KAMU YÖNETİMİ 7.Ders Yrd.Doç.Dr. Uğur ÖZER 1
TÜRK KAMU YÖNETİMİNİN YAPISI (YEREL YÖNETİMLER) YEREL YÖNETİMLER YEREL YÖNETİM KURULUŞLARI İl Özel İdaresi
YEREL YÖNETİMLER Yerinden yönetim ilkesini coğrafi yerinden yönetim ve fonksiyonel yerinden yönetim olarak ikiye ayırmıştık. Coğrafi yerinden yönetim ilkesi, bütün ülkelerde yerel yönetimler ya da mahalli idareler adındaki yönetim birimlerini ortaya çıkarmıştır.
YEREL YÖNETİMLER Fonksiyonel yerinden yönetim ilkesi ise bazı kamu hizmetlerinin, merkezi yönetim ve yerel yönetim kuruluşları dışında ayrı bir tüzel kişilik olarak örgütlenmesi esasına dayanmaktadır. Bu çerçevede yerinden yönetim kuruluşları, yerel yönetimler ve hizmet yönünden yerinden yönetim kuruluşları olarak ikiye ayrılmaktadır.
YEREL YÖNETİMLER Yerel yönetimler, kavram olarak merkezi yönetimin dışında, yerel bir topluluğun ortak bir ihtiyacını karşılamak amacı ile oluşturulan, karar organlarını doğrudan halkın seçtiği, demokratik, idari ve mali açıdan özerk, yerel personeli atamada merkezi idareden bağımsız, tüzel kişiliğe sahip kamu örgütleridir.
YEREL YÖNETİMLER Yerel yönetimlerin özellikleri ana hatlarıyla şöyle sıralanabilir; Yerel yönetimler; il, belediye veya köy halkının mahalli müşterek ihtiyaçlarını karşılamak üzere kurulan kamu tüzel kişileridir. Yerel yönetimlerin karar organları seçimle belirlenir. Yerel yönetimlerin kuruluş ve görevleri ile yetkileri, yerinden yönetim ilkesine uygun olarak kanunla düzenlenir. Görevleri ile ilgili bir suç sebebi ile hakkında soruşturma veya kovuşturma açılan yerel yönetim organları (örneğin belediye başkanlarını) veya bu organların üyelerini, İçişleri Bakanı, geçici bir tedbir olarak, kesin yargı hükmüne kadar görevinden uzaklaştırabilir.
YEREL YÖNETİMLER Yerel yönetimlerin seçimleri, genel kural olarak beş yılda bir yapılır. Merkezî yönetim, yerel yönetimler üzerinde idari vesayet yetkisine sahiptir. Yerel yönetimler kendi aralarında birlik kurabilirler. Birlik kurmaya ilişkin izni Bakanlar Kurulu verir. Yerel yönetimlerin merkezî yönetim ile karşılıklı bağ ve ilgileri kanunla düzenlenir. Yerel yönetimlere görevleri ile orantılı gelir kaynakları sağlanır. Büyük yerleşim merkezleri için kanunla özel yönetim biçimleri oluşturulabilir. Yerel yönetimlerin mali işlemleri, Sayıştay tarafından denetlenir.
1982 Anayasası nın 127. maddesine göre Türkiye de il,belediye ve köy olmak üzere üç yerel yönetim birimi söz konusudur.
İL 1982 Anayasasının 127. Maddesinde; İl, belediye ve köy halkının mahalli müşterek ihtiyaçlarını karşılamak üzere, kuruluş esasları kanunla belirtilen ve karar organları gene kanunda gösterilen seçmenler tarafından seçilerek oluşturulan, kamu tüzel kişileridir şeklinde tarif edilmiştir.
İL ÖZEL İDARESİ İl, 1982 Anayasasının 126. maddesindeki "Türkiye, merkezî idare kuruluşu bakımından, coğrafya durumuna, ekonomik şartlara ve kamu hizmetlerinin gereklerine göre, illere; iller de diğer kademeli bölümlere ayrılır. İllerin idaresi yetki genişliği esasına dayanır." hükmü gereğince merkezi idarenin bir kademesidir ve yetki genişliği ilkesine göre idare edilmektedir.
İl özel idaresi, ortaya çıkışı bakımından Osmanlıya dayanır. Kökeni, 1864 yılında çıkarılan Vilayet Nizamnamesi ne uzanan il özel idaresi, yaklaşık yüz elli yıllık bir deneyimden sonra, 22.02.2005 tarihinde kabul edilen 5302 sayılı İl Özel İdaresi Kanunu (İÖİK) ile yeniden düzenlenmiştir.
Kanun, il özel idaresini il halkının mahalli müşterek nitelikteki ihtiyaçlarını karşılamak üzere kurulan ve karar organı seçmenler tarafından seçilerek oluşturulan, idari ve mali özerkliğe sahip kamu tüzel kişisi olarak tanımlamıştır (İÖİK md.3).
İl özel idaresinin görev ve sorumlulukları, mahalli müşterek nitelikte olmak koşuluyla; a) Belediyeler dâhil il sınırları içinde ve b) Belediye sınırları dışında olmak üzere ikiye ayrılmaktadır (İÖİK md.6).
İl özel idaresinin, belediye ve köyler dahil olmak üzere il genelindeki görev ve sorumlulukları: Gençlik ve spor, sağlık, tarım, sanayi ve ticaret; İlin çevre düzeni planı (belediye sınırları il sınırı olan Büyükşehir Belediyeleri hariç), bayındırlık ve iskân, toprağın korunması, erozyonun önlenmesi, kültür, sanat, turizm, sosyal hizmet ve yardımlar, yoksullara mikro kredi verilmesi, çocuk yuvaları ve yetiştirme yurtları; İlk ve orta öğretim kurumlarının arsa temini, binalarının yapım, bakım ve onarımı ile diğer ihtiyaçlarının karşılanmasına ilişkin hizmetlerdir.
İl özel idareleri, belediye sınırları dışında olmak koşuluyla imar, yol, su, kanalizasyon, katı atık, çevre, acil yardım ve kurtarma, orman köylerinin desteklenmesi, ağaçlandırma, park ve bahçe tesisine ilişkin hizmetleri yapmakla görevli ve yetkilidir.
İl Özel İdaresinin, il genel meclisi, il encümeni ve vali olmak üzere üç organı bulunmaktadır.
İl Genel Meclisi İl genel meclisi, il özel idaresinin karar organıdır ve ildeki seçmenler tarafından seçilmiş üyelerden oluşur. İl genel meclisi üyeleri, ilçeler adına seçilmektedir. İl genel meclisinin üye sayısı, ildeki ilçelerin sayısına ve ilçe nüfuslarına göre değişmektedir. İl genel meclisi başkanı, kendi üyeleri arasından seçilmektedir.
İl genel meclisi, bir aylık tatil hariç olmak üzere her ayın ilk haftası meclis tarafından belirlenen günde toplanır. İl genel meclisinin toplantıları halka açıktır, ancak gerektiğinde kapalı oturum yapılmasına da karar verilebilir.
İl genel meclisinin il yönetimi ile ilgili görev ve yetkileri 5302 sayılı kanunun 10. maddesinde belirlenmiştir: Stratejik plan ile yatırım ve çalışma programlarını, il özel idaresi faaliyetlerini ve personelinin performans ölçütlerini görüşmek ve karara bağlamak, Bütçe ve kesin hesabı kabul etmek, Belediye sınırları il sınırı olan Büyükşehir Belediyeleri hariç il çevre düzeni planı ile belediye sınırları dışındaki alanların imar planlarını görüşmek ve karara bağlamak, Borçlanmaya karar vermek, Taşınmaz mal alım satımına, trampa ve tahsisine, tahsis şeklinin değiştirilmesine veya tahsisli bir taşınmazın akar haline getirilmesine izin vermek. Bunların üç yıldan fazla kiralanmasına ve süresi yirmibeş yılı geçmemek şartıyla üzerlerinde sınırlı ayni hak tesisine karar vermek,
Şartlı bağışları kabul etmek, İl özel idaresi adına imtiyaz verilmesine ve yap-işlet veya yap-işlet- devret modeliyle yatırımlar yapılmasına, il özel idaresine ait ortaklık, işletme ve iştiraklerin özelleştirilmesine karar vermek, Encümen üyeleri ile ihtisas komisyonları üyelerini seçmek, İl özel idaresi tarafından çıkarılacak yönetmelikleri kabul etmek, Norm kadro çerçevesinde il özel idaresinin ve bağlı kuruluşlarının kadrolarının ihdas, iptal ve değiştirilmesine karar vermek, Yurt içindeki ve yurt dışındaki mahalli idareler ve mahalli idare birlikleriyle karşılıklı işbirliği yapılmasına karar vermek, Diğer mahalli idarelerle birlik kurulmasına, kurulmuş birliklere katılmaya veya ayrılmaya karar vermek, İl özel idaresine kanunlarla verilen görev ve hizmetler dışında kalan ve ilgililerin isteğine bağlı hizmetler için uygulanacak ücret tarifesini belirlemektir.
İl Encümeni İl encümeni, il genel meclisinde karara bağlanacak konuların ön incelemesini yapan ve daha çok danışma ve yürütme ye ilişkin fonksiyonları olan bir organdır. İl encümeni, valinin başkanlığında, genel sekreter ile il genel meclisinin her yıl kendi üyeleri arasından seçeceği üç üye ile valinin her yıl birim amirleri arasından seçeceği iki üyeden oluşur.
İl encümenine vali ya da katılamaması hâlinde genel sekreter başkanlık eder. Encümenin gündemi vali tarafından hazırlanır. Encümen üyeleri gündem maddesi teklif edebilirler. Encümen, haftada en az bir defa olmak üzere önceden belirlenen gün ve saatte toplanır. Başkan, acil durumlarda encümeni toplantıya çağırabilir.
İl encümenin görev ve yetkileri şunlardır: Stratejik plan ve yıllık çalışma programı ile bütçe ve kesin hesabı inceleyip il genel meclisine görüş bildirmek, Yıllık çalışma programına alınan işlerle ilgili kamulaştırma kararlarını almak ve uygulamak, Öngörülmeyen giderler ödeneğinin harcama yerlerini belirlemek, Bütçede fonksiyonel sınıflandırmanın ikinci düzeyleri arasında aktarma yapmak, Kanunlarda öngörülen cezaları vermek, Vergi, resim ve harçlar dışında kalan ve miktarı beş milyar (5000) Türk Lirasına kadar olan ihtilafların sulhen halline karar vermek, Taşınmaz mal satımına, trampa edilmesine ve tahsisine ilişkin kararları uygulamak, süresi üç yılı geçmemek üzere kiralanmasına karar vermek, Belediye sınırları dışındaki umuma açık yerlerin açılış ve kapanış saatlerini belirlemek, Vali tarafından havale edilen konularda görüş bildirmek, Kanunlarla verilen diğer görevleri yapmaktır.
Vali Vali, il özel idaresinin başı, tüzel kişiliğinin temsilcisi ve yürütme organıdır. Bu sıfatla il genel meclisi ve il encümeninin aldığı kararları uygular, il özel idare teşkilatını sevk ve idare eder; il özel idaresi personelini atar.
Vali, ilçelerde il özel idaresine ait hizmetlerin yürütülmesini kaymakamlar aracılığıyla yürütür. İlçelerde, özel idare işlerini yürütmek amacıyla kaymakama bağlı ilçe özel idare teşkilatı oluşturulabilir.
Valinin faaliyetleri, il genel meclisi tarafından denetlenir. İl genel meclisi, denetim komisyonu soru, genel görüşme ve faaliyet raporunu değerlendirme yollarıylabilgi edinme vedenetim yetkisi kullanır.
Valinin yetki ve görevleri 5302 sayılı kanunun 30.maddesinde şöyle sıralanmıştır: İl özel idaresinin en üst amiri olarak il özel idaresi teşkilatını sevk ve idare etmek, il özel idaresinin hak ve menfaatlerini korumak, İl özel idaresini stratejik plana uygun olarak yönetmek, il özel idaresinin kurumsal stratejilerini oluşturmak, bu stratejilere uygun olarak bütçeyi, il özel idaresi faaliyetlerinin ve personelinin performans ölüçütlerini hazırlamak ve uygulamak, izlemek ve değerlendirmek, bunlarla ilgili raporları meclise sunmak, İl özel idaresini Devlet dairelerinde ve törenlerde, davacı veya davalı olarak da yargı yerlerinde temsil etmek veya vekil tayin etmek,
İl encümenine başkanlık etmek, Taşınır ve taşınmaz mallarını idare etmek, İl özel idaresinin gelir ve alacaklarını takip ve tahsil etmek, Yetkili organların kararını almak şartıyla sözleşme yapmak, İl genel meclisi ve encümen kararlarını uygulamak, Bütçeyi uygulamak, bütçede meclis ve encümenin yetkisi dışında kalan aktarmaları yapmak, İl özel idaresi personelini atamak, İl özel idaresi, bağlı kuruluşlarını ve işletmelerini denetlemek,
Şartsız bağışları kabul etmek, İl halkının huzur, esenlik, sağlık ve mutluluğu için gereken önlemleri almak, Bütçede yoksul ve muhtaçlar için ayrılan ödeneği kullanmak, Kanunlarla il özel idaresine verilen ve il genel meclisi veya il encümeni kararını gerektirmeyen görevleri yapmak ve yetkileri kullanmaktır.
KAYNAK Sözen, S. (Editör) (2013). Kamu Yönetimi. Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi Yayınları. Eskişehir. Topçu, E. (2016). Kuvvetler Ayrılığı Temelinde Devlet Teşkilat Yapısı. https://www.kaysis.gov.tr/makaleler/emrahtopcu_kuvvetler_ayriligi.pdf Türkiye Cumhuriyeti Anayasası. https://www.tbmm.gov.tr/anayasa/anayasa_2011.pdf 5302 Sayılı İl Özel İdaresi Kanunu http://www.mevzuat.gov.tr/mevzuatmetin/1.5.5302.pdf 31