ISSN: 2148-0273 Cilt 2, Sayı 2, 2014 / Vol. 2, Issue 2, 2014 Tatlı Su İstakozlarının (Astacus leptodactylus ssp.) in Su Dışında Canlı Kalma Süreleri *Özlem AKSU, **Başar ALTINTERİM, ***Semra GÜNER, ****Muzaffer HARLIOĞLU ÖZET Birçok su canlısı için uygun su sıcaklığı, sertlik, alkalilik, oksijence zengin su gerekirken, tatlı su istakozu olumsuz koşullara dayanıklıdır. Normalde kerevitler % 100 sucul canlılardır, fakat suyun dışında da solungaçları nemli oldukça canlı kalabilirler. Canlı kalmaları için suya ihtiyaçları vardır. Çalışmamızın sonuçlarına göre kerevitlerin solungaç ebatları ile su dışında canlı kalma süreleri paralellik göstermiştir. Anahtar Kelimeler: Tatlı su istakozu, canlı kalma, solungaç. The Lifespan Of Crayfish Freshwater (Astacus leptodactylus spp.) Out Of Water. ABSTRACT Freshwater, but can tolerate a wide range of conditions. Cool, hard, alkaline, well aerated water is best for most fish species. They are normally 100% aquatic, but they can survive out of the water as long as their gills remain wet. They do not need to leave the water. According to study results, the size of gills with the survival time out of water are showed paralel. Key words: Crayfish freshwater, survive, gill. * Lisansüstü Öğrenci, Tunceli Üniversitesi, Su Ürünleri Fakültesi. ** Yrd. Doç. Dr., Sorumlu Yazar, İnönü Üniversitesi, Su Ürünleri Fakültesi. e-mail: basaraltinterim@gmail.com *** Su Ürünleri Mühendisi. ** Prof. Dr., Fırat Üniversitesi, Su Ürünleri Fakültesi.
9 M ücahit YÜNGÜL, Başar ALTINTERİM, Mustafa DÖRÜCÜ 1.Giriş Kerevitler iç sularda ekonomik değeri yüksek olan kabuklu su ürünlerindendir. Yurdumuzun birçok baraj ve doğal gölleri ve akarsularında doğal olarak bulunan bu ürün 1968-1985 yılları arası balıkçılarımız için iyi bir gelir kaynağı olmuş ve ülke ekonomisinde büyük önem kazanmıştır. Kerevit etinin; düşük kalorili iyi bir protein kaynağı olmasının yanı sıra, sodyum, potasyum, kalsiyum ve magnezyum gibi mineraller ile E ve K vitaminleri bakımından zengin oluşu aranan bir besin olmasını sağlar. Örnek olarak Türkiye tatlı su kerevitinin (Astacus leptodactylus) Avrupa'da ki canlı olarak satış fiyatı ortalama 20 Amerikan Dolarıdır (Alpbaz, 1993). Ekonomik açıdan bu kadar öneme sahip tatlı su kerevitinin kültüründe ve doğal ortamlarında büyüme ve hayatta kalması ile ilgili bazı sorunlarla karşılaşılmaktadır. Bu sorunlardan bir tanesi de gerekli oksijenin teminidir. Oksijen tüketimi başlıca sıcaklığa, stoklama yoğunluğuna, kerevitin aktivitesine ve büyüklüğüne bağlıdır. Birim ağırlığa düşen oksijen tüketimi küçük kerevitlerde büyüklerden daha fazladır ve ayrıca, hareketli olanlar olmayanlardan daha fazla oksijen tüketirler. Büyüklük ve ağırlık artışı, solungaçların ebatlarında da artışa neden olmaktadır. Dolayısıyla solungaç büyüklüğü de canlı kalma süresini etkilemektedir. Bu çalışma, doğal ortamı göller, akarsular, bataklıklar olan A. leptodactylus'un su ortamının dışında canlı kalma sürelerinin araştırılması amaçlanarak yapılmıştır. Ayrıca bu çalışmada farklı büyüklükteki A. leptodactylus'ların solungaçlarında görülen değişimlerin incelenmesi de amaçlanmıştır. 2. Materyal Ve Metot Bu çalışmada kerevitlerin doğal ortamları dışında, laboratuvar koşullarında, su dışında canlı kalma sürelerini saptamak için 100 adetlik 3 grup kerevit (A. leptodactylus) kullanıldı. Kerevitler, Fırat Üniversitesi Su Ürünleri Fakültesi Cip Balık Üretim Tesisi'nde bulunan Kerevit Yetiştirme Ünitesi'nden temin edildi. Buradan alınan kerevitler su dolu bir bidon içerisine konularak Su Ürünleri Fakültesi Akvaryum Laboratuvarı na getirildi.
Tatlı Su İstakozlarının (Astacus leptodactylus ssp.) in Su Dışında Canlı Kalma Süreleri 10 Çalışma süresince: 60x40x30 mm. boyutlarında 3 adet cam akvaryum, 4-5cm. çaplarında 9 adet boru şeklinde barınak, 1 C hassasiyette termometre ve hassas terazi kullanıldı. Çalışmalar sıcaklığın 8 C 0 olduğu laboratuvarda yapıldı. Önce akvaryumlar boşaltılarak kuruması için beklendi. Deneme boyunca kerevitlere herhangi bir besin maddesi verilmedi. Boş akvaryumların her birine barınak olarak boru yerleştirildi. Akvaryumlara kerevitler koyulmadan önce karapaks uzunlukları cetvel ile ölçülerek ağırlıkları ise hassas terazi ile tartılarak kaydedildi ve buna göre gruplandırıldı. Ayrıca bu çalışmada farklı boydaki kerevitlerin solungaçlarının uzunlukları saptandı ve solungaçlarının su içinde ve dışında aldığı şekiller fotoğraf çekilerek gözlemlendi. 3. Araştırma Bulguları Ve Tartışma Kerevitlerin karapaks uzunlukları ve ağılıkları ile her bir boy grubunun ortalama değerleri saptandı. Akvaryuma bırakılan kerevitlerin karapaks uzunlukları ortalamaları: 44.80 (SD=2.94) 54.60 (SD=0.90) 61.00 (SD=1.87) olarak tespit edilirken, ağırlık ortalamaları: 24.20 (SD=5.69) 40.10 (SD=5.76) 55.60 (SD=17.06) olarak tespit edildi. Kerevitlerin su dışında canlı kalma sürelerinin karapaks uzunlukları, ağırlıkları ve solungaç ebatları ile doğru orantılı olduğu tespit edilmiştir. Kerevitlerin su dışında canlı kalma süreleri ve her bir grubun ortalama değerleri: 18.80 (SD=1.35), 39.20 (SD=1.47), 53.67 (SD=1.09) olarak belirlendi. Kerevit büyüklüğünün artışı ile kerevitin su dışında canlı kalma süresinin arttığı görüldü. Örnek olarak, küçük boy kerevitlerden bir numaralı olanının 17.28 saat canlı kalırken, orta boy kerevitlerden bir numaralı olanının 30.20 saat, büyük boy kerevitlerden bir numaralı olanının ise 51.50 saat su dışında canlı kaldığı tespit edildi. Kerevitlerin solungaç uzunlukları ve ortalamaları: 22.5 (SD=0.22), 26.8 (SD=2.35), 30.6 (SD=1.34) olarak bulundu. Çalışma bulgularına göre solungaç ebadı ile su dışında canlı kalma sürelerinin parallel seyrettiği görüldü. Örnek olarak; küçük boy kerevitlerden 24 mm. solungaç uzunluğuna sahip olanı ile orta boy, 25 mm. ve büyük boy, 30 mm. solungaç uzunluğuna sahip kerevitlerin canlı kalma sürelerine bakılacak olursa su dışında canlı kaldıkları sürelerin solungaç büyüklükleri ile doğru orantılı olduğu görülmektedir.
11 M ücahit YÜNGÜL, Başar ALTINTERİM, Mustafa DÖRÜCÜ Çalışmalarımızda, kerevitlerin suyun dışında kaldıklarında kendilerine yetecek oksijeni ortamın neminden temin ettikleri saptanmıştır. Bu bulgu, Whitehouse ve Grove (1947) nin kerevitler üzerinde yaptıkları çalışmaların sonuçlarıyla uyum sağlamaktadır. Diğer taraftan oksijence fakir yerlerde yaşayan kerevitlerin daha büyük branchial bölümlere sahip oldukları belirtilmiştir (Whitehouse ve Grove, 1947). Bu türlerde kabuk değişiklik göstererek kubbemsi bir şekil almıştır. Ayrıca bu kerevitlerde kabuk kısım hafif oval şekildedir. Bu durum, kerevitlerin uzun süreler oksijence fakir sularda bulunduklarında kendilerini ortama adapte edebilmek için morfolojik değişimler geçirdiğini göstermektedir. Sonuç olarak; kerevitlerin su dışında, canlı kalma sürelerinin boyları, ağırlıkları ve solungaç uzunlukları ile doğru orantılı olduğu ve solungaçları nemli kaldığı sürece su dışında canlı olarak kalabildikleri saptanmıştır. 4. Kaynaklar Alpbaz, A., (1993). Kabuklu ve Eklembacaklılar Yetiştiriciliği. Ege Üniversitesi Su Ürünleri Fakültesi Yayınları, No: 26, Ege Üniversitesi Basımevi, Bornova, İzmir, 30-32. Atay, D., (1984). Kabuklu Su Ürünleri ve Üretim Tekniği. Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları, 914, Ders Kitabı: 257, 192. Aydın, H., (1998). Kerevit Yetiştiriciliği ve Üretimi. Birinci Uluslararası Balıkçılık& Ekoloji Sempozyumu, 2-4 Eylül 1998, Trabzon. Gedde, M.C., Smallridge, M. and Clark, S. (1993). The Effect of Stocking Density, Food Type and Shelters on Survival and Growth of The Australian Freshwater Crayfish, Cherax destructor, in Experimental Ponds. Freshwater Crayfish, 9: 57-69. Geldiay, R. ve Kocataş, A., (1970). Türkiye Astacus (Decapoda) Populasyonlarının Dağılış ve Taksonomik Tesbiti. Ege Üniversitesi fen Fakültesi İlmi Raporlar Serisi, No : 94, 3-12. Hogger, J.B., (1988). Ecology, Population Biology and Behaviour. Biology Menagement and Exploitation. Freshwater Crayfish Academic Press, Cambridge. 114-144. Hortwitz, P.H. and Richardson, A.M., (1986). Freshwater Research. Aust. Journal Mar., 37, 237-242.
Tatlı Su İstakozlarının (Astacus leptodactylus ssp.) in Su Dışında Canlı Kalma Süreleri 12 Huner, J.V. and Barr, J.E., (1991). Red Swamp Crayfish Luisiana Sea Grant College Program. Centerfor Wetland Resources Luisiana State Üniversty, Baton Rouge Luisiana, Freshwater Crayfish Biology and Exploitation, 44-47. Kalma, M. (1988). Konya Konuklar Gölü İstakozlarının (Astacus leptodactylus salinus Nordmann 1842) Çeşitli Vücut Özellikleri ve Yenilebilir Et Oranı Üzerinde Bir Araştırma. C. Ü. Fen Edebiyat Fakültesi Fen Bil. Derg., 6: 83-95. Kalma, M. (1989). Tatlısu Istakozlarında (Astacus leptodactylus salinus Nordmann 1842) Değişik Kuluçka Metodlarının Döl Verimi Üzerine Etkileri. Doğa Vet. ve Hay. D. Cilt: 13, 30-38. Kalma, M., (1996). Tatlısu İstakozunun (Astacus leptodactylus salinus Nordman 1842) Orta Anadolu Şartlarında Farklı Ortamlarda Büyüme Hızının Saptanmasına İlişkin Bir Araştırma. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sinop Su Ürünleri Fakültesi, O.M.Ü.Z.F. Dergisi, 11, (2): 47-56. Köksal, G., (1988). Astacus leptodactylus in Europa, D. M. Holdich and R. S. Lowery (eds.), Freshwater Crayfish, Biology, Management and Exploitation, Croom Holm-LONDON, 365-400. Köksal, G., Ölmez, M., Bekcan, S. ve Güler, A.S., (1992). Doğal Suların Restorasyonu İçin Tatlısu İstakozu (Astacus leptodactylus Esch.) Yavru Yetiştiriciliği. İstanbul Üniversitesi Su Ürünleri Dergisi, 1: 1-16. Palaz, M., (1996). Bafra Balık Göllerinden Sağlanan Tatlısu İstakozu (Astacus leptodactylus leptodactylus Esch. 1823) Anaçlarından Sinop Yöresinde Yavru Alma Olanakları ve Yavruların Gelişmesine İlişkin Bir Araştırma. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Doktora Tezi, 37. Romaire, R.P., (1988). Proceedings of The Special Symposium: Crayfish Industry Status and Trends. Journal of Shellfish Research. Volume: 8, No: 1, 255-257. Soylu, M., (1984). İstanbul Üniversitesi Rektörlüğü Su Ürünleri Yüksek Okulu Sapanca Balık Üretme ve Islah İstasyonu. Kerevitlerin (Astacus leptodactylus ESCH.) Biyolojik ve Ekolojik Özellikleri. Yayın No:4, Sapanca-İstanbul. Storer, T.I., Usinger, R.L., Stebbins, R.C. and Nybakken, J.W., (1979). General Zoology. McGraw-Hill, NewYork, 547.
13 M ücahit YÜNGÜL, Başar ALTINTERİM, Mustafa DÖRÜCÜ Şahin, Y., (1980). Ülkemizde Bazı Tatlısu İstakozlarının (Astacus leptodactylus ESCH.) Akrabalık Dereceleri ve Doğal Beslenme Alışkanlıkları. Fırat Üniversitesi Veteriner Fakültesi Dergisi, ELAZIĞ, Sayı: V, 11-121. Whitehouse, R.H. and Grove, M.A., (1947). The Dissection of The Crayfish. University of London, 25-41, 83.