T.C. GAZİ ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ TÜRK HALKBİLİMİ ANABİLİM DALI

T.C. GAZİ ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ TÜRK HALKBİLİMİ ANABİLİM DALI UNESCO NUN 1989 TARİHLİ POPÜLER VE GELENEKSEL KÜLTÜRÜN KORUNMASI TAVSİYE KARARI NIN HALKBİLİMİ ÇALI MALARINA ETKİSİ Hazırlayan Yerkesh ÖZER Tez Danışmanı Prof. Dr. M. Öcal OĞUZ Ankara-2010

ONAY Yerkesh ÖZER tarafından hazırlanan UNESCO NUN 1989 TARİHLİ POPÜLER VE GELENEKSEL KÜLTÜRÜN KORUNMASI TAVSİYE KARARI NIN HALKBİLİMİ ÇALI MALARINA ETKİSİ başlıklı bu çalışma, 2010 tarihinde yapılan savunması sonucunda oybirliği ile başarılı bulunarak jürimiz tarafından Türk Halkbilimi Anabilim Dalında YÜKSEK LİSANS TEZİ olarak kabul edilmiştir. Prof. Dr. M. Öcal OĞUZ (Danışman) Doç. Dr. Ali YAKICI Yrd. Doç. Dr. Armağan ELÇİ

ÖNSÖZ UNESCO nun 1989 Tarihli Popüler ve Geleneksel Kültür ve Folkloru Koruması Tavsiye Kararının Halkbilimi Çalışmalarına Etkisi adlı bu tez çalışmasında, UNESCO nun 1952 Telif Hakları ile başlayıp 2003 tarihli Somut Olmayan Kültürel Mirası Koruma Sözleşmesi ile devam eden somut olmayan kültürel miras alanındaki çalışmaları içinde önemli bir yere sahip olan 1989 Tavsiye Kararı ele alınmaktadır. Folklorun korunmasına yönelik ilk uluslararası resmî belge olan bu Tavsiye Kararı, 2003 sözleşmesinin yürürlüğe girmesi ile uygulamaya yönelik geçerliliğini yitirmiştir. Fakat bu Tavsiye Kararı, 2003 Sözleşmesi ni hazırlayan sürecin başlangıcı ve önemli bir parçası olarak tarihsel değerini korumaktadır. 1989 Tavsiye Kararı ve sonrasında yapılan bölgesel toplantıların ve nihayet 1999 Washington Konferansı nın süreç ve sonuçlarının gerek folklor tarih ve kuramları gerekse koruma yaklaşımları açısından Türkiye de henüz ele alınmadığı dikkate alınırsa bu çalışmanın ayrı bir öneme ve önceliğe sahip olduğu görülür. Türkiye deki bu özel durum da dikkate alınarak bu çalışmada 1989 Tavsiye Kararı ndan 2003 Sözleşmesi ne kadarki sürecin küresel ve bölgesel yön ve etkileri ayrıntılı bir biçimde incelenmeye çalışılacaktır. Çalışmanın Giriş kısmında 1989 Tavsiye Kararı nın sahibi olan UNESCO nun somut ve somut olmayan kültürel miras alanında hem bağımsız olarak hem de WIPO (Dünya Fikri Mülkiyet Örgütü) işbirliği ile yaptığı ilmi toplantılar, bu toplantılarda yapılan tartışmalar ve 1989 Tavsiye Kararı nın yanı sıra uygulamış olduğu diğer programlar hakkında bilgi verilmektedir. Birinci Bölüm de, 1989 Tavsiye Kararı na giden sürecin entelektüel ve yönetimsel neden ve sonuçları üzerinde durulmuş, ayrıca Tavsiye Kararı nın folklor araştırma ve koruma çalışmalarına yaklaşımı sorgulanmıştır. İkinci Bölüm de ise, Tavsiye Kararı nın kabul edilmesinin ardından UNESCO ya üye devletlerde, 1995-1999 yılları arasında kararın uygulanmasına yönelik yapılan bölgesel toplantı ve diğer çalışmalar ele

ii alınmıştır. Özellikle 1999 yılında Washington da yapılan küresel konferansta folklorun korunması ile ilgili yeni bir belgenin geliştirilmesine yönelik sunulan metinler incelenmiş, bu metnin 2003 Sözleşmesi nin hazırlık sürecindeki etkisi ele alınmıştır. Bu çalışmada konuyla ilgili akademik yayınların yanı sıra, www.unesco.org, www.wipo.org internet sitelerinin arşivlerinde yer alan sözleşme ve tavsiye kararlarının metinleri, UNESCO ve WIPO nun genel konferans raporları, UNESCO nun resmî belgeleri, anket sonuçları ve bölgesel toplantı raporlarından faydalanılmıştır. Kullanılan anket ve tavsiye kararlarının metinleri çalışmamızın ekler kısmında verilmiştir. Bu çalışmanın konu seçiminden sonuçlanmasına kadar her türlü akademik desteğini esirgemeyen tez danışmanım Prof. Dr. M. Öcal Oğuz a ve tezimin yazımı sürecindeki değerli katkılarından dolayı arkadaşım Selcan Gürçayır a teşekkür ederim.

İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ.i İÇİNDEKİLER.ii GİRİ :..1 BİRİNCİ BÖLÜM POPÜLER KÜLTÜR VE FOLKLORUN KORUNMASI TAVSİYE KARARI: HAZIRLIK SÜRECİ VE METNİ 1.1.Tavsiye Kararı Hazırlık Süreci. 7 1.2.1989 Tarihli Popüler Kültür ve Folklorun Korunması Tavsiye Kararının İçeriği.18 İKİNCİ BÖLÜM TAVSİYE KARARI İLE İLGİLİ BÖLGESEL TOPLANTILAR VE WASHİNGTON KONFERANSI 2.1 Bölgesel Toplantılar..21 2.1.1. Orta ve Doğu Avrupa...22 2.1.2. Latin Amerika ve Karayipler 23 2.1.3. Asya Bölgesi..25 2.1.4. Batı Avrupa Bölgesi..29 2.1.5. Orta Asya ve Kafkaslar 30 2.1.6. Afrika Bölgesi.34 2.1.8. Arap Bölgesi.....36 2.1.9. Pasifik Bölgesi..38

iv 2.2. Popüler Kültür ve Folklorun Korunmasına Bağlı Olarak 1989 Tavsiye Kararının Küresel Değeri: Yerel Katılım ve Uluslararası İşbirliği Konferansı.40 2.2.1. Anket ve Bölgesel Rapor Özetlerinin Değerlendirmesi...41 2.2.2. Eylem Planı...44 2.3 2003. Sözleşmesine Giden Süreçte 1999 Konferansının Önemi..45 SONUÇ 49 KAYNAKÇA..51 EKLER..56 ÖZET 84 ABSTRACT..85