Scholes formülünü tersten işleterek volatilitelerini bulur ve bunların ortalamasını aynı dayanak varlık, aynı vade ve aynı opsiyon tipindeki(c/p) tüm opsiyonlara eşit olarak basar. Hesaplanan bu volatilite ile sistem ilgili opsiyonları teorik fiyatlar. Diğer bir deyişle, bu özellikteki farklı kullanım fiyatına sahip tüm opsiyonlar, aynı volatilite değeri kullanılarak değerlenir. Opsiyonlardan işlem geçmemesi halinde bir önceki günün gün sonu volatiliteleri dikkate alınarak Black&Scholes formülüyle teorik fiyatlama yapılır. Örnek: OPSİYON VOL 3-ATM-VOL O_XU030E1016C90.000 ITM X 25% O_XU030E1016C92.000 ITM X 25% O_XU030E1016C94.000 ITM X 25% O_XU030E1016C96.000 ITM X 25% O_XU030E1016C98.000 3-ATM 24% 25% O_XU030E1016C100.000 3-ATM 25% 25% O_XU030E1016C102.000 3-ATM 26% 25% O_XU030E1016C104.000 OTM X 25% O_XU030E1016C106.000 OTM X 25% O_XU030E1016C108.000 OTM X 25% O_XU030E1016C110.000 OTM X 25% 74

Fiyat Yönetimi-2c TMC Style Pricing TMC teorik fiyatlama modelinde cari dayanak varlık fiyatı ve bir önceki günün günsonu volatilitesi kullanılarak teorik fiyatlar hesaplanmaktadır. Vadeli işlem sözleşmelerinde volatilite etkisi olmadığından, bu metodun future lar için implied pricing ile bir farkı bulunmamaktadır. Bu modelde opsiyonlar teorik fiyatlanırken güniçi volatilite değerleri allınmadığından, marjin fiyatı değişimi, dayanak varlık fiyatı ve zaman(t) faktörlerinin değişiminden kaynaklanır. Gün içerisinde yapılan opsiyon işlemleri dolayısıyla marjin fiyat değişmemektedir. Gün içerisinde yapılan son işlem fiyatı gün sonunda marjin fiyata eşit olur ve bu fiyattan oluşan volatilite değeri ise gün sonu volatilite değeri olarak güncellenir. Güncellenen bu değer ertesi gün içi teorik fiyatlamasında kullanılacak volatilite değerine eşittir. Bu volatilite değerleri opsiyonun sadece kendisine basılacaktır. Yani, başabaş noktalardaki opsiyonların volatilitelerinin birbirlerine etkisi yoktur. Örnek: GÜN İÇİ(T) GÜN SONU(T) Son (T-1) Spot OPSİYON VOL Fiyat B&S Gün Sonu işlem Spot Fiyat Fiyatı (T) GÜN SONU VOL* O_XU030E1016C90.000 24.3 95.78 8.74 9.07 96.24 24.50 O_XU030E1016C92.000 24.2 95.78 7.30 7.61 96.24 24.45 O_XU030E1016C94.000 24.1 95.78 6.00 6.27 96.24 24.30 O_XU030E1016C96.000 24 95.78 4.84 5.08 96.24 24.25 O_XU030E1016C98.000 23.9 95.78 3.84 4.04 96.24 24.10 O_XU030E1016C100.000 23.8 95.78 2.99 3.14 96.24 23.95 O_XU030E1016C102.000 23.7 95.78 2.28 2.41 96.24 23.90 O_XU030E1016C104.000 23.7 95.78 1.71 1.82 96.24 23.85 O_XU030E1016C106.000 23.6 95.78 1.25 1.34 96.24 23.80 O_XU030E1016C108.000 23.5 95.78 0.90 0.97 96.24 23.70 O_XU030E1016C110.000 23.4 95.78 0.63 0.68 96.24 23.60 * (T+1) Gün içerisinde yapılan teorik fiyatlamalarda kullanılacak volatilite değerleri 75

Teşekkürler + (90) 212 315 25 25 mkt@takasbank.com.tr www.takasbank.com.tr 76