ORMANCILIK ORMANCILIĞIN TANIMI, ORMANCILIK TİPLERİ, ORMANCILĞIN GELİŞİM EVRELERİ, ÖTEKİ SEKTÖRLER VE YAKIN İLGİ ALANLARI İLE İLİŞKİLER

ORMANCILIK ORMANCILIĞIN TANIMI, ORMANCILIK TİPLERİ, ORMANCILĞIN GELİŞİM EVRELERİ, ÖTEKİ SEKTÖRLER VE YAKIN İLGİ ALANLARI İLE İLİŞKİLER

ORMANCILIĞIN TANIMI Endres (1922), orman kurulması, bakımı ve insanlar için yararlı kullanılması amaçlarını güden planlı bir etkinliktir. Diker (1947), ormanların varlıklarını sağlamakla beraber bunlardan topluma çeşitli yararlar temin eden sürekli ve planlı çalışmaların toplu ifadesi. Genel (geniş) anlamda; üretimden tüketime dek gerek içinde gerekse orman dışındaki süreci kapsamaktadır. Özel (dar) anlamda; orman sınırları içinde gerçekleşen ormancılık etkinliklerini kapsar. İnal (1969), ormanların varlıklarını korumak, gerekince artırmak, bunlardan topluma sürekli biçimde ve bol ölçüde hasılat ve toplumsal yarar sağlamak amaçlarıyla yapılan planlı, rasyonel ve teknik çalışmaların tümüdür.

Worrel (1970), sürekli ürün ve hizmet üretimi için ormanların bilimsel yönetimidir. Speidel (1971), ormancılıkta son yıllarda anlayış değişimleri olduğuna değinerek, biyolojik ve teknik özellikli işlerin önüne ekonomik ve örgütsel işlerin geçtiğini ve öncelik kazandığını belirtmiştir. Hummel (1984), ormanlar ve benzer amaçlarla işletilen diğer alanların oluşturduğu doğal kaynakları insan yararına yönetme ve kullanmadır. Asan (1999), orman ekosisteminde kendiliğinden oluşan ham haldeki ürün ve hizmetleri istenen miktarda, yerde ve zamanda toplum yarar ve kullanımına sürekli ve kesintisiz bir biçimde sunabilmek için, üretimden tüketime kadar geçen süreçte, değişik aşamalarda planlı ve amaçlı olarak yapılan teknik, biyolojik, sosyal ve ekonomik etkinlikler bütünüdür. Ormancılık çok çeşitli işlevi olan orman kaynaklarından, ulusal ekonomiye sürdürülebilir biçimde, çeşitli özellikte ürün ve hizmet üreten, bunları gerçekleştirme sürecinde kendine özgü disiplinlerden ve tekniklerden yararlanan, üretim sürecinde birbirinden farklı yönetim biçimlerini yapısında toplayan sanat olarak tanımlanabilir.

ORMANCILIK TİPLERİ Orman kaynaklarından toplumdaki son tüketici (yararlanıcı) noktaya ürün ya da hizmet götürünceye dek, ortaya çıkan ilişkiler sistemi içinde yaklaşım, amaç ve araç bakımlarından birbirinden farklı ormancılık tiplerinin ortaya çıkması doğaldır. Söz konusu ormancılık tipleri: 1-Koruma Ormancılığı 2-Endüstriyel Ormancılık 3-Toplumsal (Sosyal) Ormancılık 4-Kent Ormancılığı

Koruma Ormancılığı Bir ülkede toplumdan gelen taleplerde ve ulusal ormancılık politikası amaçlarında doğanın ve çevrenin korunması ön plana çıkıyorsa uygulama sürecinde ortaya çıkan ormancılık tipi «Koruma Ormancılığı»dır. *Dağ, yaban hayatı vbduyarlı ekosistemlerin *Erozyon, çığ, sel vb doğal afetler ve insan zararları *Doğayı, doğal peyzaj güzellikleri ve zenginlikleri *Turizm amaçlı kullanımları en az olumsuzlukla sürdürülebilir duruma getirme *Bilimsel yararlanmalara olanak tanımak Başta gelen amaçlardır.

Endüstriyel Ormancılık Genellikle gelişmiş ülkelerde görülen bir ormancılık tipidir. Çeşitli orman ürünleri endüstrisinin hammadde gereksiniminin karşılanması bu ormancılık tipinin temel amacını oluşturmaktadır.

Toplumsal (Sosyal) Ormancılık Orman içi ve kenarı köylerde yaşayanlar başta olmak üzere, kırsal alanlarda marjinal yaşam koşullarında yaşayan nüfusun yaşam düzeyini yükselterek orman kaynaklarıyla olan ilişkilerini düzenleme amacını taşıyan ormancılık tipidir. Gelişmekte olan ülkelerde toplumsal ormancılık genellikle ormancılık ve tarımsal kullanımların iç içe bulunduğu bölgelerde uygulanmaktadır. Gelişmiş ülkelerde ise kırsal kesimden kentsel kesimlere olan göçün sonucu ortaya çıkan terkedilmiş tarım ve mera alanlarının ekonomiye kazandırılmasında toplumsal ormancılıktan yararlanılır. Tarım-ormancılık (agroforestry) tarım-ormancılık-hayvancılık (agrosylvopastoral) ormancılık-hayvancılık (sylvopastoral)

Kent Ormancılığı Kentleşme ile birlikte kent alanları içinde ya da yakınındaki ağaçlık alanlar ve ormanlara olan ilgi artmıştır. Bu gelişme adı geçen alanların belli amaçlara yönelik yönetilmesi gerektiren kent ormancılığı kavramını doğurmuştur. Kent ormancılığı, kentsel gelişmelerin paralelinde günden güne önem kazanan bir disiplin haline gelmiştir (Akgün ve Akesen, 2004). Akgün ve Akesen (2004), kent ormancılığının başlıca özelliklerini; 1-Kentsel yerleşim alanlarının yakın çevresinde bulunan orman kaynaklarının, topluma doğrudan veya dolaylı hizmet üretimi amacıyla işletilmesi ve yönetilmesidir. 2-Kent ormancılığının temel öğeleri orman ve ağaç toplulukları ile ormancılıktır. Birçok disiplinin işlevsel katkısını gerektirir. 3-Geleneksel orman ve ormancılık anlayışının gerektirdiği bilimsel ölçütlerin, teknik ve yöntemlerin aynen kent ormancılığı uygulamalarına aktarılması yanlış olacaktır. 4-Özellikle ülkemizde başarıya ulaşabilmek için kent ormancılığının fiziksel altyapısını oluşturan temel kavramların, unsurların öncelikle kurumsal tanımlarının yapılması gerekmektedir.

ORMANCILIĞIN GELİŞİM EVRELERİ Ormancılık, gerek etkinlik gerekse bilim olarak bugünkü duruma gelebilmek için birçok evreler geçirmiştir. Ormancılığın günümüze kadar geçirdiği evreleri dört grupta toplanmaktadır. 1-Barınma ve Beslenme Evresi 2-Düzensiz Ağaç Kesim Evresi 3-Ormanı Koruma Evresi 4-Teknik Ormancılık Evresi

Barınma ve Beslenme Evresi İlk insan yaşamı, yaşamaya en uygun ortam olan ormanda başlamış ve tümüyle ormanın sağladığı olanaklara bağlı kalmıştır (İnal, 1969). İnsan yaşamını sürdürebilmek için ormandaki çeşitli meyvelerden ve hayvanlardan yararlanmıştır. Her türlü araç ve gerecini ağaçtan yapmayı öğrenmiştir. Böylece, ormanlardan yararlanmanın bu ilk evresini avcılık ve ormandan meyve toplamak olmuştur. Bugün Kanada ve Sibirya nın kuzey yörelerinde Tayga ve Tundralarda tek yararlanma biçimi avcılıktır. Beslenme amacıyla ormandan meyve toplamak yoluyla yararlanma örneklerine Afrika, Güney Amerika ve Güneydoğu Asya da rastlanmaktadır (Mantel, 1964a) Bu evrede insanlar yoğun olarak açmacılık yaparak ormanlara zarar vermeye başlamışlardır.

Düzensiz Ağaç Kesim Evresi Ormanlar ilk zamanlarda tüm insanlar için ortak mülkiyetteydi. Herkes ormanlardan dilediğince ve düzensiz bir şekilde yararlanmaktaydı. Sürekli yerleşimlerin başlamasıyla birlikte odun kullanımı önem kazanmıştır. Yakacak odun, yapı malzemesi ve özellikle savaş araçları, gemi yapımı için odun sağlanmasına yönelik düzensiz ve toplu ağaç kesimi başlamıştır. Bugün bazı gelişmekte olan ülkelerde hala düzensiz ağaç kesimi yaygın bir durumdadır.

Ormanı Koruma Evresi Ormanlarda hayvan otlatılması, açmacılık ve düzensiz ağaç kesimi biçimindeki yararlanmalar ve orman tahripleri Ortaçağ da da sürmüştür. Eskiye oranla daha çok odun kullanıldığı için bu çağa «odun çağı» adı verilmiştir. Ortaçağın sonlarında odun kıtlığı konusunda yöresel endişeler, ormanların avlanma yeri için olduğu kadar yapı malzemesi ve yakacak odun üretimi için de korunmasını zorunlu kılmıştır.

Teknik Ormancılık Evresi 17. ve 18. yy da nüfus ve endüstriyel talebin artmasıyla odunun kullanımı daha da çok artmıştır. Birçok ülke ormanlardan yararlanmayı sınırlama yoluna gitmiştir. Odunun ekonomik değer kazanmasıyla ormanların sürdürülebilirliği ve yeni orman alanlarının kazanılması büyük önem kazanmıştır. Koruma ormancılığı üstün kamu yararı ile birlikte 19. yy ortalarından başlayarak ülkelerin büyük çoğunluğunun ormancılık politikalarını yeniden biçimlendirmişlerdir. Ormancılık tekniği başlangıçta tecrübelere dayanırken, 19. yy ile birlikte ormancılık biliminin doğuşu (yönetsel anlamda) başlamış, Almanya ve Fransa da gelişen bu durum tüm Avrupâ ya ve dünyaya yayılmıştır.

ORMANCILIĞIN ÖTEKİ SEKTÖR VE YAKIN İLGİ ALANLARI İLE İLİŞKİSİ Ormancılık ulusal ekonominin bir parçası olup, ekonominin öteki sektörleriyle etkileşim içindedir. Ormancılığın ulusal ekonomi içindeki yerini ve rolünü daha iyi anlayabilmek için öteki sektörlerle olan etkileşiminin, onun hangi sektörlerle ilişkisi bulunduğunun ve bu ilişkilerin nitelik ve kapsamının ne olduğunun bilinmesi gerekir. Günümüzde ormancılıkla doğrudan ve dolaylı ilişki halinde olan sektörler olduğu gibi, ormancılığın yakın ilgi alanı içinde olan diğer alanlarla ilişkileri de önemlidir.

Ormancılık Tarım İlişkileri Ormancılığın en çok ve en sıkı biçimde ilişkileri bulunduğu sektör tarımdır. Ormancılık ve tarım ilişkileri genellikle ormanların tarıma sağladığı çeşitli yararlardan doğmaktadır. Tarım ülke ekonomimiz için önemli bir kaynaktır. Dolayısıyla ormanların tarıma sağladığı yararlar ulusal ekonomi yönünden önem taşımaktadır. Ormancılık-Tarım ilişkiler bugüne kadar düzenli bir şekilde yürütülememiştir. En önemli sorun arazi kullanımı açısından ortaya çıkmaktadır. Arazi kullanma yeteneklerine göre yapılacak ayırma yönteminden yararlanılarak gerçekleştirilmesi gerekmektedir.

Ormancılık Hayvancılık İlişkisi Ormancılığın tarım ile olan ilişkisine benzer şekilde ormancılık hayvancılık arasında da bir ilişki vardır. Burada önemli konu orman alanlarının otlatma amacıyla kullanımının yanı sıra orman alanlarının kullanılmasıdır. Ayrıca birçok otlağın tarım arazisine çevrilmesi. 1998 yılında uygulamaya konulan 4342 sayılı «Mera Kanunu» İlgili yasanın uygulanmasında sorunlar yaşanmış ve yaşanmaktadır.

Ormancılık Endüstri İlişkileri Tarım ve hayvancılıktan sonra en çok ilişkide bulunduğu sektördür. Günümüzde odun yerine metalik ve sentetik birtakım ikame maddelerinin yaygın biçimde kullanılmasına karşın odundan mamül ürünlere olan gereksinme azalmamıştır. Ülkemiz orman ürünleri endüstri açısından tam anlamıyla gelişmiş olduğu söylenemez. Lif-yonga endüstrisinde yaşanan gelişmeler orman ürünleri endüstrisini etkilemiştir.

Ormancılık Ticaret İlişkileri Orman ürünlerinin alım ve satım işlerine konu olmaları biçiminde belirir. Odun hammaddesi açısından ithalatçı bir ülke konumundayız. Odun dışı orman ürünleri açısından ise ihracatçı bir ülke konumundayız. Orman ürünlerinin dış ticaretinde fiyat, kalite vb konularda öteki ülkelerle rekabet edebilecek koşulların gerçekleştirilememesinden doğan güçlükler bulunmaktadır.

Ormancılık Ulaştırma İlişkileri Ormancılık ile ulaştırma sektörü arasındaki ilişkilerin iki farklı yüzü bulunmaktadır. Birincisi; orman ürünlerinin üretim süreci sonunda pazarlama ve tüketim noktalarına ulaştırılmasında altyapı sorunları. Ayrıca ülkemizin doğal yapısı gereği bölgesel dağılımda bir denge bulunmaması. İkincisi; ormancılığın ulaştırma sektörüne odun hammaddesi sağlaması. Kara, deniz ve hava taşıtlarının yapımında ahşap malzemenin kullanılması. Ayrıca kırsal bölgelerde telgraf ve telefon ağı altyapısında odun hammaddesi gereksinimi. Öte yandan son yıllarda ulaşım sektörünün bir alt sektörü sayılan haberleşme alanında yaşanan hızlı gelişmeler olmakta, özellikle baz istasyonları vb altyapılara ilişkin orman alanı tahsisleri.

Ormancılık Kentleşme İlişkileri Türkiye de ormanlar ile yerleşmeler arasında sıkı bir ilişki bulunmaktadır. Türkiye hızla kentleşmekte olan bir ülkedir. Günümüzde nüfusun %75 i kentlerde yaşamaktadır. Son yıllarda kentleşme olgusunda görülen yoğunluk ve düzensizlikler orman kaynakları ve ormancılığı olumsuz etkilemektedir. Büyük kentler çevresindeki her türlü kamu hizmetinin alan talebinde ilk akla gelen orman kaynakları olmaktadır.

Ormancılık Turizm İlişkileri Ormanlık alanlar başta dinlenme turizmi olmak üzere tüm turizm etkinlikleri için önemli ve vazgeçilmez bir turistik yöre oluşturmaktadır. Turizm ekonomiye katma değer sağlayan, bununla birlikte korunan doğayı, doğal kaynak değerlerini alt yapı olarak kullanmaktadır. Özellikle son yıllarda turizmde doğaya yönelme dikkat çekmektedir. Türkiye sahip olduğu doğal çevre özellikleri ve bu özelliklerden doğan çeşit zenginliği yönünden cazip bir yöredir. Dünya genelinde doğa tabanlı turizmin dolayısıyla ekoturizmin en önemli altyapısını ormancılık sektörünün yönetimindeki «Doğa Koruma Sistemleri» oluşturmaktadır. Dünyada ve Türkiye de orman kaynaklarının ve korunan alanların dolayısıyla ormancılığın turizm sektörü içindeki katkı payları artış sürecindedir.

Ormancılık Madencilik İlişkileri Ormancılıkla etkin ilişki içinde bulunan sektörlerden biri de madenciliktir. Ormancılık-Madencilik ilişkilerinde en önemli sorun maden çıkarılma sürecinde orman kaynaklarında oluşan yıkımlardır. Maden cevherlerinin işlenmesi sırasında çıkan baca gazları yalnızca çevre ve orman kaynakları üzerinde değil yaygın bir etki alanı içindeki tüm doğal ve sosyal çevre değerlerine zarar vermektedir. Türkiye de son yıllarda yapılan mevzuat değişiklikleri ile değersiz bazı materyaller de maden kapsamına alınmıştır. Yapılan tüm değişiklikler sonucunda orman kaynaklarında ve korunan alanlarda büyük yıkımların ortaya çıkması olasıdır.

Ormancılık Çevre İlişkileri Doğal Çevre ve Sosyal Çevre Doğal çevre ile sosyal çevreyi birbirinden ayırmak olanaksızdır. Ormanlar doğal çevrede en büyük paya sahip doğa formudur. Tüm ormancılık etkinlikleri öncelikle koruma önceliklidir. Günümüzde ortaya çıkan çevresel birçok sorun orman kaynakları ve ormancılığın geleneksel kapsamını önemli ölçüde değiştirmiştir. 1992 yılında Rio de Janerio da gerçekleştirilen Birleşmiş Milletler Çevre ve Kalkınma Konferansı. Devamlılık ilkesi son yıllarda sürdürülebilirlik ya da sürdürülebilir kalkınma biçimindeki bir çeşit uyarlama, tüm sektörlerde olduğu gibi ormancılığı da etkilemiştir. Ülkemizde henüz dünyanın çoğu yerinde çevre korumadan söz edilmediği 1924 yılında 504 sayılı «Türkiye de Mevcut Bilumum Ormanların Fenni Usulü İdare ve İşletmeleri Hakkında Kanun» un 8. maddesi ile bazı ormanların «Koruma Ormanı» olarak ayrılması, 1956 tarihli 6831 sayılı Orman Kanununda ilk kez «Milli Park» kavramı gündeme getirilmiştir ve günümüzdeki korunan alanlar sisteminin temeli atılmıştır.

Ormancılık Enerji İlişkileri Ormancılık ile enerji sektörü arasında çok yönlü bir etkileşim söz konusudur. Bunların başında insanlığın ilk zamanlarda odunu yakacak madde olarak kullanması sayılmaktadır. Çeşitli endüstri kollarında enerji tüketimindeki temel girdiyi oluşturmak. Odunun gerek ısınma gerekse pişirmede enerji hammaddesi olarak kullanılan geleneksel yararlanmanın yanında günümüzde elektrik enerjisi üretiminde kullanımı dayaygınlaşmaktadır. Bununla birlikte var olan ekolojik dengenin bozulmasına yol açacak yatırımlardan da kaçınılmalıdır. Bunların başında orman rejimi içindeki akarsular üzerinde yoğun bir şekilde hidroelektrik santralı (HES) yapım sürecinin başlamış olmasıdır. Ayrıca enerji hatlarının orman alanları üzerinden geçmesi de ormancılık enerji ilişkilerinde önemli bir yer tutmaktadır. Bu tür izinler ile ilgili olarak ormancılık mevzuatımızda özellikle orman yasasının 17. maddesindeki hükümler ile yasal dayanak sağlanmıştır.