VERGĠYE KARġI DAVRANIġLARIN DEMOGRAFĠK DEĞĠġKENLER ĠTĠBARĠYLE ĠRDELENMESĠ ÜZERĠNE BĠR ARAġTIRMA

Yrd. Doç. Dr. Veli KARGI ME.Ü. Ġ.Ġ.B.F. Maliye Bölümü 0 324 361 00 01/5330 0 532 216 14 04 velikargi@mersin.edu.tr velikargi@gmail.com velikargi@gmail.com VERGĠYE KARġI DAVRANIġLARIN DEMOGRAFĠK DEĞĠġKENLER ĠTĠBARĠYLE ĠRDELENMESĠ ÜZERĠNE BĠR ARAġTIRMA GĠRĠġ Mükelleflerin vergi karģısındaki tutumları üzerinde çeģitli faktörler etkili olduğu bilinen bir gerçektir. Mükelleflerin vergiye karģı olan tutumlarını belirlenmesinde yükümlünün ; yaģı, cinsiyeti,eğitim durumu, medeni durumu, gelir türü ve seviyesi gibi faktörlerin etkili olduğu çeģitli çalıģmalarda incelenmiģtir Diğer bir ifade ile yükümlülerin demografik özellikleri de vergileme konusunda etkili olmaktadır; nitekim çeģitli çalıģmalarda yaģ, cinsiyet, ırk ve eğitim gibi özelliklere bağlı olarak vergi yasalarına uyumun değiģebildiği ifade edilmektedir 1. Nitekim, yaģ, cinsiyet, medeni hal, mesleki çevre ve eğitim gibi faktörlerin mükelleflerin gönüllü uyumu üzerinde etkileri konusunda çeģitli araģtırmalar yapılmıģtır.. ABD de yapılan ampirik bir araģtırma, erkeklerin kadınlara oranla evli çiftlerin ise bekarlara oranla daha fazla kaçırma eğilimi gösterdiklerini ortaya koymaktadır. Yine aynı çalıģma, 65 yaģ üzerindeki kiģilerde doğru beyanda bulunmama eğiliminin (non-compliance) daha az önemli olduğunu, buna karģılık genelde gençlerin risk alma güdülerinin güçlü olması nedeniyle vergi kaçırma konusunda daha fazla istekli olduklarını ortaya çıkarmıģtır. BaĢka bir ampirik çalıģmada, gönüllü uyum oranlarının mesleklere göre farklılık gösterdiği, yükümlünün üyesi olduğu meslek gurubunda kaçakçılık yaygınsa, bu durum bireysel olarak bu yükümlünün de de vergi verme azmini ve Ģevkini kırdığı belirtilmiģtir 2. Aynı Ģekilde doğru beyanda bulunmama eğilimi, maaģ ve ücret geliri ile 1 SARAÇOĞLU,Fatih YaĢ Cinsiyet Medeni Durum Ve Eğitim Durumunun Vergiye KarĢı Tutum Üzerine Etkilerinin Anket Sonuçları Çerçevesinde Değerlendirilmesi KMU ĠĠBF Dergisi Yıl:10 Sayı:15 Aralık/2008, S 17 2 Çelikkaya, Ali; Mükelleflerin Vergiye Gönüllü Uyumunu Etkileyen Faktörler, E-Akademi Dergisi, Sayı. 5 Temmuz 2002

negatif, serbest meslek gelirleri ile de pozitif bir iliģki içerisindedir 3. Bütün bu faktörlere bir de eğitim eklenebilir. Eğitim düzeyi yüksek olan mükelleflerin, vergilerin ekonomik ve sosyal işlevleri konusundaki bilinçli tutumları bunların vergi kaçırma konusundaki eğilimlerinin daha düşük olmasına neden olur (ġenyüz,d Vergilendirmede Yükümlü Psikolojisi, (Bursa, 1995). Yükümlünün vergi ödevlerini yerine getirip getirmemesini etkileyen çok çeģitli faktörler olduğunu bilinmektedir. Bu değiģik faktörlerin vergi kaçırmayı etkileme yönü ve derecesini araģtırmak amacıyla yapılan çalıģmalar Bayraklı ve arkadaģları tarafından derlenmiģtir 4. Vergiye yönelik davranıģları etkileyen faktörlerin kiģisel ve kiģisel olmayan etmenler olarak iki grupta özetlemek mümkündür 5.Bunlardan kiģisel faktörler arasında yer alan demografik unsurların belirleyiciliği bu makalenin konusunu oluģturacaktır. ARAġTIRMANIN YÖNTEMĠ Anket Mersin Ģehir merkezinde toplam 3.017 kiģiye uygulanmıģtır. ÇalıĢmada, vergilerin vatandaģlar tarafından nasıl algılandığı, vatandaģların vergi sistemine bakıģları, vergi bilinci, vergi kaçakçılığını değerlendirmeleri, vergi cezaları konusundaki düģünceleri araģtırılmıģtır. Ankete katılanların öğrenim durumları, medeni halleri, hane halkı sayısı, gelir durumu, gelirlerinin kaynağı ve mesleklerine yönelik soruların (34 soru) yanında vergiye ve vergi sistemine iliģkin kendi önerilerinin de olup olmadığı sorulmuģtur. Katılımcılar ilk olarak Likert tarafından kullanılan ve bu yüzden 5 noktalı Likert ölçeği olarak adlandırılan yöntemle hazırlanan ifadelere kendi görüģlerine en uygun yanıtı vererek ankete katılmıģlardır(1. Katılmıyorum, 2.Katılmıyorum, 3. Kararsızım, 4. Katılıyorum, 5. Katılıyorum). Ankette alınan cevaplar SPSS (Statiscal Pakage for Social Sciences) istatistik programında Reliability Analysis güvenirlik testine tabi tutulmuģtur. Güvenilirlik test sonuçları, sorulara verilen cevapların % 83,3 (Cronbach's Alpha) oranında anlamlı olduğunu ortaya koymuģtur. Ankete katılanların cinsiyet, eğitim, gelir tür ve gruplarına göre dağılımı, Tablo 1. de gösterilmiģtir 6. 3 Scholz John Karl, The Earned Income Tax Credit: Partıcıpatıon, Compliance, and Antipoverty Effectiveness, National Tax Journal, (Sayı XLVII, No, 1, Mart 1994), ss. 63-82 4 BAYRAKLI, H.H., Saruç, N.T. ve SağbaĢ, Ġ.:, Vergi Kaçırmayı Etkileyen Faktörlerin Belirlenmesi ve Vergi Kaçaklarının Önlenmesi: Anket ÇalıĢmasının Bulguları, Uludağ Üniversitesi nce Düzenlenen 19. Maliye Sempozyumu, Mayıs 2004, ANTALYA. 5 GELĠR ĠDARESĠ BAġKANLIĞI, Mükellef Hizmetleri Daire BaĢkanlığı,Türkiye de Mükelleflerin Vergiye BakıĢı Yayın No: 51, Kasım 2007 s.7 6 Kargı, V., 2009, Vergiye KarĢı DavranıĢları Etkileyen Faktörlerin Belirlenmesi: Bir Anket ÇalıĢmasının Bulguları, Vergi Sorunları Dergisi, ġubat 2009, sayı. 245, s.153

Tablo 1: AraĢtırmaya Katılanların Bazı Demografik Özellikleri (n: 3.017 Dağılım Yüzde Kaç yaģındasınız 30 ve altında 1.216 40,3 31-39 Arası 710 23,5 40-49 Arası 651 21,6 50 ve üstü 439 14,6 Ara Toplam 3.016 100,0 Cevapsız 1 0,0 Toplam 3.017 100,0 Cinsiyetiniz Kadın 925 30,7 Erkek 2.092 69,3 Toplam 3.017 100,0 Eğitim Durumunuz Ġlk Öğretim 409 13,6 Lise 1.047 34,7 Üniversite 1.561 51,7 Toplam 3.017 100,0 Aylık Geliriniz YTL. 1000 TL ve altı 1.630 54,0 1001-2000 TL arası 1.056 35,0 2001- TL ve üstü 331 11,0 Toplam 3.017 100,0 Gelirinizin ÇeĢidi nedir Ücret geliri 1.576 52,2 Ticari Kazanç 597 19,8 Zirai Kazanç 51 1,7 Serbest Meslek Kazancı 358 11,9 Gayri Menkul, Menkul ile 434 14,4 Sair Gelir ve Ġratlar Toplam 3.017 100,0 AraĢtırmaya Katılanların Profili Tablo 1, araģtırmaya katılanların bazı demografik özelliklerini ortaya koymaktadır. AraĢtırmaya katılanların yaklaģık %69,3 ü erkek, %30,7 i kadındır. Yüzde 40,3 ü 30 yaģ altıdır. Katılımcıların %13,6 ı ilköğretim ve daha altı, %34,7 i Lise ve Ortaöğretim %51,7 i ise üniversite ve üstü düzeydedir. Üniversite eğitimi alanlar için genel toplamın %14,25 i üniversite öğrencisidir. Katılımcıların gelir durumları dört grup halinde ele alınmıģtır. Birinci grupta 1.000.-TL. ve altında gelir elde edenler katılımcıların %54,0 nı oluģturmaktadır. Ġkinci gelir grubu 1.001.-TL. Ġle 2.000.-TL. Gelir elde edenlerdir. Bu grupta katılımcıların %35,0 i dir. Üçüncü gelir grubu 2.001.-TL. ve üstünde gelir elde edenlerdir. Katılımcıları %11,0 ı bu grupta yer almaktadır. Gelir kaynakları açısından yedi gruba ayırdığımız katılımcıların yarıdan fazlası (%52,2) ücret geliri elde etmektedir. Bunu %19,8 oranı ile ticari kazanç sahipleri, %13,5 oranı ile sair kazanç ve irat elde edenler, %11,9 ile serbest meslek kazancı olanlar, ve sırasıyla zirai kazanç, Gayrı menkul sermaye iradı, menkul sermaye iradı ve sair gelir ve irat elden edenlerin oranları %14,4 tür.

BULGULAR VE DEĞERLENDĠRME AraĢtırmada anket sorularına verilen cevapların eğitim, aylık gelir, gelir türü, evli bekar ve cinsiyeti bağlamında verilen cevapların karģılaģtırması yapılmıģtır. 1. Vergi Sisteminin Ödeme Gücüne Göre Vergilemesi Hakkındaki GörüĢler Ankete katılanların Vergi sistemimiz mükellefleri ödeme güçlerine göre vergilemektedir önermesine katılıp katılmadıkları sorulmuģ ve alınan cevapların dökümü tablo 2 de verilmiģtir. Tablo 2 den izlenebileceği gibi ankete cevap verenler gelir türleri itibariyle 1. Ücret, 2.Ticari Kazanç, 3.Zirai Kazanç, 4.Serbest Meslek Kazancı, 5.G.Menkul, Menkul ve Sair Gelirler olmak üzere beģ ana gruba ayrılmıģtır. Daha sonra bu gruplar Aylık Gelir Miktarları(1000 YTL ve altı, 1001-2000YTL arası, 2001TL ve üstü ),Cinsiyetleri(Kadın, Erkek), YaĢ grupları (30 ve altında, 31-39 Arası, 40-49 Arası, 50 ve üstü), Medeni(Evli, Bekar) ve Eğitim (İlk Ögretim Lise Üniversite) durumuna göre sınırlandırılmıģtır. Vergi sisteminin anayasada belirtilen temel özelliği olan Herkes ödeme gücü oranında kamu harcamalarına katılır kuralı konusunda ankete katılanların cevapların dökümünden genel düģüncenin; vergiler alınırken ödeme gücünün göz önüne alınmadığı Ģeklinde olduğudur. Ankete katılan 3017 kiģiden 1908 kiģi Kabul Etmiyorum, 242 kiģi Kararsızım derken 837 kiģi Katılıyorum cevabı ile vergi sisteminin adil olduğu yönünde görüģ belirtmiģtir. Tüm gruplar ve sınıflandırmalar itibariyle, vergi sistemimizin vergileri alırken yükümlülerin gelir, servet, harcama miktarlarını dikkate alarak vergilendirdiği Ģeklindeki bir ifadeye ezici bir çoğunlukla karģı çıkmaktadırlar. Tek Yönlü ANOVA, Çoklu KarĢılaĢtırma (Post HOC) test sonuçlarına göre; Gruplar arasındaki kıyaslamalarda 30 ve altı yaģ grubunun 30 ve üzerindeki yaģlarda olanların cevap ortalamaları arasındaki farklar %95 güvenle anlamlılık göstermiģtir. Diğer yaģ gruplarının vergi sisteminin ödeme gücüne göre vergileyip vergilemediğine iliģkin görüģleri arasında bu farklılık tespit edilememiģtir. Ayrıca aylık gelir grupları itibariyle cevaplar arasında anlamlı farklılık olara 1000 TL. ve altında gelir elde edenler ile 1001TL.-2000TL. arası gelir elde edenler arasında farklılık olduğu, diğer gelir grupları arasında bu farklılık görülememiģtir

Tablo 2.Vergi sistemimiz mükellefleri ödeme güçlerine göre vergilemektedir Katılmıyorum Kararsızım Katılıyorum Katılmıyorum Aylik Geliriniz YTL. Aylik Geliriniz YTL. Aylik Geliriniz YTL. gelir_türü SERBEST MESLEK KAZANÇ G.MENKUL, MENKUL, SAĠR GELĠRLER ÜCRET GELĠRĠ TĠCARĠ KAZANÇ ZĠRAĠ KAZANÇ Toplam 1000 TL ve altı 472 157 18 115 231 993 1001-2000TL arası 449 141 2 85 19 696 2001TL ve üstü 73 80 5 44 17 219 Toplam 994 378 25 244 267 1908 1000 TL ve altı 72 14 5 19 29 139 1001-2000TL arası 52 20 10 4 86 2001TL ve üstü 4 8 2 2 1 17 Toplam 128 42 7 31 34 242 1000 TL ve altı 242 67 7 42 120 478 1001-2000TL arası 165 65 12 19 7 268 2001TL ve üstü 28 39 18 6 91 Toplam 435 171 19 79 133 837 Cinsiyetiniz Kadın 345 58 1 56 114 574 Erkek 649 320 24 188 153 1334 Toplam 994 378 25 244 267 1908 Kararsızım Cinsiyetiniz Kadın 52 7 1 9 12 81 Erkek 76 35 6 22 22 161 Toplam 128 42 7 31 34 242 Katılıyorum Katılmıyorum Kararsızım Katılıyorum Katılmıyorum Cinsiyetiniz Kadın 148 21 3 19 60 251 Erkek 287 150 16 60 73 586 Toplam 435 171 19 79 133 837 Kaç yasindasiniz Kaç yasindasiniz Kaç yasindasiniz 30 ve altında 305 90 4 74 208 681 31-39 Arası 262 119 5 64 10 460 40-49 Arası 245 122 13 64 22 466 50 ve üstü 182 46 3 42 27 300 Toplam 994 377 25 244 267 1907 30 ve altında 60 18 2 20 29 129 31-39 Arası 35 10 2 6 4 57 40-49 Arası 16 7 1 3-27 50 ve üstü 17 7 2 2 1 29 Toplam 128 42 7 31 34 242 30 ve altında 194 44 5 34 115 392 31-39 Arası 100 53 2 23 6 184 40-49 Arası 77 47 6 13 8 151 50 ve üstü 64 27 6 9 4 110 Toplam 435 171 19 79 133 837 evli_bekar Evli 629 258 20 167 54 1128 Bekar 363 120 5 77 213 778 Toplam 992 378 25 244 267 1906 Kararsızım evli_bekar Evli 62 22 4 12 5 105 Bekar 65 20 3 19 29 136 Toplam 127 42 7 31 34 241 Katılıyorum Katılmıyorum Kararsızım Katılıyorum evli_bekar Evli 234 125 11 49 16 435 Bekar 201 46 8 30 117 402 Toplam 435 171 19 79 133 837 Egitim Durumunuz Egitim Durumunuz Egitim Durumunuz Ġlk Ögretim 85 82 12 50 17 246 Lise 285 212 10 98 52 657 Üniversite 624 84 3 96 198 1005 Toplam 994 378 25 244 267 1908 Ġlk Ögretim 12 9 5 4 1 31 Lise 40 25 1 15 6 87 Üniversite 76 8 1 12 27 124 Toplam 128 42 7 31 34 242 Ġlk Ögretim 47 49 8 19 7 130 Lise 153 80 7 30 19 289 Üniversite 235 42 4 30 107 418 Toplam 435 171 19 79 133 837

2. Vergiye KarĢı DavranıĢları Etkileyen Faktörlerin Demografik Unsurlar Ġle Ġrdelenmesi Daha önceki çalıģmada 7 vergiye karģı davranıģları etkileyen faktörlerin, Vergi Ġdarelerinin Etkisi, Vergi Sisteminin Basit Ve Adil OluĢu, Verginin Verimliliği, Vergi Bilinci, Kayıt DıĢı Bilinci olduğu belirtilmiģti(tablo 3.). Bu aģamada, belirtilen bu faktörlerin SSPS istatistik programında demografik özellikler dikkate alınarak (ANOVA, Post HOC=Tukey Alpha(0.05)) çoklu karģılaģtırmaları yapılacaktır. Tablo 3. Vergi Bilinci Ölçeğine ĠliĢkin Faktör Analizi Sonuçları Öz değer Varyans % Ortalama Güvenirlik I. VERGĠ ĠDARELERĠNĠN ETKĠSĠ 2,491 10,829 2,491 0,719 II. VERGĠ SĠSTEMĠNĠN BASĠT VE ADĠL OLUġU 2,403 10,447 2,069 0,662 III. VERGĠNĠN VERĠMLĠLĠĞĠ 2,206 9,592 1,560 0,657 IV. VERGĠ BĠLĠNCĠ 1,788 7,772 2,226 0,536 V. KAYIT DIġI BĠLĠNCĠ 1,479 6,431 1,694 0,464 Yanıt kategorileri: 1 Katılmıyorum 2. Katılmıyorum 3. Kararsızım 4. Katılıyorum 5. Katılıyorum 2a. Vergi Ġdarelerinin Etkisi, Vergi dairelerinde çalıģan personelin gerekli niteliklere sahip olup olmadıkları, yükümlülere yeterince yardımcı olup olmadıkları, halkla iliģkilere önem verip vermedikleri, vergi daireleri teknolojik geliģmelere uyum sağlayıp sağlamadıkları, personel sayısının etkin bir hizmet sunumu için yeterli olup olmadığı ve vergi dairelerinin ekonomik geliģmelere uyum sağlayıp sağlamadıkları konusunda alınan görüģler Vergi Dairelerinin Etkisi baģlığı altında bir nolu faktörü oluģturmaktadır. Alınan cevaplardan yükümlülerin vergi idarelerinin iģlemlerinden davranıģlarından memnun genel olarak olmadıkları (%71,9 güvenle cevap ortalaması 2,491) yönündedir(tablo 3.). Genel kanı bu olmakla birlikte ankete katılanlardan geliri Gayrimenkul Sermaye Ġradı, Menkul Sermaye Ġradı veya Sair Kazanç ve Ġratlardan oluģan Dördüncü gelir grubunun görüģleri diğer gelir (Ücret, Ticari ve Serbest Meslek Kazanç) sahiplerinden farlılık göstermektedir. Ancak zirai kazanç sahipleri ile aralarında farklılık olmadığı saptanmıģtır. Eğitim durumları ve aylık gelir durumları ele alınarak bakıldığında farklılık görülmemektedir. Ancak yaģ grupları itibariyle konun ele alınması halinde 30 ve altındaki yaģ grubunda yer alanları daha üst yaģ grubundakilerden farklı düģündüğü görülmektedir. Yukarıda ifade edildiği gibi vergi idaresinden (devletten) memnuniyetsizlik derecesi yükümlülerin vergiye gönüllü uyumu üzerinde etkili olmaktadır. Mükellefler 7 Bknz. Kargı, V., 2009, agm., s.156

ödedikleri verginin karģılığında birtakım kamu hizmetlerinden yararlanırlarsa gönüllü uyum derecesi ve dolayısıyla beyan edilen gelirleri daha da yükselecektir. TABLO 4. VERGĠ DAĠRELERĠNĠN ETKĠSĠ FAKTÖR 1. VERGĠ DAĠRELERĠNĠN ETKĠSĠ KAZANÇ TÜRÜNE (I) GAYRIMENKUL, MENKUL, SAĠR GELĠRLER 95% Güven aralığı (J) Ortalamalarının farkı (I-J) Standart Hata Anlamlılık Alt Sınır Üst Sınır ÜCRET GELĠRĠ -,22083 *,06721,009 -,4044 -,0373 TĠCARĠ KAZANÇ -,24746 *,07742,012 -,4589 -,0360 ZĠRAĠ KAZANÇ,13929,18394,943 -,3630,6416 SERBEST MESLEK KAZANCI -,26572 *,08893,024 -,5086 -,0229 YAġINA 30 ve altında 31-39 Arası -,17599 *,05882,015 -,3273 -,0247 40-49 Arası -,21797 *,05939,001 -,3707 -,0652 50 ve üstü -,17938 *,06893,046 -,3567 -,0021 *. Ortalamalar farkı % 95 güvenle anlamlıdır. Bu oranın altındaki farklılıklar tabloda gösterilmemiştir. 2b. Vergi Sisteminin Basit Ve Adil OluĢu Vergi mevzuatı basit ve anlaģılabilir yapıya sahip olup olmadığı, Uygulanan vergi oranları kabul edilebilir düzeyde olup olmadığı, Uygulanmakta olan vergi sistemi adil olup olmadığı, KiĢi baģına düģen milli gelir dikkate alındığında vergi oranları katlanılabilir düzeyde olup olmadığı, Vergi politikaları belirlenirken kiģilerin ihtiyaçları dikkate alınıp alınmadığı konularında oluģan görüģler yükümlü davranıģlarını etkileyen iki nolu faktörü (Vergi Sisteminin Basit Ve Adil OluĢu) oluģturmaktadır. Gelir düzeyi ve vergi oranlarının mükelleflerin gönüllü uyumuna etkisi konusunda baģta Clotfelter (1983) olmak üzere birçok ampirik araģtırma yapılmıģtır. Bu araģtırmaların çoğu, gelir arttıkça vergi kaçakçılığının da arttığını ortaya koymaktadır (Andreoni, Erard, Feınsteın, 1998). Vergi oranlarının mükelleflerin davranıģları üzerindeki etkisi konusunda ise çok açık varsayımlar ortaya konamasa da geniģ manada vergi oranlarının vergi kaçakçılığının baģlıca belirleyicisi olduğunu, marjinal vergi oranlarını düģürmenin daha yüksek gelir beyanını teģvik etmek suretiyle verginin tabana yayılmasına katkı sağlayacağını ortaya koyan ampirik çalıģmalar mevcuttur (Alm, Jakson, Mckee, 1992). Vergi oranlarının mükelleflerin davranıģları üzerindeki etkisi konusunda çok açık varsayımlar ortaya konamamasının nedeni ise vergi oranlarındaki bir değiģmenin mükellefler üzerinde iki karģıt etki yaratmasıdır. ġöyle ki, bir taraftan vergi oranlarındaki artıģ, baģarılı kaçakçılıktaki marjinal kazancı arttırdığı için daha fazla kaçakçılığı teģvik ederken, diğer taraftan ise daha yüksek bir vergi oranı, vergi sonrası (harcanabilir) geliri azaltmak suretiyle ilave bir etki yaratır, ki bu durum kiģilerin riske karģı davranıģlarına bağlı olarak daha az (aģağı yukarı) kaçırmalarına neden olabilir (Crane, Nourzad, 1990 : 188-199). Vergi kanunlarının karmaģıklığı doğru beyanda bulunmama eğilimine (noncompliance) katkıda bulunur. Bu itibarla kanunlar öncelikle sade olmalı ve vergi sisteminde sürekli değiģiklik yapılmamalıdır (Brand, 2001). Mükellefler vergi kanunlarının karmaģık olduğu düģüncesinde iseler bu onların gönüllü uyum derecesini etkileyebilir. Kaldı ki, kanunların karmaģıklığı denetmenler ve yargı organları için de güçlükler doğurur. Böyle bir durumda bilgisiz ve yetersiz denetmenlerin düģük beyanı (non-compliance) ortaya çıkarmaları ve cezalandırmaları

güçleģir. Bunun mükellefe yansıması ise bazı gönüllü uyum davranıģlarının cezalandırılması ve indirimden yararlanması gereken mükellefler indirimden yararlanamamasıdır 8. TABLO 5. VERGĠ SĠSTEMĠNĠN BASĠT VE ADĠL OLUġU Faktör 2. VERGĠ SĠSTEMĠNĠN BASĠT VE ADĠL OLUġU AYLIK KAZANCA EĞĠTĠM DURUMUNA YAġINA (I) 1000 YTL ve altı (J) 1001-2000TL arası 2001TL ve üstü Ortalamalarının farkı (I-J) Standart Hata Anlamlılık 95% Güven aralığı Alt Sınır Üst Sınır,14757 *,05937,035,0084,2868,18570,09061,101 -,0268,3982 Ġlk Öğretim Lise,11834,08805,371 -,0881,3248 Üniversite,21151 *,08405,032,0144,4086 30 ve altında 31-39 Arası,10310,07097,467 -,0793,2855 40-49 Arası,22488 *,07283,011,0377,4121 50 ve üstü,22085 *,08406,043,0048,4369 *. Ortalamalar farkı % 95 güvenle anlamlıdır. Bu oranın altındaki farklılıklar tabloda gösterilmemiştir. 2c. Verginin Verimliliği Bu baģlık altında ankete katılanlara ülkede toplanan vergilerin kamu tarafından etkin kullanımı hakkındaki görüģlerinin yanı sıra ödenen vergilerin kamu hizmeti olarak kendilerine yeterli seviyede dönüģünün olup olmadığı sorulmuģtur. Siyasal iktidarın vergi politikalarını benimseyip benimsemedikleri, bu politikaların ülke kalkınmasına uygun olup olmadıkları hakkındaki görüģleri alınmıģtır. Alınan cevapların ortalama değeri %65,7 güvenle 1,560 olduğu söylenebilir 9. Bunun anlamı yükümlülerin yukarıdaki belirtilen önermelere kesinlikle katılmadıklarıdır (1. Katılmıyorum 3. Kararsızım 5. Katılıyorum). Bu konuda üniversite mezunu olanlar ile lise ve ilk öğretim mezunu olanlar arasında, 30 yaģ ve altındakiler ile 50 yaģ ve üzeri yükümlüler arasında görüģ farklılıkları görülmektedir. Sadece verginin toplanması değil bunu nereye sarf edildiği de yükümlülerin davranıģ tarzında etkin olmaktadır. Sosyologlar tahsil edilen vergilerin nerelere ve nasıl harcandığının önemli olduğuna dikkati çekmektedir. Çünkü vergi adalet ve eģitlik içinde toplansa bile harcanırken denge bozulabilir ve kiģisel arzular egemen olabilmektedir 10. TABLO 6. VERGĠNĠN VERĠMLĠLĠĞĠ FAKTÖR 3. VERGİNİN VERİMLİLİĞİ Ortalamalarının Standart Anlamlılık 95% Güven aralığı 8 Çelikkaya, A.; Mükelleflerin Vergiye Gönüllü Uyumunu Etkileyen Faktörler, e_akademi dergisi, TEMMUZ 2002 - SAYI 5, www.e-akademe/makaleler/dergi/acelikkaya-1.htm 9 Bknz. Tablo 3. III. VERGĠNĠN VERĠMLĠLĠĞĠ satırı 10 Çelikkaya, A.; Mükelleflerin Vergiye Gönüllü Uyumunu Etkileyen Faktörler, e_akademi dergisi, TEMMUZ 2002 - SAYI 5, www.e-akademe/makaleler/dergi/acelikkaya-1.htm

EĞĠTĠM DURUMUNA (I) (J) farkı (I-J) Hata Alt Sınır Üst Sınır Ġlk Öğretim Lise,09021,09001,575 -,1209,3013 Üniversite,26129 *,08567,007,0604,4622 Lise Ġlk Öğretim -,09021,09001,575 -,3013,1209 YAġINA Üniversite,17107 *,06201,016,0257,3165 30 ve altında 31-39 Arası,07224,07322,757 -,1160,2605 50 ve üstü,23246 *,08616,035,0110,4539 *. Ortalamalar farkı % 95 güvenle anlamlıdır. Bu oranın altındaki farklılıklar tabloda gösterilmemiştir. 2d. Vergi Bilinci Ülkemizde uygulanan vergiler diğer ülkelere oranla düģüktür Devlet Mersin'e topladığı vergiden daha fazla harcama yapmaktadır Vergi sistemimiz uluslar arası vergi sistemleri ile bütünleģiktir. Son BeĢ yıldır ödediğimiz vergiler azalmaktadır. TABLO 7. VERGĠ BĠLĠNCĠ 95% Güven aralığı (I) (J) Ortalamalarının farkı (I-J) Standart Hata Anlamlılık Alt Sınır Üst Sınır 30 ve altında 31-39 Arası,07265,06999,727 -,1073,2526 FAKTÖR 4. VERGĠ BĠLĠNCĠ YAġINA 40-49 Arası,19696 *,07167,031,0127,3812 50 ve üstü,24657 *,08270,015,0340,4591 *. Ortalamalar farkı % 95 güvenle anlamlıdır. Bu oranın altındaki farklılıklar tabloda gösterilmemiştir. 2e. Kayıt DıĢı Bilinci Türkiye'de her mükellef vergisini tam olarak ödemektedir Gelir getiren faaliyetleri kayıt dıģında tutmak doğru bir davranıģtır. Olağanüstü dönemlerde getirilen yeni vergilerin veya yükseltilen vergi oranlarının bu durum ortadan kalktıktan sonra da değiģmemesi normaldir. TABLO 8. KAYIT DIġI BĠLĠNCĠ 95% Güven aralığı (I). (J). Ortalamalarının farkı (I-J) Standart Hata Anlamlılık Alt Sınır Üst Sınır ÜCRET GELĠRĠ TĠCARĠ KAZANÇ -,17290 *,06205,043 -,3423 -,0035 Faktör 5. KAYIT DIġI BĠLĠNCĠ KAZANÇ TÜRÜNE EĞĠTĠM DURUMUNA TĠCARĠ KAZANÇ GAYRIMENKUL, MENKUL, SAĠR GELĠRLER GAYRIMENKUL, MENKUL, SAĠR GELĠRLER ÜCRET GELĠRĠ SERBEST MESLEK KAZANCI,24692 *,08134,020,0249,4689 -,07402,06971,826 -,2643,1163 -,26374 *,09247,035 -,5161 -,0113 Üniversite Ġlk Öğretim -,27606 *,07148,000 -,4437 -,1084 Lise -,12614 *,05152,038 -,2470 -,0053 *. Ortalamalar farkı % 95 güvenle anlamlıdır. Bu oranın altındaki farklılıklar tabloda gösterilmemiştir.

Vergilemeye, vergi idaresi ve yargısına güven duyulmayan bir ülkede vergi kaybının önüne geçilmesi güçtür 11. Görüldüğü gibi, gelir düzeyi, vergi oranı, yaģ, cinsiyet, medeni hal, mesleki çevre, eğitim gibi sosyal ve demografik faktörler, cezalar, denetim olasılığı, davranıģlar, inançlar, ahlaki ve sosyal dinamikler ve af gibi beli baģlı faktörler mükelleflerin beyanları üzerinde etkili olmaktadır. Ancak her ülkenin sosyal ve ekonomik yapısı birbirinden farklı olduğundan mükelleflerin yukarıda sayılan bu faktörlerden etkilenme derecesi de ülkeden ülkeye farklılıklar gösterebilmektedir 12. KAYNAKLAR BAYRAKLI, H.H., Saruç, N.T. ve SağbaĢ, Ġ.:, Vergi Kaçırmayı Etkileyen Faktörlerin Belirlenmesi ve Vergi Kaçaklarının Önlenmesi: Anket Çalışmasının Bulguları, Uludağ Üniversitesi nce Düzenlenen 19. Maliye Sempozyumu, Mayıs 2004, ANTALYA SARAÇOĞLU,Fatih YaĢ Cinsiyet Medeni Durum Ve Eğitim Durumunun Vergiye KarĢı Tutum Üzerine Etkilerinin Anket Sonuçları Çerçevesinde Değerlendirilmesi KMU ĠĠBF Dergisi Yıl:10 Sayı:15 Aralık/2008, S 17 2002 Çelikkaya, Ali; Mükelleflerin Vergiye Gönüllü Uyumunu Etkileyen Faktörler, E-Akademi Dergisi, Sayı. 5 Temmuz Scholz John Karl, The Earned Income Tax Credit: Partıcıpatıon, Compliance, and Antipoverty Effectiveness, National Tax Journal, (Sayı XLVII, No, 1, Mart 1994), ss. 63-82 ġenyüz,d Vergilendirmede Yükümlü Psikolojisi, (Bursa, 1995) GELĠR ĠDARESĠ BAġKANLIĞI, Mükellef Hizmetleri Daire Başkanlığı,Türkiye de Mükelleflerin Vergiye Bakışı Yayın No: 51, Kasım 2007 Kargı, V., 2009, Vergiye KarĢı DavranıĢları Etkileyen Faktörlerin Belirlenmesi: Bir Anket ÇalıĢmasının Bulguları, Vergi Sorunları Dergisi, ġubat 2009, sayı. 245, s.153 Çelikkaya, A.; Mükelleflerin Vergiye Gönüllü Uyumunu Etkileyen Faktörler, e_akademi dergisi, TEMMUZ 2002 - SAYI 5, www.e-akademe/makaleler/dergi/acelikkaya-1.htm 11 Çelikkaya, A.; Mükelleflerin Vergiye Gönüllü Uyumunu Etkileyen Faktörler, e_akademi dergisi, TEMMUZ 2002 - SAYI 5, www.e-akademe/makaleler/dergi/acelikkaya-1.htm 12 Çelikkaya, A.; Mükelleflerin Vergiye Gönüllü Uyumunu Etkileyen Faktörler, e_akademi dergisi, TEMMUZ 2002 - SAYI 5, www.e-akademe/makaleler/dergi/acelikkaya-1.htm