DEĞERLENDİRME DÜNYA EKONOMİK BÜYÜMESİ VE TÜRKİYE EKONOMİSİNİN 2012 YILI PERFORMANSI. Atila BEDİR

DEĞERLENDİRME Balkan Tecrübelerinden Türkiye İçin Dersler TÜRK AKADEMİSİ SİYASİ SOSYAL STRATEJİK ARAŞTIRMALAR VAKFI DÜNYA EKONOMİK BÜYÜMESİ VE TÜRKİYE EKONOMİSİNİN YILI PERFORMANSI Atila BEDİR Ekonomi Araştırmaları Merkezi www.turkakademisi.org.tr

Balkan Tecrübelerinden Türkiye İçin Dersler TÜRK AKADEMİSİ Siyasi Sosyal Stratejik Araştırmalar Vakfı (TASAV) Türkiye de ve dünyada, yaşanmış ve yaşanmakta olan olayları; siyasî, sosyal, tarihî ve kültürel derinlik içinde ve stratejik bir bakış açısıyla değerlendiren, yeni tasarımlar ortaya koyarak gelecek vizyonu oluşturan bir düşünce kuruluşudur. TASAV, bilimsel kıstasları esas alarak ulusal, bölgesel ve uluslararası düzeyde araştırma, inceleme ve değerlendirme faaliyetlerinde bulunmaktadır. Çalışmalarını hiçbir kâr amacı gütmeden ilgililer ile paylaşan TASAV; tarafsız, doğru, güncel ve güvenilir bilgiler ışığında kamuoyunu aydınlatmaya çalışmaktadır. TASAV ın amacı; Türkiye Cumhuriyeti Devleti nin kuruluş felsefesine paralel olarak, ülkemizin ekonomik, sosyal, siyasî, kültür ve eğitim hayatının geliştirilmesine; millî menfaat, millî güvenlik ve birlik anlayışının, insan hak ve özgürlüklerinin, demokrasi kültürünün, jeopolitik ve jeostratejik düşünce biçiminin yaygınlaştırılmasına; toplumda millî, vicdanî ve ahlâkî değerlerin hâkim kılınmasına ve Türkiye nin dünyadaki gelişmelerin belirleyicisi olmasına bilimsel faaliyetler aracılığıyla katkı sağlamaktır. ARAŞTIRMA MERKEZLERİ TASAV, aşağıda belirtilen altı Stratejik Araştırma Merkezi vasıtasıyla çalışmalarını yürütmektedir: 1. Dış Politika Araştırmaları Merkezi 2. Güvenlik Araştırmaları Merkezi 3. Siyaset, Hukuk ve Yönetim Araştırmaları Merkezi 4. Sosyal ve Kültürel Araştırmalar Merkezi 5. Ekonomi Araştırmaları Merkezi 6. Enerji Araştırmaları Merkezi

Balkan Tecrübelerinden Türkiye İçin Dersler DÜNYA EKONOMİK BÜYÜMESİ VE TÜRKİYE EKONOMİSİNİN YILI PERFORMANSI Atila BEDİR Ekonomi Araştırmaları Merkezi Değerlendirme No: 2 // Mart 2013 www.turkakademisi.org.tr Bu yazının tüm hakları saklıdır. Yazının telif hakkı TASAV a ait olup kaynak gösterilerek yapılacak makul alıntılamalar dışında önceden izin almadan kullanılamaz ve çoğaltılamaz.

İÇİNDEKİLER GİRİŞ... 1 1) DÜNYA EKONOMİK GÖRÜNÜMÜ... 2 1.1. 2000 li Yıllarda Ekonomik Büyüme: Küresel Ekonomik Kriz ve Borç Krizleri3 2) YILINDA TÜRKİYE EKONOMİSİ REEL KESİMİ VE BEKLENTİLER... 6 2.1. Gayri Safi Yurtiçi Hâsıla (GSYH)... 6 2.1.1. İktisadî Faaliyet Kolları İtibarıyla Gayri Safi Yurtiçi Hâsıla... 6 2.1.2. Harcamalar İtibarıyla Gayri Safi Yurtiçi Hâsıla... 8 2.2. Sanayi Üretimi... 9 2.3. İmalat Sanayii Kapasite Kullanım Oranı... 9 2.4. İhracat... 9 2.5. İthalat... 10 2.6. İmalat Sanayii İstihdamı... 10 2.7. Türkiye Ekonomisi Büyüme Tahminleri... 10 i SONUÇ... 11 KAYNAKÇA... 13

GİRİŞ Günümüz dünyasında, bilgi ve iletişim teknolojilerindeki hızlı ve yaygın gelişmelerle birlikte mal ve sermaye akımlarındaki artışlar ülkeleri iktisadî olarak birbirine daha bağımlı kılmaktadır. Bu durum, aynı zamanda, dünya ekonomisinde ağırlığı olan ülke ekonomilerinde meydana gelebilecek olumlu veya olumsuz hususların, eskiye kıyasla çok daha kısa sürede ve geniş yelpazede diğer ülkeleri etkilemesine yol açmaktadır. Böylesi bir rekabet ortamında, özellikle Türkiye gibi gelişmekte olan ülkelerin uluslararası rekabet gücü yüksek bir sanayi ve ekonomik yapıyı hedefleyen politika tercihlerinin ve önceliklerinin olması, dünya ekonomisindeki kısa dönemli olumsuzluklardan daha az etkilenilmesine ve uzun dönemde arzu edilen gelişmenin sağlanmasına imkân sunabilecektir. Dünya ekonomisi 2000 li yılların ortalarında yıllık yüzde 5 lerin üzerinde bir büyüme gerçekleştirmiş, örneğin 2004-2007 yılları arasında, yükselen ve gelişmekte olan ülkelerde yıllık büyüme yüzde 8 ler mertebesinde olmuştur. Dünya ekonomisinde yaşanan bu genişleme süreci sürdürülememiş, 2007 yılından itibaren ABD konut piyasası kaynaklı finansal kriz reel sektörü etkileyerek gittikçe derinleşmiş ve 2009 yılında dünya genelinde ekonomik bir krize yol açmıştır. 2010 yılındaki toparlanma eğilimine karşın, özellikle Avro Bölgesi kaynaklı kamu borçlarının yüksekliği ve sürdürülebilirliği sorunu ile karşılaşılmış ve dünya ekonomisinde yılı ve özellikle yılında bir yavaşlama süreci yaşanmıştır. Son yıllarda yaşanan bahse konu ekonomik krizlerin reel sektör üzerindeki etkileri, Avro Bölgesi başta olmak üzere giderilememiş olup, geleceğe yönelik tahminlerde krizin etkilerinin önümüzdeki yıllarda da sürebileceği görülmektedir. Kuşkusuz, dış ticaretimiz içerisinde önemli bir yer teşkil eden Avrupa Birliği ekonomilerinde yaşanan daralma ve dünya ekonomisine yönelik görünümün düzelmemesi, Türkiye ekonomisini etkilemekte ve bazı riskleri ortaya çıkarmaktadır. Bu çalışmada, uluslararası ve ulusal kurumsal göstergelere dayalı, esas itibarıyla büyüme eksenli ve reel kesim ağırlıklı olmak üzere dünya ekonomik görünümü değerlendirilmekte; ekonomik faaliyetler bakımından ülkelerin ağırlığı, dünya ekonomik büyümesinin seyri, son dönemde yaşanan krizlerin ekonomik büyümeye etkileri ve geleceğe yönelik beklentiler irdelenmektedir. Bu bağlamda Türkiye deki ekonomik büyüme ve büyümenin önem arz eden bileşenlerindeki durum, sanayi üretimi, kapasite kullanımı, dış ticaret ve istihdam durumu incelenerek geleceğe yönelik bazı tahmin ve değerlendirmelerde bulunulmaktadır. 1

1. DÜNYA EKONOMİK GÖRÜNÜMÜ 1990- yılları arasında, miktar bazında dünya hâsılası yıllık ortalama yüzde 2,3 artarken, değer bazında dünya mal ihracatı yüzde 8,2 1, doğrudan yabancı sermaye girişleri yüzde 10,1 artmıştır (WTO, ; UNCTAD, 1993; ). 2 Dünya ticareti ve doğrudan yabancı sermaye girişlerinin dünya hâsılasından çok daha fazla arttığı bu dönemde, dünya ekonomisi içerisinde gelişmiş ülkelerin ağırlığı azalırken gelişmekte olan ülkelerin payı artmaktadır. Nitekim, dünya mal ihracatı içinde gelişmiş ekonomilerin payı 1990 yılında yüzde 72,4 ten, son yıllarda yaşanan ekonomik krizlerin de etkisiyle yılında yüzde 52,7 ye düşerken; gelişmekte olan ülkeler ile geçiş ekonomilerinin payı 1990- döneminde yüzde 27,6 dan yüzde 42,7 ye yükselmiştir. Özellikle kaydettiği yüksek ihracat artışlarıyla, Çin in dünya ihracatı içinde 1990 yılında yüzde 1,8 olan payı, yılında yüzde 10,4 e yükselmiştir. 3 Bu gelişmelerle birlikte, günümüzde hâlen, dünya ekonomisinde ABD, Avrupa Birliği (AB) ve Japonya nın ağırlığı ve sürükleyici konumu devam etmekte, Çin in ağırlığı ise gittikçe artmaktadır. Tablo 1: Önemli Ülkeler/Bölgeler İtibarıyla Ekonomik Faaliyetler () (Milyar ABD Doları) GSYH Pay (%) İhracat Pay (%) İthalat Pay (%) Dış Ticaret Hacmi Pay (%) ABD 15.075,6 21,9 1.480,4 8,1 2.265,9 12,3 3.746,3 10,2 AB Ülkeleri 17.610,8 25,6 6.038,6 33,1 6.255,6 33,9 12.294,2 33,5 - Almanya 3.607,4 5,2 1.472,3 8,1 1.253,9 6,8 2.726,2 7,4 - Fransa 2.778,1 4,0 596,1 3,3 713,9 3,9 1.310,0 3,6 - İngiltere 2.431,3 3,5 473,2 2,6 637,8 3,5 1.111,0 3,0 - İtalya 2.198,7 3,2 523,2 2,9 557,5 3,0 1.080,7 2,9 Japonya 5.866,5 8,5 822,6 4,5 855,0 4,6 1.677,6 4,6 Çin 7.298,1 10,6 1.898,4 10,4 1.743,5 9,5 3.641,9 9,9 Ara Toplam (ABD+AB+Japonya+Çin) 45.851,1 66,5 10.240,0 56,1 11.120,0 60,3 21.360,0 58,2 Dünya Toplamı 68.899,2 100 18.255,0 100 18.438,0 100 36.693,0 100 Kaynak: IMF (b) ve WTO () verilerinden türetilmiştir. 2 1 Aynı dönemde miktar bazında dünya mal ihracatı yüzde 5,2 artmıştır. 2 Dünya ekonomisinde son dönemde yaşanan ekonomik kriz ve borç krizlerinin etkisinin olmadığı 1990-2007 yılları arasında, dünya hâsılası artışı yıllık ortalama yüzde 2,6 iken, değer bazında dünya mal ihracat artışı yüzde 8,6, doğrudan yabancı sermaye girişleri artışı yüzde 14,3 olmuştur. 3 UNCTAD, UNCTADSTAT Database, http://unctad.org/en/pages/statistics.aspx verilerinden türetilmiştir.

yılı itibarıyla, dünya hâsılası ve dış ticaret faaliyetleri içerisinde ABD, AB ülkeleri, Japonya ve Çin in yüzde 60 lar mertebesinde bir ağırlığı bulunmaktadır (Tablo 1). Son beş yılda yaşanan küresel ekonomik kriz ve borç krizleri tecrübesinin de gösterdiği gibi, mal veya sermaye hareketlerinde serbestleşme ile artan mal ve finansal akımların ülkeleri birbirine daha bağımlı kıldığı günümüz dünyasında, büyük ekonomilerde yaşanan olumlu veya olumsuz gelişmeler kısa sürede diğer ülkeleri de etkilemektedir. 1.1. 2000 li Yıllarda Ekonomik Büyüme: Küresel Ekonomik Kriz ve Borç Krizleri 1994-2003 yılları arası on yıllık dönemde dünya hâsılası yıllık ortalama yüzde 3,4 artarken, bunu takip eden 2004-2007 yılları arasında yüzde 5 ler düzeyinde yıllık bir büyüme gerçekleşmiştir. Dünya ekonomisindeki bu genişleme süreci 2007 yılının ortalarından itibaren ABD konut piyasası kaynaklı finansal krizin etkisine girmiş, krizin etkileri reel kesimde de derin şekilde hissedilmiş, 2008 yılı ve özellikle 2009 yılında dünya genelinde ekonomik bir krize dönüşmüştür. 2009 yılında, ABD ekonomisi yüzde 3,1, Avro Bölgesi yüzde 4,4, Avrupa Birliği geneli yüzde 4,2 küçülmüştür. Ekonomik krizin etkisi özellikle gelişmiş ülkelerde daha derinden hissedilmiş, gelişmiş ülke ekonomileri yüzde 3,5 daralırken, yükselen ve gelişmekte olan ülkelerde yüzde 2,7 büyüme kaydedilebilmiştir (Tablo 2). 3

Tablo 2: Ekonomik Büyüme (Reel GSYH yıllık artış, yüzde) Tahminler (Ocak 2013) Ekim Tahminlerinden Farkı Ortalama 1994-2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2013 2014 2013 2014 ABD 3,3 3,5 3,1 2,7 1,9-0,3-3,1 2,4 1,8 2,3 2,0 3,0-0,1 0,1 Avro Bölgesi 2,2 2,2 1,7 3,2 3,0 0,4-4,4 2,0 1,4-0,4-0,2 1,0-0,3-0,1 - Almanya 1,5 0,7 0,8 3,9 3,4 0,8-5,1 4,0 3,1 0,9 0,6 1,4-0,3-0,1 - Fransa 2,2 2,5 1,8 2,5 2,3-0,1-3,1 1,7 1,7 0,2 0,3 0,9-0,1-0,2 - İtalya 1,7 1,7 0,9 2,2 1,7-1,2-5,5 1,8 0,4-2,1-1 0,5-0,3 0 - İspanya 3,6 3,3 3,6 4,1 3,5 0,9-3,7-0,3 0,4-1,4-1,5 0,8-0,1-0,3 İngiltere 3,5 2,9 2,8 2,6 3,6-1,0-4,0 1,8 0,8-0,2 1,0 1,9-0,1-0,3 Avrupa Birliği (AB) 2,6 2,6 2,3 3,6 3,4 0,6-4,2 2,1 1,6-0,2 0,2 1,4-0,3-0,2 Japonya 0,9 2,4 1,3 1,7 2,2-1,0-5,5 4,5-0,6 2,0 1,2 0,7 0,0-0,4 Çin 9,4 10,1 11,3 12,7 14,2 9,6 9,2 10,4 9,3 7,8 8,2 8,5 0,0 0,0 Dünya Toplamı 3,4 4,9 4,6 5,3 5,4 2,8-0,6 5,1 3,9 3,2 3,5 4,1-0,1-0,1 4 - Gelişmiş Ülkeler 2,8 3,1 2,6 3,0 2,8 0,1-3,5 3,0 1,6 1,3 1,4 2,2-0,2-0,1 - Yükselen ve Gelişmekte Olan Ülkeler 4,4 7,5 7,3 8,2 8,7 6,1 2,7 7,4 6,3 5,1 5,5 5,9-0,1 0,0

2010 yılında gözlenen dünya ekonomisindeki toparlanma eğilimi yılında sürdürülememiş, özellikle Avro Bölgesi ekonomileri gibi gelişmiş ülkelerin kamu borçlarının yüksekliği ve sürdürülebilirliği sorunu, yılında AB ülkeleri başta olmak üzere dünya ekonomisinin tekrar aşağı yönlü bir eğilime geçmesine yol açmıştır. Tablo 2 de görüldüğü üzere, özellikle Avro Bölgesi kaynaklı borç krizinin dünya ekonomisi reel kesimine etkilerinin 2013 yılında da devam edeceği ve 2013 yılında Avro Bölgesi ekonomilerinin -0,2 küçüleceği, 2014 yılında ise yüzde 1,0 gibi sınırlı bir büyüme kaydedebileceği tahmin edilmektedir. 4 Ayrıca, Ekim ayında yapılan tahminlere kıyasla 2013 yılı Ocak ayında yapılan tahminlerde, önceki tahminler aşağı yönlü revize edilmiştir. Bu çerçevede 2013 yılı ekonomik büyüme tahminleri, Avro Bölgesi ve Avrupa Birliği genelinde -0,3 puan, dünya ekonomisi genelinde -0,1 puan aşağı çekilmiştir (Tablo 2). Tablo 3: AB Ekonomisinde Sanayi Üretim Artışı (%)* Oca. Şub. Mar. Nis. May. Haz. Tem. Ağu. Eyl. Eki. Kas. Ara. Yıllık 6,4 7,8 5,9 5,3 4,3 2,8 4,4 6,0 2,2 1,0 0,1-1,6 3,1-1,6-1,8-1,5-2,1-2,3-1,7-1,9-0,8-2,7-3,0-3,6-2,3 (T) -2,1 Kaynak: EUROSTAT (Avrupa Birliği İstatistik Ofisi), T: Tahmin (*) Bir önceki yılın aynı dönemine göre. Türkiye ekonomisi açısından önem arz eden AB deki reel ekonomik durumu daha ayrıntılı analiz edebilmek bakımından, ekonomik faaliyetler açısından öncü bir gösterge niteliğindeki sanayi üretimi incelendiğinde, AB sanayii üretiminin yılının her ayında, bir önceki yılın aynı dönemine göre küçülme gösterdiği görülmektedir. Örneğin, AB sanayi üretimi yılı Eylül ayında yüzde 2,7, Ekim ayında yüzde 3,0, Kasım ayında yüzde 3,6, Aralık ayında ise yüzde 2,3 küçülmüş ve yılı genelinde yüzde 2,1 daralmıştır (Tablo 3). 5 4 OECD nin Avro Bölgesi 2013 ve 2014 yılı ekonomik büyüme tahmini ise sırasıyla yüzde -0,1 ve yüzde 1,3 tür.

2. YILINDA TÜRKİYE EKONOMİSİ REEL KESİMİ VE BEKLENTİLER 2.1. Gayri Safi Yurtiçi Hâsıla (GSYH) Tablo 4: Gayri Safi Yurtiçi Hâsıla (GSYH) Artışı: Büyüme (%) Ekonomik Büyüme 2010 I.Ç. Kaynak: TÜİK, Ç: Çeyrek II.Ç. III.Ç. IV.Ç. I.Ç. II.Ç. III.Ç. Dokuz Aylık 9,2 12,1 9,1 8,4 5,0 8,5 3,4 3,0 1,6 2,6 Türkiye ekonomisinde, 2010 yılındaki yüzde 9,2 lik büyümeye rağmen, yılında yılın sonlarına doğru göreli bir yavaşlama olmuştur. yılı büyümesi, yılın ilk iki çeyreğindeki yüksek büyümenin de etkisiyle yüzde 8,5 olarak gerçekleşmiştir. Ekonomide yılının sonlarına doğru görülen yavaşlama yılında belirginleşmiş ve yılının birinci çeyreğinde yüzde 3,4, ikinci çeyreğinde yüzde 3,0, üçüncü çeyreğinde yüzde 1,6 olmak üzere, yılı ilk dokuz ayında yüzde 2,6 gibi sınırlı büyüme kaydedilmiştir (Tablo 4). Bu çerçevede, yılı ilk dokuz aylık verileri, 2010 ve yılı verileriyle kıyaslandığında ekonomik faaliyetlerde belirgin bir yavaşlama gözlenmektedir. Bu yavaşlamada, önemli bir ihracat pazarımız olan Avrupa Birliği (AB) ülkeleri ekonomilerinde yaşanan kamu borç krizi kaynaklı olumsuz gelişmelerin ve ekonomik daralmanın da etkisi olduğu düşünülmektedir. 6 2.1.1. İktisadî Faaliyet Kolları İtibarıyla Gayri Safi Yurtiçi Hâsıla Türkiye ekonomisindeki iktisadî faaliyet kolları, başka bir ifadeyle sektörel yapı analiz edildiğinde, ekonominin genelindeki yavaşlama, benzer şekilde imalat sanayiinde açıkça görülmektedir. Nitekim, imalat sanayiinde 2010 yılında yüzde 13,6 olan büyüme, yılından itibaren hız kesmiş ve yılının ilk yarısındaki göreli yüksek büyümenin de etkisiyle yılında yüzde 9,6 olmuştur. Ancak yılında bu yavaşlama daha belirgin hâle gelmiş ve imalat sanayiinde yılının birinci çeyreğinde yüzde 3,2, ikinci çeyreğinde yüzde 3,8, üçüncü çeyreğinde yüzde 1,3 olmak üzere ilk dokuz ayda yüzde 2,8 büyüme görülmüştür (Tablo 5). Benzer şekilde, söz konusu ekonomik yavaşlamanın etkisi toptan ve perakende ticarette açıkça görülmektedir. Ekonomi içerisinde önemli bir ağırlığı olan toptan ve perakende ticarette 2010 yılında gözlenen yüzde 13,6 büyüme, yılının sonlarında yavaşlamış ve yılında yüzde 11,1 olmuştur. Toptan ve perakende ticarette gözlenen yavaşlama yılında derinleşmiş, birinci çeyrekte yüzde 0,6 ve ikinci çeyrekte yüzde 0,7 gibi düşük düzeyde büyümeye karşın, üçüncü çeyrekte yüzde 1,2 küçülme görülmüş ve böylece yılın ilk dokuz ayında ancak yüzde 0,1 lik düşük bir büyüme kaydedilmiştir.

Tablo 5: Sabit Fiyatlarla Gayri Safi Yurtiçi Hâsıla (GSYH) Gelişme Hızları İktisadî Faaliyet Kollarına ve 1988 Temel Fiyatlarına Göre, Yüzde Artış (%) 2010 I.Ç. II.Ç. III.Ç. IV.Ç. I.Ç. II.Ç. III.Ç. Dokuz Aylık Tarım, avcılık ve ormancılık 2,4 8,2 6,5 4,9 5,8 5,8 4,9 3,4 2,9 3,3 Balıkçılık 1,7-0,7 1,7 2,3 2,8 1,8 3,8 4,8 4,6 4,3 Madencilik ve taşocakçılığı 4,7 10,8 1,2 0,3 5,5 3,9-0,6 3,1 5,0 2,8 İmalat sanayii 13,6 15,1 9,3 9,5 5,3 9,6 3,2 3,8 1,3 2,8 Elektrik, gaz, buhar ve sıcak su üretimi 7,3 12,3 5,9 6,8 10,5 8,8 8,4 6,1 4,7 6,2 ve dağıtımı İnşaat 18,3 15,5 13,1 10,3 7,0 11,3 2,7 0,3 0,4 1,0 Toptan ve perakende ticaret 13,6 18,0 13,7 10,6 3,2 11,1 0,6 0,7-1,2 0,1 Oteller ve lokantalar 0,3 5,2 7,6 7,9 9,3 7,7 2,4 3,7 2,0 2,5 Ulaştırma, depolama, 10,6 12,7 12,1 11,4 6,6 10,6 5,2 4,5 2,3 4,0 haberleşme Malî aracı kuruluşların 6,8 10,0 9,2 12,9 6,8 9,6 4,5 3,6 0,9 2,9 faaliyetleri Konut sahipliği 1,8 1,9 1,7 1,3 2,3 1,8 1,7 1,7 1,6 1,7 Gayrimenkul, kiralama ve iş 7,6 10,4 7,2 10,2 9,2 9,3 7,1 7,3 5,4 6,7 faaliyetleri Kamu yönetimi ve savunma, zorunlu 0,5 3,2 3,5 5,1 3,8 3,9 3,0 4,0 3,6 3,5 sosyal güvenlik Eğitim 0,6 4,1 4,1 6,9 5,4 5,1 4,5 4,5 3,5 4,2 Sağlık işleri ve sosyal hizmetler 1,2 3,5 3,3 6,8 7,8 5,2 5,3 4,7 4,1 4,7 Diğer sosyal, toplumsal ve kişisel 1,0 0,7 1,0 3,2 1,9 1,7 1,2 0,7 0,2 0,7 hizmet faaliyetleri Ev içi personel çalıştıran 5,4 7,7 5,5 9,5 8,3 7,8 6,3 6,1 4,1 5,6 hanehalkları (Eksi) Dolaylı ölçülen malî aracılık 12,0 14,6 12,6 14,5 12,2 13,4 4,7 4,5 1,1 3,3 hizmetleri Vergi-Sübvansiyon 13,1 17,0 10,8 10,1 4,8 10,4 2,5 1,4 0,7 1,5 GSYH 9,2 12,1 9,1 8,4 5,0 8,5 3,4 3,0 1,6 2,6 7 Kaynak: TÜİK (Gayri Safi Yurtiçi Hâsıla Haber Bülteni verilerinden derlenmiştir.) Ç: Çeyrek

2.1.2. Harcamalar İtibarıyla Gayri Safi Yurtiçi Hâsıla Ekonomik faaliyetlerdeki gelişmeler harcamalar yönüyle incelendiğinde, hanehalkı tüketiminde ve özel kesim yatırımlarında önceki dönemlere kıyasla daralma dikkat çekmektedir. Nitekim, gayri safi yurtiçi hâsıla içerisinde yüzde 70 ler düzeyinde bir paya sahip olan ve ekonomi içerisinde önemli bir ağırlık teşkil eden yerleşik hanehalklarının tüketimi yılında yüzde 7,8 artarken, yılının birinci çeyreğinde yüzde 0,1, ikinci çeyreğinde yüzde 1,0, üçüncü çeyreğinde yüzde 0,5 olmak üzere ilk dokuz ayda yüzde 0,5 küçülmüştür (Tablo 6). Özel sektör yatırımlarındaki daralma ise oldukça dikkat çekicidir. yılının ilk dokuz ayında toplam gayri safi sabit sermaye oluşumu yüzde 4,6 azalmıştır. Bu azalmada özel sektör gayri safi sabit sermaye oluşumundaki düşüş etkili olmuştur. Nitekim, 2010 yılında yüzde 33,6 artan özel sektör gayri safi sabit sermaye oluşumu, yılı sonlarında belirgin bir şekilde yavaşlama eğilimine girmiş ve yılı birinci çeyreğinde sadece yüzde 1,3 artarken, ikinci çeyreğinde yüzde 7,7, üçüncü çeyreğinde yüzde 11,1 azalmış, böylece ilk dokuz ayda yüzde 5,9 azalma göstermiştir (Tablo 6). yılının ilk dokuz ayında ekonominin genelinde görülen yüzde 2,6 düzeyindeki büyümede, ihracatın olumlu katkısı gözlenmektedir. Tablo 6: Harcamalar Yöntemiyle Gayri Safi Yurtiçi Hâsıla Gelişme Hızları (1988 Fiyatlarıyla), Yüzde Artış (%) 2010 I.Ç. II.Ç. III.Ç. IV.Ç. I.Ç. II.Ç. III.Ç. Dokuz Aylık Yerleşik Hanehalklarının 6,7 12,1 8,3 7,8 3,4 7,8-0,1-1,0-0,5-0,5 Tüketimi Devletin Nihaî Tüketim Harcamaları 2,0 7,0 9,0 10,3-4,3 4,5 5,5 4,4 4,4 4,7 - Maaş, Ücret 1,2 3,8 4,2 4,6 3,3 3,9 2,8 3,6 3,7 3,4 - Mal ve Hizmet Alımları 2,7 10,8 13,7 15,9-8,4 5,0 8,6 5,1 5,0 6,0 Gayri Safi Sabit Sermaye Oluşumu 30,5 35,7 29,0 15,0 1,3 18,5 1,4-7,2-7,6-4,6 - Kamu Sektörü 17,7-0,9-0,2 0,3-9,5-3,3 2,5-4,0 11,2 3,5 - Makine- Teçhizat 12,2-16,6 13,9-17,2-12,0-9,9 32,4 11,6 43,8 29,3 - İnşaat 19,1 0,4-2,0 3,8-8,1-1,6 0,4-6,3 6,0 0,2 - Özel Sektör 33,6 41,9 35,1 18,2 3,9 23,1 1,3-7,7-11,1-5,9 - Makine- Teçhizat 42,8 53,6 41,7 20,6 0,4 26,1 0,6-11,4-14,7-8,6 - İnşaat 17,7 21,1 20,3 13,4 12,3 16,6 3,0 1,8-3,1 0,6 Mal ve Hizmet İhracatı 3,4 8,7 0,5 10,2 6,6 6,4 12,3 20,9 11,9 15,0 (Eksi) Mal ve Hizmet İthalatı 20,7 28,0 18,9 6,8-5,1 10,9-6,1-3,7-2,4-4,0 GSYH 9,2 12,1 9,1 8,4 5,0 8,5 3,4 3,0 1,6 2,6 Kaynak: Kalkınma Bakanlığı, TÜİK (Gayri Safi Yurtiçi Hâsıla Haber Bülteni verilerinden derlenmiştir.) Ç: Çeyrek 8

2.2. Sanayi Üretimi Tablo 7: Sanayi Üretim Endeksi Artışı (%)* Oca. Şub. Mar. Nis. May. Haz. Tem. Ağu. Eyl. Eki. Kas. Ara. Yıllık 19,2 14,0 10,6 8,9 8,2 7,0 7,0 3,8 12,1 7,5 8,5 3,7 8,9 1,5 4,4 2,6 1,5 5,9 3,0 3,3-1,8 6,2-5,7 11,3-3,8 2,3 Kaynak: TÜİK (*) Bir önceki yılın aynı dönemine göre. Türkiye ekonomisinin genelindeki gelişmeler bakımından öncü gösterge niteliğindeki sanayi üretiminde, yılında bir önceki yıla kıyasla belirgin bir yavaşlama görülmektedir. yılında yüzde 8,9 artış gösteren Türkiye sanayi üretimi, yılında, aylar itibarıyla, bir önceki yılın aynı ayındaki artışların oldukça altında kalmıştır. Özellikle belirtmek gerekirse, Ağustos ayı üretimi yüzde 1,8, Ekim ayı üretimi yüzde 5,7, Aralık ayı üretimi yüzde 3,8 azalmış ve yılın genelinde yüzde 2,3 artış kaydedilebilmiştir (Tablo 7). 2.3. İmalat Sanayii Kapasite Kullanım Oranı Tablo 8: Kapasite Kullanım Oranı (%) Oca. Şub. Mar. Nis. May. Haz. Tem. Ağu. Eyl. Eki. Kas. Ara. Yıllık 74,6 73,0 73,2 74,9 75,2 76,7 75,4 76,1 76,2 77,0 76,9 75,5 75,4 74,7 72,9 73,1 74,7 74,7 74,6 74,8 74,3 74,0 74,9 74,0 73,6 74,1 Kaynak: TCMB Not: Yıllık ortalama olarak, on iki ayın ortalaması alınmıştır. 9 yılında, yılına kıyasla imalat sanayii üretimindeki yavaşlamanın da etkisiyle, imalat sanayii kapasite kullanım oranının, aylar itibarıyla, daha düşük seyrettiği görülmektedir. Nitekim, imalat sanayii kapasite kullanım oranı yılında yıllık ortalama yüzde 75,4 iken, yılında yıllık ortalama yüzde 74,1 olmuştur. 2.4. İhracat Tablo 9: İhracat Artışı (%)* Oca. Şub. Mar. Nis. May. Haz. Tem. Ağu. Eyl. Eki. Kas. Ara. Yıllık 22,0 21,7 19,5 26,4 11,7 19,0 24,0 32,0 20,7 8,7 18,2 5,6 18,5 8,4 16,8 11,9 6,4 20,1 16,7 8,3 14,2 21,0 11,6 24,8 1,4 13,1 Kaynak: TÜİK (*) Bir önceki yılın aynı dönemine göre. yılı ihracatı 152,6 milyar $ olarak açıklanmıştır. Dış konjonktürün de etkisiyle, yılında, genel olarak, ihracat artışı yavaşlamış ve ihracatta yüzde 13,1 artış kaydedilmiştir. İhracat artışındaki yavaşlamada, özellikle Avrupa Birliği ndeki ekonomik daralmanın etkili olduğu görülmektedir. Nitekim yılında, AB ülkelerine yapılan ihracatımız yüzde 5,0 gerilemiştir.

2.5. İthalat Tablo 10: İthalat Artışı (%)* Oca. Şub. Mar. Nis. May. Haz. Tem. Ağu. Eyl. Eki. Kas. Ara. Yıllık 44,6 48,7 44,1 40,2 43,3 41,8 31,0 27,5 35,5 15,2 8,5 0,2 29,8 2,8 1,1-4,8-8,0 3,0-5,4-1,4-4,8-6,4-5,6 12,5-3,7-1,8 Kaynak: TÜİK (*) Bir önceki yılın aynı dönemine göre. yılındaki yüksek düzeyde ithalat artışına karşın, yılında aylar itibarıyla ithalatta hissedilir azalma görülmüş ve yılında ithalat yüzde 1,8 oranında düşmüştür. İthalattaki düşüşte, yukarıda açıklandığı üzere, hanehalkı tüketim ve özel kesim yatırım harcamalarındaki düşüşün etkili olduğu anlaşılmaktadır. 2.6. İmalat Sanayii İstihdamı Tablo 11: İmalat Sanayii İstihdamı Oca. Şub. Mar. Nis. May. Haz. Tem. Ağu. Eyl. Eki. Kas. Ara. Yıllık 2010 (1000 4014 4034 4030 4099 4190 4247 4288 4240 4222 4243 4389 4356 4216 Kişi) (1000 4347 4331 4447 4460 4424 4349 4375 4343 4354 4309 4367 4368 4367 Kişi) (1000 4358 4366 4419 4467 4438 4432 4442 4405 4378 4399 4467 Kişi) Artış 8,3 7,4 10,3 8,8 5,6 2,4 2,0 2,4 3,1 1,6-0,5 0,3 3,6 (%) Artış 0,3 0,8-0,6 0,2 0,3 1,9 1,5 1,4 0,6 2,1 2,3 (%) Kaynak: TÜİK, Hanehalkı İşgücü Anketi. yılında Türkiye imalat sanayii üretim ve ihracat artışında gözlenen yavaşlamanın etkisinin istihdama da yansıdığı ve yılına kıyasla yılında imalat sanayii istihdam artışının düşük düzeyde seyrettiği görülmektedir. yılında, bir önceki yılın aynı dönemine göre, imalat sanayii on bir aylık ortalama istihdam artışı yüzde 1 düzeyinde olmuştur (Tablo 11). 10 2.7. Türkiye Ekonomisi Büyüme Tahminleri Türkiye ekonomisinin Ekim tarihi itibarıyla yapılan Uluslararası Para Fonu (IMF) tahmininde yılında yüzde 3,0, Kasım tarihi itibarıyla yapılan OECD tahmininde yüzde 2,9 ve Ekim tarihinde yayınlanan Orta Vadeli Program (OVP) da yüzde 3,2 büyümesi öngörülmektedir. Ayrıca 2013 yılına ilişkin olarak yüzde 3,5-4 gibi orta düzeyde bir büyüme beklenmektedir (Tablo 12).

Tablo 12: Türkiye Ekonomisi Büyüme Tahminleri (Yüzde Artış) 2013 OECD Kasım Tahmini 2,9 4,1 IMF Ekim Tahmini 3,0 3,5 Orta Vadeli Program (2013-2015) Ekim Tahmini 3,2 4,0 Kaynak: IMF (), OECD Statistics ve Kalkınma Bakanlığı (). Daha önceki bölümlerde açıklanan Türkiye ekonomisi yılı GSYH dokuz aylık verileri on iki aylık sanayi üretim verileriyle birlikte değerlendirildiğinde, Türkiye nin yılı ekonomik büyümesinin mevcut tahminlerin (Tablo 12) altında olacağı düşünülmektedir. Ayrıca, başta Türkiye ekonomisi açısından önem arz eden Avro Bölgesi olmak üzere dünya ekonomisi üzerinde kriz baskısının devam etmesi ve uluslararası kuruluşlarca gelecek yıllara dair büyüme tahminlerinin aşağı yönlü revize ediliyor olması da dikkate alındığında, 2013 yılı tahminlerinde ihtiyatlı davranılması uygun olacaktır. SONUÇ Dünya ticareti ve doğrudan yabancı sermaye girişlerinin dünya hâsılasından çok daha fazla arttığı son yirmi yılda, dünya ekonomisi içerisinde gelişmiş ülkelerin ağırlığı azalırken gelişmekte olan ülkelerin payı artış göstermektedir. Bununla birlikte, günümüz itibarıyla dünya ekonomisinde ABD, Avrupa Birliği (AB) ve Japonya nın ağırlığı ve sürükleyici konumu hâlen devam etmekte, Çin in ağırlığı gittikçe artmaktadır. yılı itibarıyla, dünya hâsılası ve dış ticaret faaliyetleri içerisinde bu ülkelerin yüzde 60 lar mertebesinde bir ağırlığı bulunmakta olup, dünyanın anılan büyük ekonomilerinde yaşanan olumlu veya olumsuz gelişmeler, kısa sürede diğer ülkeleri de etkilemektedir. 11 yılı ve özellikle yıllarında, Avro Bölgesi ekonomileri gibi gelişmiş ülkelerin kamu borçlarının yüksekliği ve sürdürülebilirliği sorunu başta AB ülkeleri olmak üzere dünya ekonomisinin aşağı yönlü bir eğilime geçmesine yol açmıştır. Avro Bölgesi kaynaklı borç krizinin dünya ekonomisi reel kesimine etkilerinin 2013 yılında devam edeceği, 2014 yılında, özellikle Avro Bölgesinde, sınırlı bir büyüme kaydedilebileceği tahmin edilmektedir. Türkiye ekonomisinin verileri, 2010 ve yılı verileriyle kıyaslandığında, yılında ekonomik faaliyetlerde yavaşlamanın olduğu görülmektedir. 2010 yılında yüzde 9,2, yılında yüzde 8,5 büyüyen ekonomide yılının sonlarına doğru görülen yavaşlama yılında belirginleşmiş ve yılı ilk dokuz ayında yüzde 2,6 gibi sınırlı bir büyüme kaydedilmiştir. Bu yavaşlamada, önemli bir ihracat pazarımız olan Avrupa Birliği (AB) ülkeleri ekonomilerinde yaşanan olumsuz gelişmelerin de etkisi olduğu düşünülmektedir.

Türkiye ekonomisi iktisadî faaliyet kolları itibarıyla değerlendirildiğinde, ekonominin genelindeki yavaşlamanın imalat sanayii ile toptan ve perakende ticarette belirginleştiği fark edilmektedir. Benzer şekilde, Türkiye ekonomisinde, ekonomik faaliyetlerdeki gelişmeler harcamalar yönüyle incelendiğinde, hanehalkı tüketiminde ve özel kesim yatırımlarında önceki dönemlere kıyasla daralma dikkat çekmektedir. yılında yüzde 8,9 artış gösteren ve Türkiye ekonomisinin genelindeki gelişmeler bakımından öncü gösterge niteliğindeki sanayi üretiminde yılında yüzde 2,3 artış kaydedilmiştir. yılında, Türkiye imalat sanayii üretim artışındaki yavaşlamanın etkisinin istihdama da yansıdığı ve imalat sanayii on bir aylık ortalama istihdam artışının yüzde 1 düzeyinde olduğu görülmektedir. yılında ihracat yüzde 13,1 artmasına karşın, bir önceki yıla kıyasla ihracat artışında yavaşlama gözlenmiştir. İhracat artışındaki yavaşlamada özellikle Avrupa Birliği ndeki ekonomik daralmanın etkili olduğu görülmekte olup, yılında AB ülkelerine yapılan ihracatımız yüzde 5,0 gerilemiştir. Buna rağmen, ekonomik büyüme üzerinde diğer iktisadî faaliyetlere kıyasla ihracatın olumlu katkısı gözlenmektedir. Türkiye ekonomisi yılı GSYH dokuz aylık verileri ile on iki aylık sanayi üretim verileri birlikte değerlendirildiğinde, Türkiye nin yılı ekonomik büyümesinin OVP de yüzde 3,2 öngörülen, IMF nin yüzde 3,0 ve OECD nin yüzde 2,9 olarak açıkladığı mevcut büyüme tahminlerinin altında olacağı görülmektedir. Avro Bölgesi başta olmak üzere, dünya ekonomisinde kırılganlığın sürüyor olması ve uluslararası kuruluşların da tahminlerini aşağı yönlü revize ediyor olması, Türkiye ekonomisine yönelik 2013 yılı için yapılan yüzde 3,5-4,1 arasındaki tahminlerin gerçekleşebilirliği konusunda ihtiyatlı bir yaklaşımı gerekli kılmaktadır. Son olarak vurgulamak gerekirse, dünya ekonomisinde zaman zaman ortaya çıkan krizlere karşı dayanıklı olabilmek ve uzun dönemli sürdürülebilir bir gelişme sağlayabilmek için, bilhassa Türkiye gibi gelişmekte olan ülkeler açısından, ekonomisindeki yapısal kırılganlıkları gidermiş, azamî ölçüde yerel kaynaklara ve üretim ekonomisine dayalı, ürün ve üretim teknolojilerine hâkim, nitelikli işgücüne ve uluslararası rekabet gücü yüksek bir sanayiye sahip güçlü bir ekonomik yapı önem arz etmektedir. 12

KAYNAKÇA EUROSTAT, Short-term business statistics database ve eurostat newrelease euroindicators, http://epp.eurostat.ec.europa.eu/portal/page/portal/eurostat/home/ IMF, (a), Coping with High Debt and Sluggish Growth,World Economic Outlook, October, Washington. IMF, (b), World Economic Outlook Database, October, Washington. IMF, (2013), Gradual Upturn in Global Growth During 2013,World Economic Outlook Update, January, Washington. Kalkınma Bakanlığı, (), OECD, Statistics, http://www.oecd-ilibrary.org/economics/real-gross-domesticproduct-forecasts_gdp-kusd-gr-table-en UNCTAD, (2003), Transnational Corporations and Integrated International Production, World Investment Report 2003, United Nations, Newyork. UNCTAD, (), Towards a New Generation of Investment Policies, World Investment Report, United Nations, Newyork and Geneva. 13 TCMB, İmalat Sanayi Kapasite Kullanım Oranı, http://www.tcmb.gov.tr/ TÜİK, Gayri Safi Yurtiçi Hâsıla İstatistikleri, Sanayi Üretim Endeksi, Dış Ticaret İstatistikleri, Hanehalkı İşgücü İstatistikleri, http://www.tuik.gov.tr/pretabloarama.do?metod=search&aratype=hb_x UNCTAD, UNCTADSTAT, http://unctad.org/en/pages/statistics.aspx WTO (), International Trade Statistics, Switzerland, Geneva.