İyi Tarım Uygulamaları Hangi Tarım Daha İyi Her yıl tonlarca tarım ürünü, üzerinde ilaç kalıntısı bulunduğu gerekçesiyle gümrük kapılarından geri dönüyor. İhracatta büyük kayıplara neden olan bu sorunun temelinde uluslararası standartlara uygun olmayan bir tarımsal üretim anlayışı yatıyor. Aslında oldukça basit uygulamalarla bu sorunu aşmak mümkün. Küçük fedakârlıklarla sağlıklı, güvenli ve çevreyle dost bir üretimi yakalayabilir, tüketicinin güvenini kazanarak hem iç pazarda hem de dış pazarda ürünlerimize rahatlıkla alıcı bulabiliriz. Bu ayki dosyamızda daha sağlıklı ve güvenli bir üretim alışkanlığının ifadesi olan ve tüm dünyada giderek yaygınlaşan İyi Tarım Uygulamaları nı mercek altına aldık. Endişeden güvene Uluslararası gıda güvenliği standartlarının uygulanmasına yönelik çalışmaların geçmişi 1990 ların ortalarına kadar uzanıyor. Meyve ve sebzelerde yüksek oranda zirai ilaç kalıntısından söz edildiği bir dönemde tüm dünyada büyük paniğe yol açan Deli Dana salgınının patlak vermesi, Uluslararası Gıda Kodeksi Komisyonu benzeri kuruluşları gıda güvenliği konusunda bazı kesin standartlar belirleme arayışına itti. Bu çalışmalar kapsamında, güvenli ve sağlıklı besinlerin üretilmesi için 1997 yılında Avrupa Perakendeciler Çalışma Grubu nun (Eurep) girişimiyle Good Agricultural Practices (GAP) / İyi Tarım Uygulamaları (İTU) hayata geçirildi ve EurepGAP uluslararası bir belgelendirme sistemi olarak uygulamaya konuldu. Bundan kısa bir süre sonra ABD ve Kanada da yurtiçi pazara sunulan ve ithal edilen ürünlerde GAP programı uygulanmaya başladı. 2003 yılında, önce nisan ayında BM Gıda ve Tarım Örgütü (FAO), ardından haziranda Gıda Kodeksi Konseyi GAP standartlarını uygulayacağını duyurdu. Hayata geçirilmesinden itibaren tüm 1
dünyada üreticilerin hızla izinden gitmeye başladığı EurepGAP, 2007 yılında GlobalGAP adıyla yeniden organize oldu. Bugün tüm dünyada çok sayıda lider perakendecinin kabul ettiği minimum standartları içeren İyi Tarım Uygulamaları, topraktan sofraya kadar uzanan bütün üretim ve pazarlama aşamalarını kapsıyor. Tüm üretim sürecinin kayıt altına alınması sayesinde tüketiciye ulaşan ürünün ne kadar güvenli olduğu üretimin her aşamasında izlenebiliyor. İTU Türkiye de Türkiye de, uluslararası gelişmelerin gerisine düşmemek için 2004 yılında İTU programını uygulamaya geçirdi. Türk tarımının bir süredir bahçe ürünleri ihracatında özellikle ilaç kalıntıları nedeniyle zorluklar yaşadığı bilinen bir gerçek. AB nin gıda güvenliği otoritesi EFSA - European Food Safety Authority (Avrupa Gıda Güvenliği Kurumu) tarafından yayımlanan raporlarda Türkiye, aldığı zayıf notlarla dikkat çekiyor. Türk üreticilerin en çok uyarı aldığı konu ise ihraç edilen ürünlerde yüksek oranda aflatoksin, pestisit ve sülfit gibi zirai kimyasal kalıntılarına rastlanması. Henüz yaygınlaşma aşamasında olan İyi Tarım Uygulamaları programı ile bu sorunların giderilmesi hedefleniyor. Uygulamaların meyveleri ise yavaş yavaş toplanmaya başladı. Özellikle alım gücünün artmasıyla birlikte tüketicilerin sağlıklı ve güvenilir ürünlere yönelik talebi yükseliyor. Bu da İTU programını takip eden üreticilerin pazardaki konumlarını güçlendiriyor. İTU nedir? İyi Tarım Uygulamaları nın temelinde çevreyi, insan ve hayvan sağlığını gözeten, kontrollü ve topraktan sofraya kadar izlenebilir bir üretim anlayışı yatıyor. Üretime başlamadan önce bilinçli bir ön çalışma yapmak bu bakımdan büyük önem taşıyor. İTU programını takip eden üreticilerden ne bekleniyor? Kontrollü ve izlenebilir bir üretim programı izleyen üreticiler, öncelikle üretim alanında daha önce yetiştirilen ürünleri araştırıyor, insan sağlığı ve çevreye etkilerini analiz ediyorlar. İTU, aslında genel yetiştirme yöntemlerinden ziyade: Üretim çevresi, Yetiştirme teknikleri, Tarımsal materyallerin uygulanması, Hasat sonrası yönetimi, Sevkıyat ve dağıtım süreçleri gibi tarımsal ürünlerin güvenliğini teminat altına alan safhalara yoğunlaşıyor. Bu nedenle programa başlarken öncelikle kapsamlı bir risk analizi yaptırmak gerekiyor. 2
3
İyi Tarım Uygulamalarının izlendiği bir üretim sürecinde atılan adımlar: 1. İTU da izlenebilirlik: İyi Tarım Uygulamaları nda üretimden ürün işleme ve dağıtımına kadar tüm aşamaların kaydının tutulması büyük önem arz ediyor. Çünkü bu şekilde herhangi bir sorunla karşılaşıldığında sorunun kaynağına ulaşmak ve gerekli önlemleri almak mümkün olabiliyor. Kayıtlar genellikle ürün çeşidi, yetiştirme bölgesi, gübre uygulama zamanı, uygulama nedeni, teknik izin, kullanılan kimyasalların ticaret ismi ve miktarı, uygulama aleti, operatörün is mi ve uygulama zamanından kaç gün sonra hasat yapılması gerektiği, sulama zamanı, yöntemi ve miktarı gibi bilgileri içeriyor. 2. İTU da toprak yapısı: Toprak yapısının korunması öncelikli İTU hedefleri arasında yer alıyor. Bunun için öncelikle zirai kimyasal kullanımının kontrol altında tutulması gerekiyor. Kimyasalların kontrollü kullanımı doğa tahribatını azalttığı gibi maliyetleri de düşürüyor. Toprak yapısını korumak için neler yapılıyor? Üretim süreci muntazaman hesaplanır ve bir gübreleme programı hazırlanır. Toprak yapısıyla birlikte ürünün türü, gelişimi ve kullandığı besin miktarı göz önüne alınarak kullanılan besin maddeleri tekrar toprağa kazandırılır. Toprak işleme, topraktaki karbon kaybını gidermek için, erozyonu azal tacak ve toprağın fiziksel yapısını koruyacak tekniklerle yapılır. Mevsim dışı örtü bitkilerinden elde edilen organik malçlar yüzeyde kullanılabilir. Bu hedeflere ulaşabilmek için mutlaka toprak analizi yaptırılır. 4
3. İTU da ürün çeşidi seçimi: Çeşit seçimi üreticinin inisiyatifinde olsa da hem üreticinin, hem de tüketicinin ihtiyaçlarına cevap veren kalite standartlarına erişilmesi gerekiyor. O yüzden ürün seçiminde tat, dış görünüm, depolama özellikleri, ekonomik uygunluk, çevreye etkisi, zirai kimyasalların mümkün olduğunca az kullanılması gibi faktörlere dikkat ediliyor. Seçilen çeşitlerin virüsten ari, hastalık ve zararlılara karşı dayanıklı olmasına özen gösteriliyor. Depolamada dikkat edilmesi gerekenler: Alım esnasında materyal ve ekipmanların isim, miktar ve standartları, Depolama bölgesi ve yöntemi, Depoya giren ve depodan çıkan ürün sevkıyatının yönetimi, Hasarlı ürünlere yönelik işlemler prosedürü, Ürünün taşınması sırasında çapraz bulaşmanın önlenmesi için alınan önlemler kayıt altına alınmalı. 4. İTU da besin yönetimi ve tohum kullanımı: Gübreleme için bitki türüne ve döneme dikkat etmek gerekiyor. Fazla gübre toprak yapısını bozup yeraltı sularının kirlenmesine neden olabileceği için, uygun zamanda ve miktarda gübre kullanımı için yılda en az bir defa toprak analizi yaptırılıyor. 5. İTU da su yönetimi ve sulama: Toprağın yapısı, yönetimi, ıslahı ve mera alanı dikkate alınarak verimli bir sulama yöntemi izleniyor. Böylece toprak erozyonunun önüne geçmek de mümkün oluyor. Kaynakların optimal kullanımı prensibi gereği su kaynaklarını en iyi şekilde değerlen diren ve bitkinin ihtiyaç duyacağı suyu temin edebilecek sulama sistemlerinin kurulması gerekiyor. Sulama için asla atık su (kana lizasyon suyu) kullanılmamalı. Risk değerlendirme esaslarına bakılarak, sula ma suyu kaynağı yılda en az bir kez mikrobiyal, kimyasal ve mineral kirleticiler bakımından analiz ettirilmeli. 5
6. İTU da bitki koruma ve kimyasallar: Hastalık ve zararlılarla mücadelede Entegre Mücadele Teknik Talimatları doğrultusunda öncelikle kültürel tedbirler, mekanik mücadele, biyolojik mücadele veya biyoteknik yöntemler uygulanıyor. Son çare olarak başvurulan kimyasal mücadelede güvenli kullanım standartlarıyla uyumlu miktarlarda zirai kimyasal kullanılmasına mutlaka özen göstermek gerekiyor. Pestisit kalıntı analizlerinin ne sıklıkla yapılacağına da kapsamlı bir risk değerlendirmesinden sonra karar veriliyor. Üreticiler mutlaka, maksimum kalıntı limitlerinin aşılması ihtimaline karşı acil eylem planı hazırlıyorlar. 7. İTU da hasat sonrası yönetimi: Su, taşıma araçları, tesisler ve asgari kimyasal kullanımını içeren Hasat Sonrası Yönetimi, programın sürdürülebilirliğini sağlayan en önemli ayaklarından biri. 8. İTU da tarımsal ürünlerin depolanması: Depolama yönetimi düzenli ve ayrıntılı bir biçimde yürütülüyor ve veriler kayıt altında tutuluyor. 9. İTU da atık ve zararlı maddelerin yönetimi: Atıkları bir yere yığmak veya yakmaktansa geri dönüşüme kazandırmak gerekiyor. İyi Tarım Uygulamaları nın izlendiği çiftliklerde atıklara azami dikkat gösteriliyor ve depolama alanları temiz tutuluyor. Hasat, hijyenik koşullarda yapılıyor. Tarım işletmesindeki bütün olası atık ürünler (kâğıt, karton, plastik, ürün kalın tısı, yağ, kaya yünü, vb.) ile muhtemel kir lilik kaynakları (kimyasallar, yağ, yakıt, paketlemeden çıkan atıklar) kayıt altında tutuluyor. Tarımsal kimyasalları kullanan, taşıyan ve uygulayan işçilere bu konuda eğitim veriliyor ve işletmede ilk yardım eğitimi alan kişiler bulunuyor. 10. İTU da çevre: Yüksek verimli tarımsal tekniklere geçilmesi hem doğaya verilen zararın minimize edilmesi, hem de sürdürülebilir bir tarımsal faaliyete erişilmesi bakımın büyük önem taşıyor. 11. İTU da işçi sağlığı, güvenliği ve refahı: Eylem planı hazırlanırken çalışanların sağlıklı ve güvenli bir ortamda bulunmasına dikkat ediliyor. 12. İTU da eğitim: Yetiştirme, hasat ve paketleme gibi üretim faaliyetlerinde üreticiler için eğitim çalışmaları İyi Tarım Uygulamaları nın belkemiğini oluşturuyor. Ayrıca tüketicilerin bilinçlendirilmesi, çevreye ve insana saygılı bir üretim için tarımın iyi sini, yani izlenebilir olanını tercih etmesi için bilgilendirme çalışmalarının aksatılmaması gerekiyor. Gıda güvenliği ile ürüne duyulan güveni birbirinden ayırmak bu noktada son derece önemli. Ürününüzü ne kadar sağlıklı şartlarda üretip tüketiciye ulaştırıyor olsanız da, tüketicinin ürüne güven duyması bu çalışmalarınızdan haberdar olmasına bağlı. Gıda güvenliği konusunda hassas olan üreticilerin, tüketicilerin güvenini kazanmak için mevcut iletişim kanallarını kullanarak üretim çalışmalarına yönelik düzenli bilgilendirmelerde bulunmayı ihmal etmemesi gerekiyor. 6
Kaynakça Eşiyok, D., Bozokalfa, M. K. ve Aşçıoğlu T. K. Sebze Yetiştiriciliğinde İyi Tarım Uygulamaları. Tarım Gözlem 7 (2010), 28-30. Lee, Cheol-Hi. Introduction of Good Agricultural Practice (Gap) in Korea. http://www.agnet.org. İyi Tarım Uygulamaları. TÜGEYP, Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı, Ankara: 2006. İyi Tarım Uygulaması Hızla Yayılıyor. Tarım Türk 25 (2010), 16-21. Matsuda, Tomoyoshi. Gap As a Baseline, Traceability As a Pipeline to Build Consumer Confidence. http:// www.agnet.org. Tarladan Çatala Gıda Güvenliği. Infofarm 12 (2008), 60-65. Tekinarslan, Osman. Türkiye de İyi Tarım Uygulamalarının Önemi ve Tarımda İzlenebilirlik. Tarım Gözlem 9 (2010), 35-36. Türk Tarımı İyi leşiyor. Tarım Gözlem 3 (2009), 8-11. 7