MMO Sayfa 1 17.04.2009 Soma Termik Santrali Coal-Fired Thermal Power Plant in Soma Haluk Direskeneli ODTÜ Makina 1973, MMO Ankara 6606 Enerji Çalışma Gurubu Üyesi Soma Havzası Kömür Rezervlerinin Enerjide Kullanımı Semineri 16-17-18 Nisan 2009, Soma, Manisa ÖZET Bu bildiride Manisa ilimiz Soma Havzasında mevcut ve ilerde yapılacak olan Termik santrallerimizde yerli linyit kömürünün yerli teknoloji ile en verimli, iyi nasıl yakılabileceği ve mevcut sistemlerin tanıtımı, uygulanabilirliği, işletme sorunları ve yeni teknolojiler anlatılmıştır. Anahtar kelimeler: Kömür/ IGCC/ CFB/ Pülverize ABSTRACT In this article, we evaluated the existing and new coal firing thermal power plants in our Soma Lignite region, tried to explain the operational problems, and advised the new coal firing technologies for the best use of and efficient application in the new thermal power plant investments. Key words: Coal/ IGCC/ CFB/ Pulverized GİRİŞ Son rapor ve senaryo çalışmalarına göre, kömürün enerji sektöründe Temiz Kömür Teknolojileri ile kullanımı, önümüzdeki dönemde, dünya genelinde önemli bir paya sahip olacaktır. Kömür en önemli yerli-fosil enerji kaynağımızdır. Bu nedenle de kömürlerimizin ileri-temiz teknolojilerle elektrik üretiminde kullanılması gereklidir.
MMO Sayfa 2 17.04.2009 KÖMÜR TEKNOLOJİSİ PAZARI VE TÜRKİYE Liberalleşen pazarlarda arz güvenliğini sağlayacak yatırımların yeterince yapılmaması ve/veya göreceli olarak kolay ve hızlı bir şekilde tamamlanabilen Doğalgaz santrallarine öncelik verilmesi, Türkiye gibi doğal gaz ithalatçısı ülkelerde enerji sektörünün dışa bağımlılığını hızla artırdı. Dünyada artan doğalgaz talebi ise, doğalgaz arz pazarında daralmaya ve tekrar kömüre dönüş sürecini tetikledi. Bu yeni dönüşüm sürecine bağlı olarak kömür yakma teknolojilerinde de bir evrimleşme gerçekleşmektedir. Teknoloji ve piyasa açısından bakıldığında, enerji sektörü son yıllarda teknolojik gelişmelere kucak açan en önemli sektördür. Son yıllardaki değişim sürecinin bir başka yüzü de, teknolojinin artık sadece gelişmiş ülkelerde değil, enerjiyi ağırlıklı olarak tüketmeye başlayan gelişmekte olan ülkelerde de geliştirilmesi ve üretilmesidir. Enerji teknolojisi pazarında, Batı Avrupa ve Kuzey Amerika üretimleri artık çok pahalı hale gelmiştir. Yakında Batı Avrupa ve Kuzey Amerika firmaları kendi yurtiçi piyasalarının dışına mal satamayacaklardır. Son birkaç yıldır Çin, Hindistan, Güney Kore, enerji ve özellikle termik santral piyasasına çok rekabetçi fiyatlarla girmişlerdir. Bununla birlikte, bugün için en iyi, en randımanlı, en çabuk, en hızlı sürede inşaa edilebilen santralleri ve ürünleri piyasaya sunamamaktadırlar. Ancak çok yakında herhalde bunun da gerçekleşeceğini göreceğiz. Türkiye nin kendi iç piyasasını bu yeni konjektöre göre yönlendirmesi lazımdır. Ülkemizde mühendislik açısından, imalat sanayii açısından çok büyük potansiyel ve imkanlar vardır. Kendi termik santrallerimizi, kendi kömürümüze uygun olarak kendimiz tasarlamalı, imal etmeli, yerinde monte etmeli, çalıştırmalı ve işletmeliyiz. MMO olarak, Türkiye de yerel mühendislik kapasitesiyle çok şeylerin yapılabileceğine inanıyoruz. Çünkü dünyada herkes, her mühendislik fakültesi/ her Termodinamik dersi öğrencisi, aynı Termodinamik/ Isı transferi derslerini alıyor, aynı yazılım/ donanımları kullanıyor, enthalpi, entropi, ekserji kavramları her yerde aynıdır. Genç mühendislerimize daha çok destek vermek gerektiğine inanıyoruz. Onlara daha çok fon/ daha çok yazılım/ donanım/ araştırma desteği, Master/Doktora/ Doktora Sonrası araştırmalarına daha çok para ayırmak ve bunu bir politika olarak görmenin gereğine inanıyoruz. Bu şekilde Türkiye yıllardır işlettiği, ama hala kendi tasarımını/ teknolojisini geliştiremediği termik santral teknolojisine sahip olabilir. Aynı şekilde rüzgar türbünlerini, hidrolik türbünleri, azami yerli kapsamda kendimiz üretebilmeliyiz.
MMO Sayfa 3 17.04.2009 Kamu sektörü geçmişte finansman ihtiyacı nedeniyle yabancı yatırımcıya öncelik vermiş, En ucuz, Finansmanı var diye, tasarımı/ üretimi, verimsiz ve kalitesiz termik santraller alınmıştır. Bu santraller yerli yakıta ve çevre şartlarına uyum gösteremediler, çabuk yaşlandılar. O santralleri imal eden yabancı firmalar artık yok, ya iflas etti, ya satın alındı. Batı Avrupa, Kuzey Amerika firmaları artık çok pahalı ekipman satar/ bir anlamda artık satamaz hale geldiler. Son yıllarda Hindistan, Çin, Kore firmaları termik santral inşaat piyasasına daha uygun fiyatlarla girmeye başladılar. Bu firmaların vereceği fiyatlarla rekabet edemeyecek, ancak yüksek verim ve kaliteye sahip teknolojiyi getirecek olan batılı firmalardan -eğer bir Çinli/ Hintli firmaya ön yeterlik verilmiş ise- teklif almak zorlaşıyor. Çünkü Doğulu firmaların maliyetleri daha düşük ve piyasaya hakim olma konusunda ciddi hedefleri var. Bu durumda Batılı firma teklif vermekten kaçınıyor, Türkiye piyasasında Çinli/ Hintli/ Koreli firmalar egemen olmaya başlıyor. Diğer yandan yerli yakıtın/ kömürün ancak yerli mühendislik tasarımları ile en iyi kullanılabileceği gerçeği yıllardır gözardı ediliyor. Yabancı firmalar santrali kurar, deneme çalışmasını tamamladıktan sonra işini tamamlar, kesin kabulünü yapar ve gider. İşletmeci, Soma termik santralinde olduğu gibi santralin sorunları ile başbaşa kalır. Bu santralı yerli firma kurmuş olursa, yatırımcıyı her zaman, her bakımda, her arızada memnun etmek, düzgün/ etkili/ programlı bakım onarım yapmak, yurtiçinde başarılı olmak zorundadır. Başarısız bir yerli firma hiçbir yerden iş alamaz. Bu nedenle yerli kömür için yerli teknoloji ve yerli firma olmazsa olmazdır. Son zamanlarda bir büyük küresel iktisadi kriz etkisi altındayız. Kapasite kullanımı düşüyor. İşsizlik artıyor. Bütün bunlar belirli bir süreyi kapsayacak ve sonunda geçecek, bitecek. Türkiye ni enerji ihtiyacı hiç bitmeyecek. Bu büyük yurtiçi talep karşısında mevcut arz yetmiyor/ yetmeyecek. Yenilenebilir enerji kaynaklarının, bu açığı hemen kapatması mümkün değil ve ancak gecikmeli olarak sektöre katkı verebilecek. Zaten güneş santralleri geceleri çalışmaz. Rüzgar santralleri rüzgar esmezse durur. Enerji vermedikleri sürede devreye girecek sıcak bekletilen termik santrallere her zaman ihtiyaç var. Sadece Rüzgar ve Güneş ile enerji ihtiyacınızı çözemezsiniz. Hızlı/ çabuk/ kolaycı çözümler göründüğü kadar kolay değildir. Uzun süreli politikalar gereklidir ve bu politikalar içinde yerli teknoloji mutlaka yerini almalıdır.
MMO Sayfa 4 17.04.2009 Kendi termik santrallerimizi, kendi kömürlerimize uygun olarak kendimiz tasarlamalıyız, kendimiz imal etmeliyiz. Bizim kendi mühendislerimiz kendi kömür kaynaklarımıza uygun termik santral tasarımı ve hatta gerektiğinde kombine çevrim santralinin tasarımını komple yapabilecek bilgi birikimi ve kabiliyetlere sahiptir. Ancak bunun için gerekli ortamın yaratılması şarttır. Türkiye, kendi enerji piyasasına kendi yatırımcısı, imalatçısı, akademisyeni, mühendislik ve müteahhitlik hizmetleriyle sahip çıkmalıdır. Yatırımcı en iyi malı ve ekipmanı, en ucuza almak ister. Bu çok doğaldır. Öte yandan son yıllarda Müteahhitlik hizmetleri bile yabancılara özellikle Çinlilere, daha sonra Hintlilere, Korelilere- gitmeye başlamıştır. Bu çok endişe verici bir durumdur. Enerji piyasası sahipsiz kalmamalıdır. Türk müteahhit ve mühendisinin bu konuda desteklenmesi şarttır. KÖMÜR YAKMA TEKNOLOJİSİNDE SOMA HAVZASI Manisa ilimiz Soma Linyit Havzamızda halen linyit kömürü ile çalışan kayda değer tek bir termik santral vardır. Soma Termik Santrali Manisa Vilayetinin Soma ilçesinde ara yol üzerinde kurulmustur. Soma-A Termik Santrali; 7. ve 8. Üniteler Santral Kapasitesi: 2x 22 Mwe (319 milyon kw-saat) Yüklenici Firma: Alstom, Fransa Ticari İşletmeye Alınma Tarihi; 1957 Kullanılan Ana Yakıt, Linyit 3325 kcal/kg LHV Kullanılan Günlük Yakıt Miktarı, 800 ton Yakıt Stok Miktarı, 30,000 ton Soma-B Termik Santrali; 1-2-3-4. Üniteler Santral Kapasitesi: 4x 165 Mwe Yüklenici Firmalar: SkodaExport, Matex, Yerli Firma Ortağı Ticari İşletmeye Alınma Tarihi; 1984-1986 Kullanılan Ana Yakıt, Linyit 2,400 kcal/kg LHV Soma-B Termik Santrali; 5.-6. Üniteler Santral Kapasitesi: 2x 165 Mwe Yüklenici Firmalar: SkodaExport, Matex, Yerli Firma Ortağı Ticari İşletmeye Alınma Tarihi; 1990-1991 Kullanılan Ana Yakıt, Linyit 1,500 kcal/kg LHV Soma-B, 1-6 Üniteler için Kullanılan Günlük Yakıt Miktarı, 22,000 ton
MMO Sayfa 5 17.04.2009 Soma-B, 1-6 Üniteler için Yakıt Stok Miktarı, 800,000 ton Termik santrallerin elektrik enerjisi üretebilmesi için bir kimyasal enerji kaynağı gereklidir. Bu kaynak, santralin ana yakıtı olan Soma Havzası Linyit kömürdür. Yanma için gerekli olan ilk ateşleme buhar kazanında bulunan fueloil yakıcılar tarafından sağlanır. Daha sonra kömür değirmenlerinde pülverize haline getirilmiş linyit buhar kazanında yakılır, yanma sonucu elde edilen ısıyla kazan çeperlerinde bulunan boru demetleri içerisinden geçirilen saf su, buhara dönüştürülür. Santralde soğutma suyu olarak yakındaki baraj suyu kullanılır. Kazanda gerçeklesen yanma olayı sonucunda kül ve atık gaz açığa çıkmaktadır. Açığa çıkan atık gaz, elektro filtre adı verilen kül tutucu sistemden geçirilerek atmosfere atılır. ElektroFiltrelerin başta yetersiz tasarımı sonuçu çevre kirliliği hat safhadadır. MMO Manisa şubemiz çalışmalarına göre kirlilik Manisa hatta İzmir e kadar uzanmaktadır. Ünitelere daha büyük yeni E/P yapımı şarttır. 2006 yılında Soma B, 1-2 üniteler için yapılacak elektro filtre ihalesi onaylandı. 7 aylık bir imalat ve tasarım süresi, 4 aylık demontaj ve montaj süreleri verildi. Daha önce Türkiye standartlarına göre 1 metreküp için 250 miligram partikül olması gerekliliği şartı vardı. AB uyum yasalarına göre bu değerin 100 miligramın altına düşmesi gerekti. Projeyi Polonya'nın Elvo şirketi ile yerli ortağı beraber yürüttü. Toplam fiyat 8 milyon 845 bin Euro, artı 98 bin Euro da yedek parça maliyeti oldu. İş sözleşme tarihinden itibaren 11 ay içinde 2007 yılı içinde bitirildi. Sırada diğer ünitelere benzer E/P lerin yapılması gelmektedir. Kullanılan linyitte Kükürt oranı yaklaşık %1 civarında olduğu için BacaGazı Kükürtsüzleştirme (FGD) sistemi başta düşünülmemiştir. Yeni AB Normları ve Kyoto gerekleri sonucunda bu %1 lik Kükürt limiti çok gerilerde kalmıştır. Artık santralde BacaGazı Kükürtsüzleştirme (FGD) sistemi gereklidir. Küresel ısınmanın artması, yeni imzalanan Kyoto protokolü gerekleri nedenleri ile CCS (KarbonTutma ve Gömme) teknolojisine uyum çalışmalarının da başlaması şarttır. Bu arada MMO olarak Soma Termik santralini atık ısısının çevre konutların ısıtılması ile ilgi olarak Bölgesel ısıtma sistemi çalışmalarına başlanmış olduğunu memnuniyetle izliyoruz.
MMO Sayfa 6 17.04.2009 Büyük miktarda taze su isteyen mevcut Santral Soğutma Sisteminde aşırı su kullanımı barajlardaki tarım amaçlı su ihtiyacını tehdit etmektedir. Mevcut Soğutma sistemi yenilenmeli, ilerde cebri hava soğutmalı soğutma kuleleri kullanımı ciddi olarak düşünülmelidir. Yapılacak hızlı, kısa süreli, etkin rehabilitasyonlar ile Soma termik santrali kapasite kullanım oranı ve emre amadeliği daha yüksek olabilir. Yıl içinde normal programlı bakım yapılmaktadır. Çok sık meydana gelen buhar boru patlamalarını en aza indirebilmek için emniyet valflerinin programlı bakımları yapılmalı, eskiyen/ çalışmayan emniyet valfleri, iyi kalite kısa süreli cevap verebilen yenileriyle değiştirilmeli, bu alımlar için yeterli sarf bütçesi her zaman ayrılmalıdır. Mevcut elektrofiltrelerin daha büyük kapasite ile yenilenmeleri şarttır. En son Santrale yaptığımız ziyarette Kurum Üfleyicilerin yeterli sayıda olduğunu ve her vardiyada düzenli kullanıldığını memnuniyetle gözledik. Soma A-B santrallerinin yanına, her biri 300 Mwe lık, Döner Akışkan Yataklı (Circulating Fluid Bed) hatta bizce tercihan IGCC (Integrated Gasification Combined Cycle- Entegre Gazlaştırma Kombine Çevrim) ile, toplam 2-adet yeni santral kurmak mümkündür. Bu konuda DPT önçalışması mevcuttur. MMO olarak biz bu büyük yeni enerji yatırımlarının seyrini, EPDK lisans başvurularını, ÇED raporlarını, halkı bilgilendirme toplantılarını büyük bir dikkatle izliyoruz. Rehabilitasyon ihalelerinin hızlandırılmasını, yeni Santral in yer seçimi konusunda toplum hassasiyetinin önemini belirtmek istiyoruz. YENİ/ TEMİZ KÖMÜR YAKMA TEKNOLOJİLERİ Eski yıllarda sadece ızgaralı/ pülverize yakma teknolojileri kullanılıyordu. Ancak son yıllarda yeni Temiz Kömür Teknolojileri ile daha verimli teknolojilere doğru evrimleşti. Bunlar; - CFB (circulating fluid bed -Döner akışkan yatak) teknolojisi, - IGCC (Integrated Gasification Combined Cycle- Entegre Gazlaştırma Kombine Çevrim) teknolojileri. CFB uygulamaları için ciddi akademik araştırma/ büyük ölçekli deneme yatırımları yapılmalıdır. Bu deneme çalışmaları yapılmadan yüksek kapasiteli, yabancı teknoloji uygulamaları bizi başarısızlığa götürür. Elde çalıştırılamayan atıl santraller kalır. IGCC (Entegre Gazlaştırma) da, maliyet ve düşük alt ısıl değer nedeniyle çok miktarda kömür işleme mecburiyetinden dolayı ciddi dezavantaj olabilir.
MMO Sayfa 7 17.04.2009 Ancak bu teknoloji hızla gelişmekte ve çevre koşullarına en uygun ve en garantili ve güvenli işletme olanağı sunmaktadır. Çünkü turbine verilen gaz yakıt değerleri düzgün ve kararlıdır. Ülkemizde bu teknolojilerin hepsi uygulanabilir. Ancak hepsinin çok iyi incelenmesi, araştırılması lazımdır. Son yıllarda TKİ redovans ihaleleri yapmaktadır. Kamu yatırımlarına kaynak bulunamadığı gerekçesiyle, TKİ in elindeki kömür sahaları belirli süre ile, ilgilenen özel kuruluşlara kiralanmaktadır. Bu yönteme göre Hazinenin üretimden kar payı alması, yüklenici özel kuruluşun maden sahasını değerlendirmesi, gerekli yatırımları yapması, termik santrali seçmesi, inşa etmesi, çalıştırması, işletmesi, üretilen elektriği pazarlaması/ satması öngörülüyor. Soma da düşünülen yeni 2x300 Mwe yatırım içinde aynı model söz konusudur. Öte yandan çok sayıda ithal kömür yakacak termik santral lisans müracaatı EPDK ya yapılmış bulunmaktadır. Yatırımcıların yatırım hesaplarını doğru yapmış olduklarını, tüm yatırımların düzgün olarak yürütütülmesini, tecrübeli kadrolar kurulmasını, doğru teknoloji seçilmesini, ve hepsinden önemlisi, işlerin zamanında bitirilmesini umuyoruz. Her ülke kendi yerel yakıtı- yerel kömürü için kendi termik santrallerini kendi yerel şirketleri ile kurmak zorundadır. Bu iş yabancılara bırakılmayacak derecede önemlidir. Santrallerin iyi işletilmesi/ verimliliği ancak yerli teknoloji ile arttırılabilir. Finansal açıdan bakıldığında konunun birkaç yönlü önemli nedenleri mevcuttur, 1) Gerçek maliyetlere dayalı bir elektrik pazarı oluşturulacağı yönünde iç piyasalarımızda kuvvetli bir beklenti oluşmuştur. 2) İç piyasada kullanılmakta olan petrol fiyatlarının oluşumunda (her nekadar yüksek vergileri içerse de), nasıl ki dünya ham petrol fiyat değişimlerinin gerçek zamanlı olarak maliyete yansıtılmaları etkili oluyor ise ve bunu haklı bir gerekçe olarak kullanıcılara alıştırmışlarsa, bundan böyle elektrik fiyatları da aynı şekilde fiyatlandırılmak zorundadır. 3) Türkiye bağlamında orta ve uzun dönem elektrik enerjisi arz - talep ve fiyat projeksiyonlarına baktığımızda, önümüzdeki 10-15 yıl içerisinde, günümüzde piyasada oluşan elektrik fiyatlarını aşağıya çekecek hiçbir potansiyel birincil girdi olasılığı gözükmemektedir ve herhalde elektrik fiyatları önümüzdeki yakın dönemlerde US$ 0.16 - US$ 0.20 /kwh seviyelerine çıkacaktır.
MMO Sayfa 8 17.04.2009 4) Satın alma finansman maliyetleri, rehabilitasyon ve yenileme yatırımları nedeniyle, Elektrik dağıtım ve/veya termik santral özelleştirmeleri kısa ve orta vadede elektrik fiyatlarını aşağıya çekmez/ çekemez. 5) Türkiye'deki mevcut elektrik santrallarına yakıt temin eden kömür havzaları daha zor işletmecilik dönemlerine girmektedir. Bu durum, ilave maden yatırımları, yeni maden planları, seçici madencilik uygulamaları gerektirecektir. Bu gibi harcamalar, özelleştirme sonucunda ortaya çıkacak yeni işletmeciler için ilave maliyetler olarak elektrik fiyatlarına yansıltılacaktır. 6) Türkiye'nin elektrik tüketiminin % 60'sinden fazlası ithal doğal gazdan üretilmektedir. Geciken büyük hidroelektrik ve kömür yatırımları nedeniyle, baz yük santral ihtiyacının yeniden büyük gaz santrallarıyla, hatta ve hatta uzun dönemde Nükleer santrallerle karşılanması kaçınılmazdır. Bu durum, Doğal Gaz yakıt kaynaklı elektrik üretimini daha da arttıracaktır. 7) Gerek PC superkritik ve gerekse CFB superkritik 500 MWe ve üst kapasitelerdeki kömür santralları brüt % 46 verimlere ulaşmıştır. US$ 4-6 /MMBtu fiyatlarındaki ithal kömür santralları, US$ 6-8 /MMBtu fiyatındaki Doğal Gaz kullanan % 58-60 verimli CCPP ile şimdilik rekabet edebilir. Soma kömür fiyatları ise US$ 2.50/MMBtu (40 TL/ton 2400 kcal/kg LHV) dur. İthal kömür fiyatları, petrol fiyatlarına endeksli hareket ettiğinden ve bundan böyle de edeceğinden, bugünkü kömür birim fiyatları ile petrol fiyatları arasındaki fark kömür aleyhine fazla açılmayacaktır. 8) Türkiye'deki yerli linyit kaynakları, aynı havza bazında dahi, çok değişken özelliklere sahip kömürlerden oluşabilmektedir. Bu durum, bugünkü şartlarda böyle kömürlerin rasyonel bir şekilde yakılabilmesi için bir çok havzada "selective/ seçici" madencilik yapılmasını gerektirir. Soma havzasında mekanize seçici Madencilik yapmak şarttır. Bu ise daha pahalı bir maden yatırımı demektir. Türkiye'de böyle bir işletme örneği bildiğimiz kadarı birkaç TaşKömürü/ Lavuar tesisleri dışında henüz yoktur. Mevcut durumda, maden ağzından çıkan hertürlü siyah ve kahverengi renkli katı malzeme kazana girmektedir. 9) İthal kömüre dayalı santral yapmayı hedefleyen yerli yatırımcıların hemen hemen hepsi kendilerine ait diğer sektörlerde faaliyet gösterip elektrik tüketicisi konumunda olan sanayicilerdir. Kuracakları santral üretiminin önemli kısmını kendileri tüketeceklerdir. Geriye kalan kısmını pazarlama gibi problemleri vardır, bu da önemli bir risk değildir. Bu yüzden "Corporate Finance" yöntemi ile finansman yapabilmektedirler. Öncelikli olarak kendi taleplerini karşılayıp,
MMO Sayfa 9 17.04.2009 yatırımlar kendisini uygulama süre gelir. geri ödedikçe ilave yatırımlar gerçekleştirme şeklinde 10) Türkiye'de, gerçek anlamda proje finansmanı (non-recourse finance) yapabilecek şartları sağlayacak "Off Taker" kontrat yapma olasılığı olmadığı sürece (şu anda böyle bir ortam mevcut değildir), yerli veya ithal kömür santralinin gerçekleştirilmesi finansal açıdan zordur. Türkiye, halen bu konumunun farkında olmadığından giderilmesi mümkün olmayan aşırı zaman kaybetmiştir ve kaybetmeye devam etmektedir. 11) Özelleştirme göründüğü kadar kolay değildir. İşletme Hakkı Devri ihalelerinde kamunun, Soma ile ilgilenen yerli/ yabancı ortak guruba Tahkim sonrası 35 Milyon US Dolar ödemek zorunda kaldığını unutmayalım. Acele kararlar alarak Kamuyu zarara uğratmayalım. SONUÇ VE ÖNERİLER: Günümüzde, elektrik enerjisinin ucuz, kaliteli, zamanında ve güvenilir şekilde temini ülke yönetimlerinin öncelikli konuları arasındadır. Bu anlamda enerjinin ulusal ve kamusal çıkarları gözeten bir anlayışla planlama ve yönetimi boyutları önem kazanmaktadır. Bu çerçevede ulusal kaynakların etkin ve rasyonel kullanımları ülkelerin enerji yönetimleri için hayati önem taşımaktadır. Enerji planlamaları, bir ülkenin geleceğini, refahını ve aynı zamanda olası krizlerini de belirlemektedir. Ülke enerji yönetimlerinin ileriye dönük planlama hatası yapma rahatlığı bulunmamaktadır. Hata yapıldığında bunun bedelinin çok ağır ödendiği görülmektedir. Enerji arz güvenliği en öncelikli konudur. İthal kömür kullanan termik santrallerini Karadeniz kıyısına yapmak bize göre çok risklidir. Boğazlar bu kadar yoğun gemi trafiğini kaldıramaz. Ülkemizde enerji sektöründe 20 yıldır uygulanan politikalarla toplumsal ihtiyaçlar ve bunların karşılanabilirliliği arasındaki açı her geçen gün daha da artmaktadır. Enerji politikaları üretimden tüketime bir bütündür, bütüncül bir yaklaşım esas alınmalıdır. Ülkemizde enerji sektörünün gerek stratejik önemi gerekse kaynakların rasyonel kullanımı, düzenleme, planlama, eşgüdüm ve denetleme faaliyetlerinin koordinasyonu açısından önemli eksiklikler mevcuttur. Enerji sektörüne yönelik politikaların belirlenmesinde konunun tüm taraflarının görüşleri almalı, enerji planlamasında politika ve öncelikleri tartışmalı, geniş katılımlı bir platform oluşturmalıyız.
MMO Sayfa 10 17.04.2009 Öz kaynakların -finansman kaynakları ve rezervlerin- en iyi şekilde değerlendirilmesi temel ölçüt alınarak, ülke düzeyinde enerjinin öncelik ve gereksinimlerini tartışmalı, ulusal ve kamusal çıkarları gözeten ve üzerinde ilgili tüm kesimlerce ortaklaşılan enerji plan ve politikaları yeniden belirlemeliyiz. Kamunun şu anda yatırım yapması ortadan kalkmıştır. Kamusal planlama, kamusal üretim ve yerli kaynak kullanımını reddeden özelleştirme politikalarından vazgeçmeli, kamunun eli kolu bağlamamalı, gerektiğinde kamu eliyle enerji/termik santral yatırımları yapabilmeliyiz. Kamu santrallerinin rehabilitasyon yatırımlarına öncelik vermeliyiz. Santral rehabilitasyon gerçekleştirme sürelerini hızlandırıcı teşvikler almalıyız. Amil-i Mütehassıs kavramı ile yabancı firmalara ihalesiz rehabilitasyon işlerinin verilmesini durdurmalıyız. Yabancı firmaların Amil-i Mütehassıs olamadıkları daha önce yaptıkları çalışmalardan bellidir. Enerjinin üretimi ve yönetiminde en temel unsur olan insan kaynağımızın eğitimi, istihdamı, ücreti konularına gereken önemi vermeliyiz. Ulusal enerji sektörünün öncelikli temel gereksinimlerinin doğru saptanmasıyla, kısa ve uzun erimli enerji yatırımlarının zamanında gerçekleşmesine dönük uygun politikalar ve kurumsal düzenlemeler yaşama geçirmeliyiz. Dışa bağımlı yakıt miktarını azaltmalıyız, enerji arz güvenliği riskini azaltmalıyız, doğalgaz, ithal kömür kullanımının dış alımını azaltmalıyız. ÇED raporları ve EPDK lisans detaylarına ulaşımda, kamuoyu için saydamlık sağlamalıyız. Detaylarda, proje gelişim raporlarında, aylık güncelleme yapmalıyız. ÇED raporu ve EPDK lisans tadilatlarında yakıt değişimine, özellikle yerli kömürden ithal kömüre geçişe kesinlikle izin vermemeliyiz. ÇED raporu ve EPDK lisans tadilatlarında, abartılı kapasite artırımlarına (örnek +2x 600 Mwe) izin vermemeli, böyle durumlarda tüm başvuru işlemini yeniden ele almalıyız. İthal kömür yakıtlı yeni santrallere lisans vermekte titiz davranmalı, önce öz kaynaklar değerlendirilmelidir. Zaten bugünkü piyasa ithal kömür fiyatları ile ithal kömür yakan termik santrallerinin yapılabilir olması MMO olarak bizce zor görünmektedir. Enerji verimliliğini yatay ve dikey sektörlerde artırmalıyız. Enerji sektörünün özellikle arz politikalarında enerji, verimliliğine özel bir yer vermeliyiz. Enerji verimliliği konusu enerji sektörünün arz politikaları
MMO Sayfa 11 17.04.2009 arasında yer almalı ve enerji verimliliği yatırımları enerji sektörü yatırımları arasında sayılmalıdır. Daha çok rüzgar santrali, yenilenebilir enerjiler, hidrolik santraller, yerli linyit/kömür kullanan temiz ve verimli teknoloji kullanan termik santraller yapmalı, yeni yazılım ve donanımları kullanarak kendimiz tasarım yapmalı, kendimiz imal etmeli, kendimiz monte etmeli, kendimiz çalıştırmalı, işletmeliyiz. Daha çok yerli imkanı, yerli mühendisliği, yerli tasarımları kullanmalıyız. Üniversitelerimizde genç mühendislerimize/ akademisyenlerimize daha çok Master/ Doktora/ DoktoraSonrası imkanları vermeli, onlara daha çok yazılım/ donanım sağlamalı, yerli teknolojilere/ yerli yakıt kullanımı için Üniversitelerimizdeki akademik/ bilimsel araştırmalara daha çok araştırma fonları ayırmalıyız. TUBITAK Marmara MAM benzeri araştırma kuruluşlarımızın sayısını artırmalıyız. Manisa/ Ege/9Eylül Üniversitelerimize Temiz Kömür Yakma / Kömür eleme/temizleme Teknolojileri, AfsinElbistan da Linyit/Kömür Yakma Teknolojileri, Alaçatı da Rüzgar Santralleri, Ege Bölgesinde Jeotermal Enerji, Güney Doğu Anadolu Bölgesinde Hidrolik Enerji Araştırma Merkezleri kurmalıyız. Kamu İhale Kanunu nda sadece en ucuz olanı seçme değil, akreditasyon sonucu sıralamanın ve ömür boyu enerji tüketimi masraflarını, fiyatla birlikte değerlendirecek yeni bir sistem için değişiklik yapmalıyız. Sanayi sektörlerinde kojenerasyon konusunu mutlaka göz önüne almalıyız. Bu konuda geçmişte yapıldığı gibi verimsiz/ bakımı zor/ yabancı ünitelerle ülkenin bir çöplük haline gelmemesi için gerekli düzenlemeleri, meslek örgütlerinin katkıları ile hazırlayarak en kısa sürede uygulamalıyız. Enerjinin en ekonomik yoldan kullanılması için, yük yönetimi yaparak yükün pik saatler dışına kaydırılmasına çalışmalıyız. Bunun için gerekli stratejiler çizmeli/ projeler yapmalı/ yatırım programları oluşturmalıyız. En Derin Saygılarımızla. MMO Ankara/ Soma, 16-17-18 Nisan 2009 HalukDireskeneli@gmail.com
MMO Sayfa 12 17.04.2009 KAYNAKLAR UYSAL Bekir Zühtü (2008), Temiz Kömür Teknolojileri, ODTÜ Mezunlar Derneği Paneli, GÖKALP Iskender (2008), ICARE- CNRS France, Türkiye nin Enerji Bağımsızlığında Kömür ve Linyitin Rolü, ve Diğer Bazı Konular, ODTÜ Mezunlar Derneği Temiz Kömür Teknolojileri Paneli, GÖKALP Iskender(2007), ICARE France, Intelligent Utilisation of Afşin Elbistan Lignites, ERSOY Mücella (2008), TKİ, TKİ ve Temiz Kömür Teknolojileri Konusu Alanındaki Girişimleri, ODTÜ Mezunlar Derneği Temiz Kömür Teknolojileri Paneli, BİLİRGEN Harun (2006), Lehigh University, Use of Power Plant Waste Heat to reduce Coal Moisture provides Plant Performance and Environmental Benefits, SEVAİOĞLU Osman (2007), ODTÜ; Subsidising Electricity Price, How far?, Turkish Weekly, USAK KINCAY,Olcay, ÖZTÜRK Recep (2003); YILDIZ Technical University Istanbul, Thermal Power Plants in Turkey, 2003, Taylor & Francis, Energy Resources (18 s) HEPBAŞLI Arif (2004); Ege University Izmir, Coal as an Energy Source in Turkey, Taylor & Francis, Energy Resources (9 s) ŞENGÜLER İlker(2007), Enerji Bütünlemesinde Kömürlerimiz ve Havza Planlaması, MTA ŞENGÜLER İlker(2008), Türkiye nin Linyit SWOT Analizi, MTA BAŞARAN Muzaffer (2008), Kamu Santrallerinde Yerli Malzeme Kullanımı DEK-TMK BULUT Yılmaz, KARAYİĞİT Ali İhsan (2006) Hacettepe University, Coals in Soma Power Plant, Manisa Turkey Energy Sources magazine- TÜRKYILMAZ, Oğuz (2009), Türkiye nin Enerji Görünümü, MMO ÖZDEMİR, H.Caner (2008), Zonguldak Bölgesi Enerji Profili, MMO YILMAZ, Şayende (2009), Akışkan Yataklı Santraller- Çan Örneği, MMO TUNCER, Koray (2009), Türkiye de Termik Santrallerin Durumu, MMO http://www.seas.gov.tr http://www.maden.org.tr/ http://energynewsletterturkey.blogspot.com/